Omtrent het dekunstrueren van kennismanagement: Over de praktijk van samenwerkende mensen en organiseren

Tilburg University

Omtrent het dekunstrueren van kennismanagement

van Oorschot, M.

Publication date:

2002

Document Version

Publisher's PDF, also known as Version of record

Link to publication in Tilburg University Research Portal

Citation for published version (APA):

van Oorschot, M. (2002). Omtrent het dekunstrueren van kennismanagement: Over de praktijk van

samenwerkende mensen en organiseren. De Oplichterij.

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.

Illialillizaiilliflilililimilsist. lili irti1kliF illilililit

< A

Ilia

_{t-- <FiI/-1""}

I -=-Ir...%.---".. -,3/lill,Or/93'Miplimolemill"

S'2: Ljort.,L

1&.".2:--.-.-#- Fli./Flull'.74 . &.... 19....f

T.4,3/21#Zillilli:i6/,19861*1*45*-6,£.*./ue,/"ibr/

_{<ta.'m-' ft,r}

a-2 i «'mig#1

..F-ji. ...: 7.41 -: 5.... F.21':S, ..5;E . ., ..,3 19 ,«.I -e :

#.CS

_{p / K.U.B.}

Tilburg I

OVER DE PRAKTIJK

VAN SAMENWERKENDE

OMTRENT

HETDEI<UNSTRUEREN

MENSEN

ORGAN/SEREN

VANKENNISMANAGEMENT

Paintings

Alex Meidam, 2002 Cdte d'or serie nr 1 tot en met 7, op dit boek geinspireerd.

Sponsoring:Kent-organisatie-adviseurs, Omvat 105, 1096 HR Amsterdam, tel. 0204637492

ISBN 90-806310-3-5

Ontwerp: Straver grafisch ontwerp.

© De _{Optichterij, 2002}

Witte de Withstraat 488, 3012 BR Rotterdam, tel. 010 4115662, www.de-optichteril.nt

Alle rechten voorbehouden. Niets uitdeze _uitgavemag worden _{verveelvoudigd, opgestagen in een geautomatiseerd}

gegevensbestand,of openbaargemaakt, in enige vorm ofopenige_wIJze, hetzij elektronisch, mechanisch, door

foto-kopiean, opnamen, of _{enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.}

Voor zover het maken van _{kopieen uit} deze _uitgave is _{toegestaan op grond} van artiket 168 Auteurswet _{1912j het}

Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoats gewijzigd bij het Besluit van 23 _{augustus 1985, St.b. 471} en artiket 17

Auteurswet 1912, dient men de daarvoor _{wettelijke verschuldigde vergoedingen} te voldoen aan de _Stichting

Reprorecht [Postbus 882,1180AW Amstelveen}. Voor hetovernemen van_{gedeettelnl uit} deze_uitgave in

OVER DE PRAI<TIJK

VAN SAMENWERKENDE

oMTRENT HETDEI<UNSTRUEREN

MENSEN

ORGANISEREN

VAN KENNISMANAGEMENT

Proefschrift

Proefschrift terverkrijging van de graad van doctor aan de Katholieke Universiteit Brabant

op gezagvan Rector Magnificus prof. dr. RA. van derDuyn Schouten

in _{het openbaar}te_verdedigen ten overstaan

van een doorhet _{college voorpromotiesaangewezen commissie}

in de aula van de Universiteit

op vrijdag 28 juni 2002 om 14:15 uur

door

MartijnvanOorschot

Prornotor

Voor Meret, Rutger, Donna, Storm en Marie-josd

Zonder Hanneke was dit proefschrift er nooit gekomen. Zonder Michiel was dit proefschrift nooit geschreven. Zonder Arie was dit proefschrift nooit gereedgekomen.

Zonder Ton waren de meest leuke finesses onbesproken gebleven.

' 02 8 & liblpi./1/.9-46.'.9.4 .//M.1

/All. ...1,

*,- '* ' 19i r- t :*

1, 1 --0'.4. L.42' 1 ablimb'.10'17.P-- 1

81' te

.1.id, ...,7 *04: ...ll

16:99,/1

*.GLI .. na¥ *1:4 44

1 3 1.'*0.6, Extlf: A 4*A t:ZAB 6,£-*1*f „*- m -*1

41,<b,> w . wif 3%*Ellf:4: ri#*i -, t 1

9 , ji. i

r'1 9,/37 1 '.r

"47 ck

, JJ Ay/ .9 . Fgh 1,-*, il ti,n ir 2,IM - 1

'2.3. N 1/1,$/1,/4: E,41510=.

-

_{/.21./All"A'. '-4/".P*1//6<3}

11 .,aT#,;. r- w .„,.... k --..=, -.EI2< I.: )->, . .

_{/r.. //7 ///////A7 /// al"k 61.- S / ////}

Inhoudsopgave

PROLOOG 10

Inleiding 11

De toonsoort 11

De melodie 16

Hoe ik

vastliep in mijn

valkuil 18

Kan het ook

anders? 19

Kennis?2 22

Kennissysteem als

metafoor. 23

Gegevens 24 Redeneerregels 24

Redeneermechanisme 26

MONOLOOG:

kennismanagement 28

De

vanzelfsprekendheden

voorbij 29

Grote verhalen bestaan nog

steeds 31

Kennismanagement

refficeren 34

Abstraheren 35

Intentionatiteit 36

Reificeren 37

De werkelijkheid alseengegeven 39 De werkelijkheid als in de tijdonveranderbaar 40

Imperatieven voor hethandelen 40

Volstrekte samenhang 41 Kennismanagement

gederedkeerd 43

Nou an.... 49

machinemetafoor 51

Lijden aanje eigen

oplossing 51

Kennismanagement als deet van het probleem 52

Mechaniseren 52

Inhoudsopgave

Een mechanisch mens 53

Lijden aan kennismanagement 53

Nouen. 56

Kennismanagement

_{positivistische}

_{traditie 58}

Grote

vertelling en kteine vertelling 58

Kennismanagement ats

_{verhaal 59}

Irrationaliteit 63

Nouen. 63

Het

_{begrip kennismanagement als}

_{lineair begrip 65}

Lineariteit 65

Lineariteit

kennismanagement 68

Lineariteit

_{circulariteit 72}

Nouen. 73

Samenvattin9 75

DIALOOG: En

bleek het

_{kunnen. 76}

Consequenties 77

Bronnen, oorsprong en

_{invtoed 80}

Watzlawick en

_{pragmatiek van}

_{communiceren 84}

Een beschrijving van het

denken 84

Axioma 1. Hetisonmogelijk om niet te communiceren 88

Axloma2. Allecommunicatiebevateen inhouds- en_{betrekkingsaspect,} waarbijdetaatstedeeerste_{bepaait 89}

Axioma3. _{Interpunctie 92}

Axioma4 _Digitaleen_{anatoge communicatie 92}

Axioma5. Symmetrische encomplementaire communicatie 93

Watztawick en

_{organiseren 94}

Weick en zijn

sociaal-psychologische organiseertheorie 96

Een beschrijving van het

denken 96

Dubbelinteract 99

Inhoudsopgave

Cycli van koppetgedrag 100

Collectievestructuur 100

- Organiserenrondmiddelen 103

Multiple inclusie 104

Organiseren als sociaalcultureleevolutie 107

- Stap 1._{Ecologische verandering} 107

- Stap2.Variatie 108

-Stap3.Selectie 108

- Stap4. Retentie 108

De betekenisvan Weick ats _{onderwerp van} een _procesvan betekenisverlening 109

Van Dongen en het sociaal

constructionisme

Een kort overzicht van het denken 114

Verschillen in verscheidenheid 117

EPILOOG:

Om opnieuw te beginnen 131

Over

verschil

Overde dominantie van _volgorde 131

Over het

verschil

Overde aanname dat

alles verhaal

Over _{mijn methode}van _kijken 136

Over complexiteit in de besproken teksten 137

Over gebruik van

taal

Over een mensbeetd 138

Over _metafysica 139

Over methode om over methode te _spreken 140

Tot

slot

Summary

Literatuurlijst

PROLOOG

Het verhaal gaat dat er eens een antropoloog in de binnenlanden van Afrika was die werkte aan /61 van de vele studies die antropologen zo plachten uit te voeren. Op een goede dag werd hem audientie ver-leend bii de hoogste Marabout (Afrikaans korangeleerde) op dat moment bekend in Afrika. Na de vele

pliclitplegingen en rituelen van beleefdheid zoendde de Marabout zich tot de antropoloog. Hij sprak: " Als men alle kennis die er bestaat in tweeEn deelt, wat is dan het grootste deet daarvan?" Mij enigszins

ver-plaatsend in de antropoloog, kan ik mij voorstellen dat hij wat van zijn stuk was: "Ik weet het niet",

schijnt hij gezegd te hebben. "Juist", zou de Marabout gezegd hebben, "ik weet het niet, is het grootste

deel vanalle kennis_{op aarde.}

Inleiding

ledere schrijuer heeft recht op een inleiding. De lezer heeft het izawoord.

