19-10-1998    A. van Sluis, H.J. Korthals Altes, J. Mölck en T. Woldendorp (met medewerking van A. Cachet, J.A. Stoop)., J.F.M. Koppenjan Instrumentarium Veiligheid effectrapportage. Een gebruiksaanwijzing t.b.v. de besluitvorming over ruimtelijke en

++++++++++

+ ... . ... +++++

+ ... +++�

+++.++++++

+++.++++++

+++.++++++

+++.++++++

+ ..... ++++++

-... +++

-+++++++++

Instrumentarium Vei I ig heid-effectrapportage

Een gebruiksaanwijzing ten behoeve van de besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten

Dit instrumentarium is in opdracht van

het Ministerie van Binnenlandse Zaken ontwikkeld door

de Faculteit Techniek, Bestuur en Management van de Technische Universiteit Delft, de Vakgroep Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam

en het bureau Van Dijk, Van Saameren en Partners te Amsterdam

dr. J.F.M. Koppenjan (projectleider) drs. H.J. Korthals Altes

dipl.ing. J. Mölck

++++++++++

+ ... +++

+ ... +++++

Het instrumentarium Veiligheid-effectrapportage

++ ... +++++

++ ... +++++

++ ... +++++

++ ... +++++

+ ... ++++

+ .... ++++++

++++++++++

Een gebruiksaanwijzing ten behoeve van de besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten Inhoudsopgave

In houdsopgave 01. Samenvatting

1. Introductie van het VER-instrumentarium

01 02 05

1.1 Inleiding ⁰⁵

1.2 Doel van het VE R-instrumentarium: tijdige en brede aandacht voor veiligheid 05

1.3 Kenmerken van het VE R-instrumentari um ⁰⁶

1.4 Plaats van het VER-instrumentarium in het beSluitvorm ingsproces over projecten ⁰⁷

1.5 Verdere opbouw van de gebruiksaanwijzing ⁰⁸

2. Handleiding Ouick Scan

2.1 Welkom en gebruiksaanwijzing 2.2 Ouick Scan

2.3 Agenda en vervolg

3. Handleiding Veiligheidsafspraken

3.1 I nleiding

3.2 Belang en werkwijze

3.3 Een overzicht van mogelijke veiligheidsafspraken 4. Veil igheidsactiviteiten

4.1 Inleiding

4.2 Veiligheidsactiviteiten

4.3 Schakelmogelijkheden overwegen Literatuu roverzicht

09

09 10 19 20

20 20 21 30

30 30 42 44

1

-_. --- ���������������������---���---..

Samenvatting

In de besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten blijken veiligheidsrisico's vaak niet tijdig of te eenzijdig aandacht te krijgen. Gevolg: risico's blijven onderbelicht of komen pas in een laat stadium aan de orde, als veiligheidsmaatregelen nog slechts tegen hoge kosten gerealiseerd kunnen worden. Uiteindelijk dreigen hulpverleners, gebruikers, exploitanten en omwonenden met de negatieve gevolgen van deze gang van zaken te worden opgezadeld. Het instrumentarium Veiligheid­

effectrapportage (VER-instrumentarium) dat hier wordt gepresenteerd heeft tot doel dit te voorkomen.

DOEL EN KARAKTER VAN HET VE R-I NSTRUMENTARIUM

Het VER-instrumentarium biedt hulpmiddelen om de besluitvorming rond projecten zo te organiseren dat op de daarvoor geëigende momenten de juiste veiligheidsvragen worden gesteld en de juiste veiligheidsactiviteiten worden gestart. Veiligheid wordt daarbij integraal benaderd: een breed scala van veiligheidsrisico's komt aan bod. Tegelijkertijd wordt maatwerk nagestreefd: na een snelle, brede verkenning richt het instrumentarium zich op de veiligheidsrisico's die in een concreet project daadwerkelijk aan de orde zijn. '

BESTUURLIJKE IN PASSING: INBOUW IN BESTAAND E ACTIVITEITEN EN PROCEDURES

Het instrumentarium is ontworpen om ingebouwd te worden in bestaande werkwijzen en

voorzieningen: dit voorkomt stapeling van procedures en vertraging. Hoewel het op fundamentele punten verschilt van de milieu-effectrapportage bestaat bij m.e.r.-plichtige projecten de mogelijkheid activiteiten te combineren.

DOELGROEP

Het initiatief voor de toepassing van het instrumentarium zal door behartigers van veiligheidsbelangen worden genomen: veiligheidscoördinatoren, hulpverleners, gebruikers, omwonenden, regelgevers en vergunningverleners. Voor hen zijn de hier gepresenteerde handleidingen in eerste instantie bedoeld.

Maar uiteindelijk zullen alle bij het project betrokken partijen een rol bij de toepassing van het instrumentarium spelen.

H ET VER-I NSTRUM ENTARI UM: DRIE ONDERDELEN IN D R I E STAPPEN

Het instrumentarium bestaat uit een drietal onderdelen die in drie stappen worden toegepast: een Ouick Scan, een handleiding veiligheidsafspraken en een handleiding veiligheidsactiviteiten:

STAP 1: E E N OUICK SCAN AAN H ET BEGIN VAN H ET PROCES

Bij het bekend worden van een projectinitiatief dringt het bevoegd gezag bij de initatiefnemer aan op de uitvoering van een Ouick Scan. In een werkgroepachtige bijeenkomst inventariseren betrokken partijen met behulp van een vragenlijst de veiligheidsrisico's van het projectvoorstel. Ook gaan ze na welke partijen met de effecten van het voorstel te maken krijgen. Tevens doen zij voorstellen voor eventuele veiligheidsmaatregelen.

STAP 2: AFSPRAKEN MAKEN VOORAFGAAND AAN H ET ONTWERPPROCES

De uitkomst van de Ouick Scan kan een rol spelen in de nut- en noodzaakdiscussie over het project.

Als besloten wordt het projectvoorstel verder te ontwikkelen, dringt het bevoegd gezag aan op het maken van veiligheidsafspraken. Deze worden mede op de uitkomst van de Ouick Scan gebaseerd.

De handleiding Veiligheidsafspraken (hoofdstuk 3) geeft de te volgen werkwijze aan. De afspraken

regelen:

welke veiligheidsrisico's in het ontwerpproces bijzondere aandacht zullen krijgen;

welke veiligheidsdoelen daarbij nagestreefd worden;

welke partijen op welke wijze betrokken zu llen worden;

welke organisatorische voorzieningen en spelregels daarbij gelden;

welke activiteiten ten aanzien van veiligheid in het ontwerpproces zullen worden uitgevoerd , getoetst en gedocumenteerd.

De veiligheidsafspraken maken onderdeel uit van de startnotitie, het form ele startschot voor het ontwerpproces. De startnotitie wordt door de bestuurlijk verantwoordelijken voor het project uitgebracht. Eventueel kunnen zij het belang van de veiligheiddsafspraken nog eens onderstrepen door de afspraken in een veiligheidsconvenant vast te leggen.

STAP 3: DE UITVOERING VAN DE AFSPRAKEN: 9 VEILIGHEIDSACTIVITEITEN

In het verdere proces worden de veiligheidsafspraken uitgevoerd. Waar nodig worden zij verder gepreciseerd en bijgesteld. De projectleiding is hiervoor verantwoordelijk, onder toeziend oog van bestuurders en vertegenwoordigers van vei ligheidsbelangen. Deze laatsten kunnen krachtens de veiligheidsafspraken op verschillende wijzen bij de totstandkoming van het ontwerp betrokken zijn. De handleiding veiligheidsactiviteiten (hoofdstuk ⁴⁾ geeft aan hoe de uitvoering van de

veiligheidsafspraken ter hand genomen kan worden en beschrijft daartoe ⁹ activiteiten:

het mondeling adviseren over het ontwerp;

het opstellen van een veiligheidsvisie;

het opstellen van een beveiligingsconcept;

het uitvoeren van een risico-analyse;

het maken van een ex ante evaluatie van ontwerpvarianten;

het u itvoeren van een eenmalige toets;

het ontwikkelen van een maatregelenpakket;

het maken van een inhoudelijke ei ndevaluatie;

het opstellen van een procedureel verslag.

