In de tabel zijn de maatregelen als volgt gerubriceerd naar type maatregel en nader onderverdeeld in type microverontreiniging
Type maatregel Bronaanpak Zuivering Onderzoek Monitoring Voorlichting Toezicht Volgen ontwikkelingen Categorie microverontreiniging Medicijnen Gewasbeschermingsmiddelen (GBM) (micro)plastics Antibiotica resistentie Totaal (combinatie)
Categorie Titel Omschrijving Status / Stand van zaken
Bronaanpak
Medicijnen GRIP op medicijnresten Deventer In samenwerking met Deventer ziekenhuis, STOWA en provincie Overijssel is onderzocht in hoeverre patiënten bereid zijn om hun gedrag aan te passen ten behoeve van het terugdringen van de
milieubelasting met medicijnen.
Het onderzoek vond plaats onder patiënten die poliklinisch een CT-scan ondergingen en die gevraagd zijn om hun röntgencontrastmiddel
houdende urine thuis met een plaszak af te vangen.
Project is begin 2016 met een eindrapportage afgerond. In het algemeen bleek de bereidheid van patiënten om hun gedrag te veranderen vrij groot. De belasting van de RWZI met röntgencontrastmiddel is met een kwart afgenomen. Landelijk wordt verder onderzoek gedaan naar de eigen ‘footprint’ van plaszakken. WDODelta ziet zichzelf niet als trekker van voortgaand sociaal onderzoek naar
gedragsverandering onder patiënten. Wel wordt onderzoek verricht naar bronaanpak hogerop in de geneesmiddelenketen. Zie hieronder.
Medicijnen Brongerichte aanpak medicijnresten Meppel
Pilotproject waarin met huisartsen en apothekers in Meppel bij het voorschrijven van medicijnen rekening wordt gehouden met milieueffecten (i.c. naproxen i.p.v. diclofenac).
Project in april gestart en wordt eind 2016 geëvalueerd. Het project is genomineerd voor de Waterinnovatieprijs 2016 in de categorie
‘Waterbewustzijn’.
GBM
= Gewas- Beschermings- Middelen
Geen gewasbeschermingsmiddelen in eigen beheer toepassen.
Vooruitlopend op het verbod op professioneel gebruik op verhard oppervlak (per 7 maart 2016) en
onverhard oppervlak buiten de landbouw (per november 2017) was WDODelta al gestopt met het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen bij het beheer van het watersysteem. Bij het beheer van dijken door derden wordt pleksgewijze toepassing toegestaan.
Het voormalige Waterschap Reest en Wieden beschikt sinds 2012 over het certificaat zilver binnen de
barometer duurzaam terreinbeheer van de Stichting Milieukeur. Nevendoelstelling was om gemeenten te stimuleren zich ook te certificeren. Gezien de onlangs ingetreden en aangekondigde landelijke verboden is het de vraag of voortzetting van certificering nog zinvol is. Dit wordt samen met andere waterschappen en in Unie verband bekeken.
GBM Bezem door de middelenkast in Drenthe
Aan de hand van bedrijfsbezoeken is binnen de akkerbouwgebieden van de provincie Drenthe nagegaan welke gewasbeschermingsmiddelen niet meer zijn toegelaten of verouderd. Deze middelen zijn ingezameld en verwerkt.
Het project is inmiddels afgerond. Er is binnen de provincie Drenthe in de periode 2015/2016 zo’n 11.000 kg werkzame stof ingezameld. In de periode 2009/2010 heeft een soortgelijke actie gelopen, destijds is 8.000 kg aan werkzame stof ingezameld.
Eind dit jaar volgt de eindrapportage. Er wordt door de provincie Drenthe nog gewerkt aan het uitwerken van een structurele oplossing voor het inzamelen van oude
en/of niet meer toegestane middelen in samenwerking met de Drentse gemeenten.
GBM DAW project bollenspoelers Pilotproject dat moet leiden tot praktijkklare apparatuur die ingepast kan worden bij het huidige spoelproces van lelie- en bollentelers. De innovatieve technieken moeten leiden tot een gesloten kringloop.
Door recirculatie wordt het gebruik van spoelwater sterk gereduceerd en wordt de emissie van middelen naar bodem en oppervlaktewater verminderd.
