Lapilli

AFZETTINGEN WTKG22(2), 2001 36

Lapilli

LarsvandenHoek+Ostende

De menselijke stamboom wordteen

struik

Die tweede radiatieligt bij demensbij deverschillende vormendie

vroegeronder Homoerectuswaren onderge-bracht. Al dezemensenhadden, afgezien vande _schedel,

een modem skelet. _{Australopithecinen} (inclusief de ‘Homo’soorten habilisen_{rudolfensis )}haddeneen primi-tievere_{voortbeweging, hetgeen duidelijk} inhun bottente herkennen is.

Opzich is destruikvormigeevolutiedus_zinnig,alhoewel men wel _voorzichtig moet _zijn. Veel van de

Australo-Wie de_{ontwikkelingen op hetgebied} vande

paleoantropologie de laatste_jarenheeft_gevolgd, heeft de stamboomvandemenszien veranderenvan eensimpele

boom ineenwoest_struikgewas.ZoalsDr. de Vosvanhet Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis het_zegt: “Als_jehetnunietmeer_snapt, dansnapjehet!” Hetwas inderdaadtesimpelom waartezijn.Eerst_{kreeg je}

Austra-lopithecus afarensisdie evolueerde in A.africanus. Daar-naasthadjeeendoodlopende lijnin de_{Australopithecini,} diesoms als eenapartgeslacht, Paranthropus werd on-derscheiden. Van_{africanus gingen} we naarde oudste

Ho-mo, H.habilis,die via H.erectuss.1.ontwikkeldetotonze

eigensoort.

Maarzo_simpelzienwehet_allangnietmeer.Homoerectus is _opgesplitstin vier soorten, H. erectus, H.ergaster,H.

heidelbergensisand H.antecessor.Homorudolfensiswerd

vanH. habilisafgesplitst. Bovendien_neigensteedsmeer

wetenschappers detweelaatstgenoemde soorten_bij

Au-stralopithecusonder te_brengen.En het aantalsoortenin dat_geslacht was de laatste_jarenal_toegenomen doorde

beschrijvingvanAustralopithecusanamensis,A.gahrien

A bahrelghazali. Daarmee is de stamboomvandemens dus_omgevormdtoteenstruik._Opzich is dat niet storend. Evolutiewordtallangniet_meergezienalseenrechtlijnig

proces. Deontwikkeling vannieuweeigenschappen leidt vaak tot eenexplosie vansoorten diemetelkaar

concur-reren. Inhet _geval vandeevolutievan demens zou die

soortvorming een_{gevolg zijn} van_{het aanpassen}aaneen

nieuwe_{leefomgeving,} de vlakte.De VosenSondaar(lit. 5)trokken_{enige jaren geleden}een_overtuigende

vergelij-kingtussende evolutievandemens endievan eenandere diersoort die de vlakte_veroverde,het_paard.Beide

groe-pen kennentwee_perioden van_{zogenaamde adaptieve} ra-diatie.De eerstezodrasoortenvoorheteerst

op de vlakte

verschijnen en eentweedewanneerhet

37 AFZETTINGEN WTKG22(2),2001

pithecus soorten _{zijn gebaseerd op weinig fossielen (A.}

bahrelgahzali is alleen bekendvan eenklein _stukje

on-derkaak), zodat_sommige‘takken’vande struik weleens

samengevoegd kunnen worden als ermeerfossielen ge-vonden worden.Een_{groterprobleem}is echter dat de_grote radiatie binnen_{Australopithecuspas heel laat op gang}lijkt tezijn gekomen.En dat_{terwijl volgens} het evolutionaire model de_adaptieveradiatie_plaatszoumoeten vinden_bij hetveroveren vandevlakte.Maarrondde 4_{miljoen j}aar

geleden vindenwealleen_{Australopithecus} anamensisen tussen de3,5 en3 miljoen jaaralleenA. _afarensis. Alle reden dusvoorpaleontologen om _nogeensgoed te zoe-ken in de Afrikaanse_aardlagen vantussende 3en4

mil-joen jaaroud. En die zoektocht heeftnu succes gehad.

In eengebiedten westen vanLake Turkana(Kenia) zijn

botten_gevondenvan eennieuwe_{mensachtige (lit. 3).} De totale_{oogst bedroeg}eenslaapbeen, tweestukken

boven-kaak, een paar losse kiezen eneen goeddeels complete,

maarvervormde schedel. De ouderdomvande vondsten

ligt tussen de3,5 en _{3,2 miljoen jaar. Afgelopen} maart werd de nieuwesoort_gepubliceerd in Nature dooreen

teamvanauteursdataangevoerd werd doorMeave_Leakey. Dat het hier inderdaadom eennieuwesoort_gaat,is wel

duidelijk.Alhoewel de verschillendekenmerkenvandeze

mensachtigestukvoorstuk ook in anderesoorten_terugte vinden_zijn,is de combinatiebinnen éénsoortuniek. Maar de auteursnemenhet zelfseen stapjeverder, en

gebrui-ken de vondstenom eengeheelnieuw_geslachtte

beschrij-ven:Kenyanthropus. Desoortnaamplatyops verwijstnaar éénvan de meestopvallende kenmerken van _deze aap-mens,het_{platte gezicht.} Naast de nieuwesoort_plaatsen zeook de_{zogenaamde 1470-schedel,} dieookeen opval-lend_{plat gezicht} heeft,in het_{geslacht Kenyanthropus.} Is hetzinnig om eennieuw_geslacht te_beschrijven? Die

vraag steltook DaniëlLiebermanzich ineencommentaar op de nieuwe vondst in Nature(lit. 4). Leakey etal. zijn

uiteraardvan mening dat het_{zinnig is,} anders zoudenze het niet doen._Zijstellen dat het_alternatief,alle