Nietzsche

De toonsoort

Een _{boek schrijven waarvan} dehoofdtitet: 'Omtrenthet dekunstruerenvan_{kennismanagement" heet}enwaarin

ken-nismanagement slechts als metafoor en hetwoord dekunstrueren in hetgeheel niet voorkomt, zou het meest recht

gedaan hebben aan het begrip dekunstrueren.Eitaas, -zoiets doet men niet", "wij willengraag weten watu bedoelt",

"kunt u onswetticht nader informeren omtrent uw methode", waren vragen die deze methode opriep, juist de

ver-keerde. Immers, de mens die zich laat inspireren heeft geen uitleg nodig maar schept zijn eigenwereld als

eclec-tisch dilettant. gebruikend wat hem voor devoeten komt en _juist daarmee bepalend wat hem zoal voorde voeten

komt. En net zoats Desiderius Eramus in zijn eigen Lof derzotheid, de zot, de nar schielijk laat vertrekken op het

moment dat Gods_gedrag. Godsmethodetersprake komt, zo had ik mij na het schrijvenvandezetekstschielijk

wit-ten terugtrekken. Erwerd genoeg gezegd. zo er at iets gezegd isl En niet in het minst isvan betang dat Desiderius

zijnwerk schreef. gezeten op de rug van een Ezell

Eilaas, de nar werd betrapt op zijn schielijkvertrek enter verantwoordinggeroepen, voor het blok gezet toch te

spre-ken. hetgeen in zijn dagen toch geheel iets anders betekent dan nu. "Het werkwoord dekunstrueren is slechts een

schertsterm", riep hij vertwijfeld uit, "ik had het willen laten prikketen tot kritiek. In Kantiaanse zin dan wel te

ver-staan! Het is eenschertsterm, eenwoord dat in deconstructiezijn eigenvertraging oproept. zijn eigen verschit. Een

verklaarde ironie is_geen ironie meerl Een _{uitgelegde grap is niet meergrappig!} Een _pastiche verliestzijn werking

als wedie kennen! Hoeanders kan hetwerkwoord totbetekenis komen dan in dehoofden van hendie tezen. Van hen

die_{het uitspreken. Heeft u dan} geen fantasie?

Het blok kwam dreigend nader."Het maakt te zwaar-, riep de nar vertwijfeld uit. "Zie naar het lichtvoetige van mijn

werk, ikwitde het laten dansen. Dezetheoretische_{vraag die u mij stett}maakt dit werk_onnodig zwaar. En zwaarte is

juist datgene wat ik het werk heb willen ontnemen. U _{vraagt mij verantwoording af}te teggen over hoe ik Derrida

gelezen heb. Uwittweten hoe het woord dekunstrueren zichverhoudt totdeconstructie en nog belangrijker tot

dif-ferance, tot versgit'. Is zwijgen dan niet vele maten beter, dan te vervatten tot een negatieve theologie om door

steedseen _{negatief antwoord}te _{geven op de}vetevoorstellen die al_gedaanwerden: "Is het dit of is het dat, nee, dat

is het niet".te zeggen? U verzoekt mij hettewillenvastzetten. Heeft Vestdijk ons niet geleerd dateen gedicht is als

een glanzende kiemcel. Alles wat hetkanworden, ligt verschoten indekiemcel en die kan,maarhoeft nooit tot bloei

te komen, het ligt daar slechtsals aanbod; als voorstel. Slechts wachtend op vruchtbare aarde en een iets of een

iemand die hem daar _{brengt. En is u}de _{bilbelse parabel van} dezaaier niet_genoegzaam bekend? En het doet er wet

degetijk toe dat Vestdijk dezetezing schreef toen hij opgesloten zat in st Michietsgestel van 1942 tot 1943,de

omstan-digheden zijn uwelbekend."

De gang naar het blok _{stokte. ' ls het dan wellicht mogelijk dat u met} ons deelt watvoor_{beelden er bij} u _opkomen

wanneer u het woord _gebruikt? Zodat er wellicht letsvan discours _{ontstaat, van dialoog." ' Mij best", sprak de nar.}

nauwelijks ontkomen aan de_{wurgende greep, "ats u met discours maar niet de rationalist Habermas introduceert}

en zeker_{geen togica en consistentie van mij verwacht.}

Laat ik _{beginnen met} het _{declameren van een gedicht van Lucebert:}

ik trachtop poatische wijze

datwit_zeggen

eenvouds verlichte waters

de ruimte van het_volledig leven

tot uitdrukkingte _brengen

ware ik geen mens geweest

gelijkaan menigte mensen

maar ware ik die ik was

de stenen of _{vtoeibare engel}

geboorte en _{ontbinding hadden mij niet aangeraakt}

de weg vanvertatenheid naar gemeenschap

de _{stenen stenen dieren dieren vogets vogets weg}

zou nietzo _{bevuild zijn}

als dat nu te zien is aan mijn gedichten die momentopnamen zijn van die weg

in deze_{tijd heeft wat} men_altijd noemde

schoonheid schoonheid haar gezicht verbrand

zij troost niet meerdemensen

zij troost de tarven de _reptieten de ratten

maar de mens verschrikt ziJ

en treft hem met het besef

een broodkruimet te zijn op de rok van het universum

niet meeralleen het kwade

dedoodsteek maakt ons_opstandig of _deemoedig

maarook het _goede

de omarming taatons wanhopig aan de ruimte

morrelen

ik hebdaarom de taat

in _{haar schoonheid opgezocht}

hoorde daar dat zij nietmeer menselijks had

dan de _{spraakgebreken van} de schaduw

dan die van hetoorverdovend zonlicht

Dit _gedicht wordt beschouwd als program van de experimentele poazie waarvan de dichter Lucebert een

woord-voerder was. Het mag ats een van de _{inspiratiebronnen van} hetwerkwoord dekunstrueren gelden. De aarzeling die

onsde differantieaanbiedt, door onste_{wijzen op} deSaussuriaanse stelling dathet teken niet overeenkomt met dat

waar het teken voor staat, het betekende, en daardoor zoals Derrida 11995:30) stelt: "lisl Het teken dus de

uitge-stelde, gedifferentieerde tegenwoordigheid-, dieaarzeling vraagt om aandacht en geduld, om uitstet en om herhaling

Tegelijkertijd echter bemerk ik dat bijelk woord dat ik spreek het betekende als het ware zich naar achterendringt.

het tracht uit het gezicht te blijven. Met behulp van een etymologische of. zo u witt, filotogische studie het gedicht

duiden, laat steeds het onbehagelijke gevoel achterdatdatgenewaaromtrenthetgedicht onswitintichten. wijkt. Ook

contextualiseren heeft geen zin of een historischestudie, waarin wellicht maar at te helderwordtdat Lucebert ook

maar Malarma 'over'schreef, doet er maar ten dele toe. -De ruimte van het volledig leven tot uitdrukking te

bren-gen" en daarmeewellicht betekende, teken, betekenaaren betekenis tetaten samenvallen is voor hemeen poging

die _{"ons wanhopig aan} deruimte laat morrelen."

Een_{dergelijk Derridiaans}bemerken heeft voor mij verstrekkende_{gevolgen. In}de_{praktijk van}destudievan mensen

en hun _gedrag lijkt mij de weg van de rationalist hiermee inderdaad wanhopig. En ook in mijn praktijk atsadviseur

past in veel gevalleneerdereen zwijgen dan een krachtdadig woord. Elk woord dat aande codexwordttoegevoegd

doet het _{betekende wijken.} Dat klinkt niet als _{vooruitgang maar} als _vernietigen. Het voorstel dat het werkwoord

dekunstrueren dan ook in zich bergt, iseen vraag naarpoazie. Bestaat het datde studie van de mens. de

antropolo-gie, ons toestaat om de poazie "die momentopnamen zijn van die weg- toetelaten en rationalisatie zijn ptaats te geven

en niet als dominante eistestellen?