Projectvoorstel van het samenwerkingsverband is ingediend in het kader van de POP3 regeling van de provincie Overijssel. Stand van zaken 1 november 2016: aanvraag is nog in behandeling.
GBM DAW project zuiveringstechnieken wasplaatsen voor spuitmaterieel (Phytobac)
De wasplaats van de werktuigenvereniging in Wapse gaat op een centraal punt voor de aangesloten leden een nieuwe vul- en wasplaats realiseren. De
wasplaats zou als voorbeeldlocatie kunnen dienen waarbij een voorziening gerealiseerd wordt om reststromen met gewasbeschermingsmiddelen op een verantwoorde manier te verwerken (zonder restlozing).
In de DB-vergadering van 4 oktober 2016 is ingestemd met een financiële bijdrage van WDODelta aan dit project. Het initiatief in Wapse betreft een project in het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer en fungeert als voorbeeldbeeldlocatie.
Zie ook het filmpje over DAW in Drenthe en de toekomstige wasplaats in Wapse: 16 miljoen voor Drentse boeren die bestrijdingsmiddelen in water willen terugdringen - RTV Drenthe
GBM Bijdrage pilot dripirrigatie 2016 Pilot dripirrigatie 2016 is een vervolg op de pilot dripirrigatie die in 2015 is uitgevoerd. De doelstellingen van de pilot zijn: verhoging gewasopbrengst, spaarzaam omgaan met (grond)water en het beperken van de uit- en afspoeling van nutriënten
gewasbeschermingsmiddelen. Naast de deelnemende bedrijven investeren diverse
‘agribedrijven’ in de pilot en dragen ook LTO Noord Fondsen, Provincie Drenthe, waterschap Hunze en Aa’s en (waarschijnlijk) waterschap Vechtstromen bij.
Plastics c.q.
zwerfaval
Verwijdering zwerfafval stedelijk gebied
In samenwerking met organisaties voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt verwijdert WDODelta zwerfafval uit watergangen in het stedelijk gebied.
De aanpak is beperkt tot het deel van het
beheergebied waarvan het stedelijk waterbeheer is overgenomen. Voor het zuidelijk gebied zijn voor de meeste gemeenten al afspraken gemaakt.
Zuivering
Medicijnen SLIK (Sanitaire Lozing Isala Klinieken)
Betrof een Europees pilotproject waarbij is onderzocht of en hoe we het afvalwater van Isala Klinieken via verschillende zuiveringstechnieken kunnen ontdoen van medicijnresten.
Afgerond. Aanvullende zuivering bleek mogelijk maar wel tegen hoge kosten. Dit heeft o.a. geresulteerd in een meer brongerichte aanpak via het project ‘Grip op medicijnresten’ zoals hierboven beschreven.
Medicijnen Duurzaam waterbeheer bij Verkenning mogelijkheden tot decentrale zuivering Rapport opgeleverd. Een aantal aspecten dient nog
nieuwbouw Diaconessenziekenhuis Meppel
van afvalwater ziekenhuis met helofyten en wilgenbos.
nader te worden uitgezocht. WDODelta blijft betrokken bij de verdere planvorming nieuwbouw.
Onderzoek
Medicijnen Hotspot analyse (medicijnresten) Onderzoek naar de belangrijkste bronnen (hotspots) die toxicologische risico’s voor de waterkwaliteit kunnen opleveren. Daarnaast zijn de RWZI’s gerangschikt op belasting van het oppervlaktewater met geneesmiddelen.
WDODelta heeft de analyse begin 2016 afgerond.
Naast de RWZI’s zijn een aantal landbouwgebieden als potentiele hotspotlocatie aangemerkt voor
gewasbeschermingsmiddelen en diergeneesmiddelen.
Op een aantal locaties vindt in 2016/2017 biologische effectmonitoring plaats. Het onderdeel medicijnresten RWZI’s vormt basis voor de landelijke analyse naar de individuele impact van alle RWZI’s op de waterkwaliteit (UvW, eind 2016).
