Historisch Verhael van 't Leven en Oorlogs-Bedryf van de Heer Christoph Bernhard van Galen

(1)

Oorlogs-Bedryf van de Heer Christoph Bernhard van Galen

Simon de Vries

bron

Simon de Vries, Historisch Verhael van 't Leven en Oorlogs-Bedryf van de Heer Christoph Bernhard van Galen. Z.n., Amsterdam, 1679

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/vrie047hist01_01/colofon.php

© 2017 dbnl

(2)

Aen den Leeser.

GRoote Heeren hebben gemeenlijck haere Geschiedschrijvers, welcke in haere Geschicht-boecken al haere handelingen verhaelen; meerendeel oock haere Vleyers, die van haere Wiegh af aanteeckenen en cierlijk oppronken hare merckelijcke Redenen, Bedrijven, en voorts alles wat eenigsins tot haeren lof kan dienen: Gelijck dan oock de Geleerde aan 't Hof dickmael opschrijven eenige haerer bedencklijcke Pit en Punt-Spreucken; doende deselve alsoo koomen voor d'oogen en ooren van andere. Maer sulcks is niet geschied ontrent den Overleedenen Heere Bischop van Munster; immers, wy hebben'er noch niets van konnen verneemen.

Van sijne Geboorte af tot digt by

Simon de Vries, Historisch Verhael van 't Leven en Oorlogs-Bedryf van de Heer Christoph Bernhard van Galen

(3)

sijne vijftig jaeren toe heeft men sijner in Schriften, Boecken en openbare

Verhandeling van Staets-saeken even soo weynig gedagt, als eener Vrouwen Misdragt, welcke de Son niet aenschouwd; die in ydelheid koomd, in duysternis daar heenen gaat, en wiens naam met donckerheyd bedeckt is. Daer valt derhalven in de ruymte van soo een lange tijd niets met allen van hem te spreecken. Selfs is aan weynige bekend de reghte gelegentheid sijner Ontfanknis, geschied in Gevanknis, waar in sijnen Vader geset was, en oock gestorven is, wegens seecker Misbedrijf, gelijck wy vertoonen in den aenvang en 't eynd deses Werks; Alhoewel de gevoelens verschillen ontrent d'omstandigheid der gedagte daed; welcke is voorgevallen nu verr' over de tagtigh jaren geleeden. Immers 't sijn nu ontrent vijfentseventigh Jaeren, dat hy, Christoph Bernard, van den gemelden sijnen Vader in hegtenis wierd gewonnen.

Die ge-

(4)

heugenis hier van konden hebben, sijn al lang dood, en dien volgens kan haeren Mond hier over niet gevraaghd worden. 't Heeft ons derhalven moeyte gekost, om yets daar van uyt Munsterland selfs te moogen verneemen.

Van sijn Opvoeding, gelijck oock van de Bedrijven sijner Kindsheyd, Jonglingschap en Manlijcken Ouderdom, tot sijn ses of sevenenveertig jaeren toe, vinden wy niet anders, als 't weynige, 't welck wy in dit Werckje hebben aangeteeckend. Dit alleen is ons naederhand noch berigt, dat hy, van sijnen Oom Mallingkrot ter Studie gehouden wordende, seer yverloos in 't leeren, en vry meer geneegen was, om met sijne Meede-Scholieren te plukhayren, als sijne Lessen waar te neemen: Toonende alsoo alreeds in sijn eerste Jeugd, meer lust te hebben tot de Wapenhandeling van Mars als tot de Boeck-oeffenig van Minerva. Waerom dan oock sijnen gedagten

(5)

Oom en Opvoeder dickmael pleeg te seggen: Dat in hem meer Herts was om een Soldaat te sijn, als genegentheyd om een Geleerd Man te worden. Evenwel heeft hy 't eyndlijck noch so verr' gebragt, dat men hem eerst tot den Canonicken, daer nae tot den Bischoplijken Staet heeft verheven.

Hier toe nu geraeckt sijnde, heeft sig bekend genoeg gemaeckt door sijne veelerley Oorlogen, Twisten en Regtspleegingen, soo dat bynae al de Geschicht-boecken onses tijds van hem weeten te spreecken; maer echter van sijn bysonder leeven, van sijne Bedrijven buyten Staats en Oorlogs-saecken, Huyslijcke Gevallen, aenmerklijcke Redenen, e.s.v. vinden wy al weer niets, als 't geen wy u, waerde Leesers, hebben voorgedraegen.

Wy sijn derhalven niet geerne getreeden tot de Levens-beschrijvingh deeses Munstersche Vorsts, vermits ons daar ontrent soo veel quam t'ontbreecken. Maar wijl onsen Drucker

(6)

verscheydene andere onser Wercken onder de Druck-Pars doet koomen, soo hebben wy sijn versoeck, deesen aengaende, aen ons gedaen, niet konnen weygeren: Te meer, wijl wy vertrouwen, dat in dit geringe Schrift noch al veel sal gevonden worden, 't welck de meeste meenigte onser Nederlanders onbewust is.

'k Ben niet voorneemens, op 't Lighaam van een Dwerg, 't Hoofd van een Reus te setten; 'k wil seggen, voor een kleyn Boeckje een groote Voorreden te maecken. En derhalven sal de gunstige Leeser maer noch alleen gelieven te weeten:

I. Dat wy ons hier in hebben gediend van veelerley voornaeme Buyten en Binnenlandsche Schrijvers: Desgelijks hebben gevolgd eenige ons toegekomene Berigten van aensienlijke Mannen, soo in Westphalen als anderwegen. Billijck verdienen wy derhalven verontschuldiging, indien'er eenige misslagen mogten ge-

(7)

vonden worden: als die niet ons selven hebben verleyd om eenigerley insigts wil;

niet anderen hebben soecken te verleyden; maar in sulck een geval door andere souden verleyd geworden sijn. Voor ons deel mogen wy betuygen, dat wy niet anders tragten als de waerheyd na vermogen uit te drucken, voor soo veel wy deselve konnen uytvorsschen. Lichtelijk sult gy oock, vriendlijcke Leser, konnen verschoonen de feylen in onse Schrijf-aert, en noch meer in den Druck, wanneer gy sult weten, dat dit Werkje, t'Utrecht vervaerdighd, t'Amsterdam onder de Pars is gebragt; en dat wy, wijl grooter haest, van ons wierd versogt, soo terstond, als maer een blad of twee volschreven was, de Copy moesten oversenden: Soo dat wy, in 't vervolg der dingen niet konden nasien 't geen alreeds op Papier was gebraght, en noch min de Druk-feylen verbeteren.

II. Dat ons voorneemen niet is geweest, hier eygentlijk te vertoonen de Persoon eens Historie-Schrijvers,

(8)

met waerneemingh van al des selfs pligten ontrent vermijding van eygen gevoelen, volle betooning van onsijdigheyd, nette ophaeling van d'eerste grond aller saecken, e.s.v. gelijk wy doen in ons groot Werk der Algemene Historische Jaar-boecken, vervattende de voornaemste Gedenkwaerdige Geschiedenissen, soo Kercklijcke als Wereldlijcke, voorgevallen in geheel Europa, en d'andere daer meê ingewickelde Werelds-deelen van 't Jaer 1618. tot op deese tijd: Maer dat wy hier onse Pen een ruymer vryheyd hebben gegeven; echter met soodanig een bescheydenheyd, dat wy meenen, van de Bescheydene hier in niet gelasterd te sullen konnen worden.

III. Dat wy hier gantsch kort hebben gegaan: Eensdeels, om dat sulck een kortheyd van ons versogt wierd. Andersdeels, om dat den aert van dit Werck sulcks vereyschte.

Eyndlijck, om dat wy in't gedagte groot Werck, van alles omstandiglijck, eygentlijck

(9)

en met voller ondersoeck handelen. Maer hoe kort wy oock gegaen hebben, echter vertrouwen wy, dat veele Leesers hier in noch yets sullen vinden, 't welck haere Nieusgierigheyd sal aengenaam sijn; ja oock, dat deese kortheyd veele niet sal mishaegen.

