versterking overschild

(1)

dorpsvisie

versterking overschild

witboek 2.0

september 2018

MVRDV

(2)

Het dorp Overschild in de gemeente Midden- Groningen staat de komende jaren voor een grote uitdaging. De kleine kern ligt centraal in het Groninger gasveld, en heeft als gevolg van jarenlange gaswinning in toenemende mate te lijden onder de gevolgen van aardbevingen uit het verleden en naar alle waarschijnlijkheid ook in de toekomst. Om de veiligheid van de bewoners ook in de toekomst te garan- deren dient, naar het beeld bij de start van het proces in februari 2018, een groot deel van de woningen zwaar versterkt of herbouwd te worden. Wat betekent dit voor het toekomst- beeld van het dorp?

Op initiatief van de Dorpsbelangenwerkgroep Versterking Overschild (DVO) heeft de gemeente Midden-Groningen, samen met MVRDV,

Bewoners Overschild, Enno Zuidema en de NCG, een viertal bewonersworkshops georganiseerd. Avonden waar een breed pallet aan ideeën voor de toekomst van het dorp met de bewoners zijn gedeeld. Een democratisch en interactief dorpsproces waarin iedereen vrijuit kon spreken en het dorp als geheel bepaald heeft wat het gemeenschappelijk dorpsper- spectief moet worden. Uitgangspunt daarbij:

Het is úw huis, Het is úw dorp! Het is uw toekomst.

Gedurende het proces heeft het kabinet besloten om de gaswinning versneld terug te brengen.

Eén van de consequenties hiervan is dat de omvang van de versterkingsoperatie anders gaat worden. Voor Overschild betekent dit nieuwe onzekerheid, die bij het afronden van het dorpsproces nog niet is opgelost. Gezamenlijk is besloten om toch door te gaan met de

ontwikkeling van het dorpsvernieuwingsplan.

Ten eerste omdat volgens de betrokkenen de versterking nog altijd nodig is met het oog op de veiligheid van alle bewoners. Ten tweede omdat in Overschild bij een gewijzigd versterkingsplan een proces van dorpsvernieuwing van groot belang blijft. Het ontwikkelen van dit plan blijft nodig.

Dit document is de documentatie van dit interactieve dorpsproces en laat zien welke stappen zijn ondernomen om tot de gemeenschap- pelijke dorpsvisie te komen. Het document is opgebouwd uit de volgende onderdelen:

1. Opgave: Schets de versterkingsopgave voor het dorp Overschild in relatie tot het aardbevingsgebied. Het dorp kent circa 230 woningen waarvan naar verwachting, bij de start van het proces, een groot deel versterkt of herbouwd (verwachting is minstens 50%) dient te worden.

2. Analyse: Geeft een beknopt beeld van het ruimtelijk karakter van het dorp. Overschild als typische kruisdorp, gelegen in het uitgestrekt Gronings landschap, met verspreide boerderijen en landarbeiderswoningen, en het Schildmeer als belangrijk landschaps- element. Naast de ruimtelijke analyse worden de resultaten van de bewonersworkshops en enquêtes getoond. Hierin is onder andere duidelijk geworden dat bewoners hun dorp bijzondere waarderen maar ook openstaan voor verandering. Overschild hoeft niet exact hetzelfde te blijven. Na iedere workshop- en enquêteronde zijn de resultaten geëvalueerd wat heeft geleid tot een steeds concreter toekomstbeeld.

3. Principes: Samen met bewoners zijn een aantal uitgangspunten en overwegingen vastgelegd die als basis dienen voor de toekomstvisie. Hoewel alle uitgangspunten van belang zijn, vinden bewoners uitzicht, natuur, keuzevrijheid en veiligheid het meest belangrijk. Bij de overweging is er een voorkeur voor herbouw binnen de dorpskern, gecombineerd met een grotere diversiteit aan type bebouwing dan nu het geval is.

4. Toolbox: Voor versterking, herbouw en tijdelijke bewoning zijn de belangrijkste ruimtelijke keuzes op een rij gezet. Variërend van een versterkingsmaatregel in de gevel, een kleinschalige woninguitbreiding, het terug bouwen van een meer modern volume tot een bijzondere woning op palen aan het Schilmeer. Doel is dat zowel versterking als herbouw een ruimtelijke en/of architecto- nische meerwaarde oplevert. Bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, levensloopbestendig bouwen, extra woonruimte en/of het creëren van meer woonkwaliteit.

5. Dorpsvisie: Op basis van alle input uit de workshops en enquêtes is een globale toekomstvisie voor het dorp geformuleerd.

De visie combineert dorpsbrede maatregelen met maatregelen die inzetten op meer ruimte voor individuele vrijheid op de kavel. De belangrijkste dorpsbrede maatregelen zijn:

verbeteren voet- en fietsverbindingen van, naar en rond het dorp, toevoegen natuur, duurzaamheidsmaatregelen (waaronder gasloos), verminderen verkeersoverlast (Graauwedijk) en verbeteren openbare ruimte. Naast maatregelen op dorpsschaal worden een aantal aanpassingen

voorgesteld voor het bestemmingsplan en de welstandsnota zodat meer individuele vrijheid op de kavel mogelijk wordt. De belangrijkste aanbevelingen zijn: vergroten van het bouwvlak, afschaffen van de rooilijn, meer flexibiliteit in gebouwoppervlak en -afmetingen en meer vrijheid wat betreft architectuur (welstandvrij).

6. Organisatie: Het versterkingstraject is een intensief en grillig proces waarbij bewoners voor ingewikkelde keuzes komen te staan.

Voor het vervolgtraject wordt voorgesteld het bestaande versterkingscafé voort te zetten, aangevuld met collectieve dorpsbij- eenkomsten, persoonlijke begeleiding, een dorpsmaquette en een dorpsapp. Individuele keuzes kunnen op deze manier afgestemd worden op het gezamenlijk dorpsbelang.