Bij deze activiteiten wordt steeds de hoofdgedachte weergegeven, wordt kort de werkwijze beschreven en wordt aangegeven in welke projectfase de activiteit thuishoort. In concrete projecten kan steeds voor die schakeling van activiteiten gekozen worden, die het best past bij het onderhavige project.

Daarbij kan de werkwijze worden afgestemd op de specifieke deelstap van het ontwerpproces die op dat moment aan de orde is.

BESLUITVORMING OVER HET ONTWERP EN DE ROL VAN VEILIGHEID

In het ontwerpproces wordt het initiële projectvoorstel in een aantal deelstappen uitgewerkt tot een definitief ontwerp. Deelstappen worden veelal afgrond met een beslissing van bestuurlijk

verantwoordelijken. Dergelijke deelbeslissingen kunnen door behartigers van veiligheidsbelangen worden benut om hun mening over het ontwerp kenbaar te maken. Indien formele procedures gevolgd worden ^(PKB., tracé-procedure, m.e.r.) dan zijn inspraak-, advies-, bezwaar- en beroepsmogelijkheden zelfs formeel vastgelegd.

RESULTAAT VAN DE TOEPASSING VAN HET INSTRUMENTARIUM

Het instrumentarium beoogt betrokkenen met een (specifiek) veiligheidsbelang (onder andere veiligheidsdeskundigen) tijdens het besluitvorm ingsproces m et ontwerpers te laten communiceren zodat ontwerpen worden gerealiseerd waarin veiligheidsoverwegingen integraal zijn opgenomen.

Voorkomen moet worden dat slechts achteraf getoetst wordt in hoeverre alternatieven met veiligheid rekening houden. Want dan is het vaak te laat om aanpassingen te realiseren.

3

DE ROL VAN SCHRIFTELIJKE DOCUMENTEN

Naast interactie speelt documentatie een belangrijke rol. Gedurende het gehele ontwerpproces worden bevindingen, voorstellen, beslissingen en overwegingen gedocumenteerd. Het doel daarvan is

tweeledig:

Met behulp van deze schriftelijke informatie kan de realisatie van veiligheidsafspraken worden geëvalueerd. Indien veiligheidsmaatregelen onder de maat blijven kan dit tijdens de tussentijdse en finale besluitvorming over het ontwerp aan de orde worden gesteld.

Deze documentatie vormt een bron van informatie vormen voor de activiteiten die in de bouw- en beheerfasen van het project worden ontwikkeld.

Een voorbeeld van late aandacht voor veiligheid

Bij het ontwerp van het nieuwe stadshart in Almere kozen stedenbouwers ervoor het winkelgebied te ontwikkelen met behulp van het concept van het 'gebogen maaiveld': een oplopend maaiveld dat het mogelijk maakte parkeren met andere voorzieningen ondergronds te combi neren. In het vervolg van het traject bleken 'tal van ingrijpende aanpassingen nodig onder andere van uit het oogpunt van sOCÎale aspecten van veiligheid, N iet alleen betekende dat dat het ontwerp over gedaan moest worden, maar bovendien leidde dat tot een verstoring en vertraging van ^het besl uitvormingsproces.

'.>';;}' di ^.:.' >/' . .<,K'·"W ifi,.:! ^{. ..} x' iyJit ^. '··;'iJJ&/ W@ ^{. z .}7&á,l}!", i":

Een voorbeeld van eenzijdige aandacht voor veil igheid

Bij het ontwerp van de Betuwelijn bleek aanvankelijk niet gedacht te zijn aan de eisen die ten behoeve van de hulpverlening aan het ontwerp dienen te worden gesteld. Met name ging het in dat geval om de

toegankelijkheid van het tracé voor brandweer, GGD.en politie. Hoewel in de besluitvorming de gebruikelijke veilîgheidsvragen?oals spoorveiligheid; vervoer van gevaarlijke stoffen en 'geluidhinder volop in de aandacht is geweest, :geldt dat niet voor de veiligheidseisen die door de hulpverleners aan het ontwerp worden gesteld.

Hoofdstuk 1: Introductie van het VER-instrumentarium 1.1 Inleiding

Voor u ligt het instrumentarium "Veiligheid-effectrapportage" (hierna: het VER-instrumentarium). Het instrumentarium reikt u een aantal suggesties en daarbij behorende hulpmiddelen aan om de

besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten zo te organiseren dat op de verschillende momenten in dat proces de juiste veiligheidsvragen aan de orde komen. Het instrumentarium is ontwikkeld voor lokale, regionale en boven-regionale projecten op het terrein van de ruimtelijke ordening, zoals de inrichting of herinrichting van woon-, winkel- en centrumgebieden en de aanleg c.q.

aanpassing van transportinfrastructuur

In dit introducerend hoofdstuk gaan we kort in op:

•

Doel van het instrumentarium: tijdige en brede aandacht voor veiligheid (1.2)

•

Kenmerken van het VER-instrumentarium (1.3)

•

Plaats van het VER-instrumentarium in het besluitvormingsproces over projecten (1.4)

•

Verdere opbouw van de gebruiksaanwijzing (1.5)

1 .2 Doel van het VER-instrumentarium: tijdige en brede aandacht voor vei ligheid

Het instrumentarium is ontwikkeld omdat gebleken is dat in de praktijk van besluitvorming

veiligheidsrisico's vaak niet of te laat en te eenzijdig aan de orde worden gesteld. Het gevolg daarvan is dat belangrijke kansen om veiligheidsmaatregelen te nemen, worden gemist of dat deze

maatregelen later tegen hoge kosten moeten worden gerealiseerd. Ook dreigen hulpverleners, omwonenden en gebruikers van voorzieningen te worden opgezadeld met de veiligheidseffecten van beslissingen waar zij geen invloed op hebben gehad.

Zie voorbeeld van te late aandacht voor veiligheid en voorbeeld van eenzijdige aandacht voor veiligheid

Het VER-instrumentarium heeft tot doel de aandacht voor veiligheid zo té organiseren dat op de verschillende momenten in de besluitvorming over een project de juiste veiligheidsvragen worden gesteld. Dit betekent:

•

niet alleen vroegere aandacht voor veiligheidsrisico's,

•

maar ook handhaving van die aandacht in het vervolg van het proces.

Daarnaast wordt beoogd veiligheid op een meer integrale wijze te benaderen: risico's en de ontwikkeling van maatregelen dienen in samenhang te worden bezien. Dat houdt in:

•

aandacht voor de verschillende veiligheidsrisico's die aan de orde kunnen zijn,

•

aandacht voor nieuwe risico's waarin voor bestaande beveiligingsconcepten nog geen kant-en­

klare oplossingen bestaan,

•

én evenwichtige aandacht voor de eisen die door de verschillende betrokken partijen (o.a.

hulpverleners, gebruikers, omwonenden) vanuit het oogpunt van veiligheid aan het project worden gesteld.

Tegelijkertijd beoogt het instrumentarium scherp te zijn en maatwerk te leveren. Dat betekent dat het begint met een korte, brede verkenning van veiligheidsrisico's, waarna het zich alleen op die risico's richt waarvan gebleken is dat deze daadwerkelijk aan de orde zijn.

REDENEN VOOR D E TOEPASSING VAN H ET I NSTRUMENTARIUM

Vanuit het oogpunt van veiligheid lijkt er veel winst te boeken door in de besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten expliciet aandacht voor veiligheidsrisico's te vragen.