Derhalven dan, wijl dit Leven en Bedrijf des Overledenen Bischops van Munster veelligt in veeler handen sal koomen, en terstond gewagh is gemaeckt van onse algemeene Historische Jaer-boecken, waer in wy van Jaer tot Jaer de Weereld doorwandelen, beginnende t'elkens met Duytschland, en eyndigende met Engelland, soo versoecken wy al de geene, welcke eenige aengelegentheyd daer aen moghten hebben (naedien wy nu gekoomen sijn tot 't Jaer 1671. en alsoo sullen treeden tot den aenvangh onses laetsten wonderlijcken Oorloghs) indiense in de Schriften der Geschied-Schrijvers, tot noch toe daer van in 't light gekoomen,

(10)

yets hadden gevonden, 't welck niet reght nae waerheyd was gesteld, datse ons (buyten onse kosten) verseekerder beright daer van gelieven te laten weervaeren, op dat wy (die in veelen andere Schrijvers moeten gebruycken) niet door naevolgingh deselve misslagh mochten begaen; maer alles nae vermoogen opreghtlijk voorstellen. De geene, welcke oock eenige bysonderheden weeten, die tot noch toe niet sijn in 't ligt gekoomen, gelieven ons deselve, desgelijcks buyten onse kosten, meê te deelen; en alsoo yets toe te brengen tot de meerder volkoomentheydt deeses Werks, 't welck d'Uytgevers van 't selve (de S^rs. Waesbergens t'Amsterdam) cierlijck sullen maecken door een groot getal soo Historische als andere voortreflijcke Figueren. Doch dat de Berigters haere Naemen en Woonplaatsen by haere Brieven voegen, tot onser verseeckering.

Hier meê, vriendelijcke Leesers,

(11)

neemen wy voor ditmael ons afscheyd. Weyger ons tegenwoordig de gunst niet, welcke gy ons nu al dickmael in andere onser Besigheden hebt betoond: Waar voor wy u beveelen willen aen de genaedige hoede des Almagtigen; blijvende

Uwer aller Dienstbereyde S. de V.

Utrecht deesen 20/30 der Slaghtmaend

MDC LXXVIII.

(12)

Korten inhoudt Deeses Wercks.

1 INleydingh tot de volgende Stof,

308 Van Galen Bispinck, Vader van Christoph Bernhard van Galen,

309 Brenghd de Maerschalck Morien om 't leven,

309 Geraeckt daer over in Gevanckenis, in welcke hy sterft,

310 Christoph Bernhard in deze Gevanckenis gewonnen,

310 Van jonghs af aen Oorlogssuchtig

geweest,

3 Tot sijn 46 of 47 Jaren toe werd sijner in geen Geschigtboecken gedaght,

4 Sijne Gemoeds-aert voorgesteld,

5 Was een reghtschapen Krijgsman,

6 Goede orde in sijne Monsteringh,

6 Sijn onvertsaegdheyd in den Oorlogh,

7 Aerdige Reden eens Boers,

8 Was van een onrustig gemoed,

9 Gantsch onbestendigh en gierigh,

10 Sijne Nabueren een steen des Aenstoots,

11 Sijn Interes of Belangh was Geld,

12 Sijn onmeedoogentheyd,

15 't Bisdom Munster valt open door de doot van Vorst Ferdinand.

16 De Dom-Deecken Mallingkrot steld de tijd der Verkiesing eens nieuwen Bischops uit,

17 Beschrijvingh van Mallinghkrot, Oom van Christoph Bernhard,

(13)

19 Hy was selver geerne Bischop geweest,

20 't Dom-Capittel verkiest Christoph

Bernard in groote onorde ten Bischop, 21 Groote onrust over dese saeck,

22 Mallingkrot wijst d'onwettigheyd aen,

23 Paus Innocentius wil den nieuwen

Bisschop niet bevestigen,

16 Bischop Christoph krijgd een vergald gemoed tegens die van Munster,

24 Mallingkrot helpt niet weynigh tot de daer op volgende onrusten,

25 Gelegentheyd der Stad Munster,

28 Bischop Bernard neemd sijnen Oom

Mallingkrot gevangen,

29 Begind Wervingen aen te stellen,

29 Mentz, Trier en Keulen doen hem bystant,

31 Belegerd Munster,

32 Klaeghschrift en Betuygingh der

Ridderschap tegens den Bischop,

36 De Paus maend hem hier van af, gelijck oock eenige Keurvorsten, doch te vergeefs.

37 Verdragh tusschen de Stad en Bischop,

38 Weerwil der Burgers,

39 Hy treed in Verbond met andere Vorsten, buyten weten der Standen,

40 Nieuwe onrusten tusschen den Bischop en de Stad Munster,

42 Welcke weer op nieuws werd beslooten gehouden,

42 De Bischop slaet 't Keyserlijck Bevel in de wind,

(14)

43 Die van Munster soecken hulp by de

Generale Staten, doch te vergeefs,

44 De Burgermeester en andere uyt den

Raed bidden den Bischop om genade voor de Burg.

45 Werden seer hard bejegend,

45 Moeten sigh opgeven, onder sulcke

Voorwaerden, als haer voorgeschreven wierden,

46 De Bischop bouwd den Munstersen Bril,

47 Heeft nu Munster de voet op de neck

gekregen,

47 Eyscht Borculo van d'Algemene Staten,

48 De Franse Gesant bied hem de hand hier in,

49 Hy steeckt sig in de Lightensteinsche

saeck, tegens den Vorst van Oost-Frieslant,

50 Soekt Eyderlant door list aen sig te

krijgen,

51 Aenbieding des Vorsts van Oost-Frieslant,

52 De Bischop neemd d'Eyder-Schans in.

53 Onreedlijckheyd van dit bedrijf,

53 De Staten trecken sigh dese saeck aen, en de redenen waerom,

54 Haere Aenbiedingh van Betalingh,

56 Belegeren d'Eyder of de Dyler-Schans,

57 Vreemden en bedrieghlijcken handel des Bischops,

59 d'Om-gelegene Vorsten sijn op den

Bischop misnoeghd, als zijnde den Quel-geest der Nabueren en sijner Onderdanen,

59 De Staetsche nemen d'Eyder-Schans in,

60 Onrust des Bischops tegens verscheydene Vorsten in Duytschland,

Soeckt gelegentheyd, om de Staten op 't lijf te

(15)

60 vallen: waer toe den Engelschen Oorlog hem wel haest aenleydingh gaf.

61 Spand heymlijk met Engelland aen.

62 Raed des Konings van Franckrijck aen de Staten,

63 Brief des Bischops aen de Staten Gener.

64 Sijne klachten over de selve,

65 Antwoord der Algemene Staten,

68 Eer sijnen Trompetter met de selve noch weer quam, valt hy onverwagt in

Over-yssel,

68 Grote bekommering der Staten Generael.

69 Lunenburg weygerd haer hulpbenden, sonder bewilligingh van

Keur-Brandenburg.

70 Fransche Bystand houd seer quaed huys,

70 De Bischopse gaen noch slimmer te werk,

71 Werden in Groeningerland gestuyt,

72 Scherp verwijt des Franschen Gesants aen den Bischop,

72 Oordeel der Vorsten op den Rijcksdagh te Regensburg over sijnen Oorlog tegens de Nederlanden,

73 Veele Roomsch-gesinde in Nederland slaen sigh tot den Bischop,

74 Hardneckigheyd van den selven,

75 Fransche Hulpbenden verrichten niets met allen,

74 Vreede tusschen den Bischop en de

Staten, met d'Artijckelen van deselve.

78 Andere Twisten tusschen den Bischop en sommige Vorsten werden desgelijks bygelegd,

Overlast aen de Staetsche sijde vande Spaen-

(16)

79 sche geleden, geduerende deesen Oorlogh met den Bischop

82 Eenige Voorbeelden daer van,

86 Groulijcke moedwil in den Ouden-Bosch,

86 Haet der Geestlijkheyd in Braband tegens de Nederlandsche Roomsche,

87 Smaad-schriften tegens haer t'Antwerpen uyt gekomen, en Leugen-prophetie,

91 Bischop steld al weer nieuwe Wervingen aen, en sijn geveynsde

verontschuldigingh,

90 Engelland is op hem misnoeghd.

90 Hy steld al weer nieuwe onrust aen, door 't verkiesen eens Coadjutors en Navolgers in 't Bisdom,

91 Brief van Paus Alexander de VII. aen den Bischop, belangende deese saeck,

95 Korte aenmerken op deesen Brief,

99 Brief des selven Paus aan 't

Dom-Kapittel,

101 Groote Tweedragt onder de Capitularen,

103 Vreemden handel tusschen den Bischop en den Dom-Deecken,

107 Een Capitulaer, wegens veelerley

Hoereryen afgeset,

111 Feest-dag der Reliquien S. Maxmi.

121 De Bisch. van de Dom-Heeren beschimpt.

114 't Selve geschied ten tweedenmael noch groover.