Australo-pithecinen inéén_{genus(nl. Australopithecus) stoppen,} in ieder_geval niet _klopt. Er worden dan meerdere_lijnen

samengenomen, zodatje eenrommeltje krijgt. Volgens die redenatie is het beterom keuzente_maken,endieals

uitgangspunt voorverder discussietegebruiken.Maar als

je dan_kijktwelke keusze maken,dan

vraagje jeaf of andere motieven daargeenrolbij spelen.Niets_menselijks is de_{paleoantropoloog} vreemd. En is het toeval datnu

juistde 1470-schedelweer vanstalgehaald wordt? KNM-ER 1470 is de trots van de familieLeakey. Ooit is _hij

gevonden door_Richard, Meave’s_echtgenoot enMeave heeft hemzelfin elkaar_gezet. Deschedelis echter ook het enfantterribleonder de Afrikaanse hominiden fossie-len. In de_loopder_tijdis_hijal_geplaatst in Homo habilis enHomoerectusenuiteindelijk geplaatstineeneigensoort Homo_rudolfensis. Maar_afhankelijkvanhet model_watje

aanhangtkan_jehem dusook_{Australopithecus rudolfensis} of_{Kenyanthropus rudolfensis} noemen.Het is natuurlijk

logisch dat de_Leakey’s zelf_proberende_positievanhun

eigen 1470te_{verduidelijken.} Maar ofzedaar in slagen

methet creëren van een nieuwe_{geslachtsnaam,} is maar zeerde vraag.

In_zijncommentaar_geeftLieberman zelfaandat_zijn voor-keur_uitgaat naar het_dumpen van alle _primitieve

aap-menseninAustralopithecus. Dat wordt dan inderdaadeen

vuilnisvatgenus, maardatlijktwel de_{eerlijksteweergave} vandehuidige standvanzakenvan onzekennis. We heb-bennueenmaalweinig fossielen,en_{dus geengoed}beeld

van devariatie binneneen soort.Iedereandere

paleonto-loogneemtin zo’n_{geval zijn}toevluchttot termenals_‘sp.’,

‘indet.’, ‘cf.’ of ‘aff.’. Zo niet de_{paleoantropoloog.} Die zal ieder stuk opnaamwillen_brengenenzelfs de_plaatsin de stamboomzogoed mogelijkwillen_bepalen. Er zal nog heelwattijdoverheen gaan, voordatwedaadwerkelijkde

plekvan_{Kenyanthropus platyops} in de_menselijk stam-boom kennen.

Vrijwel gelijkmetdepublicatieoverKenyanthropus ver-scheen het_langverwachte artikelover eenmogelijke voor-oudervandemens vanzo’n 6_{miljoen jaar}oud._Lang

ver-wacht, wantal vanafheteerstepersberichtoverde vondst

vandeze MilleniumManzijndeauteursdooreen media-circus omgeven. En de discussies die Brigitte Senuten MartinPickford _{omringen gaan}zeker niet alleen over wetenschappelijke vragen(lit. 2). Pickford spendeerde vijf

dagen vanzijnveldwerk ineenKeniaansecel,omdater

onduidelijkheid zou zijngeweestover zijn

onderzoeks-vergunning. Pickford zelfbeweert slachtoffertezijnvan

eensamenzwering die is _opgezet door Richard_Leakey. Deanimositeittussendebeide onderzoekers bereikte_enige

jaren geleden zijn hoogtepunt toenPickford samenmet Eustace_Gitongahet boek‘Richard_Leakey; Masterof

de-ceit’ publiceerde. Daarnaast worden Senut enPickford ervan_beschuldigd sleuven gegraventehebben_opeen

vind-plaats waar Andrew Hill al_{jaren systematisch} aanhet opgravenwas.Degemoederen warenin ieder_{geval hoog}

opgelaaid, en de _grote verliezerwashet toch al

bescha-digdeblazoenvan de_{paleoantropologie} als_wetenschap. Maar met de_publicatie van Orrorin _tugensis, zoals de officiëlenaam vanMillenium Mannuis,kan de discussie zich richten_opde_{wetenschappelijke vraagstelling.} Aiello enCollard_{(lit. 1)geven in}eencommentaar_{op de nieuwe} vondst in Nature daareenvoorzet voor. De voorzichtig-heid diezedaarbij in achtnemenisveelzeggend.