Enerzijds voorkomt dat dat er in het ontwerpproces richtingen ingeslagen worden die zich moeilijk of

slechts tegen hoge kosten met veiligheidseisen laten verenigen. Anderzijds biedt het mogelijkheden

Het belang hiervan kan moeilijk onderschat worden. Immers, niet alleen vanuit de samenleving en de overheid worden steeds hogere eisen gesteld aan de veiligheid van voorzieningen en diensten, ook vanuit de markt gebeurt dat. Bij woningbouwprojecten in de duurdere segmenten van de markt blijkt het veiligheidsniveau van woningen en hun omgeving ("veilig wonen op een eiland") een effectief onderdeel van de marketingstrategie. Bij de Hogesnelheidslijn vormt de veiligheid van het systeem een van de argumenten waarmee politieke steun voor het project wordt gezocht en de individuele reiziger wordt overgehaald van de geboden voorziening gebruik te maken. Het VER-instrumentarium is een hulpmiddel om een project zo in te richten dat aan deze hoge verwachtingen op het gebied van veiligheid kan worden voldaan.

1.3 Kenmerken van het VER-instrumentarium 1.3.1 Gebruikers van het instrumentarium

Deze gebruiksaanwijzing is in eerste instantie gericht op partijen waarvan verwacht wordt dat zij in de besluitvorming over een ruimtelijk of infrastructureel project om aandacht voor veiligheid zullen vragen.

Het gaat dan om (gemeentelijke) veiligheidscoördinatoren, regelgevers, vergunningverleners, handhavers en toezichthouders, veiligheidsexperts, toekomstige gebruikers en eigenaren, hulpverleners, belangenorganisaties van gebruikers, omwonenden en consumenten- en milieugroeperingen.

1.3.2 Geen wettelijke verplichting, maar ook geen vrijblijvendheid

Toepassing van het VER-instrumentarium is niet gebaseerd op een wettelijke verplichting.

Betrokkenen zullen ertoe overgaan omdat zij het belang ervan inzien, of omdat het bevoegd gezag (gemeente, provincie, rijk) hierop aandringt of het als voorwaarde stelt voor medewerking, bijvoorbeeld bij de verlening van vergunningen. Het bevoegd gezag op zijn beurt zal dit doen omdat veiligheid een politieke prioriteit is en/of omdat vertegenwoordigers van veiligheidsbelangen

(veiligheidscoördinatoren, experts, hulpverleners, belangenorganisaties, politieke partijen) - op de hoogte van het bestaan van het instrumentarium - op toepassing van het VER-instrumentarium aandringen.

1.3.3 Inpassing in bestaande procedures en werkwijzen

Uitgangspunt bij toepassing van het VER-instrumentarium is dat zoveel mogelijk wordt aangesloten bij bestaande procedures en werkwijzen. Niet alleen om de bestuurskosten zoveel mogelijk te beperken ("niet nog een aparte procedure"), maar ook omdat zo het beste resultaat wordt verkregen: het gaat erom dat vertegenwoordigers van veiligheidsbelangen en ontwerpers en beslissers met elkaar communiceren. Dat betekent dat het VER-instrumentarium zich niet richt op de uitvoering van effect­

analyses rond één cruciaal geacht besluit, maar op de inbreng van veiligheidsdeskundigheid op verschillende momenten, liefst op zo'n informeel mogelijke wijze. Maar zonder dat het vrijblijvend wordt. Het vastleggen en toetsen van afspraken vormen daarom belangrijke activiteiten in het kader van het instrumentarium.

1.3.4 Relatie tot de milieu effect rapportage (m. eJ. )

Inpassing beoogt ook het voorkomen van dubbel werk. Met name is dit aan de orde als bij een project een milieu-effectrapportage wordt uitgevoerd. Waar mogelijk zullen veiligheidsactiviteiten die in het kader van het VER-instrumentarium worden uitgevoerd, ingepast worden in de m.e.r. In hoofdstuk 3 (handleiding veiligheidsafspraken) wordt hierop nader ingegaan.

Schema 1.1 Het besluitvormingsproces over projecten

1^.INITIATIEFFASE

2. NUT- EN NOODZAAK DISCUSSIE

startnotitie

3. ONTWERPPROCES

besluit over ontwerp

4. BOUWFASE

in gebruikname

5. BEHEERFASE

Schema 1.2 Reikwijdte VER-instrumentarium

1.INITIATIEFFASE

2. NUT- EN NOODZAAKDISCUSSIE

3. O NTWERPPROCES

4. BOUWFASE

5. BEHEERFASE

1.3.5 Oe onderdelen van het VER-instrumentarium Het VER-instrumentarium bestaat uit drie onderdelen:

1 . een OUICK SCAN om veiligheidsrisico's en de daarbij betrokken partijen in een zo vroeg mogelijk

stadium van een project te inventariseren (hoofdstuk 2);

2. een HANDLEIDING VOOR HET MAKEN VAN VEILIGHEIDSAFSPRAKEN die aangeeft hoe betrokken partijen in een zo vroeg mogelijk stadium afspraken kunnen maken over de wijze waarop in het verdere besluitvormingsproces aandacht aan veiligheid zal worden besteed (hoofdstuk 3);

3. een HANDLEIDING VEILIGHEIDSACTIVITEITEN waarin een negental activiteiten wordt

beschreven waarmee de gemaakte veiligheidsafspraken kunnen worden uitgevoerd (hoofdstuk 4).

1.4 Plaats van het VER-instrumentarium in het besluitvormingsproces over projecten

De besluitvorming over ruimtelijke en infrastructurele projecten voltrekt zich in een aantal stappen.

1 . Initiatieffase: een partij komt met een projectvoorstel.

2. Nut- en noodzaakdiscussie: betrokken partijen discussiëren of het voorstel uitgewerkt moet gaan worden.

3. Ontwerpproces: het projectvoorstel wordt uitgewerkt in een concreet ontwerp waarover beslissingen worden genomen.

4. Bouwfase: het ontwerp wordt aanbesteed en gerealiseerd.

5. Beheerfase: de exploitatie van project inclusief de organisatie hulpverlening.

Zie schema 1.1: Het besluitvormingsproces over projecten

Het instrumentarium is ontwikkeld voor de eerste drie fasen. De achterliggende gedachte is dat door vroegtijdige aandacht voor veiligheid veel winst geboekt kan worden. Het instrumentarium is er dan ook op gericht de veiligheidseisen die vanuit de bouw, het beheer en de hulpverlening aan het project worden gesteld in de eerdere fasen van het besluitvormingsproces expliciet aan de orde te stellen.

Zie schema 1.2: Reikwijdte VER-instrumentarium 1.4.1 Initiatieffase

In de initiatieffase ontwikkelt een partij een projectvoorstel. Dit initiatief kan afkomstig zijn van een private partij, maar ook van een overheidsorganisatie. In deze fase zal de aandacht voor veiligheid gering zijn, tenzij het project bedoeld is een veiligheidprobleem op te lossen (bijvoorbeeld: dijkaanleg of -verbetering). Wel bestaat de mogelijkheid dat de initiatiefnemer aan het eind van deze fase besluit tot de uitvoering van de Ouick Scan. Daarmee zou hij zich kunnen voorbereiden op de nut- en

noodzaakdiscussie, die begint op het moment waarop met het projectvoorstel naar buiten wordt getreden.

1.4.2 Fase van de nut- en noodzaakdiscussie

a. Ouick scan veiligheidsrisico's b. Handleiding veiligheidsafspraken

A. OUICK SCAN VEI LIGHEIDSRISICO'S: WAT IS ER AAN D E HAND?

Nadat een projectvoorstel naar buiten is gebracht. voorziet het instrumentarium in een inventarisatie van mogelijke veiligheidsrisico's en daarbij betrokken partijen. De gedachte is dat het bevoegd gezag, bijvoorbeeld een gemeentebestuur, aan de initiatiefnemer zal vragen een dergelijke scan uit te voeren.