116 Hy set derhalven eenige Capitularen af.

117 Geweldige scheuringh des Dom-Capittels.

120 De Bischop slaet de Bevelbrieven des

Metropolitaens in de wind,

(17)

120 Door een gedeelte des Capittels werd de Bischop van Paderborn ten Navolger verkooren,

121 Misnoegen van Keulen en Straesb. hier over,

122 Trotse antwoord des Bischops aen

deselve,

123 Hy spreekt op sijn Voorvechters,

124 Weygerd den Doortocht der

Lunenburgers,

127 Laet sich van Franckrijck in 't Jaer 1668 omkoopen tegens de Staten,

128 Doch voor dien tijd verdween sijn

voornemen,

129 Hy verweckt een nieuwe Onrust in

Westphalen, ter oorsaeck van de Graef van Benthem,

131 Soekt oorsaeck tegens d'Algemeene

Staten,

132 Doet Steinfurt besetten,

132 Saecken der Gravin van Benthem,

133 Des Bischops bedrieghlijckheyd hier

ontrent,

135 Hy gaet in sijne Wervingen al voort,

536 Margeld sijne Landen uyt,

137 Koomd in twist met Hamburgh,

138 Verslagentheyt in Nederland over sijne Volk-aenneemingh,

139 Verweckt beroerten wegens de Stad

Hoxter,

139 Brunswijk-Wolffenbuttel beset dese

Plaets,

140 Kort verhael, hoedanigh de Stad Hoxter onder desen Bischop is verdruckt geworden, beyde in't Kercklijck en Burgerlijck,

150 Trotsheyd deses Bischops tegens dien van Osnabrugh,

(18)

155 Veynsery des Bischops tegens desen

Staet,

157 Fransche Wervingen zijn desen Staet

verdagt,

158 Verdragh tusschen Munster en

Lunenburgh,

159 Bedrogh des Bischops tegens Hoxter,

(19)

160 Sijne groote Toerustingen,

161 Geweldige Brand in Munster,

162 De Bischop krijghd Fransch geld,

162 De Vereenighde Nederlanden onder

elckander oneenigh, wegens sijne Hoogheyd,

163 Des Bischops trouwloose veynsery tegens de Staten,

164 Oorlogs-verkondiging van Franckrijck en Engelland,

164 Verwaand Sinnebeeld in Franckrijk uyt gekomen,

165 Diensten, van desen Staet aen Frankrijk gedaen,

168 Oorlogs-declaratie des Bischops van

Munster,

169 Is vervuld met onwaerheden en

lasteringen,

171 Sijne wreedheyd tegens de Nederlandsche Onderdanen,

172 Franckrijck en den Bischop van Munster vallen aen,

173 Keur-Keulen breeckt tegens belofte de Neutraliteit,

174 Bischop van Munster valt in Over-yssel,

175 Vermoeden van Verraed onder eenige,

176 Veroverd Deventer en meer andere

Plaetsen,

181 Franckrijck neemd veele Steeden in,

182 Verontschuldigingh van d'overgaef der Stadt Utrecht,

183 Vuyle bedrijven der Roomschgesinde

aldaer

184 Sleghte staet van Holland,

189 Dappermoedigheyd van 't Stedeken

Hattem,

190 Coevorden door den Bischop veroverd,

(20)

Schans de Bourtangh,

(21)

195 Franckrijck en de Bischop veroveren veel Steden,

196 Smaedredenen des Bischops tegens de Staten,

197 Krijghd van de Paus maght over al sijne ingenomene Plaetsen in 't Kercklijck,

197 Doet d'Edele in Over-Yssel d'Unie

afsweeren,

199 Belegerd Groeningen: met

d'aenmercklijckste dingen, in deese Belegering voorgevallen,

207 Toverachtige Platen in sijne Bomben

gevonden,

210 Onderschepten Brief uyt 't Leger voor

Groen.

212 Moet met schande aftrekken,

214 Sijn Verlies, hier geleden,

215 Sijne wreedheyd tegens sijne Gequetste,

216 Wonder-bewaringen in de Stad,

220 De Bischop verliesd Blockzijl weer,

222 Verscheydene bedrijven in Friesland,

224 Hij verliesd oock d'Oude Schans,

225 Keur-Brandenburg trekt op Munsterlant aen,

228 Coevorden den Bischop weer ontnomen,

240 Schrick daer over onder de Munstersche,

243 De Keyser send Hulpbenden,

244 Sijn misnoegen tegens den Bischop,

245 Des Bischops ongehoorsaemheyd,

onbeschaemdheyd en bedrieghlijckheyd, 246 Fransch bedrogh,

249 Wreedheyd des Bischops,

250 Sijn Volck geslaegen,

257 Steld een Schatting op de Gereformeerde in Over-Yssel,

(22)

253 Bischops Toght nae Friesland,

Redenen, waerom de Keyser sijn Heyr na den Rhijn

(23)

255 had gesonden,

256 Sijne klaght over den Bischop,

258 Groote schaede des Bischops,

259 Prins van Oranje veroverd Naerden,

259 Verbaesdheyd der Fransche daer over.

260 Die 't Sticht Utrecht verlaeten,

261 Redenen daer van,

262 Staetsche eyssen Contributie van

Munsterl.

264 De Bischop treed in Accoord met de

Keyser en de Staten,

267 Brandschattingh eeniger Steeden,

269 De Bischop verlaet al de veroverde

Plaetsen,

270 Dit is de Roomschgesinde seer

onaengenaem,

272 Verdrag tusschen de Staten en

Keur-Keulen,

274 't Is beyde deese Bischoppen verr' buyten haere gissingh gegaen,

275 Bischoplijcken Trots,

276 Misnoegen van Frankrijk over haeren

Afval,

278, 280 Sweedsche Ontrouw,

279 De Bischop van Munster op nieuws van Franckrijck aengesocht,

280 Maer weygerd,

283 Korte herhaelingh van 't voorgaende,

284 Voorspoock van des Bischops onrusten,

285 Schaede te Munster door Blixem,

286 Aenmercklijckheden ontrent den Bischop,

287 Oorsaecken van sijne geduerige

woelingen,

289 Eenige sijner aenmercklijcke Spreucken,

290 Sijne dood,

(24)

gegeven,

295 Placcaet des nieuwen Bischops,

305 Des selven Aert,

(25)

CHRISTOF BARNARD VAN GALEN Bißchop van Münster.

(26)

't Leven en Oorlogs-bedryf van de Heer Christoph Bernhard van Gaelen, Bischop van Munster, Vorst des H. Roomschen Rijcks, Administrator tot Corvay, Burghgraef tot Strombergh, enz.

DOe Christoph. Barnard van Galen in sijne jongheyd wierd uyt meedogen opgevoed van sijnen Oom Heer Bernard Mallingkrot, als d'arme Wees eens geringen Edelmans, van al sijne goederen beroofd, en in gevanknis gestorven, wegens 't dooden eens anderen Edellings, van welke dingen hier na eenigh breeder gewagh sal worden gemaekt, doe segg' ick, heeft hy weynigh gedacht, dat hy niet alleen de pennen der Geschied-schryvers eens sou stof geven,

(27)

om in al hare Werken van hem te spreecken, maer oock gelegentheyd sou bekoomen, om soo veele Landen t'ontroeren, soo veele Koningen en Vorsten aengelegenheyd aen hem te doen hebben, of immers te doen neemen, en soo veele Gewesten te verwoesten, of te helpen verwoesten.

D'oude Geschicht-boecken leveren ons een groot getal voorbeelden van Persoonen, welcke uyt laegheyd sijn opgereesen tot de hoogheyd des Keyserlijken, Koninglijcken en Vorstelijcken Staets. Eenige onder deselve hebben roemwaerdigh geheerscht:

Maer noch een veel grooter getal sijn verdervers harer Onderdanen en de geessel harer Naburen geweest. 't Is hier de plaets niet, om hare namen op te tellen, of hare daden te beschryven. Genoeg is 't, dat yeder weet hier van daen gekoomen te sijn het soo seer bekende spreekwoord:

Wanneer niet eens koomd tot yet, Soo is 't allemans verdriet.

Of nu onse Bischop moet geplaetst worden onder 't kleyne getal der gedachte roemwaerdige heerschappyvoerers, of onder 't groote der andere, konnen oor-

(28)

deelen al de geene, welcke kennis van sijne bedryven hebben.

Voor den tijd sijner verheffingh tot 't Munstersche Bisdom, en also tot op 't Jaer 1650.

werd sijnen naem in geenerley Boeken, voor soo veel ons bekend is, gedacht. Maer naderhand, gelijck wy alreeds geseght hebben, heeft hy de hand der Schryvers en de mond der Menschen gelegentheyd genoegh gegeven, om sijner meldingh te doen;

evenwel vry meer ten quaden als ten goeden: Derhalven oock sijne gedachtenis niet seer tot zegeningh sal sijn. Vermits wy dan niet aenmerckelijcks van sijn eerste leven en bedrijf vinden, als 't geen hier voor in onse Voor-reden, en hier na op sijne plaets sal worden aengeteeckend, soo sullen wy ten eersten treeden tot sijne verkiesingh ter Bischoplijcke Waerdigheyd; welcke soo onrustigh is geweest, als sijn volgende leven. Doch eer wy noch daer toe koomen, sal niet ondienstigh sijn, yets te spreecken van sijn gemoeds-aert; door welcke hy, (dese driften niet bedwingende, maer deselve veel meer koesterende) naderhand, so haest hy gelegentheyd had bekoomen om te konnen in 't werck stellen 't geen hy begeerde, heeft verricht de dingen welcke van hem gedaen sijn.