De versterkingsopgave Overschild laat een uniek democratisch dorpsproces zien. De grote betrokkenheid van de gemeenschap heeft geleid tot een eerste aanzet naar een gezamenlijk dorpsperspectief. Een traject waarbij bewoners bewust geworden zijn dat vrijheid ook consequenties heeft, dat individuele en collectieve belangen elkaar kunnen versterken en dat de versterking ook een meerwaarde kan opleveren voor de toekomstige leefkwaliteit. Het concrete versterkingsproces is echter slechts begonnen.

In komende periode moeten voorstellen getoetst worden op haalbaarheid en verder worden geconcretiseerd. Een uitdagend vervolgtraject tussen gemeente, NCG, architecten en de bewoners uit Overschild!

dorpsvisie versterking overschild

Samenvatting

3 2

(3)

1 opgave

1.1 Versterkingsopgave

2 Analyse

2.1 Ruimtelijk karakter 2.2 Bewonersworkshop 2.3 Bewonersenquête

3 principes

3.1 Uitgangspunten & overwegingen

4 toolbox

4.1 Bouwtechniek

4.2 Ruimtelijk & architectuur: versterken 4.3 Ruimtelijk & architectuur: herbouw 4.4 Tijdelijk & permanent: wisselwoningen

5 dorpsvisie

5.1 Verkenning toekomstscenario’s 5.2 Dorpsbrede verbeteringen 5.3 Vrijheid op de kavel

5.4 Aanbevelingen bestemmingsplan 5.5 Transformatie dorpskern

5.6 Nieuwe woonkernen

6 organisatie

2.1 Dorpsgesprek 2.2 Dorpsmaquette 2.3 Dorpsapp

6 8 18 20 36 54 68 70 92 94 108 118 128 138 140 160 186 224 238 258 282 284 288 292

inhoud

(4)

1. opgave

(5)

1.1 versterkingsopgave

Het dorp Overschild in de gemeente Midden-Groningen (ca. 230 woningen) heeft flink te lijden onder aardbevingen als gevolg van de gaswinning. Veel woningen zullen zwaar versterkt of

geheel herbouwd (verwachting is min. 50%) moeten worden volgens de normen die tijdens de inspecties werden gehanteerd.

De veen-achtige ondergrond van Overschild en buitengebied blijken een extra negatieve rol te spelen. Wat betekent dit voor het

toekomstig dorpsbeeld? En kan de versterking ook een meerwaarde opleveren voor de leefbaarheid in deze kleine dorps-

gemeenschap? Dorpsvernieuwing is meer dan alleen versterken.

Hoe gaan deze twee zo optimaal mogelijk samen?

(6)

Aardbevingsgebied Groningen

Groninger gasveld aardbevingsgebied

Groningen

Assen

Hoogezand

slochteren Loppersum

veendam

stadskanaal

winschoten drachten

delfzijl eemshaven

overschild

10 11

(7)

omgeving overschild

schildmeer ten boer

schildwolde roegwold

tatjemaar

siddeburen

overschild

eemskanaal

(8)

dorpskern overschild

windstellingmolen windlust

overschild

eemskanaal

oude hervormde kerk

dorpshuis de pompel

Meerweg Graauwedijk

kanaalweg

14 15

(9)

Overschild heeft een

interessante variatie

aan bebouwing

(10)

2. Analyse

(11)

2.1 ruimtelijk karakter

Overschild is een kenmerkend kruisdorp, gelegen in de gemeente Midden-Groningen, ten noordoosten van de stad Groningen. Het

dorp bestaat uit een compacte dorpskern met diverse lintbebouwing en een uitgestrekt buitengebied met verspreide boerderijen en landarbeiderswoningen. Belangrijke ruimtelijke kwaliteiten

zijn de landschappelijke vergezichten, de natuur rondom het Schildmeer en de scheepvaart op het Eemskanaal. Het dorp ademt

rust en ruimte.

(12)

oude hervormde kerk

windstellingmolen windlust

Lintbebouwing in dorpskern

Hoofdweg door dorpskern

22 23

(13)

karakteristieke boerderij

vrijheid en uitzicht

Landschappelijke vergezichten kleine buurtschappen

(14)

scheepvaart op het eemskanaal

Natuur rond schildmeer Fiets- en wandelpaden

b&b in buitengebied

26 27

(15)

BLOEMHOFBRUG

LAANWEG

DAMSTERWEG RIJKSWEG N33

MEENTEWEG

MEERWEG GRAAUWEDIJK

GRAAUWEDIJK

KANAALWEG

EEMSKANAAL ZUIDZIJDE

LUDDEWEERSTERWEG RIJKSWEG N360

PROVINCIALE WEG N387 HOOFDWEG

OVERSCHILD TEN POST

TEN BOER

WOLTERSUM

BLOKUM

STEENDAM

DE PAAUWEN

SCHILDWOLDE

SIDDEBUREN

Dorpsgrens Fietspad Eigen weg Hoofdweg

Hoofwegen Hoofdgebouwen Rijksmonumenten en Karakteristieken panden

Bosgebied Natuurgebied Waterlichaam Natuurgebied Waterlichaam

Dorpsgrens Natuurgebied Waterlichaam

verbindingen

Hoofdinfrastructuur en fietsroutes

28 29

(16)

KORENMOLEN WINDLUST

OUDE GRAAUWEDIJK

PAITS LAAND 1870

HOOG HAMMEN 1890

TEN BOER

WITTEWIERUM

WOLTERSUM

BLOKUM

LUDDEWEER

LAGELAND

STEENDAM

VILLA PARK SHILDMEER

DE PAAUWEN

SCHILDWOLDE

SIDDEBUREN

HELLUM

LOCATIE

AARDGAS LOCATIE

Dorpsgrens Fietspad Eigen weg Hoofdweg

Dorpsgrens Hoofdwegen Afwatering Bosgebied Natuurgebied Waterlichaam Natuurgebied Waterlichaam

bebouwing

Dorpskernen en buurtschappen buitengebied

30 31

(17)