Orrorin_tugensis is beschrevenaan dehandvan 13 fos-sielen uit de_TugenHills in Kenia. Er_zijn zowel kiezen

gevonden als fragmenten vanbottenvan de ledematen. Over de_juistheidvandedateringkunnenweinig twijfels

bestaan: de_geologie vanhet_gebied is _goed bekend. En die _datering maakt devondsten _juist extrainteressant. Moleculaire studiesvoorspellen dat de_afsplitsingtussen

mensapenen mens zo’n5-8 _{miljoen jaar geleden} heeft

plaatsgevonden. En meteen_datering van 6_{miljoen jaar} zit Orrorin _preciesin dat venster._Vanwege die_datering is _volgensAiello_enCollard Orrorin zondermeer een

be-langrijke vondst.

AFZETTINGEN WTKG 22 (2).2001 38

mens,plaatsenzevraagtekens bijde_{interpretatie}die Senut enPickfordaande fossielen geven. Het is dan ook

opval-lend_{dat, waar} de meestepaleontologen door de bomen het bos niet meerzien, deze_{wetenschappers} met grote

stelligheidweleenboomneerzetten.Een boom die

sim-pel is enerheel anders uitziet dan alleswat tot dusver gepubliceerd is. _Ardipithecus staatop een _zijtaknaarde apenenAustralopithecus, inclusief_{Paranthropus,} iseen

doodlopende tak. Orrorin_tugensis staat, hoe kan het ook

anders,aanhetbeginvan eenrechtelijnnaarde moderne mens.Tussen OrrorinenHomo staat het nieuwegeslacht Praeanthropus. Dat_geslachtbestaat uiteen samenraap-selvan_{Australopithecinen, waarbij} desoort_afarensis zelfs

in tweeën is gesplitsten gedeeltelijk bij Praeanthropus,

gedeeltelijk bij Australopithecus is_{ondergebracht.} Degedachteachter deze_{hoogst originele}boom is Senut’s

overtuiging dat nietzozeer deschedels enkiezen, maar de bouwvanhetskeletdesleutelisom de relaties tussen de verschillendesoorten teontrafelen.De_{belangrijkste} kritiek op het werkvanSenutenPickford richt zich op de vraag, ofwe wel voldoendeskeletmateriaal hebbenom daar_{zinnige uitspraken} overtekunnendoen. Bovendien

zijner_twijfelsoverhaar_{interpretatie}van_bepaalde vond-sten. Zo iser_{volgens sommige collega’s} teweinig mate-riaal_om metzekerheidte

zeggendat Orrorin toch niet meer op een mensaaplijkt. Voorzichtigheid lijkt

gebo-den.De_geschiedenis vanArdipithecus ramidus_ligtnog vers in het_geheugen. Zeven_{jaar geleden}werd dezesoort als de oudste_{Australopithecus} beschreven lit._6),om bin-nen acht maandennapublicatie gereviseerd teworden. Nu wordt het alseenproblematischapartgeslacht gezien. En dat lot _lijktooktezijn weggelegd voor Orrorin. In ieder ander_geval zoujezeggen:“Ga_terugnaarhet veld

enverzameleens watmeerfossielen.” Gezien de tumultu-euze _{voorgeschiedenis} is hetmaar de _vraagofdat hier kan.

“Als_jehetnunietmeersnapt, dan snapjehet.” De

men-selijkeevolutie iseenstruikenzijnwortelszittennog onder de

grond verborgen. De_enigemanierom meerinzichtte krijgenis hetverzamelenenbeschrijven vannieuwe vond-sten. Daarin hebben deteams van SenutenLeakey ons voorzien_endat is _vooruitgang. Enwatbetreft de nieuwe theorieën._Ach, daar haddenwein de_{paleoantropologie}

juistaleenovervloedaan.

Literatuur

1 _Aiello,L.C. & M.Collard,2001._{Palaeoanthropology;} Ournewestoldest ancestor? Nature410,p. 526-527. 2 _{Butler, D.,} 2001. The battle of

TugenHills. Nature

410,p. 508-509.

3 _{Leakey, M.G.,}F. _Spoor,F.H. Brown,P.N. _Gathogo, C. _Kiarie, L.N._Leakey & I. _McDougall,2001. New hominin genus fromeastern Africa shows diverse middle Pliocene_lineages. Nature410,p. 433-440. 4 _{Lieberman, D.E.,}2001. Another face in_ourfamilytree.

Nature410,_p.419-420.

5 _Vos,J._de,P.Y. Sondaar & J.W.F.Reumer, 1998. The evolutionof homonidbipedalism. Anthropologie 36/

1_(2),p.5-16.

6 _White, T.D., G. Suwa & B.Asfaw, 1994.

Australo-pithecus ramidus,a newspecies ofearlyhominidhom

Aramis, Ethiopia. Nature371,p. 306-312.

*Lars vanden HoekOstende, Naturalis,Postbus_9517, 2300 RALeiden,email:Hoek@naturalis.nnm.nl

Spoellatorquayensis 990

Janssen)

Clio aff. saccoI

A.W. Janssen, 1 (Tek. Arle

Checcia-Rlspoll, 1321