De gedachte is verder dat het voorstel voor zo'n quick scan meestal wordt gedaan door partijen die een veiligheidsbelang inbrengen (veiligheidsdeskundigen. gebruikers. hulpverleningsorganisaties, eigenaars, omwonenden). De uitkomst van de Ouick Scan naar veiligheidseffecten kan een rol spelen

Schema 1 .3 Onderdelen van het VER-instrumentarium

Besluitvormingsproces

1. I N ITIATI EFFASE

2. NUT- EN NOODZAAK DI SCUSS I E

startnotitie

3. ONTWERPP ROCES

besluit over ontwerp

VER-instrumentari u m

QUICK SCAN

MAKEN VAN VEILIGHEI DSAFS P RAKEN

U ITVOERING

VEILIGHEI DSACTI VITEITEN

I ndien deze discussie uitmondt i n de beslissing het project verder te ontwikkelen , volgen

voorbereidende activiteiten. Er wordt een plan van aanpak opgesteld en beslissingen genomen over de organisatorische vormgeving van het verdere proces. Bij grotere projecten krijgt het plan van aanpak de vorm van een startnotitie.

B. HANDLEI DING VEILIGHEIDSAFSPRAKEN: WAT SPREEK JE AF?

De handleiding voor het maken van veiligheidsafspraken is voor deze fase bedoeld. Op basis van de uitkomsten van de Ouick Scan stellen partijen - die een veiligheidsbelang inbrengen - voor om afspraken te maken over de aanpak van geconstateerde veiligheidsrisico's. Deze afspraken maken deel uit van de startnotitie. Ook is het denkbaar dat partijen het belang van de veiligheidsafspraken wi llen onderstrepen door het afsluiten van een veil igheidsconvenant. Uiteraard kunnen

veiligheidsafspraken ook zonder een quick scan worden gemaakt, maar de voorkeur gaat uit naar een combinatie van quick scan en afspraken.

1.4.3 Fase van het ontwerpproces

UITVOERING VEILIGHEIDSACTIVITEITEN: WAT GA JE DOEN?

In het ontwerpproces wordt het oorspronkelijke projectvoorstel via een aantal tussenstappen

uitgewerkt tot een defi nitief ontwerp. De veil igheidsafspraken zijn ervoor bedoeld om te zorgen dat er in dit proces een brede en ju ist gedoseerde aandacht voor veiligheid is. Hiertoe dienen zij in deze fase verder te worden uitgewerkt en te worden u itgevoerd. In de handleiding uitvoering

veiligheidsactiviteiten worden tien activiteiten behande ld die hierop gericht zijn. In concrete projecten kan steeds voor die samenstelling van activiteiten worden gekozen die het meest gesch ikt is voor het betrokken project.

Zie schema 1.3: Onderdelen van het VER-instrumentarium

1.4.4 Instap-mogelijkheden tijdens de rit

Het VER-i nstrumentari um is hier gepresenteerd in een volgorde die het meest optimaal is. In de praktijk kan het voorkomen dat de besluitvorming over een project al gevorderd is, maar betrokkenen toch het instrumentari um of onderdelen ervan wi llen toepassen. Daar is niets op tegen. Voor alle onderdelen van het VE R-instrumentari um geldt dat zij ook op een later moment in het

besluitvormingsproces kunnen worden gebruikt. Wel is het zo dat de ruimte die dan nog bestaat om adequate veil igheidsmaatregelen te nemen geringer of moeilijker te benutten zal zijn dan in het hier geschetste traject.

1.5 Verdere opbouw van de gebruiksaanwijzing

In de volgende hoofdstukken worden de onderdelen van het VER-instrumentarium gepresenteerd en hun toepassing toegelicht. Achtereenvolgens komen aan de orde:

• Ouick Scan (hoofdstuk 2)

• Vei ligheidsafspraken (hoofdstuk 3)

• Vei ligheidsactiviteiten (hoofdstuk 4)

Schema ^2.1 Plaats van Quick Scan in het besluitvormingsproces

Besluitvormingsproces

1. I NITIATIEFFASE

2. NUT- EN NOODZAAK DISCUSS I E

start notitie

3. ONTW E RPPROCES

besluit over ontwerp

VER-instrumentarium

MAKEN VAN VEILIGH E I DSAFSPRAKEN

U ITVOERING

VEILIGHEI DSACTIVITEITEN

Hoofdstuk 2: Quick Scan Veiligheidsrisico's 2.1 Welkom en gebruiksaanwijzing

U heeft het initiatief genomen voor de ontwikkeling van een project of een gebied, óf u bent belast met de begeleiding van die ontwikkeling. Bij de realisatie van dit initiatief wordt van u verwacht dat u recht doet aan het belang van

veiligheidsaspecten. In het vorige hoofdstuk is aangegeven hoe het "instrumentarium VER" hierbij van dienst kan zijn. De

"Quick Scan" is altijd de eerste stap bij het hanteren van dit instrumentarium.

Zie schema 2.1: Plaats van Quick Scan in besluitvormingsproces

Het doel van de Quick Scan is een

Het is de bedoeling dat de invulling in een groepssessie gebeurt. Daarvoor kunt u de meest betrokken partijen bij de behartiging van het veiligheidsbelang aan tafel vragen. Langs die weg krijgt u dan de informatie beschikbaar die nodig is om tot globale uitspraken te komen over de onderwerpen die in de Quick Scan ter sprake komen. Uiteraard kan de invulling ook op andere manieren gebeuren maar een groepsessie heeft de voorkeur.

De scan bestaat uit

checklists; drie checklists voor de identificatie van risico's en een laatste

checklist voor de identificatie van partijen die voor de beheersing van deze risico's medeverantwoordelijk zijn. U vindt de checklists steeds op de rechter pagina, op de linker pagina zijn

enkele voorbeelden gedocumenteerd ter inspiratie en referentie.

2.2 Quick Scan

Project

Deelproject

Plan fase

InvulIer

Organisatie/functie

Datum

Overige deelnemers (naam en organisatie)

Voorbeeld:

Algemene risicoinventarisatie

Voor brand zijn nodig brandstof, zuurstof en een onstekingsbron. Het risico op brand kan groter zijn bij projecten waar brandbare stoffen aanwezig zjjn of bijvoorbeeld waar brandstichting verwacht zou kunnen worden.

Verkeersongevallen kunnen bijna overal plaatsvinden, maar in het ene object is die kans wel veel groter dan in het andere object. In een autovrij winkelgebied hoeft men zich daarover weinig zorgen te maken, maar in een tunnel voor autoverkeer in de drukke randstad is dat bijna niet denkbaar.

Bij criminaliteit, onveiligheidsgevoelens en samenscholingen kan iedereen zich iets voorstellen van wie ooit eens een fiets gestolen is. Naarmate de-publieksfunctie en commerciële functie groter is, komt er niet alleen meer publiek, maar ook meer

publiek op af. Het ligt dan ook voor de hand dat daarover meer zorgen zijn.

In gebouwde voorzieningen, zeker wanneer die voorzien zijn van een klimaatinstallatie,

worden de effecten van branden en explosies sterker gevoeld dan in de open lucht, omdat

de hitte, de rook en de luchtdruk er moeilijker een uitweg vinden. Bij dergelijke projecten

zijn zorgen over brand en explosie meer aan de orde dan in de open ruimte.

2.2. 1 Algemene risico-inventarisatie

Bij de projecten kunnen verschillende veiligheidsrisico's aan de orde zijn. In grote lijnen kan er onderscheid gemaakt worden tussen de volgende vormen van onveiligheid:

natuurgeweld, zoals aardbeving of overstroming;

ongevallen en brand;

criminaliteit, zoals inbraak, diefstal, gewelddelicten, vernieling en brandstichting;

maatschappelijke en bestuurlijke ontregeling, zoals rellen, gijzeling of andere verstoringen van de openbare orde;

overlast.