EEMSKANAAL

WOLTERSUMER AE

AFWATERINGSKANAAL VAN DUURSWOLD

GROEVE-ZUID

TATJEMAAR

OUDE WIJMERS

MANIKKESLOOT

TETJEHORN

BORGWATERING DAMSTERDIEP

LUDDEWEERTERSLOOT

SCHILDMEER

SANS SOUCI

‘T ROEGWOLD SLIBDEPOT

SLIBDEPOT

TEN BOER

WOLTERSUM

BLOKUM

STEENDAM

DE PAAUWEN

SIDDEBUREN Dorpsgrens

Fietspad Eigen weg Hoofdweg

Hoofdwegen Afwatering Bosgebied Natuurgebied Waterlichaam Natuurgebied Waterlichaam

Landschap

Natuurgebieden en landschappelijke verkaveling

(18)

SHILDMEER TETJEHORN

MANIKKESLOOT

GEREFORMEERDE KERK WINDSTELLINGMOLEN WINDLUST

SPORTVELD

SCHAATSBAAN

BEGRAAFPLAATS

DORPHUIS DE POMPEL OUDE HERVORMDE KERK

PASTORIE SPEELPLEK

OUDE WIJMERS

MANIKKESLOOT

MEERWEG KANAALWEG

GRAAUWEDIJK

dorpsgrens fietspad eigen weg weg

dorpsgrens fietspad hoofdgebouwen karakteristieke objecten

dorpsgrens fietspad afwatering bos natuurgebied

Bebouwing kavels Publieke gebouwen Rijksmonumenten

Hoofdgebouwen Bijgebouwen

Karakteristieke panden

waterlichaam

dorpskern

Bijzondere bebouwing en programma

34 35

Versterking OVerschild OPgaVe

Versterking OVerschild AnAlyse

(19)

2.2 bewonersworkshop

Om een afweging te maken wat de toekomstvisie voor Overschild is zijn drie bijeenkomsten georganiseerd. Avonden waar een breed

pallet aan ideeën zijn gepresenteerd voor: de eigen woning, de straat, het dorp en het buitengebied. Een democratisch en interactief dorpsproces waarin iedereen vrijuit kon spreken en het dorp

als geheel bepaald heeft wat het gemeenschappelijk dorpsperspectief moet worden.

(20)

38 39

(21)

(22)

42 43

(23)

(24)

46 47

(25)

(26)

50 51

(27)

(28)

2.3 bewonersenquête

De mening van Overschild over haar toekomst en over de versterkingsoperatie is gepeild doormiddel van drie opvolgende enquêtes

waarbij de vragenlijst na iedere workshop is geëvalueerd. De uitkomsten bieden inzicht hoe het dorp volgens de bewoners in de

toekomst eruit zou moeten zien. Uitgangspunt is en blijft immers:

Het is úw huis, Het is úw dorp! Het is úw toekomst! Nieuwe ideeën, meningen en ontwikkelingen zorgden voor steeds betere

bewustwording van de opgave en verschuivingen in het gezamenlijk dorpsperspectief.

55 54

(29)

27% 31%

40%

6%

34%

15%

30%

15%

35%

32%

Wilt u in Overschild blijven wonen of wilt u liever vertrekken?

3%

26%

6%

37%

10%

21%

Wilt u in Overschild blijven wonen of wilt u liever vertrekken?

beslist blijven eigenlijk blijven geen voorkeur misschien vertrekken aantal respondenten:

enquete 1: 91 enquete 2: 62 enquete 3: 53 Aantal respondenten per enquete

enquete 1: 91 respondenten enquete 2: 63 respondenten enquete 3: 72 respondenten

12% 41%

16%

31% 45%

10%

45%

32%

55%

14%

al langer vertrekken Waarom denkt u eraan om te vertrekken?

niet meer op gemak zie op tegen gevolgen anders

aantal respondenten:

enquete 1: 22 enquete 2: 21 enquete 3: 22

Waarom denkt u te willen blijven?

huis bevalt Overschild fijne plek aantal respondenten:

enquete 1: 66 enquete 2:

enquete 3:

46%

42%

12%

1. Aantal respondenten per enquête

2. wilt u in overschild blijven wonen of wilt u liever vertrekken?

3. waarom denkt u eraan om te vertrekken uit overschild?

4. waarom denkt u te willen blijven in overschild?

de meeste mensen willen in overschild blijven wonen

drie enquêtes met een redelijk stabiele opkomst

bewoners zien op tegen de gevolgen van de aardbevingen (schadeherstel, sloop/nieuwbouw)

een groot deel van de bewoners vindt overschild een fijne plek om te wonen

(30)

24%

76%

18%

51%

31%

23%

57%

25% 20%

14%

61%

26% 6%

6%

2%

22%

25% 9%

11%

43%

2%

19%

10%

34%

47%

10%

Wat voor soort huis zou u het liefst willen als het nieuwbouw zou worden?

oude huis terug misschien iets anders ander soort huis aantal respondenten:

Zou u het liefst uw huis laten versterken, of uw huis laten slopen en een nieuw huis bouwen?

alleen versterken misschien versterken weet nog niet niet over nagedacht maakt niet uit misschien nieuwbouw nieuwbouw

doe helemaal niet mee voel het meest voor versterken voel het meest voor nieuwbouw nieuwbouw, maar niet mogelijk op kavel aantal respondenten:

16%

67%

4% 13%

Hoe groot zou u uw huis het liefste willen, als het nieuwbouw zou worden?

groter dan nu net zo groot niet over nagedacht kleiner dan nu aantal respondenten:

enquete 3:

Als u uw woning kunt versterken, wilt u dan ook extra maatregelen nemen?

ja misschien nee aantal respondenten:

enquete 1:

5. Zou u het liefst uw huis laten versterken, of uw huis laten slopen en een nieuw huis bouwen?

6. wat voor soort woning zou u het liefst willen als het nieuwbouw zou worden?