Maar wat beluister ik...hoe nu.. hier tijkt mij sprake van een paradox. Want hoewel ik mij terdege bewust ben van

deze uitnodiging tot zwijgen van Derrida, ontdek ik tegelijkertijd in mij een soort zekerweten. At deze

voorzichtig-heid is niet vitaatl In mijn dagelijks werk als interventiekundige komen interventies op mensen en systemen niet

voort uitvoorzichtigheidl Hetblijkt achteraf elke keer weerde meest precieze messteek die aangewezen kan

wor-den atsde _{belangrijkste interventie! Als we uiteindelijk achterbtijven} met stechts wanhoop noem ik dat decadentie,

dan wordthetnihilisme als we daar in blijven steken. Waartoe dan nog te_schrijven,te_spreken,te ont-moeten,

waar-toe "ruimte van het volledig leven tot uitdrukkingte _{brengen?" Het} brengt mij op eentweede inspiratiebron van het

werkwoord dekunstrueren. Nietzsche 11887:501 schrijft in De _{geneatogie van} de moraat: "Kiezen we ons standpunt

daarentegen aanheteindpunt van het gewetdige proces, daar waar de boom ten slotte zijnvruchtenlaat rijpen. waar

de samenleving en haar zedetijkheid van de zede tenslottedatgene aan dedag Leggenwaartoezijslechts een middel

waren: dan vinden we als rijpste vrucht aan de boom van de samenteving het soevereine individu,het stechts aan

zichzelf gelijke, weer van de zedelijkheid van de zede losgekomen, autonome, bovenzedelijke individu twant

'auto-noom' en 'zedelijk' sluiten elkaar uit), kortom, de mens met een eigen onafhanketijke verreikende wit, die beloften

mag doen - en in hem een trots. atzijn spieren doordrenkend bewustzijn vanwatdaarten slottebevochten en in hem

betichaamd is, een werkelijk machts- en _{vrijheidsbewustzijn,} een _gevoelvan _{voltooling van de mens in het}

alge-meen.

Wanhoop en desoevereine individu. Het 'de' in dekunstrueren en het_{vitate scheppende 'kunst' in dekunstrueren, in}

het werkwoord wel te verstaan; want zoats dewanhoop de kunst lijkt te scheppen. zo vitaliseert de kunst de

wan-hoop en wordt wanhoop een vitatiserend JA zeggen in _{plaats van} een _{voorzichtig grenzenaftastend proces. Anders}

geformuteerd, daar waar Derrida hetrisico van een_{negatieve theotogie met}zich_{meebrengt len Watztawick leert ons}

dat een_negatiejuist een _{bekrachtiging wordtl} een _metafysica, een_{verwijzen naar het buitenmenselijke en dat in het}

postmodernedenken op sommige plaatsen tot decadentie en_{verwording heeft geleid, biedt Nietzsche} 11887:511 ons

dezetfde zijde van de medaille aanen roept op om vanult onszetfteweten; een geweten, zoats hij dat noemt, te

ont-wikketen: "Voor zichzelf in te kunnen staan en met trots, en dat betekent ook tegen zichzelf la te _{mogen zeggen.}

Maar we[ dezetfde zijde van de_{medaille, geen antinomiean} intermen van Kant en _{Hegel. geen diatectiek} intermen

van dezelfden of_{nog erger van} de_{marxist Baudrillard die in altes een dialectisch historisch besef inbouwt. Nee, het}

is een dans met toevattige partners. een tango.eenmerengue, waarin somsdeaandachtdie Derrida ons vraagt, teidt

en soms de vitaliteit die _{Nietzsche ons bijna opdringt en soms een van de partners} doet verruilen vooreen ander.

Ziedaarde_{psychologie die het}werkwoord dekunstrueren_{ons vraagt. En dat}deze bekentenis en dezebetekenis

wel-tichtte zwaarvoelt voor zo 'n tichtvoetigen dartel boek alsdezestudie? Het ware beter_{geweest om} te _zwijgen?

Eenkiemceldiestechtseen betekenis toetaat; dat wordteen_{bonenstaak. Uit mijn aantekeningen toen ik op dit}

werk-woord kwam _{bleek nog veel meer. Wat} te denken van de _{herfrasering ontkunstelen'} En _{daarop direct volgend:}

demasque'?ontmaskeren in de zin van het_{wegnemen van}het _{masker Ikunstmatig) dat}de_{Ander mij aanbiedt, maar}

ook het _{masker Ikunstmatig} waar achter ik mij} verschuil?Veet _{kritiek op mijn collegae adviseurs en dan niet in}

Kantiaanse zin maarecht bedoeld als; dit vind ik de_{verkeerde weB is het gekunstelde in hun werk. Hun methoden}

zijn bedachte _{maaksels en lijken} teworden _gebruiktom zoiets als zekerheid te _{scheppen of}een ktant te _behagen.

De kritische noot dieik _{hiervoor heb, klinkt door in de}hete tekstvan dezestudie. Een kritische_{vraag die ik elke keer}

weer stel ook in deze studie. is de vraag naar het _{kunstmatige. En} daarmee wordt het werkwoord een _prachtige

hyperbool van zichzetf. Ik kon me _{bijna geen gekunstelder} woord voorstelten dan dit. Hiermee werd het woord de

negatie van zijn eigen telos. En ook hierontstaateen spanning een dans. Op een gekunste[de wilzedeAnder vragen

niet te _{gekunste[d te doen. Of weer anders.} de _{pragmatiek van taal speett een belangrijke rot} in deze studie. Deze

studie heeft_{op indirecte wijze} de _{pragmatiek van de taat tot onderwerp. Vorm} doet _{ertoe. Lucebert schrijft:}

ik ben met de man en de macht

die een karkas hakken in de blinde muur

met de _ogen dicht

dit is kunst

koud en _dorstig te _verdampen

te verstenen van _hongeren hitte

dat is een oog dit is een oor

t r i l t e n e r i s

kunst

Dat 'hakken doet Lucebert wet met woorden. Woorden die ik in ruimere zin als communicatie opvat. vroegen mijn

aandacht. Dit _{resulteerde tildens}het _{schrijven van}destudie in een_{argwaan tegen het reificerende} karakter van taal.

Woorden _{zoals 'moeten' en 'zijn', heb ik uiteindelijk} zoveet _{mogetijk gemeden.} En daar waar ze bteven, heb ik ze

gemarkeerd indien ze reificeerden naar_{mijn mening.} Het indefiniete 'we' hebik zoveet_{mogelijk vermeden en door}

het gebruik van het woord 'ik' heb ik getracht in detekst meer dynamiek te _brengen. Of dacht u dat die 'ik', ik, mij

was? Zelfs expliciterende lidwoorden zoals 'de' en 'het' heb ik beoordeeld ophun pragmatiek enwaarnodig

vervan-gen door 'een' of zelfs als het kon. weggelaten. En watte denken van het gebruik van O.T.T en O.V.T. door elkaar?

En heeft Erickson 119831 ons niet geleerd dat er taalgebruik bestaat die mensen hypnotiseert, ze in zichzetf doet

keren. tot dagdromen verteidt en dat metandertaalgebruik juisthet tegenovergesteldewordtbereikt. Hetvoerde mij

te verom constituerende woorden zoals management en organisatie at te hard aan te pakken, alhoewel ook dat

woorden zijn die een geur bij zich _{dragen van} eenwortd out there. Wat heet; een geur!?

Pragmatiek, wat doet taal, heeft mij tijdensdestudie beziggehouden en doet datnogsteeds. Veelmeerdandevraag:

wat betekenen de woorden, de inhoudelijkheid van de communicatie. De _{vraag die voor} veel adviseurs en

weten-schappers van veelmeer betekenis is: "kunt u mij een definitiegeven van. heeft voor mij een veel minder

promi-nente plaats.

Taal verteidt tot reificeren, schrijf ik in deze _{studie. Taalgebruik} heeft mij als methode beziggehouden. Ik wit taal

uiterst_{zorgvuldig gebruiken. In een paar woorden bieden wij elkaar een kooi aan en tralies zo dik dat geen}

gespreks-partner aan een ontkomen durft te denken. Het is andersom ook mijn gevoeligheid voor de kooi die de Ander mij

aanbiedtin communicatie.Soms Ivaak?1 intervenieer ik al natwee woordenop lemand. "Wij moeten..."; "Oh ja,

joh.-Een _{impliciet uitgewerkte vraagstelling} is derhalve hoe te schrijven. hoe te communiceren. En dat vraagt een

Watzlawickachtige aanpak. Of anders, Watztawick was een _{inspiratiebron ats het gaat om} de verschuiving van de

inhoud naarpragmatiek.

Het werkwoord dekunstrueren heeft nog een derdewerking gehad op deze studie die ik wit noemen. Dat is een

bewustwording van de afwezigheidvan esthetiek in dewereld om mij heen. Of ik nu kijk in de wereld van de

advi-seurs,dewereld van de bedrijven. de wereld vandeoverheid, of indewereld vandewetenschap,esthetiekstaat niet

hoog op de agenda. Een vraag die wet aanwezig tijkt in de kunst. Het werkwoord de-kunstrueren kan dan hertaald

worden naar 'de kunsteen _{plaatsgeven',de esthetiek}als wegend principe een _{plaats geven in} de wereldenwaarin

zeer niet meer toe doet. Het iseen derde dans die ik zie, een dans van drie partners wette verstaan: vorm, inhoud

en bewustzijn.

