Schou-burg der rupsen, wormen, maden, en vliegende dierkens daar uit voortkomende. Door eigen ondervindinge by een gebragt. Deel 3

(1)

vliegende dierkens daar uit voortkomende.

Door eigen ondervindinge by een gebragt. Deel 3

Steven Blankaart

bron

Steven Blankaart, Schou-burg der rupsen, wormen, maden, en vliegende dierkens daar uit voortkomende. Door eigen ondervindinge by een gebragt. Deel 3. Niet eerder verschenen

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/blan012scho03_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.

(2)

I Hoofdstuk

van de leverei dragende comeet

I. den 8 Julii 1693. is my van buiten Rotterdam, een Rupse toegesonden, wiens gelyke ik nog noit, myns wetens gesien heb. de Heer die hem my toesond, gaf hem de naam van de leverei dragende comeet, welke ik hem ook hebbe laten behouden: want yder dier moet, om haar van andere t' onderscheiden, een besondere naam hebben.

II. De selve was redelyk groot, loom van beweging, byna altyd slapende. hadde dry paar scherpe pootjes onder 't hoofd, vier paar stompe onder 't middellyf, en een paar onder de staart. het lighaam

Steven Blankaart, Schou-burg der rupsen, wormen, maden, en vliegende dierkens daar uit voortkomende. Door eigen ondervindinge by een gebragt. Deel 3

(3)

bestond uit verscheide ringen, synde bleik geel en overhands swart, als swart fluweel, op welke, namelyk de swarte, van't hoofd tot de staart ses regulen, met arangie verwige stippelen beset. het hoofd was groen, met een swarte keper en eenige swarte stippelen.

III. syn spyse was het loof van geele peen, en so my geschreven wierd mede van groene venkel: maar heb [doorgehaald: heb] hem alleen met de peen onderhouden, konnende 't selve ook beter bekomen.

IV. den 12 der selver maand, was hy den geheelen dag seer woelig, (hebbende des nagts te voren seer stil geweest) het schynd dat hy in den sin had een [doorgehaald:

wet] witagtig net te spinnen. den 13 lag hy op het peen loof met de pooten om

(4)

(5)

hoog, als voor dood, dat meermaals diergelyken soort van Rupsen gewoon is te doen.

maar den veertienden was hy in een groene pop verandert, welke syn koleur alsoo behiel.

(6)

Hoofd-stuk.

Van de groene Last-dragende rups enzo.

I. Dese Rups vind ik by goedaart niet, derhalven sal ik hem de groene Last-dragende rups noemen. de [veran]dering in't begin van oogstmaand MDCXC ge[beurt] synde gevonden op [de bladen van] den roomsche boonen [...] hebbe bevonden [dat hy geene] Linde-booms[-bladen, maar] voornamentlyk kool-bladen at, daar we hem mede op-

(7)

voede, alsoo ik hem niet wel de bladen van roomsche boonen konde beschikken.

II. dese rups was groenagtig van koleur, dog nog met een hooger groen gevlekt;

op het agter-lyf was een verheventheid, van d'eigenste koleur, synde als een last, waar na ik hem de naam gegeven heb; hy was bleik groenagtig en wit gevlekt. Het hoofd had twee regt-neer-gaande witte streepties, voorts mede groen.

(8)

Onder het hoofd waren, gelyk men in de meeste rupsen siet, aan yder zyde dry-puntige pootjes; het middel-lyf wierde van agt stompe ondersteunt, en het agter-lyf van twee.

de zelvige was redelyk vaardig in syn bewegingen. na dat hy gegeten had, begaf hy sig in de rust, en hield sig stil.

III. Den agsten van Herft-maand, begon hy stille te leggen of hy dood was, maar was dry dagen daar na in een groen popjen verandert, het

(9)

(10)

welke eenige uuren daar na rood wierd. het welke ik de geheele winter, tot de voor-tyd toe, bewaarde.

IV. den dry-en-twintigsten van wiede-maand MDCXCI quam daar een donkeren uil uit synde vry duister op syn vleugels geteikend, met op yder boven-vleugel was een wit teiken, bijna als een 8 ofte als een B soo als de boeren schryven.

. . de worm.

. . de pop.

. . den uil.