7. Hoe groot zou u uw woning het liefste willen, als het nieuwbouw zou worden?

8. Als u uw woning kunt versterken, wilt u dan ook extra maatregelen nemen?

er wordt nagedacht over andere architectuur en vormen van herbouw steeds meer bewoners

kiezen voor nieuwbouw

de meeste mensen willen een even groot huis bij nieuwbouw

bijna iedereen wil naast versterken ook extra maatregelen nemen

58 59

(31)

18% 6%

70%

Als u overweegt op een andere plek te gaan wonen, kunt u dan aangeven waar?

6%

24%

19%

25%

24%

Als het nieuwbouw zou worden, welke bouwtechniek heeft dan uw voorkeur?

8%

18%

8% 3%

16%

32%

10%

13%

Als het nieuwbouw zou worden, welke bouwtechniek heeft dan uw voorkeur?

anders baksteen houtstaal aantal respondenten:

enquete 1:

Als u uw woning kunt versterken, wilt u dan ook extra maatregelen nemen?

anders deels vervangen energiezuinig gasloos

levensloopbestendig vergroten verkleinen aantal respondenten:

enquete 1:

35%

6%

35%

25%

16%

36%

46%

Als het nieuwbouw zou worden, waar ligt de voorkeur om te bouwen?

andere plek in de omgeving Overschild andere plek in het dorp

andere plek op eigen kavel precies dezelfde plek aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2: 52 enquete 3: 42

Kanaalweg

Als u overweegt op een andere plek te gaan wonen, kunt u dan aangeven waar?

bij het Schildmeer elders buiten het dorp Graauwedijk Meerweg aantal respondenten:

enquete 1:

9. Zo ja, welke maatregelen?

10. Als het nieuwbouw zou worden, welke bouwtechniek heeft dan uw voorkeur?

11. Als het nieuwbouw zou worden, waar ligt de voorkeur om te bouwen?

12. Als u overweegt op een andere plek te gaan wonen, waar ligt dan uw voorkeur?

onder 17 respondenten is het schildmeer zeer populair!

deze bewoners willen niet meer binnen het dorp verhuizen bewoners hebben een zeer

verschillende voorkeur wat betreft extra maatregelen

ook wat betreft bouwtechniek is er geen uitgesproken voorkeur

(32)

behouden slopen indien nodig zo veel mogelijk behouden (maar niet ten koste van alles)

12%

25%

63%

geen wisselwoning (nieuwbouw achterop kavel) geen wisselwoning (herbouw op andere plek) geen wisselwoning (vertrek uit Overschild)

7%

17%

5%

6%2%

56%

7%

helemaal niet belangrijk wel belangrijk niet zo belangrijk belangrijk

13%

46%

2%

39% 5%

33%

62%

6%

53%

41%

In hoeverre mag Overschild wat u betreft veranderen door de versterking?

mag een beetje veranderen mag helemaal moet hetzelfde blijven aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2: 58 enquete 3: 54

Rooilijn:

- belangrijk en handhaven - belangrijk, maar eigen keuze - maakt niet uit

helemaal niet belangrijk wel belangrijk niet zo belangrijk belangrijk aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2:

enquete 3: 56

Wisselwoningen

geen wisselwoning (nieuwbouw achterop kavel) geen wisselwoning (herbouw op andere plek) geen wisselwoning (vertrek uit Overschild) leegstaande woning als wisselwoning wisselwoning op eigen kavel tijdelijk woonplek buiten dorp wisselwoning op speciale locatie aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2:

enquete 3: 54 Karakteristieke panden:

behouden, blijven, maar niet ten koste van alles, of geen uitzondering

behouden

slopen indien nodig zo veel mogelijk behouden (maar niet ten koste van alles) aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2:

enquete 3: 56

13. in hoeverre mag overschild wat u betreft veranderen door de versterking?

14. wat is uw mening ten opzichte van de karakteristieke panden in overschild?

15. Het huidige bestemmingsplan zegt dat alle huizen dezelfde rooilijn moeten hebben. voor overschild vind ik dit...

16. welke van de varianten ten opzichte van wisselwoningen heeft uw voorkeur?

bewoners staan steeds meer open voor verandering van dorp

Mensen zijn vrij flexibel ten aanzien van behoud of sloop karakteristieke panden

ook de positie van de bebouwing op de kavel mag veranderen

Mensen gaan liever niet naar een wisselwoningen aan de rand van het dorp

62 63

(33)

energiezuinig verkeershinder keuzevrijheid in het proces natuur sociale cohesie toekomstbestendigheid uitzicht veiligheid 30%

41%

51%

22%

9%

20% 23%

14%

51%

49%

1% 2% 3% 1%

3%

71%

81%

63%

26%

51%

68%

Uitgangspunten:

Kunt u aangeven hoe belangrijk u deze uitgangspunten vindt?

niet belangrijk belangrijk

neutraal aantal respondenten:

enquete 1:

enquete 2:

17. ranking uitgangspunten:

Uitzicht en natuur staan bovenaan keuzevrijheid wordt zeer gewaardeerd

(34)

Hout en staal lijkt ons prachtig in combinatie met het natuurgebied Tetjehorn en de zeer vrije ligging van ons huis!

