Redactie:
Ilse Samoy
Derden in het contractenrecht
Ius Commune Europaeum
Redactie: Ilse Samoy
Derden in het contractenrecht
ISBN 978-90-5095-985-8 D/2009/7849/90
NUR 822
© 2009 Intersentia Antwerpen – Oxford www.intersentia.be
Omslagfoto © Danny Juchtmans
Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.
v VOORWOORD
Dit boek is gewijd aan ‘derden in het contractenrecht’. Wie geen partij is bij de overeen- komst, is derde. Een eenvoudigere defi nitie in het contractenrecht zal u niet vinden.
Maar eenvoud bedriegt. Dit boek bewijst eens te meer dat het leerstuk van de derde in het contractenrecht aanleiding geeft tot complexe, uiteenlopende en vooral verrassende vraagstukken.
Ingrid Vanstapel actualiseert de klassieke begrippen partij en derde en past deze toe op een moderne casus: wie is partij en wie is derde in een contractgroep? Jan Hallebeek en Nicolas Carette reiken oude en nieuwe inzichten aan omtrent het derdenbeding, de eer- ste auteur vanuit historisch perspectief en de tweede auteur vanuit de intentievoor- waarde. Nicole Kornet analyseert (in de enige Engelstalige bijdrage) haarfi jn de toepas- sing van het relativiteitsbeginsel in de Common Law op exoneratiebedingen. Pieterjan Naeyaert behandelt voor de eerste maal op systematische wijze de juridische impact van het concurrentiebeding in een verkoopconcessie- en handelsagentuurovereenkomst op derden en omgekeerd, aan welke voorwaarden een concurrentiebeding onderworpen moet zijn ter bescherming van de belangen van derden. Diana Dankers-Hagenaars zet denkpistes uit over de rol en de invloed van OPTA (de Onafh ankelijke Post en Telecom- municatie Autoriteit) als toezichthouder op contractuele rechtsverhoudingen tussen telecommunicatiebedrijven. Agnes Schreiner, tot slot, stelt de plaats van de derde in het contractenrecht op originele wijze in vraag vanuit een rechtsantropologische studie naar de rol van derden op de scheidslijn der rechtsculturen.
Dit boek is een vrucht van de samenwerking binnen het onderzoeksprogramma Algemeen verbintenissen- en contractenrecht van de Onderzoeksschool Ius Commune (www.iuscommune.eu). ‘Derden in het contractenrecht’ vormde het thema van de work- shop contractenrecht tijdens het 13de Ius Commune Congres te Amsterdam op 27 en 28 november 2008.
2008 was ook het jaar waarin Prof. Dr. Jan Smits de fakkel doorgaf als coördinerend programmaleider van het onderzoeksprogramma Algemeen verbintenissen- en contrac- tenrecht, naar aanleiding van het aanvaarden van de nieuwe Chair of European Private Law and Comparative Law te Tilburg en zijn aanstelling als Directeur van het Tilburg
Voorwoord
Institute of Comparative and Transnational Law (TICOM). Tijdens het congres te Amsterdam hadden we de gelegenheid om hem in de bloemetjes te zetten voor de wijze waarop hij zijn rol als coördinerend programmaleider 10 jaar lang met glans vervulde.
Onder zijn auspiciën werden boeiende onderzoeksactiviteiten georganiseerd en talrijke boeken gepubliceerd, onder meer in deze reeks Ius Commune Europaeum. Met de ver- schijning van dit boek, willen we op zijn elan verdergaan.