Medicijnen Aanwezigheid hormoonverstorende stoffen in influent, effluent en slibfractie RWZI’s
In oktober 2004 zijn influent en effluent van de RWZI’s Steenwijk, Vollenhove en Echten onderzocht op hormoonverstorende stoffen. Van de RWZI Steenwijk is bovendien het slib hierop onderzocht. In 2005 is op de RWZI Echten onderzoek gedaan naar bijdrage van de slibfractie aan de gemeten
(rest)activiteit
Afgerond. In het influent van deze RWZI’s zijn
vergelijkbare waarden gevonden voor de zogenaamde oestrogene/hormoonverstorende activiteit als in andere (landelijke) onderzoeken.
De activiteit werd bijna volledig in verband gebracht met de slibfractie.
Medicijnen Aanwezigheid en verwijdering microverontreinigingen waaronder medicijnresten op RWZI’s
In 2006 en 2008 is op de RWZI’s Steenwijk en Echten verricht naar de verwijdering van
geneesmiddelen en hormoonverstorende stoffen in o.a. de zandfiltratie en de bijdrage uit ziekenhuis Hoogeveen.
De gemeten verwijderingsrendementen voor de hormoonverstorende activiteit zijn hoog (95,3 – 99,9%). Desondanks wordt er nog een beperkte restactiviteit meetbaar zodat een hormoonverstorend effect van effluent niet valt uit te sluiten.
Van de 46 geanalyseerde geneesmiddelen zijn er 11 aangetoond. De procentuele bijdrage van het ziekenhuis aan de totaalvrachten bedroeg voor de antibiotica 6,2 tot 11,4% en voor de andere geneesmiddelen 0,3 tot 4,4%. De beide RWZI’s verwijderen de meeste geneesmiddelen matig tot goed, variërend van 24% tot 100%. De bijdrage van het zandfilter wisselde sterk per middel.
GBM Passive sampling polder Koekoek De afdeling V&H brengt met passieve adsorptietechnieken de aanwezigheid van
gewasbeschermingsmiddelen in het rioolwater van polder Koekoek in beeld. Met deze techniek kunnen middelen in lagere gehalten over een langere meetperiode worden aangetoond.
In 2016 worden vier meetronden uitgevoerd. De tweede meetronde start in juni 2016.
Totaal Biologische effectmetingen Aan de hand biologische effectmetingen wordt in Eerste meetronde is gestart in juni. De tweede
oppervlaktewater 2016 de toxische druk in het oppervlaktewater in beeld gebracht. Daarbij wordt relatie gelegd tussen effect en verantwoordelijke stofgroep. Er wordt gemeten bij een aantal RWZI’s en in een akker- en glastuinbouwgebied.
meetronde volgt dit najaar. Eindrapportage volgt eind 2016.
Totaal Risico-evaluatie nieuwe stoffen voor drinkwaterwinningen
Vanuit de Gebiedsdossiers drinkwater is in 2015 voor een aantal kwetsbare winningen een bureaustudie uitgevoerd naar de risico’s van wateraanvoer op de drinkwatervoorziening.
De bureaustudie is afgerond: het risico varieert van laag tot hoog. Aanvullend onderzoek naar gehalten in het veld wordt aanbevolen. WDODelta is tweede helft 2016 gestart met de voorbereiding voor aanvullend veldonderzoek 2017. Dit in samenwerking met Vitens, WMD, de provincies Overijssel en Drenthe en het Waterschap Vechtstromen..
Totaal Toxiciteitmetingen rioolwater Bij de RWZI Raalte wordt een toxiciteitsmeter getest waarmee een eventuele bedreiging voor het
zuiveringsproces sneller kan worden gesignaleerd.
Aanvullend gaat V&H in 2016 mobiele
toxiciteitmetingen testen om de lozing van toxisch afvalwater binnen de zuiveringskring snel te kunnen opsporen.
De toxiciteitsmeters worden medio 2016 aangeschaft waarna de testperioden zullen starten.
Monitoring
Totaal Vechterweerd Op grond van de bestuurlijke waterovereenkomst Vechterweerd wordt het oppervlaktewater van de Vecht, het grondwater en het ruwe drinkwater uitgebreid gemonitord op o.a. medicijnresten
Resultaten zijn geëvalueerd: zowel in
oppervlaktewater als grondwater worden herbiciden, medicijnen en overige microverontreinigingen (in lage gehalten) aangetroffen. De monitoring wordt
geëxtensiveerd voortgezet. Gegevens ruw water Vitens volgen later.