Bewoners hebben een

zeer diverse voorkeur wat betreft nieuwe bebouwing

66 67

(35)

3. principes

(36)

3.1 Uitgangspunten &

overwegingen

Op basis van reacties uit de workshops en de enquêtes zijn de belangrijkste uitgangspunten en overwegingen geformuleerd. Deze

korte, bondige stellingen geven de gewenste toekomstrichting van het dorp weer. Hoewel alle uitgangspunten van belang zijn, vinden

bewoners uitzicht, natuur, keuzevrijheid en veiligheid het meest belangrijk. Bij de overweging is er een voorkeur voor herbouw binnen de dorpskern, gecombineerd met een grotere diversiteit

aan type bebouwing dan nu het geval is.

71 70

(37)

VEILIGHEID

TOEKOMSTBESTENDIG

VRIJHEID VRIJHEID UITZICHT

SOCIAAL

NATUUR EN RECREATIE DUURZAAMHEID

AUTOLUW

SCHADEVRIJ VERBONDEN

veiligheid

toekomstbestendig

vrijheid uitzicht

Uitgangspunten

Overzicht

sociaal

natuurlijk duurzaam

verkeersluw

schadebeperkend verbonden

(38)

UITZICHT NATUUR EN RECREATIE

Uitzicht

Vrij uitzicht over het open landschap

Natuurlijk

Toegankelijke natuur- en reacreatiegebieden (Schildmeer)

74 75

(39)

VRIJHEID

VRIJHEID VEILIGHEID

vrijheid

Keuzevrijheid in het versterkingstraject (versterking en/of herbouw, type woning, etc.)

Almere Oosterwold, Nederland

veiligheid

Veilig voor aardbevingen en veilig tijdens de versterking en/of herbouw

Weert, Nederland, gerestaureerde boerderij, Vocus Architecten

(40)

DUURZAAMHEID TOEKOMSTBESTENDIG

duurzaam

Energieneutraal bouwen (bv. gasloos, zonnepanelen, energiecoöperatie, etc.)

toekomstbestendig

Levensloopbestendig bouwen (bv. gelijkvloers)

78 79

(41)

AUTOLUW

SCHADEVRIJ

verkeersluw

Beperken overlast sluipverkeer (o.a. in dorpskern)

schadebeperkend

Schadebeperkende oplossingen dmv versterking en/of herbouw

(42)

SOCIAAL

sociaal

Collectieve dorpsverbeteringen VERBONDEN

verbonden

Betere verbindingen naar en rondom het dorp

82 83

(43)

COLLECTIEF VS INDIVIDUEEL ?/? VERSTERKEN VS NIEUWBOUW 30/70

TRADITIONEEL VS MODERN 25/75 EIGEN KAVEL VS WISSELWONING ?/? EENHEID VS DIVERSITEIT 25/75

DORPSBEHOUD VS NIEUWE KERNEN 75/25

overwegingen

Overzicht

* De kleurverschillen geven de mate van voorkeur van de bewoners weer op basis van de enquêtes

individueel vs collectief

modern vs traditioneel tijdelijk vs éénmalig verhuizen diversiteit vs eenheid

herbouwen vs versterken dorpskern vs nieuwe kernen

(44)

COLLECTIEF VS INDIVIDUEEL ?/? VERSTERKEN VS NIEUWBOUW 30/70

individueel vs collectief

Bewoners kiezen voor zowel een individuele als collectieve aanpak

versterken vs herbouwen

De meerderheid kiest voor nieuwbouw in plaats van versterken

86 87

(45)

DORPSBEHOUD VS NIEUWE KERNEN 75/25 TRADITIONEEL VS MODERN 25/75

dorpskern vs nieuwe kernen

Bij nieuwbouw heeft de bestaande dorpskern de voorkeur

traditioneel vs modern

Mensen staan open voor zowel traditionele als moderne architectuur

(46)

EIGEN KAVEL VS WISSELWONING ?/? EENHEID VS DIVERSITEIT 25/75

tijdelijk vs permanent

Zowel tijdelijke als permanete oplossing zijn mogelijk (bijvoorkeur op eigen kavel)

eenheid vs diversiteit

Overschild is al redelijk divers en mag nog diverser worden

90 91

(47)

4. toolbox

(48)

4.1 bouwtechniek

Er bestaan verschillende technieken voor versterking van een woning. De toolbox geeft een globaal overzicht van deze toepas-

singen. Er zijn over de honderd verschillende maatregelen denkbaar. Keuze voor bepaalde maatregelen is afhankelijk van de aard van de schade, eventuele ruimtelijke en visuele impact op de woning en financiële mogelijkheden. Naast traditionele baksteen zijn ook andere bouwtechnieken voorhanden die qua mechanische

logica vaak beter bestand zijn tegen aardbevingen. Bijvoorbeeld houtskeletbouw en staal maar ook alternatieve materialen als

bouwen met stro en 3D-printen.

95 94

(49)

in eigen kracht zetten

Uithuizen, Nederland, base isolation van de Maarlandhoeve

Quake Shield protectie toevoegen aan wanden

Bestaande muren verstevigen

koppeling schuin dak met vloerschijf

Versterking met omstorte funderingsstrook

bron: www.maatregelencatalogus.nl koppeling vloerschijf met onverstevigde wand

schuifkrachtkoppeling tussen wand en dakschijf

Injecteren van schuimbeton

(50)

toevoegen binnen constructie

Toevoegen versteviging binnen constructie

Versterken met betonwapening

Toevoegen van stalen balken binnen constructie

Quake Shield muur protectie

Versterken met betonwapening

Voorzetwand met houten ribben

Wand vervangen door metaalstud wand

spouwmuur massief maken

bron: www.maatregelencatalogus.nl

98 99

(51)

toevoegen buiten constructie

Bierum, Nederland, toevoeging aan constructie Sebastiaanskerk

Stalen frame aan de buitenzijde bij testwoning Schokbetonschuur met toegevoegde flanken