(29)

De Heer Valckenier in sijn Verward Europa Pag. 138. beschrijft hem te sijn Ambitieus (eergierigh) Martiael (Oorloghs-gesind) onrustigh van geest; seer geneegen tot veranderingen, en gantsch begeerigh, om voor sijn Erfgenamen schatten op te stapelen. Gewisselijck oock, sijn Staetsucht, ende daer uyt spruytende Krijghsdrift, wan onmaetigh; sijnde te gelijck een scharpe spoor, welke hem heeft aengenoopt, om ter hand te neemen soo veel verwoestende Bedrijven. Meer was hy genegen om de Landen van andere te verderven, als om de sijne en sijn' Onderdanen in welvaert te behouden. Meer gesind om Oorlogh te soecken, als om de Vreede na te jagen.

Weyd mijne Schapen, seyde de Heer Christus tot Petrum, en in sijn persoon tot alle Opsieners der Gemeente: doch desen Bischop heeft sijne Lammeren niet gevoed in vruchtbare Landsdouwen, maer veel meer 't gras haer van voor de voeten afgesneeden, en haer gedreeven met een ysere roede. Liever was hy een Krijghsman in 't velt als een Prediker op de stoel. Hy voerde te gelijck Helm en Myter, de Deegen en de Bischops-staf; doch stelde altijd 't eerste boven 't tweede.

En waerlijck, in de voornaemste stuc-

(30)

ken was hy een rechtschaepen Krijghsman. Listigh was hy in al sijn' aenslagen. Sijne voorneemens kon hy, tot op d'uytvoeringh toe, gansch behendigh veynsen. Door heymlijck-verstand-houding wist hy sijne besluyten vaerdigh tot de daed te brengen.

Hy volhardede in schijn-vriendschap, tot dat hy de geene, welky wou beleedigen, plotselijck op 't lijf viel. Als sijn opset na 't Oosten lagh, scheen hy na 't Westen te willen. Dit alles is, onder meer andere, oock onsen Staet genoeg gewaer geworden.

Sijn beleyd, om van sijne Bevel-hebbers in 't getal des Krijghs-volcks niet bedroogen te sijn, bleeck, gelijck in meer andere plaetsen, alsoo oock in de Belegeringh van Groeningen, met een ordre welcke in der daed pryswaerdigh is.

Ontrent den uytgangh der Hoymaend monsterde hy sijn gansche Leger. 's Morgens vroegh deed hy al de Trommelen en Trompetten roeren, om 't volck in de Wapenen te doen komen. Dit gedaen synde, wierd door 't geheele Heyr uytgeroepen, dat elck Ritmeester en Hoofdman op lijf-straf sijn' Onderhoorige terstont in gelederen sou stellen, en in elk gelid een gelijk getal van Besoldelingen: by voorbeeld 10. Doe quamen de Gemach-

(31)

tighde, welcke (sonder man voor man aen te mercken) de gedachte geleederen telden, en aenteeckenden, hoeveel der selver onder elcke Bende gevonden wierden. Dese rol leverdense aen den Bischop over, die dan 't gelt uytdeelde na 't bereeckende getal.

Hier door wist hy gantsch juyst, hoe veel volcks in sijnen dienst was. Elcke maend verrichtede hy soodanigh een Monsteringh: Waer door niet alleen veel tijds gewonnen, maer oock verhinderd wierd, dat eenen deselve Besoldingh niet tot twee of drie malen toe voor een ander man kon doorgaen.

Daerenboven had hy oock een Krijgsmans hert, en in even deselve Belegeringh bleeck sijn onvertsaegdheyd. Dickmael begaf hy sich in de Loop-graven, op alles seer naeuw acht nemende, en de feylen verbeterende, wijl hy sulcks niemand beter als hem selven toevertrouwde. Daer hy quam, moest elck terstond sijn best doen met graven en schieten; derhalven de Soldaten hem liever verre van, als dicht by haer sagen. Veeltijds bleef hy twee of drie uren langh uyt, eer hy uyt de gedachte Loop-graven weer in 't Leger keerde, waegende sigh alsoo op de heetste plaetsen.

Echter gebruyckte

(32)

hy by dese koenheyd oock voorsichtigheyd. Noyt begaf hy sich in dit gevaer, of hy had by sich negen of tien persoonen, gesaementlijk gekleed, even als Volgh-dienaers, in eenerley Livrai of Hof verwe, gelijck oock hy was; loopende alle door elkander, op dat hy van sijne vyanden niet sou mogen gekend wordne.

Dus toonde sich onsen Bischop een dapper en wacker Krijgsman te zijn; maer die echter geen andere als onnodige en selfs gesochte Oorlogen voerde. Meend men, dat den Oorlogs-deegen en den Bischops-staf niet wel by een voegen? Men sal

antwoorden, dat hy niet alleen een Geestlijck Persoon, maer oock een Weereldlijk Vorst was. Wil yemand voorts hier op seggen 't geen een arme Daghlooner voortijds den Aerts-Bischop van Keulen, en een vroomen ouden Boer aen een anderen te gelijck Bischop en Hertogh in een diergelijcke bejegening tot bescheyd gaf: Indien de Duyvel den Wereldlijcken Vorst eens na de Hel voerd, waer sal dan den

Geestlijcken Aertsbischop of Bischop blijven? Soo sullen wy verwachten, wat voor een bericht van d'andere sijde hier op sal gegeven worden.

(33)

Sijn gantsch onrustigh gemoedt is allerweegen gebleecken. Noyt kon hy stil zijn, maer moest geduerich woelen; 't zy met de Wapenen, 't zy met Rechts-handelingen, soo voor 't Kamer-gericht te Spier, als op andere plaetsen: nu tegens sijn eygene Stad en Onderdanen; dan tegens den Vorst van Embden; dan weer tegens de Staten Generael, de Hertogen van Lunenburgh, e.s.v. Met alle schurftige dingen bemoeyde hy sich. Die een quade of verwarde saeck had, behoefde hem maer aen te spreecken;

sijnen bystand was noyt geweygerd, insonderheyd als hy eenigh voordeel sagh te doen.

Hoe onbestendigh hy was, soo in beloften als in daeden, is de gantsche Wereld kondigh. Nu beswoer hy een Verbond by plegtelijcken Eed, en by sijnen

Bischoplijcken Staf; maer haest daer nae verbrack hy 't weer. Noyt is sijne vriendschap met eenigh Vorst langduerigh gebleven. Hy liet hem of sitten, of wierd hem wel selfs ten vyand. Engeland, Franckrijck, Nederland, en meer andere Gewesten konnen daedlijcke getuygenis hier van geven.

Een groote, of wel de voornaemste oorsaek deser onbestandigheyd was sijne

(34)

Gierigheydt. De Vriendschap, welcke een schraepsuchtigh mensch om geldt verkoopt, kan noyt lang bestaen: want als hy de bedongene prijs wech heeft, so veyld hy (om nieuw voordeel te doen) sijne gunst weer aen een ander, dickmael tot groot nadeel van den eersten Koper; Ja seyd wel met Judas: Wat wilt ghy my geven, op dat ick hem u overlever? Die onsen Bischop 't meeste geld bood, dien was hy ten dienst.

Quam 'er dan eenen anderen, die op nieuws wou uytschieten, stracks was hy gereed om den eersten Betaeler sijner vriendschap te verlaten; jae wel geheel sijnen vyand te worden. Seecker Dichtkonstenaer heeft hem niet onaerdigh ontrent op deese wijs beschreeven:

Een Huerlingh, die om loon een Meester wist te kiesen:

Den Engelschman voor Tin, den Franschman voor Louisen, Op dat hy met de Melck van Hollands schoone Koe Sijn Swijnen mesten sou, nu d'Eeckelen al moê.

Sulck een Slaef der Gierigheyd was hy, dat men hem toepaste 't oude spreekwoordt:

Hy sou de Duyvel om geld dienen.

(35)

Geerne had hy gehad al wat in de Weereld was, en dan noch eenige Daelders daer boven. Winst was 't grootste deel van sijnen Godtsdienst: en om hier toe te komen, ontsagh hy noch bedrogh noch geweld. Ter deser oorsaeck is hy sijne Nabueren altijd geweest een steen des aenstoots, en een geduerige doorn in d'oogen: Jae soodanigh, dat selfs sijn Overhoofd de Keyser sich noyt op hem heeft derven vertrouwen, en sijnen Ismaëls aert, wiens hand tegens allen was, oock heeft moeten gewaer worden.