Totaal Rijn-oost meetnet Nieuwe stoffen Drie jaarlijkse meting op 8 locaties binnen Rijn-oost monitoringsprogramma. Meetlocaties WDODelta:
Vecht, Hondemotswetering, Meppelerdiep en Kanaal Steenwijk–Ossenzijl.
In 2017 volgt de tweede meetronde.
Voorlichting
GBM Voorlichting vakbijeenkomsten WDODelta draagt tijdens spuitlicentiebijeenkomsten bij aan bewustwording
gewasbeschermingsmiddelengebruik voor de waterkwaliteit.
GBM Agrarische nieuwsbrief WDODelta brengt jaarlijks de Agrarische Nieuwsbrief uit waarin aandacht wordt gevraagd voor
waterkwaliteit en naleving regelgeving.
Plastics c.q. Schone IJsseloevers, Als onderdeel van de ‘Schone Rivieren-aanpak’ wordt WDODelta is betrokken bij het project Schone IJssel
zwerfaval educatieproject Stadshagen in opdracht van RWS gewerkt aan het project
‘Schone IJssel’. Deelnemende partijen zijn
gemeenten, TBO’s en afvalbedrijven als ROVA en Cambio. Doel is om met educatie meer
bewustwording voor het afvalprobleem te creëren en om met vrijwilligers door opruimacties de hoeveelheid plastic in water terug te dringen.
en verkent momenteel de mogelijkheden tot een actieve educatieve rol in de wijk Stadsagen Zwolle.
plastics Diverse voorlichtingsactiviteiten Tijdens verschillende bijeenkomsten is/wordt aandacht besteed aan de gevolgen van het gebruik van microplastic-houdende cosmetica voor het milieu.
In samenwerking met NMO zijn onder meer scholierendagen bezocht.
Daarnaast heeft WDODelta een receptenboekje opgesteld voor de vervanging van microplastics in verzorgingsproducten door milieuvriendelijke alternatieven.
Toezicht en handhaving
GBM Speerpuntenbeleid bollenspoelers en wasplaatsen
De afdeling Vergunningverlening en Handhaving voert de laatste jaren extra controles en metingen uit op wasplaatsen voor trekkers/spuitapparatuur en bij bollenspoelers.
GBM Meedenken in invulling en naleving regelgeving lozing en zuivering afvalwater in polder Koekoek.
Per 1 januari 2018 geldt een verplichte zuivering van restwaterstromen in de glastuinbouw.
Zuiveringscollectieven hebben, onder voorwaarden, de mogelijkheid om uitstel te krijgen tot uiterlijk 1 januari 2021. Voor imidacloprid geldt sinds mei 2014 een zuiveringsplicht voor het lozen van afvalwater.
WDODelta denkt met de overige stakeholders mee in oplossingen ter verbetering van de
(afval)waterkwaliteit.
Project is nog in de voorbereidingsfase.
Volgen van landelijke onderzoeken (een selectie) Totaal Universitair onderzoekprogramma nieuwe
stoffen
STW, STOWA, KWR en het TKI
Watertechnologie investeren gezamenlijk 3 miljoen euro in universitair onderzoek dat moet leiden tot een grensverleggende aanpak van zogenoemde nieuwe stoffen. Het programma richt zich op 3 thema’s:
• effectgerichte monitoring: naast monitoren op individuele, bekende stoffen en stofgroepen, monitoren op de effecten van opkomende stoffen;
• duurzame en betaalbare
zuiveringstechnieken: met een laag energie- en chemicaliënverbruik en tegen acceptabele kosten;
• effectieve strategie van maatregelen:
bouwstenen voor een gedegen pakket van maatregelen om de risico’s van opkomende stoffen te beperken?
In oktober 2016 hebben genoemde partijen de Nederlandse universiteiten gevraagd op zoek te gaan naar grensverleggende oplossingen voor dit probleem.
Het onderzoeksprogramma zal nauw aansluiten bij het onderzoek dat de initiatiefnemers zelf al uitvoeren.