Hong Kong, China, cultural center, Pau Shiu Hung

Wapening met voorzetwand met houten ribben

Quakeshield jacketing buiten spouw

Versterken met betonwapening (buiten)

Uitbreiden en versterken met ribben en voorzetwand

bron: www.maatregelencatalogus.nl

(52)

bouwen in baksteen

Nederland, Noordwijk, dagbesteding, Onix

Antiseismische baksteen

Reykya, Kroatië, Pope John Paul II Hal,Randic&Turato

Barcelona, Spanje, Casa 1101, H Arquitectes

bouwen in houtskeletbouw

Milaan, Italië, Slow food pavilion, Herzog & de Meuron

Givrins, Zwitserland, Maison Villageoise, Clavien Rossier

Alberschwende, Oostenrijk, Höller House, Innauer-Matt

Almere, Nederland, Opgetilde woningen, Onix Architecten

102 103

(53)

bouwen in staal

Eck en Wiel, Nederland, Huis te wiel, Nextarchitects

Amsterdam, Nederland, Villa +, Inarchitects

Blauwestad, Nederland, Dijk Huis, Jager Janssen architecten BNA

Berlicum, Nederland, Countryside Villa, Maas architecten

bouwen in beton

Leymen, Frankrijk, Rudin House, Herzog& de Meuron

Aardbevingsbestendige betonelementen

Savièse, Zwitserland, Habitation Savièse, Anako Architecture

Medeglia, Zwitserland, Montebar Villa, JM Architecture

(54)

toepassen duurzame materialen

Redmond, Australiè, strobalen huis

Salamanca, Spanje, Casa Demayal, Angel León Ruiz Salamanca, Spanje, Casa Demayal, Angel León Ruiz Madrid, Spanje, houten huis, Elii

toepassen nieuwe technieken

Amterdam, Nederland, 3D print cabin, Dus Architects

Shanghai, China, WinSun Decoration Design Engineering

Minnesota, Verenigde Staten, betonnen kasteel, Andrey Rudenko

Austin, Verenigde Staten, 3D geprint huis, New Story

106 107

(55)

4.2 ruimtelijk &

architecteur: versterken

Versterking van de woning leidt vaak tot een reeks van technische ingrepen. Doelstelling zou echter moeten zijn dat elke versterkingsmaatregel ook een bepaalde ruimtelijke en/of architecto- nische meerwaarde oplevert. Bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, levensloopbestendig bouwen, extra woonruimte en

het creëren van meer woonkwaliteit. Gezien de complexiteit van het versterkingsproces is het gewenst dat bewoners bij deze

keuzes begeleid worden door een duo van architect en

constructeur. Daarnaast speelt het idee om een dorpsmeester aan te stellen. Iemand die bewoners kan inspireren en helpt de ruimte-

lijke kwaliteit van het dorp als geheel te bewaken.

(56)

Alleen versterken

Usquert, Nederland, versterking van fundering

Gebouw in Groningen met tijdelijke bescherming tegen aardbeving

versterken en duurzaamheidsmaatregelen

Zonnepanelen voor zelfvoorzienendheid

Slimme systemen

Isolatie voor energiebesparing

Lincoln, Verenigde Staten, Passiv House, Studio3 Architecture Toevoegen van balken binnen constructie

Schokbetonschuur met toegevoegde flanken

110 111

(57)

versterken en verkleinen

Constitución, Chili, Villa Verde, ELEMENTAL

Toronto, Canada, gesplitst huis

Barneveld, Nederland, doorgezaagd huis

Toronto, Canada, verkleinde woning

versterken en deels vervangen

Destelbergen, België, House DS, Bayens architects

Melbourne, Australië, Parkville Residence, Steffen Welsch

Isle of Coll, Schotland, White House, WT architecture

Marseille, Frankrijk, La Grange de Mon Père, MJ architectes

(58)

versterken en onderkelderen

Woning heffen voor onderkeldering woning

Kelder onder bestaande woning uitgraven Onderkeldering van bestaande woning

versterken en vergroten

Baars, Nederland, Verschoven Huis, Onix Gent, België, Woning S+M, Simon Vermote Architecture

Brunnwald, Oostenrijk, uitbreiding, HPSA

Uithuizen, Nederland, base isolation van de Maarlandhoeve

Schokbetonschuur met toegevoegde flanken

114 115

(59)

versterken en verhogen versterken en optoppen

Groningen, Nederland, Woning, DAAD Architecten

Opgetild huis, NW Structural Moving

Rotterdam, Nederland, Schieland Huis, MVRDV

Opijnen, Nederland, woning en hooiberg Zabrze, Polen, D-House, Zawelski Architecture

Madrid, Spanje, Caixa Forum, Herzog & de Meuron

Hamburg, Duitsland, Elbphilharmonie, Herzog & de Meuron

Ludena, Spanje, Ludehouse, Grupo Aranea

(60)

4.3 ruimtelijk &

architecteur: herbouw

Uit de enquêtes is gebleken dat een groot deel van de bewoners de voorkeur geeft aan sloop van de huidige en vervolgens herbouw van een nieuwe woning. Indien gekozen wordt voor herbouw zijn er naast traditionele woningtypologieën ook tal van alternatieve bouwvormen mogelijk (afhankelijk van de ruimtelijke

en financiële mogelijkheden). Voorbeelden hiervan zijn: een modernistische woning met een traditioneel volume, een woning op palen met prachtig uitzicht, een drijvende woning midden in de

natuur of een collectieve hoeve in het landschap. Bij herbouw geldt de noodzaak van architectuurbegeleiding misschien nog wel

nadrukkelijker.