De heer Valckenier heeft seer wel aengemerckt, dat het Goed alles by hem vermoght, als zijnde 't voornaemste Doel 't welck hy beooghde. Wy sullen voorts de volgende woorden van dien vermaerden Schrijver hier invoegen. ‘Want (seyd hy) al wat sijne Kisten en Koffers opproppen kan, is sijn eygen Interest en recht Belangh, gelijck hy 't selve selfs wel opentlijck heeft beleeden, en de heele Weereld door exempelen doen gelooven. En om dat hy is een Geestlijck Heer, die nae sijn dood aen sijne Vrienden niets van sijn Bisdom sal naelaten, de welcke by des selfs ruïne door den Oorlogh oock

(36)

geen schaede sullen lijden, maer van hem voor een Prinsdom niet anders konnen erven, als een luculenten (dat is, welgestelden of rijken) Boedel, soo soeckt hy maer voor sijn Erfgenamen Schatten op te stapelen; dienvolgens waerschijnlijk is, indien de Staten (te weten der Vereenigde Nederlanden) hem meer geld gebooden hadden als de Fransche, hy sou met 'er haest sijnen ouden haet afgeleyd hebben, en veranderd zijn in haren besten vriend. En op 't quaedste genoomen, dat hy uyt sijn Gebied door 't wisselvalligh lot des Oorloghs wierdt gedepossideert (uytgestooten) soo sou hem een rijcke Abdye in Franckrijck (die hy door sijne getrouwe diensten wel soude meriteren, en lichtelijck oock verkrijgen) meer Jaerlijcksche revenues (inkomsten) geven, als sijn heele Bisdom, welckers Inwooners doch bedurven zijn.' Verward Europa, pag. 183.

Boven 't geen wy nu verhaeld hebben, was hy ook van een onmeedoogenden aert.

Hy werd beschuldigd, dat hy 't Geld, 't welck hy van andere Vorsten of Koningen genoot, om daer meê den Oorlogh voor haer te voeren, in sijn beurs stack, en ondertusschen sijn eygene door

(37)

hem van 't begin af welgeplaeghde Onderdanen ondraeghlijcke lasten opleyde. Dat hy haer onmatigh beswaerde met Soldaten; welcke geen werck maeckten, haer allerley moedwilligheden toe te voegen; veeler Vrouwen te schenden, veeler Dochters te verkrachten, en veeler goederen te rooven, sonder dat dit alles hem ter herten gingh.

Als seecker aensienlijck grijs Heer uyt het Dom Capittel hem eens voordroegh den hoogen nood sijner Ondersaten, soo door de belastingen, als door den overlast des Krijgsvolks, soo gaf hy tot antwoord: ‘Hy moest sich van sijne Nabuereen niet op 't hoofd laten kacken, maer sijn Vorstlijke Naem en Eer voorstaen. Dit kon sonder Oorlogh niet geschieden: Tot den Oorlogh moest Geld en Krijghsvolck zijn. 't Eerste mocht hy billijck van sijn Onderdanen eysschen, wijl 't selve wierd aengeleghd tot haere verseeckeringh en eere. 't Ander was soo nauw niet in te binden: Moesten sijn Ondersaeten wat lijden, 't was hem leed. Dit waren dingen die aen den Krijgh vast zijn: hy hoopte haest een beter. Als se sich by andere vergeleecken, soo warense noch geluckich, en behoorden sich te

(38)

verblijden, datse een genereux Vorst hadden, die geen hoon verdragen kon. Sijnen smaed was den haren, e.s.v.' In de Landen sijner Nabueren, welcke hy vyand wou zijn, liet hy sijne Soldaten toe, soo grouwelijck te werck te gaen, dat men schrickte op 't hooren van den naem der Bischopsche. Seer hard hebben de Fransche gehandeld in de Steden en Plaetsen der Vereenighde Nederlanden, daerse hare Besettingen of Legers hadden: Maer echter waren dese noch geluckiger, als daer de gedachte Bischopsche laegen.

Dit volgende werd oock verhaeld voor waerachtigh. Als in de Belegeringh van Groeningen eenen sijner Bevelhebbers sich by hem beklaeghde, dat soo veel braef volck dood bleef; en dat hy sich ontfarmde over 't gekerm der deerlijck gequetste;

te gelijck versoeckende, datse doch wel besorgd mochten worden; soo sou hy in gramschap hem tot antwoordt hebben gegeven: ‘Wat! zijt ghy een Officier onder my, en werd ghy weeckmoedigh door 't gesicht van doode, of door 't suchten van gewonde? een recht Soldaet moet soo weynigh meedoogen hebben als de Duyvel.' Hoedanigh hy met sijnen

(39)

Oom en Opvoeder heeft gehandelt, sullen wy hier nae hooren. Echter wist hy in 't gemeen sijn' onbarmhertigheydt aerdigh te vermommen, en als 't te pas quam meedoogend te schijnen; soo om in sijne Besoldingen geen haet te verwecken, als om sijn Onderdaenen niet afkeerigh van hem te maecken. Eenige andere sijner Eygenschappen sal den Leser uyt het volgende konnen bemercken.

Sommige, 't bovenstaende gelesen hebbende, sullen ons misschien al t'eensijdigh oordeelen, om 't leven van desen Man te beschrijven. Doch de soodanige sullen gelieven te weten, dat wy tot noch toe geen Historisch verhael aengevangen, maer alleen, als tot een Inleydingh, kortelijck en ten deelen de gemoedsaert deses Bischops voorgestelt hebben; waer ontrent wy oordeelden ons vry te staen, als wy binnen de palen der waerheyd bleven (nae onse beste kennis) ons niet soo nauw gebonden te houden aen den plicht eens Geschiedschrijvers; gelijck anders onse gewoonte is in een vry groot by ons onderhanden en byna volvoerd zijnde Historisch Werck. Wy koomen nu tot de vermelding sijner Bedryven nae sijne verheffingh tot het Bisdom, en sullen daer in volgen de voor-

(40)

naemste soo Hooghduytsche als Nederlandsche Geschichtboecken.

Ferdinand, Hertog in Bayeren, Aerts-Bischop van Keulen, Bischop van Hildesheim, Paderborn, Luyck en Munster, overleed in 't Jaer Christi 1650. D'Aertsbischoplijcke Stoel quam daer op aen Maximiliaen Henrick, Hertogh in Bayeren, na dat hy nu alreeds acht jaren lang by sijnen Heer Oom Coadjutor of Medehelper was geweest.

Korts daer na wierd hy ook Bischop van Luyck en Hildesheim. 't Bisdom Munster quam aen Heer Christoph Bernard van Galen, doch door een gantsch verwarde en buyten-gewoone verkiesingh, veroorsaeckt door de tweedragt tusschen den

Dom-Deecken en 't Dom-Capittel te Munster; waer van wy wat breeder sullen spreecken, als wy noch eerst yet weynigs sullen hebben laten voor uytgaen.

De Geschiedschrijvers verschillen ontrent het Ampt, 't welck Heer Christoph Bernard besat ter tijd hy verkoren wierd. Eenige willen, dat hy Koster van 't gedachte Dom-Capittel was. Dus schrijft 'er Gottfried Schultz van, in sijne new augirte und continuirte Chronica op 't Jaer 1650. pag. 23. ‘Te Munster ging 't Dom-Capittel aldaer voorby veele hooge

(41)

Persoonen, welcke sich aengaven om de Bischoplijcke Waerdigheyd te bekoomen;

en verkooren haren Koster, Heer Christoph Bernard van Galen.' Voor aen in den korten Inhoud staet: Een Koster werd Bischop. Maer in 't achtste Deel des Theatri Europaei oder Friedens und Krijgs-Beschreibung fol. 91. staet, dat sijnen Oom den Dom-Deecken Mallingkrot hem tot in 't Dom-Capittel had geholpen. Beyde kan 't waerachtigh zijn; te weten op sulck een wijs, dat hy eerst Koster geweest, daer nae door de bevorderingh sijns gedachten Ooms met dese hooger Waerdigheyd voorsien is.

Nauwlycks sat Heer Christoph Bernard op den Bischoplycken Stoel, of daeghlijcks wierd hem ter ooren gebracht, dat de Burgers van Munster met dese Verkiesingh niet seer te vreeden zijnde, gantsch lebbigh van hem spraecken; geduerigh scherpe redenen tegens hem uytwierpen, en sijne Hoogwaerdigheyd weynigh ontsagh toedroegen. 't Was ten deelen waer; maer d'oorblasers deden'er, nae haere gewoonte, noch veel by. Dit vergalde 't gemoed des Bischops tegens die van Munster; evenwel liet hy den wrock noch niet blijcken. Veele

(42)

onder d'Overheden hadden de voornaemste der Smaedsuchtige wel geerne nae de Wetten willen straffen, maer sommige hadden heymelijck geen mishagen in dit haer doen; derhalven kondense hier over onder elckander niet eenigh worden.