Er zijn méér vormen van onveiligheid, maar sommige vormen van onveiligheid zijn totaal niet door het ruimtelijk ontwerp te beïnvloeden, zoals bedreiging van de volksgezondheid door besmettingsgevaar of milieuvervuiling. In de Quick Scan is een selectie gemaakt. De vormen van onveiligheid die ruimtelijk te beïnvloeden zijn, zijn uitgewerkt in concrete vragen en stellingen.

Zie voorbeeld: Algemene risicoinventarisatie

GEBRUIKSAANWIJZING BIJ HET I NVULLEN VAN CHECKLIST 2.1:

De betrokkenen partijen noemen per item op of ze zich er zorgen over maken. De namen van de zich partijen die zich zorgen maken worden in de linker kolom ingevuld.

Maakt u zich zorgen over de kans op het optreden van de volgende vormen van Partijen die zich zorgen maken onveiligheid?

Verkeersongevallen op de toeleidende routes of in het object zelf.

Het optreden van criminaliteit; zoals inbraak, diefstal, bedreiging, beroving, overval of drugscriminaliteit

Het optreden van gevoelens van onveiligheid en onbehagen bij bezoekers, werkne- mers of bewoners op plekken in het project/gebied, die ertoe leiden dat mensen het gaan mijden 01 er met tegenzin komen.

Samenscholingen van groepen of het zich ophouden van individuen op plaatsen in het project/gebied deze veroorzaken overlast aan overig publiek, worden als bedrei- gend ervaren of doen anderszins schade aan het imago.

Brand in het bouwwerk of in de omgeving.

Vergiftiging van bezoekers en personeel doordat giftige gassen of rook zich verspreiden.

Explosie als gevolg van terrorisme, gaslek 0 1 kortsluiting; in het project zelf 0 1 in een daaraan gekoppelde gebouwde voorziening.

Rellen, gijzeling of andere verstoringen van de openbare orde waardoor paniek ontstaat.

Voorbeeld: Escaleren van kleine ongel ukken

Naarmate een bouwwerk groter, complexer en voor d ichtere mensenmassa's bestemd i s, nemen OOk de kansen op het escaleren van kleine ongelukken tot een ram p van grote omvang toe. Het HeÎzeldrama is een van de

sprekendste voorbeelden: een vechtpartij tussen enkelen groeide uit tot een ramp met ³⁵ daden,doordat mense n elkaar onder de voet liepen en ingrijpen door de hulpverlening in een dergelijke d ichte en chaotische mensenmassa u itgesloten was.

En wat te denken van een brand in het Grand Central Station in N ew York?

Het begon met de ontdekking van rook uit de roosters van de metro, en zie dan maar eens te traceren waar de brand in dit ⁷ ondergrondse verdiepingen tellende bouwwerk o ntstaan, is en hoe Je daar als hulpverlening bij kan komen.

En in een rustige, ruim gebouwde V I N EX locatie - zijn daar dit soort risico's volledig uit te sluiten?

Denkt u, voordat ^u overal 'zeer kleÎne kans' i nvult, even aan de ramp met de gekantelde LPG-tankwagen op de camping Los AI Faques in Spanje.

Wanneer vervoer van gevaarlijke stoffen op een route niet expliciet ve'rbaden wordt en dit verbod streng gehandhaafd wordt, kan ook op een

wijkontsluitingsweg een tankwagen van de dijk rollen, in een achtertuin rollen en in brand vliegen.

Wanneer het aantal onderwerpen waarover één of meer partijen zich zorgen maken erg groot is. is het zaak de lijst in te dikken en te selecteren.

Uit de vormen van onveiligheid waarover meerdere partijen zich zorgen maken wordt een top 3 of top

5 geselecteerd. Prioriteiten worden aangegeven indien dit mogelijk is. Zo niet. dan is alles ongeveer even belangrijk. Door het toekennen van een cijfer geeft u een waarderi ng aan de vorm van

onveiligheid. Daarbij scoort ¹ hoog. De score loopt af naar ^5. naar mate de prioriteit daalt.

Wanneer een bepaald risico slechts voor een deel van het project zorgen baart. en niet als een bedreiging voor het gehele project gezien wordt. kunt u de specifieke locaties/projectonderdelen aangeven waar dit risico in het bijzonder speelt.

Prioriteit Selectie vormen van onveiligheid: top 3 of top 5 Specifieke locaties!

(alleen invullen onderdelen

indien zinvol)

Zie voorbeeld: Escaleren van kleine ongelukken

2.2.2 Specificatie risico's met kleine kans maar groot effect

Middels deze checklist wordt geïnventariseerd welke gebeurtenissen die als klein incident kunnen beginnen kunnen escaleren tot een ramp van (zeer) grote omvang. Dat is met name voor de organisatie van hulpverlening belangrijk.

GEBRUI KSAANWIJZING BIJ HET INVULLEN:

De betrokkenen partijen noemen per item op of ze zich er zorgen over maken. De namen van de zich zorgen makende partijen worden in de linker kolom ingevuld. Indien een escalatiescenario niet van toepassing is. dit graag duidelijk aangeven. Van de escalatiescenario's kunt u dan weer een top 3 samenstellen en in de "top 3" tabel invullen.

Welke partijen maken zich zorgen over de kans op het optreden van de volgende Partijen die zich zorgen maken escalafiescenario's?

Een brand of explosie leidt tot een ramp van grote omvang, bijvoorbeeld omdat elders in het centrum secundaire branden uitbreken op plaatsen waar op dat mo- ment nog publiek aanwezig kan zijn.

Er breekt paniek uit, bijvoorbeeld als gevolg van een bommelding, waarbij publiek tijdens het vluchten verdwaalt of onder de voet wordt gelopen, en de evacuatie te traag verloopt.

Bij brand, explosie of massale bijeenkomsten of bezoekersaantallen kunnen de vluchtwegen de publieksstroom niet aan, waardoor in geval van paniek de evacuatie te traag verloopt of de hulpverleners de locatie niet snel genoeg kunnen bereiken.

Hulpverleners kunnen de plaats van het ongeluk niet bereiken of verdwalen, waar- door slachtoffers te lang van hulp verstoken blijven en minder mobiele mensen niet tijdig geholpen kunnen worden met vluchten.

Er vindt een overstroming plaats door inlekkend grondwater of geknapte waterlei- dingen die niet tijdig ontdekt wordt of die de pompcapaciteit te boven gaat, waar- door mensenlevens in gevaar worden gebracht.

De stabiliteit van de constructie kan door een gebeurtenis (of reeks

gebeurtenissen) in gevaar komen, waardoor grote materiële schade ontstaat (tot zelfs het totaal verloren gaan van de constructie) en mogelijk ook mensenlevens in gevaar komen.

Prioriteit Selectie escalafiescenario's: top 3

(alleen invullen indien zinvol)

Voorbeelden van c heckpunten bij A

Checkpunten voor winkelcentra:

•

doom?a l}g e routes naar a ypndvoorz iéni ^� gt?n en dágyoorzieningen voor j ongef� ¹ r l9pen buitenom;

^{: ti:w} 'ct"'fjl ,

voor dèi � :-'groe �n liggen . eventueel aantrekkende voorzieAlngen aan /- ö e

rand van '

'i1èt Y pfOjêctJgebied.

f6d.·'i.pJ

. /" �. '�; >Z dl--- ;1 f{.. �., " . X: . ,"

Checkpunten voor

t

ct

eriX'g en ni e-û w @uW projecten:

avondvoorzieningen én ) dagvoorzienj,n i ^{ "'v<"� r

o

eren zijn:9P een plek' gesitueerd waar ze geen kwaad kunnen;

•

als er pergélllke,voorzieningen in het'gebfêcfUggenw·

daarVan

lekkent,(JOP'S) aangeboden.