Ik heb _{daarbij drie opvattingen over}'kunst' die ik er voor deze studie toe vind doen. Esthetiek is voor mij eenvraag

naar vorm, naar inhoud en naar bewustzijn. Bewustzijn wat de vorm kandoen,kan aanrichten. En in dat bewustzijn

keuzes maken. En ook het bewust vinden vaneenverhoudingtussen vorm en inhoud. Dat hetresultaat van dat

han-delen schoonheid of _{telijkheid genoemd}wordt, acht ikvan minder_belang.

Esthetiek, en _{daar kom ik bij mijn tweede punt, zie ik niet als een referentie aan een Platoons en} dus metafysisch

ideaatvanschoonheid en_{letijkheld. Esthetische}voorkeur heeft daarvoor voor mij eente sterk hier-en-nu-karakter.

zie ik teafhankelijk vandecontext die door mijzetf en deAnderwordtgeschapen en diewijzelf tegelijkertijd

schep-pen. Ten derde wit ik ver weg blijvenvan niet-idiosyncratische oordeten. Ik vind iets mooi of telijk en allegradaties

van dien. ik vind ergens iets van, maar om dat te verheffen tot _{algemeen geldend, gaat mij te ver. Of bent u van}

mening dat er maar 6#n Mona _{Lisa bestaat?}

De melodie

Dezedrie _{dansen, de dans van} de_{wanhoop met}de _{vitaliteit, de dans van het gekunstelde met het ongekunstetde en}

de dans van devorm,de inhoud en het _{bewustzijn zou ik metaforisch}detoonsoortwillen noemenwaarin ik het werk

geschreven heb. Met deze spanningen vanverschillende aard heb ik het werk keer op keer herschreven zonder er

expliciet de_{aandacht op}te _vestigen.

De melodie, zeg maar de inhoud van het werk, toopt via een _{andere lijn.} De _{metafoor die bij mij opkomt. is die van}

een _{expeditie; vertrekkendevanuit een mij bekende, positivistische wereld ben ik het voor mij onbekende land van}

wat Johnson en _{Duberty 120001 de wereld van de conventionalisten. de wereld van de postmodernen.de weretd van}

de kritische theorie en dewereld van de _{pragmatisten noemen, ingetrokken.} Deze auteurs hebben een _eigen

inde-ting gemaakt van deverschillende epistemologische vertrekpunten diete vinden zijn in de studievan bedrijfskunde

en organiseren. Van die rels doe ik verslag. En _{teruggekomen van mijn} eerste reis heb ik onder woorden kunnen

brengen wat mijn onbehagen was toen ik nog deetnam aan het positivistisch project. Dat is het _{eerste deel: mijn}

beschrijving van en _{kritiek op de vele positivistische} boeken en _{uitingen over} de zoveelste _{managementhype:}

ken-nismanagement. Dat ik _{daarvoor kennismanagement} heb_gekozen, is louter situationeeten_toevallig. ITen _{tijde van}

het schrijven van mijn studie was dat de_{hype. een paarjaar}eerder was hetde kwaliteitscirketen _{business process}

redesign en nu heet het _{customer relationship managementl.} Na dezeexercitie _{emigreerde ik naar deze}

buitenge-westen en koos zetf vooreen _{ander, vooral niet-positivistisch standpunt.} Ter _{ondersteuning} van deze _{emigratie en}

ter ondersteuning van mijn polemiekop kennismanagementomzodoendete laten zien dat eralternatieve manieren

van _{kijken ontwikkeld} werden enworden, heb ik_{gekozen om} een _beschrijving en _{tegelijkertijd kritiek}temaken van

die standpunten die het _{meeste invloed op mij hebben gehad. Van wat Johnson} en _Dubertey de conventionatisten

noemen.hebikeen_{nader onderzoek gepteegd naar}WatztawickenWeick. Vande _postmodernenwashetVan _Dongen

die de meest indruk heeft _gemaakt.

Van een_verkenningvan _{Habermas en zijn} kritische theorieen _{Rorty metzijn pragmatisme heb ik in}deze _studie

afge-zien. Habermasomdat zijn rationalisme te ver van mijaf staat en Rortyklinkt al voldoende doorin stukjes van deze

studie Wat niet_{wegneemt dat veel vanwat Rorty geschreven} en _{gezegd heeft, weer voldoende stof oplevert om een}

kritische studiete schrijven op deze studie.

Er zit nog eenanderverband tussen deze drie inspirators. Dit taat zichals votgtparafraseren:Weick gaf mij de notie

dat de bouwstenenvan _{organiseren interacties zijn.Watzlawick metdde mij} dat deze interacties_{hun eigen}

constitu-erende eigenschappen hebben bij organiseren en _{verbreedde mijn focus naar elke Imenselijkel interactie. Van}

Dongenwaarschuwde voorhet diadischekarakter van dezedenkersen_{stelde mij voor om} decontext in de vorm van

een 'company ofmany' serieuste over'wegen. Hiermee werden Weick enWatzlawick in een nieuwlicht gezien,

het-geeneendirecte vertaling in_{mijn beschrijving van}hen _{heeft gegeven. Hierbij wordt overigensopgemerkt dat de}

the-orievan Berne overdetransactionete _{analyse eigentijk niet buiten beschouwing getaten mag}worden. Maar ook hier

geldt, net als voordefitosofievan _{Rorty, dat dit om economische redenen niet gedaan}wordt. Berne tokt me ook te

veel op glad ijs, hij schrijft alseen _positivisten moralist pur sang maar hij helpt mijwel begrijpetijke taatte

ontwik-kelenomtrentdeinhoud vande _{proceskant van}deinteractie. Berne hertaten naar een meerrelativistisch standpunt

tijkt me een tourde forceop zich, maar welzeerinteressant.

Een derde verband dat niet _{onvermeld getaten} mag worden, is dat Watzlawick en Weick van betekenis zijn in de

wereld vanVan _{Dongen. Van} Dijk heeft een voor mij gezaghebbende studie geschreven overWeick en reificeren en

De LaatheeftWatzlawick aangedragen.

Als laatste valt over dit deel vande _{studie nog op} te merken dat de_{tempi nogal verschillen.} Dit heeft veelte maken

met het bewust vinden van een balans tussen vorm en inhoud. Watzlawick ontvangt een gracieus moderato; niet in

de laatste plaats omdat een nadere kritiek op zijn werk bijna niet uitte voeren valt binnen het bestek van deze

stu-die. Want die is er wet, maar_vergt een _uitgebreide en grondige analyse van het hele PaloAlto denken en daar was

het in mijn studie niet om te doen. Weick ontvangt al meer een allegretto, wat hij tochook dankt aan het voorwerk

van Van _Dongen.

Een belangrijk 'versgil' dat ik zelfervaar metVan Dongen is dat ikWeick hebgelezen alseen exponent van het

con-ventionalisme en niet alseen _{postmodern auteur. Uit niets} blijkt mij zijn affiniteit met het postmoderne zodat een

aantal notities die _{hij aanbrengt door mij platter wordt ervaren dan door}Van _{Dongen. Met} een _{puzzel bedoelt hij}

gewoon een puzzet met adn Ijuiste!) uitkomst enzijn equivocality heeft weinig van doen meteen postmoderne

poly-semie.Van _{Dongen inspireerde mij tot}een_{allegro maestoso.} Het onderwerpteende zich er ook wet voor, de

centra-le thematiek heetEen kwestievanverschil en gaat over wet en niet functionele conflicten. De vorm van mijn vertoog

biedt hier meer aangrijpingspuntenvoor commentaar opVan Dongen dan de inhoud.

Wat_{mij restte was} een serie nieuwe vragen: vragen naarhoe _{vragen te stellen, vragen naar grenzen,} vragen naar

consequenties, vragen naar verbinding. Dat werd mijn epiloog: geen antwoorden, slechts vragen.

Hoe

ik

vastliep in

mijn

eigen

valkuil

... Over de man die om de _{tien seconden in zijn}handen _klapt.

Als iemand hem,marde reden_{vraagt poor}

dit

gedrag geeft hij als verklaring: "Dat is om de olifanten weg te jagen." "Olifanten?... maar er zijn hier tock helemaal geen olifanten?"

Waarop hij zegt: "Nou, zie je zoel dathet werkt!"

Getuk is ook niet alles. Watztawick. 1983

Kan het ook

anders?

" Prair . prevelde hii, "dat is goed gezegd, me,i moet de massti tertigbrenge,1 tot enkeli,igeit. Een etikete

persoon kaii ouder worden, maar de massa blijft een tzpaalfjariger. Der Schiml lieeft recht!"