D'oorsaeck van dit misnoegen onder de Burgery werd geseghd te zijn aen d'eene sijde, om dat de Soon van een geringh (dit was verdraeghlijck) maer noch daerenboven hals-strafbaer Edelman (dit noemdense onlydlyck) tot dese Hoogheyd was verheven, en daer tegens so veel welverdiende hooge Persoonen op een onordentlijke wijs waren voorby gegaen geworden: Aen d'andere sijde, om datse uyt het bedryf van Christoph Bernard in sijn laege staet hadden leeren afneemen, wat van hem in dese sijne hooge verheffingh te verwachten was.

Sijnen Oom de Dom-Deecken, Heer Bernard Mallingkrot (anders Malinchrotius) een grijs Man van hayr en baard, doch niet soo seer van ouderdom als van natuer;

daerenboven seer geleerd, gelyk sijn uytgegevene Schriften genoeghsaem konnen getuygen; maer oock van een eygensinnigh, hard en onversetlyck

(43)

hoofd, wierd hem, nae dat hy ten Bischop was verkooren, een geswoorne vyand; en tastede hem allerwegen opentlyck aen, soo met woorden als met schriften; hem verwytende, dat sijne Verkiesingh noch ordentlijk noch rechtmatigh was toegegaen:

dat noch de gebruyckte manier, noch de Persoon toelaetlyck was: derhalven, dat Christoph Bernard voor geen wettigh Bischop mocht gehouden worden. Hier door wierd de Burgery noch meer aengeset, om desen haren Bischop weynigh goeds te gunnen; insonderheyd oock, om dat van Galen al van ouds weynigh onder haer geacht, Mallingkrot daar tegens seer bemind was geweest.

Nu sal 't tyd zijn, dat wy spreecken, soo van d'oorsaeck des haets deses Dom-Deeckens tegens sijnen Queeckeling, als van de wys der Verkiesing des Bischops, en wat sich daer ontrent voor en nae heeft toegedraegen.

Uyt de Pauslijcke Bullen, of Geestlycke Rechten, is bekend: wanneer een

Bischoplycke Stoel door 't overlyden eens Bischops komt ledigh te staen, dat dan de Dom-Deecken binnen ses maenden tyds 't Capittel moet t'samen roepen, om de Heeren Capitularen een

(44)

nieuwen Bischop te laeten verkiesen: Of anders, dat de Paus, deesen bestemden tijd verstreecken zijnde, maght heeft, om eenen nae sijn eygen welgevallen over 't Sticht te stellen, en alsoo d'opene plaets te vervullen.

Mallingkrot was selver geerne Bischop geweest; en verdiende oock met'er daed tot dit Ampt bevorderd te zyn, soo ten opsicht van sijn voortreflijk Verstand, als in aenmerking van sijnen voornaemen Adel. Hier sal licht sommige Leesers een swaerigheyd ontmoeten, te weeten, hoe 't saem kan gaen, dat wy voorheenen Christoph Bernard hebben genoemd de Soon van een gering Edelman, en nu sijnen Oom stellen te sijn van een voornaemen Adel? Doch hier op heb ik my laten berichten, dat Mallingkrot hem dus nae bestond van sijns Moeders, niet van 's Vaders wegen.

Deesen dan nae de Mijter seer begeerigh sijnde, stelde de tijd der verkiesingh langer uyt als de Dom-Heeren behaeglijck was, soo dat nu alreeds de vijfde Maend ten eynde liep, sonder dat hy den dag noch bestemd had; meenende (gelijk men hem naegaf) door dese opschortingh dies t'eerder tot de Bischoplycke Waerde te sullen konnen gheraecken.

(45)

Doch veele der Heeren Capitularen, insonderheyd de Jongste, waren hem vry seer ongenegen. Hy was een seer strengh Man, die, geduerende sijn Dom-Deeckenschap, haer dickmael om een geringe Misdaed met harde woorden aengevallen, oock wel haer een scherpe straf op geleghd had. Sy vreesden derhalven, dat hy, Bisschop geworden zijnde, haer noch arger sou mogen handelen.

Vermits hy nu, onaengesien veelerley aendringingen, 't Capittel niet wou doen by een roepen, altijd voorwendende, dat het noch tijds genoeg was, soo quaemen de Capitularen eens by haeren Mede-Capitulaer, Heer Christoph Bernard van Galen, Neef des Dom-Deeckens, op een Gastmael by een. Sy maeckten sich lustigh, en begonden eyndelijck te roepen met een vrolijcke Stem: Vivat Bernhardus Episcopus!

Dat is: Leve den Bischop Bernard! Als nu de Heer Mallingkrot, die oock Bernard ghenoemd was, dit Vreughden-geschal ter ooren quam, soo hield hy sulcks voor een aengenaeme voor-bode van sijn gewenschte, en (soo hy meende) nu haest naeckende Eer. Maer korts daer na moest hy verneemen, dat het Dom-Capittel tot de verkiesing was getreeden, en sijnen Neef

(46)

den Heer van Galen had genoemd tot Bischop van Munster: Hem biddende, dat hy deese haere keur toestemmen en deselve onderteeckenen wou.

Boven maeten qualijck was de Heer Dom-Deecken met dit gedaene werck te vreeden. Hij verweet de Heeren Capitularen met seer scharpe reedenen (want, gelijk wy alreeds geseght hebben, hy was een streng man) datse buyten sijn weeten, sonder sijne bewilliging, tegens betaemelijkheyd en haeren pligt, oock aen een onordentlijke plaets waeren t'saem-gelopen, om een Bischop te verkiesen. 't Quaem hem, als Dom-Deeken, toe, uyt kracht en volgens de Geestelijke Regten, 't Capittel by een te roepen, en ordentlyck te laeten stemmen. Dit niet geschied, jae uyt enckel opset daer tegens gehandeld zijnde, soo was de gedaene keur onwettigh, en derhalven wou hy de selve noyt goet vinden.

Echter bleef 't Dom-Capittel by haer eenmael gemaeckt besluyt, en liet by den Paus aenhouden om de bevestigingh des nieuw-verkoornen Bisschops. Mallingkrot deed hevige betuyging daer tegens, voorwendende, onder meer andere redenen, dat dese verkiesingh t'eenemael on-

(47)

wettig was, als geschied tegens Regt, tegens Orde, buyten kennis van hem, als Dom-Deecken, sonder noot of gevaer, wijl'er noch tyds genoegh overigh was geweest, om ordentlyck na gewoonte te konnen handelen: Daer en boven, datse hadden verkooren soodanig een Persoon, die tot dit hooge Ampt, 't welck van onstraflijke Mannen moest bedient worden, niet toelaetlijck was. 't Geestelyk Recht sloot uytdrucklyck hier van uyt, niet alleen een hals strafbaere Misdaeder, maer oock des selven kinderen. Doch nu was de gantsche Weerelt bekent, dat des Nieuw-verkooren Bischops Vader een ander Edelman in een afsonderlijck kijf-gevegt had om 't leven gebracht; ter welcker oorsaeck men hem oock van al sijne goederen had beroofd, en hy in gevancknis was gestorven.

't Dom-Capittel bragt hier tegens in: Dat de nood haer gedwongen had, om tot dese Verkiesing te treeden. 't Onnodigh uytstel des Dom-Deeckens stelde haer in gevaer, datse den nog weynig overigen tijd verstreeken zijnde, souden verlooren hebben 't hooge Voorrecht der Vrye Keur. Belangende de daed van des verkooren Heer Bischops Vader, tot verontschuldiging wendedense voor, dat

(48)

deselve geen hals-strafbaere misdaed genoemd kon worden, wijl hy niet aen 't leven, maer alleen met gevankenis gestraft was geworden: Derhalven kon sulcks sijnen Soon in deese gedaene verkiesingh tot het Bischops-Ampt niet naedeeligh zijn.

Mallingkrot stelde daer tegens: Dat noch tijds genoegh tot de Keur voor de deur stond, doese deselve gedaen hadden. Dat de tijdstellingh aen hem stond, alsse binnen de ses maenden geschiedede, met genoeghsaeme tijd-laetingh tot de verkiesingh.

Dat hy sijn Voorreght der tijdbestemming hem niet wou laeten afdwingen. Dat een genadige oogluycking en uytstellingh of voor by gaen van straf de daed niet rechtvaerdigde. Kortlijck, hy bracht door sijne Schriften by Paus Innocentius de thiende soo veel te weeg, dat de Bevestigingh van Christoph Bernard tot in 't vijfde jaer toe, dat is, soo langh deese Paus leefde, te rugge wierd gehouden. Maer als Alexander de sevende, voortyds ghenoemd Fabius Chisius in 't Jaer 1655. tot den Pauslijken Stoel wierd verheven, soo heeft hy hem stracks in 't Bischopdom bekraghtighd, en alsoo behield van Galen ten laetsten d'overhand.