Checl<pun

De

tunnet<h�

Voorbeelden van c heckpunten bij B

< •

t ��I;��� i � � ���(�, � formeel en informeel toezicht,

t<

stadswacht of bewakingsdienst

����[��i������it:be��;w;,o�n�ej�rs, we!knemers<�n· "

Voorbeelden van c heckpunten bij C

- ----�---,

2.2.3 Specificatie risico's sociale aspecten van veiligheid Zie voorbeelden van checkpunten bij A, B en C

Het type onveiligheid waar het hier om gaat, kortweg "sociale veiligheid", is moeilijker door het stellen van één vraag te benaderen dan de meer technische onveiligheden die in de checklists in paragraaf

2.1

en

aan de orde waren. Daarom is een verfijning aangebracht. De criteria voor het toetsen van sociale veiligheid zijn beschreven in het proefschrift "sociaal veilig ontwerpen" van Van der Voordt en Van Wegen (TU Delft faculteit Bouwkunde,

U wordt uitgenodigd over die criteria, die soms in meerdere onderwerpen uiteen vallen, uw licht te laten schijnen en te noteren of aan die

criteria/onderwerpen is voldaan.

De onderwerpen zijn geformuleerd als stelregels, die aangeven hoe het zou moeten zijn. Geeft u aan of het klopt of niet klopt.

Is voldaan aan de volgende criteria voor sociale veiligheid? Ja Nee

A afwezigheid/sturing potentiële daders

Drugsdealers, zwervers en verslaafden, scholieren of groepen hangende jongeren in het bouwwerk respectievelijk het gebied zijn afwezig of zijn te "sturen".

Criminaliteitsaantrekkende voorzieningen in het bouwwerk of gebied, die niet in evenwicht worden gehouden door criminaliteitsremmende voorzieningen, ontbreken volledig.

B sociale ogen en zichtbaarheid

Het bouwwerk of gebied is ontworpen vanuit de optiek "zien en gezien worden".

Bij alle evident criminaliteitsgevoelige plekken in het bouwwerk of gebied is voorzien in extra toezicht en/of beveiliging bijvoorbeeld door CCTV.

C betrokkenheid/verantwoordelijkheid

In het ontwerp is het mijn en dijn overal duidelijk gemarkeerd en er zijn afspraken over het beheer van overgangszones tussen gebieden die onder verschillende beheerders vallen.

Voorbeelden van checkpunten bij D

• ... 15 de maatverjlouding op de mens toegesneden (voelt men zich nergens '"

beklemd) en hebben looproutes een ruime maatvoering?

• Zijn er plekken voór net ·parkere'h van auto� en het stallen van fJe1sen _{� a} "' {;

. '-� , 0.

zodat auto's niet in de weg staan en fletsen nergens rondslingeren? � d ⁿ

,Z:îjn er: toiletten in het gebied gekoppeld aan winkel- of horecavestîgingen

oflen y50r'oRetl'oa,êr.gebruik? '

Wor;df �ebehe_� fen'�n schoonmaken van het pro<ecVgebied onberispelijk _•

. »

;';-i. uitgevoerd? u:, ^{}! . ,}

/fW?��r ./

< ,�:'� '�;r

., 'dt. .

Voorbeelden van checkpunten bij E

• Is dé'foêSfFOOm van publiek sterk gebunoercr, .

• Zijn ruimtes waar hefpubliek niets te zoeKen heeft voor het pu

afgesloten? ^{. / .} . ,áv

• Oogt de buitenkant van het bouwwerk niet als een dichte doos met dode " .

.. x wanden? ^,

f; �' ..

• ; Ontbreken doodlopende gangen?

::::I\t�:::::::�:;:' ^'.�

Voorbeelden van checkpunten bij F

• Zijn _.

Q����.���I�������

• Liggen' . .. . "di({bgffoefd iijR

kersgroepen op drukke plekken ofdicht bij openbaar verVOj�rlJaItE�S�{:.4)

• Is vanuit woningen met een maximale afstand van 30 m zicht op een geld­

automaat, op haltes voor openbaar vervoer, fietsrekken en andere kwets- .

bare plekken? ^{\ . .}

• Zijn . en Iîchtarmaturen vandalismebestendig?

• Js (met auto, scooter. fiets1 te voet) én in het, al��?g:j(lcjdE3nt�I1 ^•. i11t3t·d�; (politiéY_{0.0 • • :.} ,. / ';:�.:.. �uto v�oeganke lijk?

• ••• "." ,.� ;(1- }-

Zie voorbeelden van checkpunten bij 0, E en F

Is voldaan aan de volgende criteria voor sociale veiligheid? Ja Nee

0 attractiviteit van object en omgeving

Het bouwwerk of gebied heeft in zijn totaliteit een positieve uitstraling, dus zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde.

E toegankelijkheid

Overal in het bouwwerk of het gebied kan het publiek/de bewoner zich oriënteren zonder bewegwijzering.

Er zijn alternatieve routes beschikbaar voor alle routes waar mensen zich mogelijk op enig tijdstip onveilig zouden kunnen voelen en doodlopende situaties doen zich nergens in het bouwwerk of gebied voor.

Alle ruimten en zones in het bouwwerk of gebied waar zich goederen bevinden die voor diefstal of vernieling interessant zouden kunnen zijn, vormen aparte afsluitbare compartimenten of zijn op andere wijze ontoegankelijk g emaakt voor onbevoegden.

F afwezigheidlbeperkinglbescherming potentieel doelwit

Kwetsbare doelwitten, zowel goederen als mensen, hebben een beschermde plek in het bouwwerk, respectievelijk het gebied gekregen.

Voorbeeld

van een ingevulde tabel over criteria van onveiligheid

Is voldaan aan de volgende criteria voor sociale veiligheid?

A afwezigheid/sturing potentiële daders

�.'

Drugsdealers, zwervers en verslaafden, scholieren of groepen hangende jongeren in het bouwwerk respectievelijk het gebied zijn afwezig of te 'sturen'.

Criminaliteitsaantrekkende voorzieningen in het bouwwerk of gebied, die niet in evenwicht worden gehouden door criminaliteitsremmende voorzieningen, ontbreken volledig.

B sociale ogen en zichtbaarheid

Het bouwwerk of gebied is vanuit de optiek 'zien en gezien worden' ontworpen.

Bij alle evident criminaliteitsgevoelige plekken in het bouwwerk of gebied is voorzien in extra toezicht en/of beveiliging bijvoorbeeld door CCTV.

C betrokkenheid/verantwoordelijkheid

In het ontwerp is het mijn en dijn overal duidelijk gemarkeerd en er zijn afspraken over het beheer van overgangszones tussen gebieden die onder verschillende beheerders vallen.

o

attractiviteit van object en omgeving

Het bouwwerk of gebied heeft in zijn totaliteit een positieve uitstraling, dus zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde.

E toegankelijkheid

Overal in het bouwwerk of het gebied kan het publiek/de bewoner zich oriënteren zonder bewegwijzering.

Er zijn alternatieve routes beschikbaar voor alle routes waar mensen zich mogelijk op enig tijdstip onveilig zouden kunnen voelen en doodlopende situaties doen zich nergens in het bouwwerk of gebied voor.

Alle ruimten en zones in het bouwwerk of gebied waar zich goederen bevinden die voor diefstal of vernieling interessant zouden kunnen zijn, vormen aparte afsluitbare compartimenten of zijn op andere wijze ontoegankelijk gemaakt voor onbevoegden.

F

afwezigheid/beperking/bescherming potentieel doelwit

Kwetsbare doelwitten, zowel goederen als mensen, hebben een beschermde plek in het bouwwerk respectievelijk het gebied gekregen.

x x

x x

x

x

x x

x

x

Zie voorbeeld van een ingevulde tabel over criteria van onveiligheid

Dit is een voorbeeld ingevuld voor een winkelcentrum. Inmiddels is herstructurering begonnen, mede gezien de slechte score op veiligheidskenmerken.