Ilse Samoy
Coördinerend programmaleider Algemeen verbintenissen- en contractenrecht, Onder- zoeksschool Ius Commune
Instituut voor Verbintenissenrecht, KULeuven
vii vii INHOUD
Voorwoord ...v
Lijst van auteurs ... xi
Deel I. Wie is ‘partij’ en wie is ‘derde’ in een contract en in een contractgroep? Actuele knelpunten en perspectieven Ingrid Vanstapel ... 1
Hoofdstuk I. Inleiding ...1
Hoofdstuk II. Wie is partij en wie is derde aan een contract? ...3
Afdeling 1. Traditioneel onderscheid ...3
§ 1. Inleiding ...3
§ 2. Partij aan een contract ...4
§ 3. Derde aan een contract ...11
Afdeling 2. Heroriëntatie van het onderscheid ...13
§ 1. Invoering van een derde categorie ...13
§ 2. Nieuwe invulling van de bestaande categorieën ...19
§ 3. Partij aan een verbintenis uit een overeenkomst ...32
Hoofdstuk III. Wie is partij en wie is derde aan een contractgroep? ...33
Afdeling 1. Inleiding ...33
Afdeling 2. Algemene benadering van de contractgroep ...34
§ 1. Situering ...34
§ 2. De theorie van de contractgroep ...35
§ 3. Begripsomschrijving ...36
§ 4. Rechtsgevolgen ...49
§ 5. Aanvaarding van de contractgroep ...50
Afdeling 3. Partijen en derden aan een contractgroep ...52
§ 1. Klassieke opvatting ...52
§ 2. Poging tot formulering van het partijbegrip ...53
Afdeling 4. De meerpartijenovereenkomst, een oplossing? ...54
Besluit ...56
Inhoud
Deel II. Het derdenbeding in historisch perspectief
Jan Hallebeek ... 59
Hoofdstuk I. Inleiding ...59
Hoofdstuk II. Het Romeins recht ...60
Hoofdstuk III. De middeleeuwse rechtswetenschap ...61
Hoofdstuk IV. De vroegmoderne rechtsleer ...66
Hoofdstuk V. Rechtspraktijk: het Rooms-Hollandse recht ...69
Hoofdstuk VI. De codifi caties van het privaatrecht ...73
Inleiding ...73
Afdeling 1. Frankrijk ... 74
Afdeling 2. Nederland ...75
Afdeling 3. Duitsland ...77
Hoofdstuk VII. De huidige situatie ...78
Deel III. Het derdenbeding: wanneer heeft een beding de strekking van een derdenbeding naar Belgisch recht? Nicolas Carette ... 81
Hoofdstuk I. Principe ...81
Hoofdstuk II. Invulling van het vereiste ...82
Afdeling 1. Algemeen ...84
§ 1. In wiens hoofde? ...84
§ 2. Uitdrukkelijk ...86
§ 3. Impliciet of stilzwijgend ...87
§ 4. Niet vermoed ...88
Afdeling 2. Concretisering ...89
§ 1. Verbintenis in hoofde van belover? ...92
§ 2. Duidelijk in belang van bedinger ...93
§ 3. Belang derde voorop ...98
§ 4. Duidelijk niet in belang van bedinger ...104
§ 5. Puur egoïsme ...105
§ 6. Plicht tot bedingen van een voordeel voor derde ...115
§ 7. Creatie ‘nieuw’ recht voor de derde? ... 119
§ 8. Betalen in handen van een derde ...121
Afdeling 3. Concluderende beschouwingen ...123
Part IV. Th e Doctrine of Privity, Exemption Clauses and Th ird Parties – A Common Law Perspective Nicole Kornet ... 129
Chapter I. Introduction ...129
Chapter II. Privity of Contract and Th ird Party Rights ...131
Section 1. Th e Th ird Party Rule ...131
Section 2. Th e Explanation ...133
ix
Inhoud
Chapter III. Th ird Parties and Exemption Clauses: Th e Swinging Pendulum of
Judicial Opinion ...135
Section 1. Introduction ...135
Section 2. Th e Th ree Grounds in Elder Dempster ...136
Section 3. A Return to Orthodoxy? ...138
Chapter IV. Th ird Parties and Himalaya Clauses ...141
Chapter V. Th ird Parties and the Imposition of Exclusion Clauses ...144