(49)

Soo lang Mallingkrot binnen Munster was, heeft hy niet naegelaeten veelerley smaed-redenen tegens den Bischop, soo veel sijn persoon aenging, uyt te werpen;

en veele, soo uyt den Raed als uyt de Gemeente, gaven hem geloof: Want wijl hy sijnen Opvoeder was geweest, soo meende elck, dat hy best wist, wat voor vleesch hy gesouten had. En gewisselijck, van Galens voorig leven was soo onberisplijk niet gevoerd, of hy had gelegentheyd genoeg gegeven om verscheydene sijner feylen aen den dagh te brengen. Dit veroorsaeckte de Heer Bischop, die sich doemaels te Coesveld ophield, den Dom-Deecken sijnen Oom in den Ban te doen: Die sich daer op terstond na Keulen begaf, alwaer doemaels sich bevond den Pauselijcken Nuntius Sanfelicio. By desen wist hy sijne saeck soo schoon voor te stellen, dat hy niet alleen van den Ban vry gesproocken, maer oock hem toegelaten wierd, weer binnen Munster te mogen komen.

Dit heeft niet weynig geholpen tot de daer op volgende Onrusten, insonderheid als hy sich op den Feestdagh des H. Apostels Jacobi liet sien in de Dom-Kerck, aengedaen met sijn Geestlijk Habijt. Jong en Oud, Man en Wijf, kort-

(50)

lijck, bynae elck liep toe, en was vrolijck over sijne weer-verschijningh. Men hoorde een algemeen geroep: Mallingkrot blijf by ons, Gaelen gae heen waer hy wil. Dit maeckte de saeck noch erger, en verweckte een noch veel grooter verbitteringh in de Bischop; niet alleen tegens sijnen Oom, maer oock tegens al de Burgers van Munster. Hy liet sigh voorstaen, en veellight niet sonder reden, dat hy hoe langer hoe haetlijcker by haer sou worden; en kon derhalven niet veel goeds van haer verwaghten. Ter deeser oorsaeck begeerde hy van de Stad, datse, tot verseeckeringh sijns persoons, een Bischoplijcke Besettingh souden inneemen. Maer wijl sijnen eysch hem rondelijck afgeslagen wierd, soo daght hy op middelen, om met geweld daer toe te koomen.

Eer wy nu voortgaen, sullen wy den onkundigen Leeser eenigh beright van deese Stad geven, welcke gelegen is in Westphalen. Dit Stight begrijpt in sigh twaelf Land-steden, gesamentlijck beset met Roomsch-Catholijcke Overheden; en onder de selve is Munster de Hoofd-Stad. D'Inwooners bevlytigen sigh insonderheyd den Ackerbouw; vocken oock veel Rund-Vee, Schapen, en voornament-

(51)

lijck Verckens; welckers Schincken nae andere Gewesten werden vervoerd. Hier in bestaet haere grootste neeringh. D'Edellieden heersschen over de Dorpen, en woonen op hare Stamhuysen, doch 't Veld en 't Vee moet haer de kost geven, gelijck by ons de Boeren; doch dit voordeel hebbense, datse de Landlieden, onder haer gebied behoorende, bynae als Slaven in haer Ackerwerck gebruycken, wylse haer als se maer spreecken, ten dienst moeten staen in haeren Veldbouw en andere verrightingen.

De Plaets, daer nu de Stad Munster staet, was voortijds genoemd Mimgarden in den Dulgibinen, of Dulgumnien; of, soo andere schryven, Mimingarvorde, Memingerode, Mimingardefurde, Mimingardevord. De naem Munster heeftse bekoomen van 't Latijnsche woordt Monasterio, beteeckenende een Klooster, 't welck Bischop Herman (den eersten onder Carolus de Groote in 't Jaer Christi 785. wanneer dit Stight tot een Bisdom wierd gemaeckt) ter eeren van de H. Moedermaegd Maria hier deed bouwen. De grond hier rondom, gelijck oock in gantsch Westphalen, is niet t'eenemael verachtelijck, als insonderheyd bequaem tot de voortvockingh en onderhoudingh van Verckens, Ossen,

(52)

Schaepen, en Boeren-Paerden. De Stad heeft negen Poorten, alle wel voorsien met Bolwercken en andere Sterckten. Drie staen'er tegens 't Oosten, als S. Mauritz, S.

Servatius en de Horster-Poort. Twee tegens 't Zuyden, te weten, S. Ludgers en S.

Gillis. Twee tegens 't Westen, naementlijck, onser Lievevrouwen en de

Joodenvelds-poort. Twee tegens 't Noorden, de Kruys en de Nieuwbrughs-poort. De Stad is omvangen met een dubbele muer en dubbele Graght, welcke uyt de Vloed Aa met Water werd vervuld. Hier sijn vijf Collegien of Stighten, als 't hooge Dom-Stight van S. Paulus, dat van S. Ludger, S. Maurits, S. Marten, en noch een ander.

Vermits dan sijn Vorstl. Gen. de Heer Bisschop de Burgers deser Stad niet nae sijn hand kon setten, so beschreef hy 't Dom-Capittel en de meeste Ridderschap nae Coesveld tot een Land-dag. 't Werk wiert wel nu dus dan soo overwoogen, maer men kon niet eenigh worden, dies de Vergaderingh, sonder tot een Besluyt te komen, sich van een scheydede. Echter wierd Volk geworven, en de jonge Manschap in de Dorpen met Geweer voorsien.

Ondertusschen wou Mallingkrot (die

(53)

door den Bischop van sijn Dom-Deeckens-Ampt was afgeset, en te Keulen gelijk als in Ballinghschap leefde) de Burgers van Munster eens weer gaen besoecken, en tegens den wil des gedaghten Bischops 't Feest van S. Jacob by haer houden, wijlse hem geerne by haer hadden gehad. Doch eer hy in de Stadt kon koomen, wierd hy van de Bischopsche bespied, onderwegen gevangen genoomen, en voor sijn Vorstelijke Gen. gebraght: die hem ernstigh vermaende, sijne weerspannigheyd te willen laeten vaeren, en hem te gunnen d'Eer welcke God hem had verleend. Doch sijne woorden vonden geen plaets. In tegendeel begon hy sijnen Neef veraghtelijk te verwijten, hoe hy, nae d'ongeluckige daed sijns Vaders, hem (doemaels noch kleyn zijnde) had opgenoomen, versorghd, laeten studeeren, en alsoo gelijk als uyt 't stof opgetrocken: Naederhand hem eerst tot een Canonickschap, daer nae tot in 't Dom-Capittel had geholpen. Maer dat hy voor al sijne weldaeden nu op dese wijs wierd geloond.

Hier op deed de Bischop hem in verseeckeringh stellen, en voorts door de Jesuiten en andere Geestelijke persoonen hem vermaenen, dat hy sich tot gehoor-

(54)

saemheyd sou begeven, doch te vergeefs. Derhalven settede hy hem af van al sijne Eer-Ampten, en deed hem in een Land-huys van gewapende lieden bewaren. ln soodanigh een stand heeft hy sijn leven moeten eyndigen. Seer mild toonde hy sich tegens d'arme Studenten, welcke hem quamen besoecken, waer door hy veele der selver aen sich trock. Hy onthaelde haer vriendelijck, begiftighde haer met een eerlijcke Teer-penningh, en seyde dan: Als ghy eens wackere Mannen sult geworden zijn, soo gedenkt in uwe Schriften, in wat voor een slechten staet ick geraeckt ben.

Vermits nu den Bischop in sijne Wervingen voortvoer, soo kon de stad Munster lightlijck afmeeten, dat hy Oorlogh tegens haer in den sin had. 't Ontbrack hem oock niet aen hulp van andere. Frans Wilhelm, Bischop van Osnabrugh, en Adolph van der Veck, Bischop van Paderborn, wilden sigh in dese onrust niet mengen, uyt een sonderlinge liefde tot de Vreede: Maer de drie Geestelijcke Keurvorsten van Mentz, Trier en Keulen stonden hem een seeckere bystand van Volck toe. Eer 't noch tot vyandlijcke daedlijckheden quam, wierdt des Stights Erf-Maerschalk de Heer van Morien,

(55)

met voorweten des Bischops aen de Stad afgevaerdigd, om met de selve een

vergelijckingh te treffen. De Raed leverde schriftlijck over d'oorsaecken, waerom sy haeren Vorst niet ten vollen derfden vertrouwen, en welcke dingen de Stad

beswaerden. Indien nu deselve afgedaen, of immers van sijn Vorstel. Gen. verlight wierden, soo was den Vreede haest te treffen. Ondertusschen moest een stilstand van Wapenen werden gehouden, om daer door alle gelegentheyd van verder verbitteringh af te snyden.