119 118

(61)

dezelfde woning terugbouwen

Kapel-Avezaath, Nederland, woning, VDM

Woning in Overschild Groningen, Nederland, woning, ZON wonen

Akersloot, Nederland, woningen, Noord-Holland Architecten

Hetzelfde volume terugbouwen

Uppgrenna, Zweden, Naturhus, Tailor Made Architects

Schijndel, Nederland, De Glazen Boerderij, MVRDV

Den Haag, Nederland, Ypenburg, MVRDV

Amsterdam, Nederland, MM huis, Chris Collaris Architects

(62)

Combinatie traditioneel en modern

Milaan, Italië, Fundazione Prada, OMA

Rotterdam, Nederland, Didden Village, MVRDV

Kew Green, London, Groot Brittannië, Piercy&Company

Ierland, woning, MacGabhann Architects

Moderne woning terugbouwen

Weil am Rhein, Duitsland, VitraHaus, Herzog& de Meuron

Sittard, Nederland, woonhuis, 3D Visie Architecten

Syracuse, Verenigde Staten, Haffenden House, PARA architects

München, Duitsland, Barcode House, MVRDV

122 123

(63)

woning op palen terugbouwen

Bad Zwischenahn, Duitsland, Baumgeflüster Tree House, Baumraum

Grand Isle, Lousiana, Verenigde Staten, Steelmaster Buildings

Australië, Marika Alderton House, Glenn Murcutt

Ibiza, Spanje, NeverNeverLand, Andres Jaque

woning op dijk/terp terugbouwen

Almere, Nederland, dijkhuis, Clé van Heerden

Suffolk, Groot Brittanië, Balancing Barn, MVRDV

Almere, Nederland, villa, Jules Swijsen Architecten

Almere, Nederland, Villa Van Vijven, Next Architects

(64)

drijvende woning terugbouwen

IJburg, Amsterdam, Drijvende woonwijk

Katajanokka, Finland, Arctia Headquarters, K2S Architecten

Rotterdam, Nederland, Drijvend Paviljoen, Public Domain

Ontario, Canada, Floating House, MOS Architects

Collectieve woning terugbouwen

Utrecht, Nederland, woningen, De Zwarte Hond

München, Duitsland, Barcode House, MVRDV

Almere, Nederland, Villa Van Vijven, Next Architects

Rijswijk, Nederland, Geworteld Wonen, INBO

126 127

(65)

4.4 tijdelijk & permanent:

wisselwoningen

Afhankelijk van versterken of herbouw zijn er meerdere mogelijkheden om de tijdelijke bouwperiode te overbruggen. Uit de enquêtes is gebleken dat bewoners over het algemeen niet de voorkeur geven aan een wisselwoning aan de rand van het dorp

(deze optie dient wel verder te worden onderzocht omdat voor sommige adressen er geen alternatief bestaat). De voorkeur gaat

uit naar tijdelijke woning op de kavel of herbouw achter op de kavel. Daarnaast heeft een kleine groep interesse te verhuizen naar

nieuwe woning buiten de dorpskern.

(66)

TIJDELIJK TIJDELIJK

tijdelijk wonen op eigen kavel

Tijdelijke huisvesting, Boxtom woonunits

tijdelijk wonen elders in het dorp

Amsterdam, Nederland, tijdelijke huisvesting, Heijmans ONE

130 131

(67)

TIJDELIJK

BESTAAND

?

tijdelijk wonen in een bestaande woning

Woning in Overschild

verhuizen naar bestaande woning (dorp/ elders)

Woning in Overschild

(68)

NIEUW

?

NIEUW

verhuizen naar nieuwe woning (dorp/ elders)

Roosendaal, Nederland, woonhuis, Zone Zuid Architecten

verhuizen naar nieuwe woning achter op kavel

Amsterdam, Nederland, House MM, Chris Collaris Architects

134 135

(69)

1.

2.

4.

3. Mogelijke locaties wisselwoningen

Stand van zaken mei 2018. Aantal locaties in later stadium terugbrengen tot 1 a 2.

(70)

5. dorpsvisie

(71)

5.1 verkenning

toekomstscenario’s

In het interactieve proces is er van grof naar fijn gewerkt. Tijdens de 1e workshop is een breed scala aan denkrichtingen gepresenteerd, variërend van herbouw op de eigen kavel, transformatie van de dorpskern tot wonen aan het Schildmeer. Omdat de verhouding

versterken versus herbouw nog niet duidelijk was zijn verschillende percentages gehanteerd. De denkrichtingen zijn vertaald naar integrale scenario’s die op basis van reacties uit het dorp verder zijn doorontwikkeld of weggestreept. De scenario’s gericht

op duurzaamheid en natuur worden het hoogst gewaardeerd.

(72)

Mogelijke toekomstscenario’s

HOOFGEBOUWEN 90% RENOVEREN / 10% NIEUWBOUW - GELIJKMATIG

rijksmonumenten en karakteristieke panden renoveren nieuwbouw

HOOFGEBOUWEN 70% RENOVEREN / 30% NIEUWBOUW

rijksmonumenten en karakteristieke panden

nieuwbouw renoveren

rijksmonumenten en karakteristieke panden nieuwbouw nieuwbouw

90/10 225/25

70/30 175/75

50/50 125/125

30/70 75/175

15/85 37/213

nieuwbouw renoveren

90/10 225/25

70/30 175/75

50/50 125/125

30/70 75/175

15/85 37/213

nieuwbouw renoveren

90/10 225/25

70/30 175/75

50/50 125/125

30/70 75/175

15/85 37/213

nieuwbouw renoveren

90/10 225/25

70/30 175/75

50/50 125/125

30/70 75/175

15/85 37/213

nieuwbouw renoveren

90/10 225/25

70/30 175/75

50/50 125/125

30/70 75/175

15/85 37/213

15% - 85% 50% - 50% 30% - 70% 70% - 30% 90% - 10%

eigen kavel

% versterken / % herbouw

dorpskern Landschap schildmeer eemskanaal

142 143

(73)