Tom Poes en het huilen van Urgle. 1962

Het begrip 'kennismanagement' speelt een Igrotel rot in het eerste deel van devoorliggende studie. Een

inhoude-lijkheid die, wat mij betreft, even wittekeurig vervangen had kunnen worden door een andere. Kennismanagement

als kapstok voor mijn denken. Kennismanagement als voorbeeld vanmijnkijken naar organiseren van en door

men-sen. Op mijn pad gekomenen toevallig lof nietl terug blijven komen op veet van deterreinen waarop ik mij begeef.

Maar laat ik mij beperken tot hetterrein van de wetenschap. Het begrip kennismanagement', met inbegrip van de

vele betekenissen diehetkreeg. bood mij talvanoverpeinzingen envoorbeelden; het hietp mij om ideeanen

gedach-ten onder woorden te brengen. Dat werd dan ook de rot die ikhet begrip in mijn studie hebtoebedeeld; een

inhou-detijkheid die het mogelijk maakt om mijn kijken, mijn denken, mijn ervaren en mijn gedragen. taal te geven. En

daarbij rijkelijkte _{putten uit de vele voorbeelden in de Iwetenschappelijke) literatuur, uit}de praktijk van het

organi-seren en uit mijn ervaringen. Waarbij kennismanagement exemptarisch werd voor wat ik 'die' wetenschap en 'die'

praktijk zie doen. Of, anders gezegd, exemplarisch voor wat ik mij zelf zie doen. En wat daarin toevalwordtgenoemd

latles. niets en wat daar tussen zit} ben ik attang kwijt. Ook dat is maar de bril die ikopzet, die bepaa[t wat ik zie len

ook dit isslechts een metafoorl.

Het vinden van een verbinding tussen zienen doen, heeft mij geholpen om meer taal te ontwikkelen. Was het

ada-gium heel sterkeerst kijken endan doen,was organiserenin eerste instantieeen kijkvraagstuk, de verhouding

tus-sen kijken en doen, is voor mij nu problematischergeworden dan eerst. In mijn praktijk ga ik er nu van uit dat wat

ik zie_{bepaalt wat ik doe en wat ik doe bepaalt wat ik zie.} De_{votgordetijkheid} isverdwenen en _{heeft plaats gemaakt}

voor het bewust spelen met deze paradoxateverhoudingl

Wie weet er nog watte verstaan onder het begrip kennismanagement?

Edn van de mensen dieik_{tegenkwam l'een' klantl zei}ooittegen mij: het begrip kennismanagement dat iseenzwart

gat,daar passen zoveel olifanten in, je houdt geen olifant meerover. Misschien een beetje rare uitdrukking en toen

vond ik het maar niets wat hij zei. maar inmiddels heb ik daar wat meergevoel bij. IT-specialisten,

management-consultants, organisatieadviseurs, databasespecialisten, marketingspecialisten. strategen. bibliothecarissen,

wetenschappers, agogen. onderwijskundigen, biologen. managers, bedrijfskundigen, bestuurskundigen.

communi-1 Deleuze11965:241herkadertdezeverhouding alshijspreektoverNietzsche: ...deeenheidvandenkenenleven... Het levenwakkerthetdenken

aan en op zijnbeurtbevestigt het denken het leven."Ofzoals Oosterting 11996:270} dat in zijn studie net weerevenandersoverNietzsche zegt: "Levenwordt in enals denkeneenexperimentmetzichzelf inderuimste zin vanhetwoord . Het isgeenexperiment in de vorm vaneen

gecon-troleerde toepassing terverificatieenfalsificatievan opgedaneinzichten, maar een esthetischeervaring van een dynamischepathos, dat zich het

denken alseenvoortdurende veranderingaandient. Leven blijkteentuimeling, die door een bepaalde blik richtingen betekenis krijgt."

catiedeskundigen, epidemiologen, personeelsfunctionarissen, andragogen, ledereen heeft zijn eigen definitie van

kennismanagement en iedereen weet hoe het zit. Ik weet het _{allang niet meer.}

Zoveet boeken. zoveel betekenissen. Zoveel bedrijven, zoveel invullingen. Zoveet mensen. zoveel definities. Wetticht

een van de_{meest besproken onderwerpen in} de_{afgetopenjaren. Althans in}de_{weretd van het bedrijfsleven. En toch}

weet _nog niemand _{precies wat} het betekent of hoe te _{beginnen met}de _{inrichting van lets als kennismanagement.}

Hoeveet mensen houden zich op dit moment niet op de 6dn of andere manier _{bezig met het} inrichten van een

ken-nisafdeting, het bouwen van een _{kennissysteem,} het _verkopen van kennis: verzin het maar. Een _{nieuwe hype met}

nieuvve_{managementgoeroes? Ofgaat het hier om een onderwerp}leenmaniervan _kijken,een _manier

vanorganise-ren} dat lets kan bijdragen aan de_{problemen die wedagelijkservaren in ons werk. thuis, of waar dan ook? Het begrip}

heeft in ieder _gevat betekenis _{gekregen. Alleen at} de _{constatering dat het nog} steeds bestaat _getuigt hiervan. Een

vraag die ik stel is: welkebetekenissen heefthet _{begripgekregen? Niet}om _uitputtendte_{wilten zijn, maar om te zien}

of we meteen aantal van die betekenissen ietszichtbaarkunnen maken datwellichtvoor anderen _{nogverborgen is.}

En bovendien om de_vraag testellen hoedie betekenissen tot stand komen. Of:_{waarom bepaalde betekenissenjuist}

niettot stand komen. Welke_{organiserende principes} komen we_{tegen? Wat doet mijn kijken} en handelen en dat van

anderen daarin? Gaan we dan niet zozeer op zoek naar mogelijke 'persoontijke' betekenissen2. maarnaar

beteke-nissen in communicatiegedragtussen mensen. Endaar weereen_{stapje achter,}naardeconsequenties van het

bete-kenis _{geven lof dit} nu _{opgevatwordt als een persoonlijke dan wet een sociale betekenisl.}

Als organisatieadviseurkreeg ik,alweerenigejaren geleden, temaken met mensen die de opdracht hadden

gekre-gen om uit te zoeken of kennismanagement iets was voor de organisatie waarin ze werkten. Tegelijkertijd werd ik

overstelpt metboeken en _congressen endaarmee evenveet ideedn overhoe _{ermee om te gaan. In}de_{jar-en die}

vo[g-den heb ik_{allertei projecten meegemaakt.opteidingen gevotgd, boekengetezen} en_{discussies georganiseerd.} Jezou

haast denken dat alles at _gezegd en _{geschreven is wat} te bedenken is rond een thema ats _{kennismanagement. En}

toch blijven we met een aantalvragen zitten. Om er maar een paartenoemen. Waarom lopen zoveel projecten vast?

Hoe komt het dat er _{nog steeds geen methoden gevonden tijken} die _{terecht aanspraak maken op} bruikbaarheid of

algemene geldigheid?Wat maakt het dat het _{begrip nog} steeds zoveetbetekenissen heeft en _eigentijk

ondefinieer-baar lijkt?

De _{praktijk blijkt moeitijker dan} de _{boeken mij} doen _{geloven. En} de theorie _{lijkt vast te topen} in steeds

ingewikkel-der modetten en abstracties. Het tijkt atsof we met zijn allen een weg hebben ingestagen, die steeds zichtbaarder

wordt als een dood[opende weg. Maar denkt iedereen erzo over? En _{kunnen we niet door er op} een andere manler

mee om te gaan, of er op een andere manier naarte kijken tot inzichten komen die ons helpen bil het oplossen van

de vraagstukken waar we meeworsteten?_{Vraagstukken die wat mij betreft gaan over het hier en nu en} de _praktijk.

En niet over allerlei _grote en _{ingewikkelde vraagstukken waar} de _{meeste managementboeken} in _grossieren.

2 Dat iemanderalspersoonstatusaan_{ontleent omdat hij/zij}alsexpert wordtgezien, of dat iemand erbehoefteaanheeftalle boeken van dit

onder-werp In _{zijn/haar kast} te hebben staan, ofwaarom ikzo nodigwil promoveren ende_{betekenis die kennismanagement op die manier voor mil}

krijgt, vraagt naareen 'individueel'. zo men wit psychologischniveau,waar ik slechtsinmetaforen overkan spreken.De_{illusie dat wij oolt 'weten}

wat er zich ineen persoonafspeelt, lijktmijvergezocht Inet zo goed als dit geldt voor het 'kennen' van de wereld omons heenj. Overigens kan

dezelfde vraag ookintermenvan _{sociate processen beantwoord worden.}

Vraagstukken die inmiddels zover van depraktijkstaan datveten van ons erniets meermee kunnen. Wattedenken van: middle-up-down management process for knowledge creation en Cross-levelling of knowledge within the division:11

Weet u nog waar het over gaat of waarte beginnen?