Pre-prosposals dienen uiterlijk 15 november 2016 worden ingediend.
Totaal Biologische afbraak microverontreinigingen WUR en Wetsus verrichten onderzoek naar biologische afbraak organische
microverontreinigingen onder meer via (nageschakelde) wetlands.
Totaal / medicijnen
Pilots aanvullende zuiveringstechnieken bij waterschappen
1. RWZI Papendrecht (Rivierenland):
poederkooldosering (PACAS) 2. RWZI Horstermeer (Waternet): actief
kool filtratie
3. RWZI Groote Lucht (Delfland):
Ozonisatie Medicijnen Bronnen, routes en omvang van
diergeneesmiddelen in oppervlaktewater en grondwater.
Onderzoeken van de bronnen en routes en kwantificeren van de omvang van
diergeneesmiddelen in oppervlaktewater en grondwater onder leiding van I&M, provincie Gelderland samen met andere Gelderse waterschappen en kennisinstituten zoals WUR.
Start voorzien in 2017
Medicijnen Project Medicijn voor Gezond Water Brabant
Hoe kunnen we samen daadkrachtig de kwaliteit van drinkwater, grondwater en oppervlaktewater in Brabant, de basis voor
Waterschappen Aa en Maas en de Dommel zijn eind 2014 het netwerk ‘Medicijn voor Schoon Water’ gestart om in Brabant de dialoog rondom dit thema te starten.
basis van deze vraag is er in Brabant een initiatief ontstaan rondom dit
systeemprobleem: meerdere partijen vormen ieder slechts een deel van het probleem; en daarmee ook van de oplossing. Dat vraagt om een andere aanpak.
Antibiotica resistentie
Aanwezigheid en risico’s van antibiotica- resistentie in oppervlaktewater
Het RIVM verricht diverse onderzoeken naar het voorkomen en de bronnen van antibiotica- resistentie in oppervlaktewater. Ook worden de risico’s voor mensen aan blootstelling in beeld gebracht (recreatie, gietwater). O.a.:
1. Vaststellen van de bijdrage van landbouw aan de aanwezigheid van antibioticaresistente bacteriën in Nederlands oppervlaktewater, in vergelijking met humane bronnen. In opdracht van de NVWA.
2. De verspreiding van ESBL-producerende E.
coli en ampicilline-resistente enterococcen vanuit de afvalwaterketen naar het
oppervlaktewater. Een samenwerking tussen RIVM, IRAS en Partners 4 Urban water, gefinancierd door STOWA.
3. Antibioticumresistentie – Milieumonitoring.”
Een samenwerking tussen RIVM en WUR, gefinancierd door het ministerie VWS.
De onderzoeken zijn deels gestart in 2016 of zijn nog in voorbereiding.
Antibiotica resistentie
Antibiotica resistentie en afvalwaterbehandeling
STOWA laat onderzoek uitvoeren naar de rol van zuiveringsprocessen bij het overdragen van antibiotica resistentie van de ene op de andere bacterie: Het (promotie-)onderzoek vindt plaats binnen het onderzoeksthema 'Source seperated sanitation' van Wetsus.
Einddatum: 01-01-2019
Plastics Technologies for the Risk Assessment of MicroPlastics (TRAMP)
Technologiestichting STW investeert €
650.000 voor onderzoek naar meettechnieken, aanwezigheid en effecten van nano- en microplastics in zoet water. De uitvoering ligt m.n. bij WUR/UU (+ acht waterschappen, het ministerie van Infrastructuur in Milieu, STOWA, IMARES, NVWA, RIKILT en RIWA en
Deltares). Totale budget ca. € 900.000.
Het onderzoek is op 1 oktober 2015 gestart en loopt door tot 1 oktober 2018.
microplastics op een rwzi TU Delft. Er zijn sterke aanwijzingen dat het merendeel van het mariene plastic afval afkomstig is van het land, en naast andere bronnen, worden rwzi’s als een belangrijke bron gezien. Het onderzoek richt zich op de emissies van microplastics door rwzi’s en de verwijderingsmechanismen die een rol spelen in het minimaliseren van deze emissies.