toekomstscenario’s - eigen kavel

Herbouw op eigen kavel: 15% versterken, 85% herbouw

toekomstscenario’s - dorpskern

Herbouw in/ rond de doprskern: 50% versterken, 50% herbouw

karakteristieke panden en monumenten hoofdbebouwing versterken karakteristieke panden en monumenten

hoofdbebouwing versterken

(74)

toekomstscenario’s - dorpskern

Herbouw in/ rond de doprskern: 15% versterken, 85% herbouw

toekomstscenario’s - Landschap

Herbouw in het landschap: 15% versterken, 85% herbouw

146 147

karakteristieke panden en monumenten hoofdbebouwing versterken hoofdbebouwing herbouw karakteristieke panden en monumenten

hoofdbebouwing versterken hoofdbebouwing herbouw

(75)

toekomstscenario’s - schildmeer

Herbouw aan Schildmeer: 90% versterken, 10% herbouw

toekomstscenario’s - eemskanaal

Herbouw aan Eemskanaal: 70% versterken, 30% herbouw

karakteristieke panden en monumenten hoofdbebouwing versterken karakteristieke panden en monumenten

hoofdbebouwing versterken

(76)

zelfvoorzienend:

Zelfvoorzienend oversCHiLd?

wonen in het bestaand dorp tussen zonnevelden en productietuinen

80% versterken - 10% herbouw Herbouw: Op eigen kavel

De mening van het dorp:

Duurzaamheid: JA

Herbouw op eigen kavel: JA

150 151

(77)

attractie: nieuwe bouwvormen/programma verdichting + uitbreiding

Cultureel

oversCHiLd?

wonen in de vernieuwde dorpskern aan de centrale brink

30% versterken - 70% herbouw Herbouw: In/ rond de dorpskern

Cultureel: Nee

Transformatie dorpskern: JA

(78)

naar natuurgebied

Natuurlijk

oversCHiLd?

wonen midden in de nieuwe natuur aan het schildmeer

30% versterken - 70% herbouw Herbouw: Aan het Schildmeer

Natuurlijk: JA

Wonen aan Schildmeer: JA

154 155

(79)

nieuw cluster: verplaatsen van dorpskern

sportief

oversCHiLd?

wonen in het open landschap aan het collectieve sportpark

50% versterken - 50% herbouw Herbouw: In het landschap

Sportief: Nee

Wonen in landschap: JA

(80)

naar kanaal

recreatief oversCHiLd?

wonen bij de jachthaven aan het eemskanaal

15% versterken - 85% herbouw Herbouw: Aan het Eemskanaal

Recreatief: JA

Wonen aan Eemskanaal: Nee

158 159

(81)

5.2 dorpsbrede verbeteringen

Op basis van de input uit de workshops en enquêtes zijn samen met de bewoners een aantal dorpsbrede verbetering geformuleerd

die bijdrage aan de algemene leefbaarheid van het dorp. Deze verbeteringen zijn: 1. verbeteren verbindingen van, naar en rond

het dorp 2. toevoegen natuur 3. duurzaamheidsmaatregelen (waaronder gasloos) 4. verminderen verkeersoverlast 5. extra openbare ruimte. Deze dorpsbrede verbeteringen zijn zowel samen als los van de versterkingsopgave te realiseren. In het vervolgproces moeten deze maatregelen getoetst worden op

haalbaarheid en verder worden geconcretiseerd.

(82)

rondje eemskanaal: 5 km, 1 uur wandelen

rondje overschild: 2,5 km, 0,5 uur wandelen

Nieuwe verbinding naar schildmeer verbinding naar Appingedam

rondje schildmeer: 16 km, 1 uur fietsen rondje eemskanaal: 5 km, 1 uur wandelen

kerkenpad tussen percelen door

wandelpad rondom dorp

Fietsverbinding naar Groningen

verbeteren verbindingen

Aanleggen nieuwe verbindingen rond het dorp en naar de stad

162 163

Versterking OVerschild dOrPsVisie

(83)

N279 fietspad, Nederland Brug in ‘t Roegwold Parklands of Floyds Fork, Louisville, Verenigde Staten, WRT Wandelpad langs bosrand bij Alphense Bergen

innovatie: veplaatsing op kavel

sloop/(speciale) nieuwbouw attractie: nieuwe bouwvormen/programma

verdichting + uitbreiding Rondje Overschild

(Fiets)verbinding langs Eemskanaal

Kerkenpad tussen percelen door Paden door nieuwe natuur

verbeteren verbindingen

Versterking OVerschild dOrPsVisie

(84)

Groene buffer rondom dorpskern

tetjehorn

Naar eems Groene verbinding langs eemskanaal

Hoeksmeer

‘t roegwold slibdepots langs eemskanaal

Uitbreiden bosschages

overschild als ‘stepping stone’

tussen natuurgebieden

Nieuwe natuur

Toevoegen natuur rond het dorp en verbeteren verbindingen omliggende gebieden

166 167

(85)

Populierenbos op slibdepot Nieuwe natuur

Groene verbindingen langs kanaal Park rondom dorp

Nieuwe natuur

(86)

duurzame energie op gaslocaties

Glasvezel aansluiting

individuele maatregelen

koudeopslag in schildmeer warmteopslag

Zonne-energie

duurzaamheidsmaatregelen

Investeren in duurzaamheidsmaatregelen op individuele en dorpsschaal

170 171

(87)

Dorpswindmolen (duurzame energie: zonnepanelen/biogas/etc.)

Warmte-koude opslag Schildmeer Individuele duurzaamheidsmaatregelen

Glasvezel aansluiting