(11)

I. den sesentwintigsten van hooymaand 1681 is my een doosjen met rupsen van Rotterdam gesonden. sy waren niet groot, het voor- en agterlyf van orangien koleur, het midden-lyf blauw-groen, het hooft swart en het geheele lichaam over met swarte stippelen bevlekt. aan den Hals waren dry paar scherpe pooties. aant midden-lyf ses paar die niet heel groot waren. en aan het agter-lyf twee, alle stomper als de voorsten ik gafse aalbesie bladen te eten, om hare veranderingen af te wagten

(12)

A./ ... Hooft[-stuk]

van de ruige [waterhond]

I. den twintigsten van [doorgehaald: L] oogst-maand 1687, is my van [doorgehaald:

Rotter-] swyndregt, door Gerard Loendersloot, (Heelmeester aldaar en Liefhebber om de voort telinge deser [dierties] te sien) een rups gesond[en, w]elke met vyf regels bossen haar [digt] beset was, van de staart tot het hooft toe. dat is, aan yder syde stonden twee regels, en een over de rug. het hair was [doorgehaald: dron] donker kastanie bruin.

II. aan yder syde was een band die meer wits wilde vertoonen, voorts was hy duister koleurig. de kop was geel van koleur, met de ses scherpe pooties aan den hals, en de agt [doorgehaald: stof] stompe aant middellyf en de twee stompe aan den staart.

III.[doorgehaald: ik wi] als ik hem aanraakte was hy vry haastig int loopen, en

(13)

(14)

het hasenpat te kiesen. om syn ruigigheid noemde [ik hem ruige] water-hond, want doen ik hem sag meinde ik dat hy in t water gelegd had. niet wetende wat ik hem te eten soude geven gaf ik hem vlier-bladen waar van hy seer gulzig at.

IV. den sesentwintigsten van die maand begon hy stil te sitten, en syn lighaam van alle [drek] te suiveren, gelyk ik sulcx tot nog [toe aan] allen rupsen gesien heb, hy stak onder de bladies een popien van fyn hair en quyl, en was den dertigsten dien maand geheel tot een popien verandert.

(15)

(16)

van de pauw-oog uil, met syn tonnetien en worm.

[doorgehaald: elfde ondervinding.]

wanneer ik buiten de uiterse poort was, om my wat te vertreden, graafde ik met Monsieur schynvoet, (een groot

(17)

[doorgehaald:19/] 2) kender van alle dese gedierties) soo gingen wy aan het graven onder de wilge boomen, alwaar wy ontrent een hand diep onder d'aarde verscheide swarte paapies vonden, die vry groot waren: merkt dat het in 't jaar van 1686 in februario een seer slappe winter was, en dat in strenge winters dese paapies vry dieper in de aarde sitten: het schynt dat het aanstaande saysoen, dese en andere gedierties meer, bekent is.

merkt aan dat men alle paapies en wormen meest vind digt aan de boomen, heiningen oft schutsel, niet om datse souden weten, dat aldaar d'aarde minst betreden word, maar om dat hare rypen langs de schuttingen, heiningen oft boomen

nederklimmende, om sig tegens d'aanstaande koude in d'aarde te verbergen, sig in d' [doorgehaald: eerste] aarde diese [doorgehaald: vinden] eerst vinden verbergen.

dese paapies waren vry groot, en seer swart van koleur, even als ofse in den rouw waren: wy vonden der negen, die ik alle in een glas met aarde deede, en tot hare hervor-

(18)

3) minge.

in de bloeymaand, syn der verscheidene, d'een na d'ander uit gekomen, dog alle met onvolmaakte vleugels. Den Heer Swammerdam merkt aan datse alle wyfies syn, die onvolmaakte vleugels hebben, maar evenwel heb ik het tegendeel bevonden waar te syn: want het gebeurde den 22 der selve maand, dat er [doorgehaald: twee of] dry op eenen avond uit quamen (ik merk dat alle nagt-uilties des avonds uit komen en ook des avonds beginnen te spelen) waar van der twee staart aan staart speelden:

dese bleven in dat fatsoen van den eenen avond tot den anderen. waar van het wyfien des anderen daags [doorgehaald:; een menigte] by de sestig groene eijeren lei.

Goedaart klaagt in syn laatste deel, de veertiende bev[ind]inge aan de letter O, dat hy dese paapies noit met volkomene vleugels heeft konnen krygen, maar altyd in een gekrompen en als versengt. ik heb evenwel de agste van de negen, volkomen uit gekregen den sesden van wiemaand. d' oorsaak deser onvolkomentheid schryf ik toe de schuddinge en beweginge, die dese paapies lyden

(19)

4) wanneer mense in een doos van buiten in de stad brengt, en dat daar door de tengere deelties die nog niet gestolt syn ligtelyk afgebroken werden, het welk soo niet geschied, wanneerse stil in de aarde blyven leggen, en van selve uitgebroet worden. en dewyl, als gesegt is, dat de stellinge, van dat de wyfies onvolmaakte vleugels souden hebben, anders te wesen bewesen is, soo dient hier nog by dat dese volmaakte sestig eijeren heeft geleid.