EXTRA TABEL BIJ CHECKLIST 2.3

U kunt met deze extra tabel aan de hand van de kruisjes die u in checklist

door heeft gelopen nagaan op welke vormen van sociale onveiligheid de risicofactoren vooral effect hebben. Er zijn 3 rubrieken te onderscheiden. Een factor kan op méér dan één rubriek effect hebben. Met behulp van de ingevulde tabel kunt u de tabel in

en de samenvattende tabel in

specifieker invullen. Binnen de categorie "sociale veiligheid" kunt u de

rubrieken prioriteren.

Overzicht risicofactoren sociale veiligheid

risicofactoren criminaliteit onveiligheids- hinder, overlast en gevoelens samenscholingen

A potentiële daders

B sociale ogen en zichtbaarheid

C betrokkenheid/

verantwoordelijkheid

0 attractiviteit van object en omgeving

E toegankelijkheid

F potentieel doelwit

Totaal

2.2.4 Identificatie betrokken partijen

Om afspraken te maken met partijen over de behartiging van vei ligheidsbelangen is het van belang om geen enkele partij met verantwoordelijkheid over te slaan. Om daarvoor te zorgen biedt onderstaande checklist een hulpmiddel.

Vul achter de genoemde partijen in of deze al dan niet verantwoordelijkheid dragen in de beheersing van de geïdentificeerde risico's. U wordt uitgenodigd dit zo specifiek mogelijk toe te delen naar een bepaald type onveiligheid. Draagt een partij geen specifieke maar een algemene verantwoordelijkheid, dan komt in elke kolom een kruisje te staan.

Specifieke verantwoordelijkheid

indeling partijen/ verkeers- brand crimina- hinder samen- on veilig- vergifti- explosie

indeling onveiligheid ongevallen /iteit en scho- heids- gingen

overlast lingen gevoe- lens Private padijen

projectontwikkelaars investeerders ontwerpers adviseurs aannemers installateurs verzekeraars Qverbedeo' ioitiatiel-

oernetsLbellQe\lde

\leza@o

gemeente provincie miunisteris waterschap overiqe reqelqevers tJulplietleoets eo

tQeziQbtbQudets

politie brandweer GGD

ambulancediensten toezich thouders Qlleri\leO verzekeraars belangenorganisaties werknemers eigenaren exploitanten gebruikers omwonenden passanten publiek

De ingevulde checklist biedt u de mogelijkheid om partijen te gaan indelen naar di rect belanghebbenden en partijen die als klankbord worden gevraagd. U kunt bij die indeling een onderscheid maken naar de fase waarin partijen betrokken dienen te zijn.

Op de volgende pagina is een schema opgenomen waarin u de indeling kunt aangeven.

rellen

2.2.5 Structurering rol betrokken partijen bij veiligheidsafspraken

Als werkgroep die de Quick Scan invult kunt u een advies geven aan het bestuur en het

projectmanagement. Die adviezen hebben betrekking op twee hoofdzaken: de risico's waar de verdere veiligheidsactiviteiten zich op toe spitsen en de partijen die bij die activiteiten betrokken zouden moeten worden. Door dit duidelijk samen te vatten in onderstaande tabellen kunt u bevorderen dat bestuur en projectmanagement uw advies opnemen in hun veiligheidsatspraken.

SAMENVATTING EN ADVIES O P BASIS VAN CHECKLIST 2 . 1 T/M 2.3 Verzamelstaat van d e geselecteerde risico's in checklist 2. 1, 2.2 en 2.3

Risico Locatie/projectonderdeel

N.B. Maakt u gebruik van de extra tabel in 2.3 om de risico's bin nen de categorie "sociale onveiligheid"

zo specifiek mogelijk te omschrijven en prioriteren.

SAMENVATTING EN ADVIES OP BASIS VAN CHECKLIST 2.4

Eerste kring

(Partijen waarmee procesafspraken worden gemaakt)

Tweede kring

(Partijen die als klankbord worden gevraagd)

Voorbeeld:

Agenda groepssessie

1

2 3 4 5

K

en

s

Introductie

van

Introductie van de Qulck Scan;

Invullen van de Quick Scan;

Afspraken over vervolgstappen.

2.3 Agenda en vervolg

Zie voorbeeld: Agenda groepssessie

Het is de bedoeling dat u een

organiseert om de Quick Scan in te vullen. Een agendavoorstel voor zo'n sessie is hiernaast ingevuld.

Een mogelijke vervolgstap is het maken van veiligheidsafspraken. Zie hiervoor het volgende hoofdstuk.

Schema 3 . 1 P laats van de veiligheidsafsp raken in het besluitvormingsproces

Besl uitvorm ingsproces

1 . I N ITIATIEFFASE

2. N UT- EN NOODZAAK D ISCUSSIE

startnotitie

3. ONTWER PPROCES

ontwerp

VER-instrumentarium

QUICK SCAN

MAKEN VAN" @

>VEllIGf1E(D�AF.S , e RA�EN

:� .:i3:� ^.�:�. _X

::-;;::::

U ITVOE RING

VEILIGHEI DSACTIVITEITEN

Hoofdstuk 3: Handleiding veiligheidsafspraken 3.1 I nleiding

In het vorige hoofdstuk is aangegeven hoe met behulp van een Ouick Scan de veiligheidsrisico's en de daarbij betrokken partijen van een projectinitiatief kunnen worden geïnventariseerd. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe als vervolg op deze inventarisatie verantwoordelijke partijen afspraken kunnen maken over hoe deze veiligheidsrisico's in het ontwerpproces het hoofd zal worden geboden. Deze veiligheidsafspraken worden idealiter gemaakt voor aanvang van het ontwerpproces. Zij worden vastgelegd in de startnotitie, dat het startschot vormt voor dit proces.

Zie schema 3. 1 : Plaats van de veiligheidsafspraken in het besluitvormingsproces

Na een korte toelichting op het belang van de veiligheidsafspraken en de te volgen werkwijze bij maken ervan, worden in dit hoofdstuk de te maken afspraken beschreven en toegelicht. Het gaat dan om:

. Afspraken over de betrokken veiligheidsrisico's;

2.

afspraken over deelnemers;

3.

afspraken over de verankering;

4.

afspraken over organisatorische voorzieningen;

5.

afspraken over spelregels;

6.

afspraken over de aanpak van het ontwerpproces;

7.

afspraken over tussentijdse bijstelling.

3.2. Belang en werkwijze

Doel van het maken van veiligheidsafspraken is te zorgen dat in de verschillende stappen die in het ontwerpproces worden gezet de juiste veiligheidsvragen aan de orde komen. Indien hierover vooraf geen heldere afspraken worden gemaakt en indien deze afspraken niet helder worden vastgelegd, is de kans groot dat belangrijke veiligheidsvraagstukken te laat of onvoldoende aan de orde komen. Het gevolg daarvan kan zijn dat belangrijke veiligheidsvoorzieningen worden vergeten of te laat aan de orde worden gesteld om alsnog in het ontwerp op te nemen. Dit kan er ook toe leiden dat de besluitvorming ernstig wordt verstoord en aanzienlijke vertraging oploopt.

DOELGROEP

De handleiding die in dit hoofdstuk geboden wordt, is in eerste instantie bedoeld voor personen en organisaties waarvan verwacht mag worden dat zij bij een projectinitiatief aandacht voor

veiligheidsrisico's zullen vragen: gemeentelijke veiligheidscoördinatoren, functionarissen van hulpdiensten, vergunningverleners en toezichthouders bij gemeente, provincie en rijk, en vertegenwoordigers van toekomstige eigenaars en exploitanten.

De handleiding kan wellicht ook aan derden-belanghebbenden en hun vertegenwoordigers zoals bewoners- consumenten- en milieuorganisaties een handvat bieden om bij verantwoordelijke instanties aan te dringen op het tijdig maken van veiligheidsafspraken.