Men zou kunnen zeggen dat allertei mensen vastlopen in de praktijk, maar ook in devele boeken entheorie6n die

over dit vakgebied worden geschreven. Dit laat overigensonverlet dat er Izoals altijdlvoldoende personen rondlopen

die vertellen dat zijwetweten hoe het zitof zeggen dat het project bij hen wel succesvol is. Zij die weten hoe het zit.

zijn hier aan het verkeerde adres. Zijdie echter een of _{meerdere vraagtekens hebben, kunnen}wellichteen andere

maniervan_{kijken apprecawn.}

Wat ga ik dan doen in dezestudie, of althans _pogen?

Om een metafoorte gebruiken: defundamenten. Ik wil kennismanagement bij dewortets4 pakken; wortels die weer

een _{ander zicht geven op wat} er gebeurt in at die projectendie kennismanagement heten, zichtbaar maken wat er

gebeurt als weeen probteem inde _{praktijk tegenkomen dat met}de huidigetheoriedn niet op te _{tossen tijkt.}

We lopen al te lang incirkets rond binneneen paradigma dat kennismanagement heet. Omeen alternatief beeld te

plaatsen naastdeoverheersende maniervandenken, stap ik er even uit. Toen iker uitstapte werd voor mijpas

zicht-baar watwe aanrichten als we letsalskennismanagement een_organisatiein _{brengen. Tegelijkertijd biedt dit}

aan-grijpingspunten om de _praktijkvan altedag anders te zien en ermee om te gaan.

Voor_degenen onder ons Idegelukkigen! dienog nooit van hetbegrip kennismanagement hebben gehoord en zich zo

tangzamerhand beginnen aftevragen waar ik het eigenlijk over ga hebben,een introductie. Met het gevaar daarmee

het begrip at zo vastte defini6ren dat ik de rest vanmijn studie nodig heb om er weerwatlosser inte komen zitten.

Losser bijvoorbeeldintermenvanalternatieve beetdenendaarmee anderemogelijkheden voorhet omgaan met het

begrip kennismanagement. Ik geef dan ook geen definities, maar schets eenverhaal over 'een oorsprong' van het

begrip. En ook dit is stechts 6dn verhaat. Het construeren van een verleden herbergt dezelfde 'gevaren' in zich als

het vastzetten van een definitie. Een ieder zateen eigen verhaal kunnen maken overzijn ontdekken van

kennisma-nagement. Ik heb voor onderstaandverhaalgekozen. omdat ikhet regelmatig terugkreeg ats 'het' begin. Een

domi-nant verhaal.Althans in wat ik_{tegenkwam en zelf}crederde. Het is bovendien een_{verhaal geworden dat} een aantal

van de door mij lin de _{navolgende hoofdstukken) naar voren gebrachte ideean in} zich herbergt. Als kennismaking

met het begrip kennismanagement en ter introductie op de navolgende hoofdstukken beschouw ik het als een

waardevol verhaal. Leest u zetfenoordeel later.

3 NonakaenTakeuchi 119951.

4 Wortelsenfundamenten,alsmetafoor voora-priori'sen vooronderstetlingen.Demetafoor gaat fout ophetmomentdathierineen_volgorde

domi-nant zouworden, eerstde wortets en dan de rest,eerstdevooronderstellingen en dan de rest. In deparadoxaleverhoudingtussen kijken en doen

Zitdie votgorde geenszins.

Kennis??

"Het is hier eeii bende!", riep de magistrant itit, "wat moet dat, nict die Prolizespersoileit op iii)ge poste,i? Gee„ wonder, dat alles ilit de lia,id is gelope,i! Kil,1 ik dall iziet (,Clls nict'i eel; ve/ic'ime dit'listn'is

make,1, zonder dat itillie de boel iti het hoittlerd draaieil?

Heer Bommel en de trullenhoedster. 1966

Het zoeken naar kennis is al zo oud als de weg naar Rome5. Kennismanagement als begrip in de wereld van het

managementdenken bestaat paseen Iretatief) kort_{aantat jaren. Ook} hetwoord _{'management' bestaat nog niet eens}

zo [ang. Hoe het heeft kunnen ontstaan en wie de eerste was die er over dachtof _{schreef. is voor mij niet meer te}

achterhalen. Verschillende schrijverswijzenverschillendebeginpunten aanb en velen zutten erophun eigen manier

mee in _{aanraking zijn gekomen. Ik kies hier voor} het verhaat van de _{kennistechnotogie. Niet omdat at het denken}

hieruit is ontstaan, en niet omdat er_{geen andere beginpunten} of _{oorzaken zijn aan} te_{wijzen. In veelvan} de_huidige

kennistheorie6n_zijn echter kenmerkenteherkennenvan_{vergelijkbaremethodieken. Vele zijn}ontwikkeld door

men-sen met een _{achtergrond in} de _{kennistechnologie of door mensen} die beide takken van _{sport nog} combineren.

Hiermee benadruk ik ook datveet _{kennisprojecten IT-gedreven zijn.} Een _{uitspraak die op} meerdere _manieren

gein-terpreteerd zou kunnen worden. De illusie bestaat dat techniek het _{mogetijk maakt} om anders met kennis om te

gaan. Veel van de mensen die betast _{Ilettertijk of figuurlijk} worden met kennisprojecten hebben een IT-} of

techni-sche achtergrond. Of nog anders gei'nterpreteerd: inveet kennisprojecten ontstaat at gauwde betekenis dat het een

project is van de IT-afdeling. Een betekenis waarin de sociate _{dimensie at vtug een rotspeelt. Waarin bijvoorbeetd}

dediscussie gevoerd kanworden overwieverantwoordetijkis Ide gebruikersofde IT-afdeting71. Een inhoudetijkheid

die in mijn ervaring bijna altijd over het sociate gaaten zelden overde _{inhoudelijke vraag zelf.}

Laat ik ats metafoor om te _{kunnen spreken over kennismanagement} een voorbeeld uit de _{kennistechnotogie wat}

nader onder de loep nemen. We zulten niet diep de _{techniek induiken. Het gaat mij om de onderliggende}

or-gani-seerprincipes en niet om de techniekze[f8

5 Kopland 119931omschreet dit ineen titel van een vanzijn_{gedichtenbundels al eens als volgt: Hydie vindt,heeft nietgoed gezocht. Zoeken zou Je}

bijvoorbeeldkunnen beschouwen atsmethode lenetke methode heefthaar consequentiesendaarmee waardel of als achteraf_gegeven

interpre-tatie van leigenlgedrag.

6 Zie onderandereDrucker119931, Morgan119861, Nonaka119951.Peters119931, Quin119941,Weggeman119971. Wiig 119931, Den Hertog120001 en

Van der Spek119951

7 Een dichotomie waarmee de toon isgezet. Elke keer weer alsIkgevraagd word omteadviseren ineenproject waarin IT eenrolspeett,blijkt het

talig onderscheidtussengebruikersenIT'ers diepergeworteld dan jezouveronderstellen.Erwordt verschilgemaaktlaangeduidl met soms ver

gaandeconsequenties.Het_{vervangen van het woord'gebruiker' door 'collega' Ibijvoorbeeld indee-maitdieverstuurd wordtl, blijkt in die}

geval-teneenfundamentele len moe,zaamtot standkomendel interventie te zijn.

8 Zie vooreen_{uitgebreide studie van}detechniek van de_{kennistechnologie: Lucas & Van derGaag119911}

Kennissysteem

als

metafoor

De _{kennistechnologie wordt door} veten gezien atseen boeiend onderdeet binnen de informatietechnologie. In een

ultieme poging om computers meer op ons Imensenl te laten lijken, werd het functioneren van de hersens en het

geheugen uitgebreid onderzocht. Dat heeft onder meer geteid totontwikkelingen in de robotica. spraakherkenning.

patroonherkenning enhet bouwen van expertsystemen dn kennissystemen. Dit taatste, het _{kennissysteem,} gebruik

ikalsmetafoor om ietste zeggen overkennismanagement.

Een _{kennissysteem}wordt opgebouwd rond drie elementen:een redeneermechanisme, redeneerregelsen

variabe-ten. Dezedrie samennemend zou je kunnen zeggen: een redeneermechanisme laat allertei redeneerregetswerken

over variabelendie _{aangeboden worden.}

Een voorbeeld: stel dat jewitt beslissen of je op vakantie wittnaar Spanje of niet. En stet dat je daarbij twee

ats/dan-regels inje hoofd heb:

Ats ik voldoende geld heb dan ga ik met vakantie.

Als mijn vrouw wit dan gaan weopvakantie.