Chapter VI. An Excursion: ‘A Maritime Case About a Train Wreck’ ...147
Section 1. Th e Facts ...147
Section 2. Th e Decision ...148
Section 3. Th e Reasoning ...149
Chapter VII. Th e Contracts (Rights of Th ird Parties) Act 1999 ...153
Section 1. Introduction ...153
Section 2. Reform of the Th ird Party Rule ...153
Section 3. Th e Tests of Enforceability ...156
Section 4. Balancing the Parties’ Interests ...158
Section 5. Th e Act and the Common Law ...159
Chapter VIII. Concluding Remarks ... 161
Deel V. Verkoopconcessie en handelsagentuur en de belangen van derden: het concurrentiebeding Pieterjan Naeyaert ... 163
Hoofdstuk I. Inleiding ...163
Hoofdstuk II. Gemeen verbintenissenrecht ...163
Hoofdstuk III. Handelsagentuur ...168
Afdeling 1. Algemeen ...168
Afdeling 2. Tijdens de overeenkomst ...170
Afdeling 3. Na het einde ...171
§ 1. Voorwaarden ...173
§ 2. Sanctie bij niet-naleving van de voorwaarden ...175
§ 3. Uitwerking van het concurrentiebeding ...179
§ 4. Gevolgen ...180
§ 5. Sanctie bij schending ... 181
§ 6. Derde-medeplichtigheid ...186
§ 7. Verjaring ...189
§ 8. Besluit ...190
Hoofdstuk IV. Verkoopconcessie...190
Afdeling 1. Algemeen ...190
Afdeling 2. Tijdens de overeenkomst ...190
Afdeling 3. Na het einde ...190
Hoofdstuk V. Belgisch en Europees mededingingsrecht ...191
Afdeling 1. Tijdens de overeenkomst ...193
Afdeling 2. Na het einde ...193
Afdeling 3. Agentuurovereenkomsten ...194
Inhoud
Afdeling 4. Motorvoertuigensector ...196
Hoofdstuk VI. Besluit ...196
Deel VI. Ruis op de lijn! OPTA als derde in interconnectie geschillen Diana Dankers-Hagenaars ... 199
Hoofdstuk I. Inleiding ...199
Hoofdstuk II. De ontstaansgeschiedenis van OPTA ...202
Hoofdstuk III. De taken en bevoegdheden van OPTA in het algemeen ...204
Hoofdstuk IV. De bevoegdheden van OPTA met betrekking tot de Telecommu nicatie wet ...205
Hoofdstuk V. Geschilbeslechting door OPTA bij interconnectiegeschillen ...206
Hoofdstuk VI. Kanttekeningen bij de dubbele positie van OPTA ...207
Hoofdstuk VII. Het rechtskarakter van de geschilbeslechting door OPTA ...212
Hoofdstuk VIII. Conclusie ...215
Deel VII. De rol van derden op de scheidslijn der rechtsculturen Agnes T.M. Schreiner ...217
Hoofdstuk I. Vooraf ... 217
Hoofdstuk II. Eersten, tweeden en… derden ... 218
Hoofdstuk III. Probleemstelling en methode ...220
Hoofdstuk IV. De derde als leerstuk van Nederlands recht ...222
Hoofdstuk V. De derde als leerstuk naar Duits recht ...226
Hoofdstuk VI. Een eiland op zichzelf ...229
Hoofdstuk VII. De derde als leerstuk van de Maori ...230
Hoofdstuk VIII. Conclusie ...232
xi LIJST VAN AUTEURS
Nicolas Carette
Aspirant FWO-Vlaanderen, Instituut Contractenrecht, KULeuven Diana Dankers-Hagenaars
Universitair docent privaatrecht, Universiteit van Amsterdam
Onderzoeker aan het Centre for the Study of European Contract Law, Universiteit van Amsterdam
Jan Hallebeek
Hoogleraar Europese rechtsgeschiedenis, Vrije Universiteit Amsterdam Nicole Kornet
Universitair docent handels- en ondernemingsrecht, Universiteit Maastricht Pieterjan Naeyaert
Doctorandus KULeuven, Campus Kortrijk Agnes T.M. Schreiner
Universitair docent en onderzoeker, Afdeling Algemene rechtsleer, Universiteit van Amsterdam
Ingrid Vanstapel Advocate, balie Leuven