WERKWIJZE

De gedachte is dat met de uitkomsten van de Ouick Scan en deze handleiding in de hand de partijen

die het project trekken overtuigd kunnen worden van het nut en de mogelijkheden om tijdig afspraken

over veiligheid te maken. Daartoe zullen vertegenwoordigers van veiligheidsbelangen de noodzaak tot

het maken van veiligheidsafspraken aan· de orde moeten stellen in de besprekingen die aan het eind

van de nut- en noodzaakfase van het besluitvormingsproces over de verdere opzet van het project

worden gevoerd.

Schema

i"" ')" ^{'" 7}

Natuurgeweld: aardbeving, overstroming en extreme weersomstandigheden

Ongevallen: industriële ongevallen (externe veiligheid, interne veiligheid en arbeidsveiligheid) en verkeers- en transportongevallen inclusief vervoer gevaarlijke stoffen (weg, spoor, water, luchtvaart,�eidinqen)

Brand: brand en brandstichting

Criminaliteit: vermogensdelicten (inbraak, diefstal, roof, fraude), geweld-, drugs- en zedendelicten (mishandeling, verkrachtinq en aanrandinq, aanslaqen, doodslaq) en vernielinqen

Hinder en overlast: geluid- en stankoverlast, drugsoverlast en baldadig gedrag

Maatschappelijke en bestuurlijke ontregeling: rellen, gijzeling, terreur, massale bijeenkomsten en bezoekersaantallen

Onveiligheidsgevoelens: subjectieve beleving van bovengenoemde vormen van onveiligheid

RESULTAAT

De veiligheidsafspraken worden vastgelegd in de startnotitie, het startschot voor het verdere

ontwerpproces. In grote projecten vormt de startnotitie het begin van formele procedures zoals PKB, tracéprocedure en de

Het belang dat aan de veiligheidsafspraken wordt gehecht kan extra onderstreept worden door een veiligheidsconvenant af te sluiten.

VERVOLG: HET ONTWERPPROCES

De veiligheidsafspraken en eventueel het veiligheidsconvenant vormen een opstap voor de volgende stap in het besluitvormingsproces: dat van het ontwerp. De afspraken bepalen de randvoorwaarden en inrichting van dit proces voor zover het veiligheid betreft. Anders gezegd: in het ontwerpproces worden de veiligheidsafspraken uitgewerkt en uitgevoerd. In hoofdstuk

worden die uitvoering en de

activiteiten die daarbij horen verder besproken.

E E N REPERTOIRE AA N KEUZENMOGELIJKHEDEN

Deze handleiding biedt een overzichtskaart van afspraken die in dit stadium van het project tot de mogelijkheden behoren. Het is aan u en uw projectpartners om, gegeven uw specifieke situatie, uit dit menu bruikbare afspraken te kiezen en inhoudelijk "in te vullen". De toepassing in concrete projecten zal telkens weer anders zijn. Hierdoor wordt het mogelijk dat het instrumentarium steeds op het specifieke unieke karakter van projecten wordt toegesneden.

3.3 Een overzicht van mogelijke veiligheidsafspraken 3.3. 1 Afspraken over veiligheidsrisico's

Zie schema 3.2: vormen van veiligheidsrisico's die bij projecten risico's kunnen vormen

Spreek áf welke veHigheidsrisico

1 .

2.

3.

D

ee

p

d

c t e

ij

...,".JQ ...

" fase een ontwerp mag

uet1De:scnlIKDaar. <�preek dus ook af bij

V",.,non

Schema 3.3: Partijen bij besluitvorming over projecten

Actoren betrokken bij projectontwikkeling en veiligheid

Private partijen projectontwikkelaars investeerders ontwerpers adviseurs aannemers installateurs verzekeraars

OVf2rheden: initatiefnemersLbevQegde gezaQen

gemeente provi ncie ministeries waterschap

overige regelgevers

Hulpverleners en !QeziQhthQuders politie

brandweer GGD

ambulancediensten toezichthouders Overigen verzekeraars

belangenorganisaties werknemers

eigenaren exploitanten gebruikers omwonenden passanten publiek

REIKWIJDTE: WELKE VEILIGHEIDSRISICO'S STAAN CENTRAAL?

De veiligheidsafspraken winnen aan kracht en scherpte als zij zich concentreren op die vormen van veiligheid die daadwerkelijk een risico vormen en met bestaande veiligheidsbenaderingen niet

adequaat "afgedekt" worden. Als blijkt dat bij de herontwikkeling van een stadscentrum met name het vraagstuk van sociale aspecten van veiligheid speelt, dan dienen de veiligheidsafspraken zich daarop te richten. De uitkomst van de Ouick Scan helpt u deze risico's op het spoor te komen.

HET PRINCIPE VAN DE "OPEN AGENDA"

Indien beoogde exploitanten, hu lpverleners of omwonenden op nieuwe risico's wijzen, dienen ook deze in het verdere proces te worden onderzocht. Bij een meningsverschil over de vraag of een risico daadwerkelijk speelt, is de enig overtuigende reactie daar onderzoek naar te laten verrichten. Dus hoewel toespitsing op belangrijke risico's uitgangspunt is, dient er ook sprake van een open agenda te zijn.

SPECIFICEER HET VEILIGHEI DSNIVEAU

Naast de afspraak over welke veiligheidsrisico's aandacht zullen krijgen , kunnen inhoudelijke

afspraken gemaakt worden over vragen als: welk onderzoek is nodig, welke veiligheidsdoelen moeten worden geformuleerd en welke veiligheidsmaatregelen dienen te worden getroffen. Deze afspraken zullen over het algemeen een globaal karakter hebben. I n dit stadium van de besluitvorming bestaat immers nog slechts een projectinitiatief op grote lijnen. De exacte vorm die het project zal aan nemen is pas aan het eind van het proces bekend. Het heeft dan ook geen zin nu reeds een gedetailleerd programma van inhoudelijke veil igheidseisen te willen formuleren: daarvoor is de inhoud van het proces nog onvoldoende uitgekristalliseerd.

Toch is het belangrijk dat u nu reeds globale inhoudelijke afspraken over vei ligheid maakt, opdat deze bij de verdere ideeënontwikkeling en ontwerpstappen mede richtinggevend zullen zijn. Deze afspraken zullen echter eerder een algemeen en relatief karakter hebben dan een specifiek en absoluut. Enkele mogelijkheden.

• Zo kan bij de ontwikkeling van een winkelgebied worden afgesproken dat deze voor wat betreft sociale aspecten van veiligheid boven het gemiddelde moet uitsteken.

• Bij bestaande standaards kan worden aangesloten. Bij een woningbouwproject kan in een vroeg stadium besloten worden dat het Keurmerk Veiligheid Wonen moet worden verkregen. Voor alle betrokkenen is dan duidelijk welke veiligheidsspecificaties gerealiseerd moeten worden.

• Bij een infrastructuur project kan een streefcijfer met betrekking tot interne en/of externe veiligheid als ambitie worden geformuleerd.

• Ook kan vooraf een bepaald percentage van het budget voor bijvoorbeeld sociale aspecten van veiligheidsmaatregelen worden gereserveerd.

Zie voor een verdere bespreking van het veiligheidsniveau het volgende hoofdstuk, waar de uitvoering van de veiligheidsafspraken wordt behandeld (paragraaf 4.2.2 en 4.2.3).

3.3.2 Afspraken over deelnemers

Spreek af wie deelnemen _{.. . -}.. :';-;'.';',:.-;';'. , ... :.::�

1 . Maak de veiligheidsafspraken met de belangrijkste trekkers van het project en partijen die vanuit veiligheidsoptiek desku ndig zijn of een belang hebben. Maak bij voorkeur gebruik van de uitkomst van de Ouick Scan. Nodig betrokken partijen uit voor een overleg over de vraag hoe tijdens de verdere ontwikkeling van het project aan veiUgheld aandacht zal worden besteed, of agendeer dit thema in besprekingen over de verdere opzet van het project.

2. Maak met uw gesprekspartners afspraken over d e wijze waarop zij in het vervolg van het project