Daar zitten dan twee variabelen in. Ten eerste 'voldoende geld' en ten tweede 'mijn vrouw wit'. Tevenswordt er in

een kennissysteem een verband tussen deze twee regets gelegd. Je gaat alleen op vakantie als je voldoende geld

hebt enjevrouw wil. In sommige gevallen kiest iemand voor of, maar dat lijkt mij persoonsgebonden en vatt buiten

de bespreking van dit voorbeetd. Het redeneermechanisme legt het verband tussen deze twee regets, verzorgt de

votgorde en nog watzaken die geregeld kunnen worden. Deregels Als. dan... heten redeneerregets en de gegevens

die aan dit 'expertsysteem aangeboden worden hetenvariabelen: 'voldoende geld' en 'mijn vrouw wit'.

Deze methodiek van het kennissysteem leek mijalsmetafoor bruikbaarbijvragen als:Watwordt er allemaal

opge-vat als kennis in de meeste titeratuur die over kennismanagement gaat? Is het redeneermechanisme kennis? Zijn

de _{redeneerregels kennis? Zijn} de _{gegevens kennis? Elk van} de _{mogelijk betrokken deskundigen noemt} een ander

stukje 'de kennis'. Voor de databasespecialisten ziter kennis in devariabelen en wordt er gedatamined9in

bestan-den om dezekennis naarbovente haten. Voordeadministratieve organisatie laol-deskundigen10 zitde kennis in de

redeneerregels. Alsje precies opschrijft wat je doet en je past daareen kwaliteitscirket op toe om alles up-to-date

te houden dan heb je de kenna vam de organisatie te pakken. Voor agogen en onderwijskundigen is dat

redeneer-mechanisme weer interessant. Hoe _{gebruiken mensen al die regels} nu _{precies en hoe kun} je leren en teren om te

teren en leren om leren te leren? Laten we ze _{alledrie - de variabelen, de redeneerregels en} het

redeneermecha-nisme - eenswat verderuitwerken.

9 Een samentrekking vanhet woord data en het woordmining: letterlijk vertaald: gegevensmijnbouw

10 Laatstkreeg ikeene-mail vaneenaccountant, edp-auditor, metals commentaar op een vanmijn boeken: "Het is tochheet eenvoudig, alleen zaken dieoppapierstaan, zijn kennis, derestbestaat gewoonweg niet. Wat is hierop uwcommentaar?

Gegevens

Een voorbeetd van eenactiviteit waarin de gegevenscentraat staan, heet databasemarketing. In databasemarketing

worden gegevens opminimaat twee manieren gebruikt. Teneerste ats directe kennis van de ktantopbasis waarvan

actie ondernomenkan_{worden. Bijvoorbeeld gegevens als woonlocatieenteeftijdblijken dan belangrijk. En ten}

twee-dede mogelijkheidom doetgroepentesetecteren opbasisvananalyse vaneengroep bestaande ktanten. Stel je voor

dat je op basis van een _analyse ontdekt dat een _{product voornamelijk wordt gekocht door mannen van 28 jaar, die}

getrouwd zijn en in de Randstad werken. Je kunt _Jemarketing dan richtenop mensen met eenzetfde profiet die het

product nog niet hebben.

Redeneerregels

Volgen we de metafoor van het _{kennissysteem verder,} dan bestaan erook _{optossingen - met} het _predikaat

kennis-management- waarin de _{redeneerregels centraalstaan. Het gaatom regels van het type: als dit 'waar' is, moet dat}

gebeuren. Als dit 'onwaar' is, moet_{dat gebeuren. Dit gaat om} het _opbouwenvan _{ervaringen en} het_{zorgen dat deze}

ervaringen binnen_{deorganisatie blijven. Inkennismanagementtaalwordt hier vaak hetwoord borgen}

voorgebruikt.

Het borgen vande kennis _{bij groepen mensen lorganisaties} die daar baat bij hebben.}

Het_expliciet maken van deze_{ervaringsregels} omdaarmeevan _{alles en nog wat te doen, heeft}de aandacht van heel

wat schrijversvan_{sociaal-wetenschappelijke}en _{bedrijfskundige literatuur. Het blijkt heet lastigom ervaringsregels}

te vinden. Veel van dit soort kennis is aan verandering onderhevig, is moeilijk expliciet temaken. kan soms

veran-deren in zijn tegendeelof heeftde statusvan _vuistregel.

Initiatieven diezich _{bezighouden methet opbouwen}van_{dergelijke regets zijn} tevinden_{bijNonaka 119951 in zijn boek}

over kenniscreatie. Een_{voorbeetd van hem gaat overdeontwikkeling vandeautomatischebroodbakmachine. Dat is}

een machine waarin_{je meel. melk en gist doet en waarenige tijd daarna een vers brood uitkomt.Die machine werd}

niet in een week _gemaakt. Etk _{beginmodet leverde brood dat je zetfs niet aanje schoonmoeder zou aanbieden. Na}

allerlei vormen van onderzoek, hebben toen een paar ontwikkelaars van de machine bij echte broodbakkers

rond-gekeken. Daar teerden ze dat de bakkers met een _{zeer specifieke stag} van draaien en trekken het _deeg kneden.

Nadat ze deze_{ervaringsregel hadden ingebouwd.werkte de machine stukken beter en nu wordt}

hijwereldwijd

ver-kochtll

Toch tijkthetwerken met _{redeneerregets aleen stuk ingewikkelder dan}het_{werken met gegevens. Zoats gezegd zijn}

de _regelsAls...dan.. te beschouwen als de redeneerregels van het kennissysteem. Deze zeggen iets over de

varia-beten en gaan een stapje verder. Waarde_{variabelen ogenschijnlijk12 redetijk eenduidig tijken, btijkt dit met de}

rede-neerregels nog veet minder het geval. In mijn voorbeeld had het ook _{kunnen zijn Als miln vrouw wet wit. dan ga ik}

niet.

Terwijl in mijn voorbeeld de redeneerregets _{zeer eenduidig} en _makketijk te _{begrijpen tijken Ize liggen dicht bij wat}

de meesten van ons ervaren _{als normaall blijkt het vaak} een kwestie van _{zoeken naar regets die nog niet} eerder

bekend waren. Denk weer aan de _{marketing. Op} basis van _{allertel enquates} en onderzoeken worden de variabeten

11 Hoe_{verleidetilk, zo'n mool verhaa[I Maar of het zo ook ging')}

12 Het is hier at datdemetafoor verschilt vanmljn denken. _{eenduidigheld past goed in een wereld van kennistechnocraten, maar is voor mij een}

enketvoudig a-priori dat ik nietwerkbaar vind en waarik_{juist ambiguiteit en singulariteit als alternatief verhaalnaastgebruik}

bekend. Maar hoe zietderelatie er uit? lemanddie_{veel geld besteedtaan wasmiddelen, besteedt die}ook_{veel geld aan}

schoonmaakmiddelen?Of_juist andersom?Voorbeide _{redeneerregels zou een logische verktaring}te _{bedenken zijn:}

lemand is _netjesen _{geeft dus veel getd uit} aan _{schoonmaakmiddeten in het algemeen.}

of

lemand heeft een _{beperktbudget en kan dus geen geld meer uitgeven} aanschoonmaakmiddelen als er at dure

wasmiddelen gekocht zijn.

Welke reget nemen we nu? In _{ieder geval kunnen}we concluderen dathetvinden van de redeneerregels een _stapje

ingewikkelder blijkt dan hetvinden van devariabelen.

Er zit nog een anderaddertje onder het gras. Stel dat we de_{juiste 1?1 redeneerregets}hebben gevonden. Als...dan.

i.p.v. Als. dan niet.. In welke gevallen gaan die dan op? Of met andere woorden: voor wetke variabeten tevert dit

bruikbare informatie? Ik geef hier slechts een illustratie. Ikgrijp even_{terug naar}een bekendvoorbeeld uit de

klas-sieke logica13:

Mensen zijn sterfelijk. Socrates is een mens. Socrates is sterfetijk

In _{dit geval levert: Ats... dan...,}een bruikbare conclusie;

Als Socrates een mens is, dan is hij sterfetijk.

Eenander voorbeeld, de gelijkschaketing gaat nu overhet tweede lid vande _regels:

Gras is sterfetijk Socrates is sterfelijk.

Socrates is_gras.

At lezend zul_{je besluiten} dat deze _opbouwvan _{als/dan-regels} niet _deugt. Toch _betoogt de _{antropoloog en biotoog}

Bateson 119801 dat de evolutie van de natuur en de _{ontwikkeling van} de _{omgangsregets tussen mensen barst van}

dergetijke syllogismen. Je ziet veel mensen zeer druk op zoek naarheteerste type regels en detweedesoortafdoen

alsonbruikbaar. Daarmee ontkennenwe_{volgens Bateson miljoenenjaren ontwikkeling.}

13 Hetisdezezelfde logica dieals meetsysteem overstudies alsdeze neergelegdwordt enopbasiswaarvandeuitspraakgedaanwordt: hetis goed

Het is waar! Hetis_{dezetfde logica die}leidt tot een verdinglijking van onze digitate taat.