In soodaenigh een hoop scheydeden de Vreedemaeckers van een, en de Maerschalck nam d'Artijckelen, van de Stad voorgeslagen, met sigh, tot op naeder bescheyd. 's Anderendaeghs wierd den Syndicus der Stad Munster, Nicolaus Dragter, komende van den Haegh, door eenige Bischopsche, welcke op hem pasteden, gevangen genomen. Dit verbitterde de Burgery noch veel meer. Stracks daer nae begonden de Vyandlijckheden. De Bischop belegerde Munster. De Stad stelde sich in staet van tegenweer. De Burgers wierden gewaepend, en moesten aen den Raed sweeren, datse haer liever 't leven wilden laeten benemen, als de Vryheden en Voorreghten haerer Voorvaderen.

(56)

't Leger des Bischops wierd geseght sterck te sijn 9000. Man te Paerd en te voet.

Geweldigh viel hy de Stad aen met schieten en Vyer in werpen, waer door veele huysen in brand geraeckten. De Geestlijcke liepen na de Kercken, om God te bidden, dat hy beyde Vorst en Burgery gedaghten van Vreede wou geven. Oude lieden en Kinderen, welcke geen werck konden doen, gingen dagelijcks met de Dominicanen in opentlijcke Processie van d'eene Kerck nae d'andere, hebbende hare

Roosenkransjens in de hand. De stercke Vrouws-persoonen wierden ordentlijck door de Stad verdeeld. Eenige vulden de kuypen en andere vaten met Water. Andere hadden natte Ossenhuyden om d'invallende granaten daer meê te dempen. Nergens wasmen seecker voor de Kogels, welcke met groote menighte in de Stad quaemen vliegen. Terwijl een Priester in de S. Jans Kerk Mis deed, en nu de Hostie om hoogh verhief, quam'er een kogel, die hem van voor den Altaer wegh nam. In een Uytval sloegh de Belegerde een goed deel Bischopsche dood.

Onder't gedonder van't Canon wendede de Ridderschap alle mogelijcke vlyt aen, om een middel van verdragh te mo-

(57)

gen uytvinden. Hier op wierd te Geest een by-een-komst aengesteld. De gedaghte Ridderschap verscheen hier in een groot getal, niet wel te vreeden sijnde over 't bedrijf des Bischops; ja ontsagh sigh niet, rondelijk te seggen, dat sulck een

schaedlijcke en gewelddaedige belegeringh 't werck van een Tyran, niet van een Heer was. Sonden oock sijn Vorstl. Gen. een klaegh en betuyginghs-schrift toe, wegens de gedagte Belegering. Den korten inhoud was: Dat den Vreedehandel tusschen hem en de stad, korts te vooren aengevangen, buyten twijffel een goed eynd sou bekoomen hebben, indien hy niet soo plotselijck tot vyandlijkheyd was getreeden. Dat hy, sonder weeten en bewilligingh der Ridderschap en Steeden, als sijnde den tweeden en derden stand, verscheydene vreemde Volckeren in 't Land had doen koomen, en eygene Wervingen aengesteld. Dat men de Boeren en der selver Kneghten door ongehoorde practijcken tot den krijgs-dienst had gedwongen en wegh gevoerd. Dat hy de Stad Munster vyandlijkerwijs met geweld, Vyer en Swaerd was aengevallen, vlack tegens de Voorreghten des Lands, selver van hem bevestighd, in dese woorden: Wy sullen oock geen Oorlogh

(58)

noch Verbond met yemand aengaen of maecken sonder bewilligingh des

Dom-Capittels en der andere Standen onses Landschaps: Tegens 't uytdrucklijck besluyt van den Land-dag te Coesveld, dat den opbod en alle nieuwe wervingen souden uytgesteld worden, e.s.v. Hier nae klaegense, dat hy 't Vaderland (noch nauwlijcks adem gehaeld hebbende van de vorige Oorloghs-beswaernissen) in een nieuwe verwarringh had gesteld, de Stad Munster vyandlijck had aengevallen, Kercken, Kloosters, Godshuysen en Huysen daer in verwoest, veel onschuldigh bloed vergooten, veele Weduwen en Weesen gemaeckt, welckers bittere traenen en weeklaghten door de Wolcken tot den rechtvaerdigen Godt drongen. Baeden derhalven, dat hy van de Belegeringh afstaen, de vreemde volckeren wegh senden, en 't ordentlijck Reght voor den Keyserlijcken Rijcks Hof-raed sijnen loop laeten hebben wou. Dat hy haer met de Stad en Steeden, tegens d'oude bevestighde Voorreghten en Gereghtigheden, niet meer wou bedroeven, maer tegens Munster vaderlijcke gedaghten opvatten, als sijnde een Landvorst, Bischop en Geestlijcken Harder. Anders, indien hy haere reghtmaetige Boode geen gehoor gaf, soo

betuyghden-

(59)

se, onschuldig te willen sijn aen al 't ongeluck, 't welck sijn Vorstl. Gen. of dit Landschap sou mogen overkoomen. Dit Schrift was getekend den 1. der Herfstmaend, 1657.

De Bischop antwoordede wijdloopigh hier op: Dat hy noyt andere gedaghten had gehad, als hoe hy met een Lands-vaderlijck gemoed, sorghvuldigheyd en trouw de sijne by een vreedlijcke rust sou moogen behouden. Dat hy sigh altijd aen Vreede en Eendraght had laeten gelegen sijn; doch dat de Stad Munster door haer

hartneckigheid niet alleen dese, maer noch een swaerder straf billijck had verdiend.

Daer was geen hoop meer, dat de weerspannige Burgers sigh door saghter middelen souden laeten buygen. Hy had gedaen 't geen een Vorst en Overheer tegens Rebellen betaemde. Indien nu Stad of Land hier uyt eenige schaede mocht ontstaen, soo sou de tijd deselve weer vergoeden. De Stad had sigh d'uytspraek van 't Keyserlijck Kamer-geright ontrocken, vermits se by de Hanse-steeden en de Vereenigde Nederlanden hulp had gesoght. Eyndelijck bad hy de Ridderschap, hem, als haeren Heer, te willen bystaen, en deese ongehoorsaeme Stad met geweld tot gehoorsaemheyd te helpen dwingen.

(60)

Op allerley wijs soght de Bischop de Munstersche te beschaedigen. Dagh en naght sond hy vyer-kogels in de Stad, welcke veele branden veroorsaekten. Dit verbitterde de Burgers noch veel meer. Welcke, om niet te mogen vergeeten 't Jaer, waer in haere huysen door vyer so quaelijck waeren toegeright, nieuwe Vaendelen deden maecken, en daer in stellen dese woorden: GaLen InCenDIt VrbeM; soo veel als; Van Galen heeft de Stad aldus door brand verdorven. De Latijnsche Tal-Letteren brengen uyt 't Jaer M. DC. LVII. Met deese Vaendelen trockense door de straeten en op de Wal.

Haren Bischop noemdense niet anders als een Moordenaer en Moordbrander, selfs de Vrouwen, welcke anders in diergelijck een gelegenheyd weekmoedigh en kleynhertigh sijn, spraecken haere Mannen geduerigh aen, datse sigh dapper en Manlijk souden houden tegens desen Verdrucker en Geweldenaer.

Ondertusschen quam een brief van den Paus aen den Bischop, die niet seer aengenaem was, en oock niet gehoorsaemd wierd; wijl hy daer in wierd afgemaend van alle verdere vyandlijckheyd tegens de Stad, of anders gedreyghd met den Ban.

De Heeren Keur-vorsten van Ba-

(61)

yeren en Saxen, als Rijcks Vicarissen, schreven ten dien selven eynde aen hem, doch al meé vrughteloos, hy voer in sijn voorneemen voort.

Den 6. 16. der Herfstmaend ontstond door 't veel vyer inwerpen een verschriklijcken brand binnen Munster, duerende van middernaght af tot den dagh toe. Onder al de vorige branden was dit d'erbarmlijckste. Korts hier nae deed den Bischop een voorslagh aen de Burgery, datse 1000. Man tot besettingh inneemen, en haeren Commandant Wittenberg afdancken souden. Indien dit geschiedede, soo kon den Vreede getroffen worden. Doch sy wilden geenssins hier toe verstaen.

De drie geestelijke Keurvorsten, Mentz, Trier en Keulen, vermaenden de Stad tot gehoorsaemheyd tegens haeren Bischop, doch te vergeefs. D'ontrustede Burgery kon niet weer gestild worden, 't Gemeene volck moedighde d'een d'ander aen, verhieven de handen om hoogh, en riepen: Hou u frisch Munster, hou u frisch! de Hollanders koomen. Want d'Algemeene Staten hadden haer vertroostingh van bystand gedaen.

Ondertusschen leedense groote schaede door Vyer-kogelen, Granaten en Bomben.

Twee kercken en over de honderd Huysen laegen alreeds in de