(20)

Hoofdstuk

I. Dese rups wierde my den derden van Herftsmaand van Rotterdam gestuurt, door den Heelmeester Gerard Loendersloot, hy schreef dat se look at, maar geloof eer dat hy de ype-boom bladen bemind, alsoo ik hem buiten den Haag onder een ype in 't gras nedergevallen heb gesien, welke ik mede nam, maar tot Amsterdam komende, was hy al in een lyk verandert.

II. de grond van syn huid was donker, hebbende verscheide grauwe stippels. het voorlyf was met ligt bruine hairen begroeit, maar het agterlyf had weiniger hair, maar geloove dat hy sulx verloren heeft. syn pooten waren agt stompe onder 't middenlyf, en twee alsulke onder het agterlyf. maar aan den hals waren dry paar puntige pooties.

hy was redelyk luey, gelyk vele rupsen hebben. ik liet hem de kool gebruiken, tot dat hy veranderde.

(21)

(22)

(23)

A & Ω

I. den sestienden van wiedemaand sestienhondertagt en tagtig kreeg ik van swol, van een myner goede bekenden eenige rupsen, onder allen een soort, welke ik deselve dag in een tuin buiten de uiterse poort vond, boven op het lyf en onder aan beide syden geel, voort paerel-koleurig met vele seer swarte stippen over het lighaam [doorgehaald: ik vondse] uit welke eenige swarte hairties quamen. ses puntige swarte pooties, waren aan het voorlyf. het agterlyf [doorgehaald: en het] had twee stompe, en het middenlyf agt stompe. ik vond se op de pruimboomen, bragt se te huis, om hare verdere veranderingen af te wagten.

II. [doorgehaald: dry] dese rupsen hadden wel dry dagen werk eerse tot een regte veranderinge quamen, sy sponnen om haar een witagtig en Hard netien, in de bladen gekrult, waar in sy haar popien verbergden, sig in de bladen wentelende; d'eene veranderde eer als d'andere.

III. het selfde jaar syn daar nog uilties uit voort gekomen, maar dewyl ik de popies al weg geset had om te verwinteren, heb ik daar niet na gesien, soo dat sy hare vleugels heb

(24)

Omtrent Swol en de omgeleegen gewesten als meede in t hout bij Hattum vind men deese naavolgende ondierties.

Allerley soorten van witties van de grootste tot de kleijnste soort toe sommige spierwit met 2 swarte stippen andere met swarte en geele stippen, de kleynste soort

is soo groot.

veel soorten van puijstebijters, als geel en swart, paars en goud koleur als de goude toorren, die weynig of geen alhier gevonden worden. kleyne blau en swart en s.v

Nota van de kleijne kapelleties zijnder op de heijde blaau rood geel, soommige met oogen als een paustaart ook veelderleij schoelappers met geel rood en witte stippels op swart of een bruijne grond.

Torren zijnder 3 of 4 soorten met koleuren als de goude torren, doch alle kleijnder, verscheyden soorten swart en lankachtig, alle die soorten eeten gebrooken slekken seer graag. roode torreties met swarte stippies, ik hebber gehad swarte met geele stippies, doch zijn soo raar, ook met roode stippies, die zijn soo raar niet, sommige hebben een schelp als een schildpad, daar is een groene soort, die naa een wandluys gelijk en eet kool, en ander soort die op de lelij blaaden sit en eet het loof af, sijn voortkoomen is uijt slekken seever hij geeft een geluijd en s. v

in t kort soo veel soorten daar ik alleen de schilden maar kan toonen.