Redeneermechanisme

Het redeneermechanisme legthetverband tussen de_{regels,verzorgt}de_{votgorde en nog wat}zaken diegeregeld kunnen

worden. Voor_{sommigen zit hier dan ook} de _{daadwerketijke kennis. Niet alleen de variabeten en ook niet de regets zelf,}

rnaar wat een _{persoon lonbewust} voor mechanismen hanteert om tot}de_{juiste conclusie}te komen, wordt in dat geval

kennis genoemd. Ditvereist eenmeeractieve_{opvatting van wat kennis genoemd wordt.} Kennis is actief, het handeten en

Interpreteren van de _{betrokkenen is wat uitgezocht wordt.} Een kteinvoorbeeld om_{dit standpunt} te_{verduidelijken.}

De variabelen: man, niezen, rode ogen. De regets: ats... en als... dan.

Met alleen de regels ende _{variabeten zegt}dit niets. Alleen een _{persoon met kennis Ibijvoorbeeld een arts) kan van}

deze data informatie maken. Zo zou het in ditvoorbeeld kunnen:

Als een man veel moet niezen en daarna tast _{krijgt van rode ogen dan is} de oorzaak in de _{meeste gevatten}

hooi-koorts.

Zoats uit het voorbeetd _{btijkt gaat het} in _{hetgevat van} het redeneermechanisme ommeerdan de _regetsen

variabe-len alleen. Wat we _{er vervolgens zetf}mee doen. doet er ook toe. Inde boeken over_{kennismanagement wordt}

hier-voor ook weteensgebruik gemaakt van de term tacit knowtedge14.

Veel initiatieven gaan in op het verstevigen van dit redeneermechanisme bij mensen. Van den Broeck 119951 noemt

in zijn boekverschiltende voorbeelden, zoatshet creeren vande_{terende organisatie.}Zo _{beschrijft hij bij 3M}decasus

van de 'stommiteit van de maand' Elke maand worden binnen dit bedrijf alle mislukkingen geinventariseerd. De

meest leerzame wordt over het _{bedrijf verspreid} en dient _{als input voor alter-lei discussie en leerervaringen. Het}

grote succes van 3M, de_{Post-it note. zou zo zijn ontstaan. Het ging om}het ontwikketenvan snetklevende lijm en het

werden de _gete stickers. Anderevormen heten _{het opbouwen}van discussiefora over _{praktijkcases in de organisatie}

of _{het opbouwen} van kwaliteitscirkets in bedrijfsprocessen.

Deze maniervan _{naarkennismanagement kijken, biedt weer}een _{geheelanderperspectief. Hetis vergetijkbaar met}

wat Argyris 119961 third _{loop tearning} noemt: het leren om terente teren.

Ik begon met een _{Iredelijk simpele} bes[issing: wet/niet op vakantie. En met behulp van verschittende invalshoeken}

hebik deze bestissing kunnen analyseren. Alleen blijkt nu dat er niet alleen verschittende methoden bestaan. maar

ook nog eens dat het vinden vande_{juiste regets} en_{variabeten tastiger bleek dan} het voorbeetd deed vermoeden. In

de _{standaard managementboeken zegt men dan:} hoe onbekenderhet _{Ikennisldomein, hoe moeilijker}het

achterha-ten vandejuistheid van de analyse15.

14 Deze term is voorheteerstuitgewerktdoor Polanyi119661

15 Nietzsche inde_{vrolijke wetenschap}11882:2211: "_{..daarbijvroeg ik mij af:}watverstaat het volk eigenlijk onderkennis? Wat wit het,wanneer het

kenniswit,7Niets anders dan dit: letsvreemds moet totletsbekends herteid worden..

Laat ik even teruggaan naar mijn uitgangspunten. Ik heb niet willen aantonen wat de beste methode is. Inmiddels

zie ik zoveel verschillende disciplines bezig met hetgeen we kennismanagement noemen, dat dit een onmogelijke

opgave lijkt. Ik heb ook niet willenaantonen wat de beste_{analyse is van mijn lof enig anderl voorbeeld. Wat ik wel}

heb willen doen,is _{beschrijven dat meerderemethoden lin dit geval alleen}nog rnaar vanuit de gedachte van de

ken-nistechnologiel even _{goede of} even _{slechte analyses opleveren. Of, met andere woorden,} even goede betekenissen

kunnen geven aan de _{oorspronketijke data} en _{informatie. Voor mij zit} de _{kneep hem in het woordje} 'meerdere' De

woorden goed en fout zijn wat mij betreft niet meer op hun _ptaats.

Ats uiteenIkennislanalyse16 slechts dZnmogelijke betekenis naar voren komt.dan begin iktetwijfelen. Meestal zegt

dit iets over de doorde_{analist gebruikte methode en niet over} debeschikbare informatie enkennis. Het _openstaan

voor andere betekenissen biedt niet alleen meerdere mogelijkheden die kunnen bijdragen aan het doel van het

onderzoek Ibijvoorbeeld meer producten verkopen), maar maakthetbovendien_mogetijkomin _{discussie te gaan met}

at dieanderen dieandere methoden gebruiken17. Tot nu toe is mij elke keer weer gebleken dat hetvinden van

ver-schil Itussen de interpretaties! en het taten bestaanvan dezeverschilten tot zeer interessante resultaten teidde. In

atte gevatten bleek mij dathet proces van eenduidigheid naarverschitenverscheidenheid een voller beeld

oplever-de en datde_{eenduidige vraag naar monadische kennis binnen} decontext van de _{vraagstelling naar}de _achtergrond

verdween.

16 Het begrip analyse,instukjes opbreken, komt voor mij uiteendomeinwaarinddnkenbarewerkelijkheid verondersteld wordt. Logisch dat er uit

een analyse eenantwoord komt?

17 Vraag eens aan10verschillende mensen hoe zij 29 maal 14 uitrekenen en je zult verstetdstaan van dediversiteit.

MONOLOOG

Een onderzoek naar

_grondslagen

_{kennismanagement.}

De werkelijkheid...

Velen praten er doodgemoedereerd over alsof ze Item kennen.

Laten we eenseen_{stukje kaas, een stuk brie, neme„.}

Als ik

Probeer maar eens om het op te eten, om u te overtuigen.

De

_{vanzelfsprekendheden voorbij}

"Niet te zilug" _{zei heer Bommel met bevende mond. "lij bent nog te jong om te begrijpen hoe gevaarlijk} dat is. Men raast langs de zoege,1 eii lant ee,1 spoor uan vernietigde rijzuielen achter, zodat de spijt op

mijn gevoelig gestel geslagen is.

Heer Bommet en het spijtlijden. 1980

In zijn boekOrganisationat analysis as deconstructivepractice gaat Chia 11996:2 e.v.1 uitgebreid in op wat hij upstream

thinking en downstreamthinking noemt. Onder downstream thinking verstaat hij:

'The further we move downstream the more grooved and clearly defined are the river banks and the more likely that sub-sequent streams of water will continue to follow along the path carved out of the rocks. Much of what I call downstream thinking follows the same tendency.

Upstream thinking. zostelt hij daarentegen, blijft vragen stellen naar de legitimiteitvan _{deze stroom van gedachten}

die net iets tegemakkelijk hunweg vinden:

"a view which promotes intellectual inquiry as anti-foundational, deconstructive and edifying rather than foundationat, constructive and systematic.. "

Chia zelf formuleert in het vervolg van zijn boek allerlei bezwaren tegen het downstream denken en pleit voor het

upstream denken. Voor hem is upstream thinking beter18. Zover wit ik niet gaan. Of het adn lupstream) nou beter is

dan het ander _{Idownstreaml is mijn inziensgeen interessante vraag.} Van beide zouje kunnen zeggen dat ze tot de

mogelijkheden behoren en beide methoden hebben consequenties.

Ik raak het_{spoorechter bijster als ik zijn veronderstelling volg dat}een _{wijziging upstream} leidt toteen _verandering

downstream. Bestaat ereen _{togisch verband tussen} de manier_waaropeen rivier ontspringt en hoedeze _uiteindelijk

'traag door laagland gaat19.? Eerder zou ik _{zeggen dat} het _{onderscheid. zoals door} Chia _{aangeboden, mij twee}

methoden biedt om met het dagelijks leven om te gaan of te interpreteren20.

Het onderscheidverwoordt_{uitdagende processen} van steedsweer_kijken achterdevanzelfsprekendheden van

alle-18 Terwill hij toch warempel zelf zegt 11996:11: "Inthisregard, it Ismorefruitfultoconceiveofthese two modes ofthought, not In traditional

oppo-sitionat terms, but ratherinterms ofa_logicofsupplementary IDerrlda 19761 whereby thepresence oftheOther IsImplicitly recognized as the

very condition of the articulation of the One.

19 Gedichtvan Marsman11980}