(25)

De generatio Ranarum kan men hier licht naa speuren, twelk aldus is, naadat de vorschen met malkander gespeelt hebben, door opsittinge, soo geeven de wijfies een saad uijt als lil van vleesch, in welken eenige bolleties bullae zijn soo groot

[afbeelding], doch heeden zijn die al eijerties geheel swart en [afbeelding] soo groot met een witte streep aldus [afbeelding], welk ik een heb doorsneeden, en was vol swart slijm de schaal is maar een vliesie dat wat taaij is, hoe het nu verder daar mee voort gaat, sal ik naa speuren, en als se uyt koomen soo hebben de kikkertie een staartie, aldus [afbeelding] in welkers staarts huijd de twee achterste pooties in gewonden zijn, gelyk men der soodaanig een t vel af getrokken heeft van de staart, daar de voeties in waaren beslooten. ondertusschen soo met de staart swemmende soo gaat de staart af, en worden volkoome kikvorschen. het vorschen schaar is oover 14 daagen oud daar in de voornoemde swarte eijerties in zijn.

Drie of vierderleij Spinnen zijn hier, de swarte huijs spin, de dikke huijsspin, de groote tuijnspin met dit waapen [afbeelding], de swarte aardspin, de bonte aard spin met sulke streepen [afbeelding]

de sprinkhaanen zijn groen sommige soo lang als deese streep [afbeelding] en de kleijnste soo lang [afbeelding] vinder ook groene haagedissen doch selden soo lang als deese [afbeelding] streep. en kleijndere.

de slekken zijnder gelijk in holland als swart met geele streepen in huijsies, ook groene, en ander koleuren [afbeelding]

in t waater zijn dees huysies slekken hier naa meer van de generatio.

daar zijn noch veel andere die ik geen naam kan geeven.

(26)

1 Of Myn Heer met ondierties gedient is? die ik genoemt heb, en der soorten die ik geen namen kan geeven.

2 Of Myn Heer alleen maar ruijpen begeert?

3 oft ook paapies daar uijt een wittie koomt?

4 Of men ook niet begeert kappelties witties schoelappers, puijstebijters en alderhande vliegende dierties, soo torreties als andere?

5 Of men iet sag bij jemant, of men dat wel koopen mag, als het mij dunkt seldsaam te zijn, het welk nochtants kan uijt vallen, dat het niet seldsaam of raar by mijn Heer is?

6 Of het senden t allertijd ook soude verveelen, en de kosten bij mij gedaan, soude wel te veel of te hoog zijn? want alhier elk doosie moet een stuij van aantekenen kosten, elk brief met de post 3 st met het schip 2 st, een dosie 2 stuy of 1 stuy naa t groot is, en kleijn pakkis 4 stuij.

7 Soo ik naa Hattum gaat t geen oover de Yssel is kost veergeld. jaa somtyd moet ik iets geeven die iets heeft van die soorten van dierties, die de jongens vinden. doch de kosten konnen niet groot zijn, want ik niet gaaren soudt doen, als uE de kosten [doorgehaald: te weerdig] te veel ofte groot waaren.

(27)

Van dit sal ik op elk punt antwoord met den eersten verwachten, en soo ik in kort geen antwoord krijge, denken dat mijn dienst mijn heer niet van doen heeft. en wenschen den Heer een lank leeven.

(28)

/ / Hoofd-stuk

I. den tweeden van Augustus vond ik op het kruid genaamt datura indi in myn tuin een rups sitten de beer-rups. niet ongelyk synde van pooten en maaksel de selve niet ongelyk. de selve was in't eerst seer loom, maar na dat ik hem een dag of twee gehad hadde, ging ik hem uit schilderen, maar wilde my wel haast ontloopen, na die tyd bleef de selve altyd seer woelig, geduirig rontom het glas, daar hy onder was geset, uittogt soekende.

II. de koleur was swartagtig ofte hoog bruin van voren

(29)

tot agteren toe, hebbende van 't hoofd tot de staart over de rug een orangien streep, voorts was de selve met lang ruig donker bruin hair bewassen.

III.

(30)

(31)

(32)

(33)

(34)

(35)

(36)

van boven was het lighaam swart, wit, dog meest groen. van onderen was het lighaam en beide vleugels bleik rose-verwig van koleur.

. de rups.

. de pop.

. den uil.

(37)

(38)

(39)

(40)

(41)

(42)

(43)

(44)

(45)

(46)

(47)

(48)

(49)

(50)

(51)

(52)

(53)

(54)

(55)

(56)

(57)

(58)

(59)

(60)

(61)

(62)

(63)

(64)

(65)

(66)

(67)

(68)

(69)

(70)

(71)

(72)

(73)

(74)

(75)

(76)

(77)

(78)

(79)

(80)

(81)

(82)

(83)

(84)

(85)

(86)

(87)

(88)

(89)

(90)

(91)

(92)

(93)

(94)

(95)

(96)

(97)

(98)

(99)