Christel Wolterinck ProU
Inspratiemiddag Scheikunde 7 oktober 2021
Formatief ‘Toetsen’,
wat vraagt dat van docenten en leerlingen?
IP:
LEERDOELEN THEORIE ONDERZOEK
1. 2. 3. 4.
CONCLUSIE 5.
Waar gebruiken we toetsen voor?
Wie ben ik?
Christel Wolterinck
c.wolterinck@marianum.nl c.h.d.wolterinck@utwente.nl Programmaleider Onderwijs
Marianum (Groenlo / Lichtenvoorde) Stichting Carmelcollege
Onderzoeker Universiteit Twente
Na vandaag
• Kan ik het concept formatief ‘toetsen’ uitleggen aan leerlingen en collega’s
• Kan ik de strategieën duiden die nodig zijn om het proces van formatief toetsen in de les vorm te geven
• Kan ik herkennen hoe ik deze strategieën terug zie in mijn lespraktijk.
Wat gaat goed? Wat behoeft aandacht?
Opdracht 1: Openingsvragen
https://padlet.com/c_wolterinck/hb3cdvro7n0c9snk
Wat is formatief toetsen volgens U?
Wat is de reden om met formatief toetsen aan de slag te gaan?
Wat hoop je van deze workshop op te steken?
Definitiekwestie
• De term "assessment" wordt in Nederland vertaald naar "toetsen”, maar dit is een woord met verschillende betekenissen.
• Wat zien wij als formatief ‘toetsen’?
Formatief toetsen
• Definitie: toetsing (in welke vorm dan ook) met als doel informatie te verkrijgen over het onderwijsleerproces om hier sturing aan te geven (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009).
• Waarom belangrijk: kan leiden tot betere leerresultaten van leerlingen (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009).
• Feedback speelt cruciale rol (Sadler, 1989; Van der Kleij, Vermeulen,
Schildkamp & Eggen, 2015).
Waar gebruiken we toetsen voor?
Formatief Toetsen
(toetsen om ervan te leren)
Waar gebruiken we toetsen voor?
Summatief toetsen
(beoordelen van het leren) Formatief toetsen
(toetsen om ervan te leren)
Formatief versus summatief
Formatief toetsen is als de kok de soep proeft:
Gericht op de voortgang en ontwikkeling; moet er nog wat aan de soep worden toegevoegd?
Summatief toetsen is als de klant de soep proeft:
Gericht op het toekennen van een oordeel; is de
soep van voldoende kwaliteit?
Balans…
Ontwrichte verhouding tussen toetsen en leren
Formatief toetsen heeft als doel informatie te geven aan de docent en leerlingen over de
mate waarin de leerstof al wel of niet beheerst wordt. Deze informatie kan worden gebruikt om het leerproces waar nodig bij te sturen
Toetsen is het startpunt van leren!
Welke van de onderstaande voorbeelden zijn formatief?
A. Cijferloos lesgeven.
B. Leerlingen geven met rode, oranje en groene bekers aan of ze de instructie wel of niet begrepen hebben.
C. Een diagnostische toets die wordt afgenomen drie weken voordat de echte toets wordt genomen.
D. Elke les begint met een mondeling waarvan de resultaten meetellen voor het uiteindelijke cijfer.
E. Extra uitleg nadat de docent een misconceptie heeft vastgesteld bij een deel van de klas.
F. Een vraag op een exit ticket: “Wat is het verschil tussen massa en gewicht?”
Formatief toetsen slaat een brug tussen Onderwijzen en Leren indien er een vervolgactie plaats vindt na de waarneming/meting
Docent: “Hoe weet ik of mijn leerlingen leren?”
Leerling: “Hoe weet ik of ik iets geleerd heb?”
Docent en leerling: “Hoe kunnen we samen het leerproces gerichter sturen?”
Wat is Fomatief Toetsen (niet)?
Onderdeel van de didactiek Toetsing
Bron: Toetsrevolutie
Wat is Fomatief Toetsen (niet)?
Onderdeel van de didactiek Toetsing
1. Doelgericht werken
Bron: Toetsrevolutie
Wat is Fomatief Toetsen (niet)?
Onderdeel van de didactiek Toetsing
1. Doelgericht werken
2. Processen van formatief handelen
Bron: Toetsrevolutie
Wat is Fomatief Toetsen (niet)?
Onderdeel van de didactiek Toetsing
1. Doelgericht werken
2. Processen van formatief handelen 3. Gepaste ondersteuning richting zelfstandigheid: kwaliteitsbesef bijbrengen
Bron: Toetsrevolutie
Wat is Fomatief Toetsen (niet)?
Onderdeel van de didactiek Toetsing
1. Doelgericht werken
2. Processen van formatief handelen 3. Gepaste ondersteuning richting
zelfstandigheid: ‘Een neus voor kwaliteit ontwikkelen’
4. Gepaste ondersteuning richting zelfstandigheid: feedbackprocessen
Bron: Toetsrevolutie
Bron: Toetsrevolutie
Lessenserie voorbereiden Doelen bepalen
Les voorbereiden
Leerproces leerlingen analyseren
Leerdoelen en succescriteria
bepalen
Lesaanpak bepalen
Aanpak informatie verzamelen
bepalen
Les uitvoeren
Leerdoelen en succescriteria
delen
Informatie verzamelen
Informatie analyseren en interpreteren
Data geïnformeerde
follow-up
Les evalueren
Leerproces leerlingen analyseren
Reflecteren op handelen
docent
Formatief toetsen in de les
Vaardigheden hiërarchie
(Wolterinck et al, 2019)
Formatief toetsen: 5 strategieën
Leerdoelen en succescriteria
Informatie
verzamelen Feedback
Peer assessment
Self-assessment
Mede- leerling Docent
Leerling
Waar staat de leerling nu?
Waar werkt de leerling naar toe?
Hoe komt de leerling naar de gewenste situatie?
(Black & Wiliam, 2009)
Werkt alleen in samenhang!
Leerdoelen en succescriteria
Informatie
verzamelen Feedback
Peer assessment
Self-assessment
Mede- leerling Docent
Leerling
Waar staat de leerling nu?
Waar werkt de leerling naar toe?
Hoe komt de leerling naar de gewenste situatie?
(Black & Wiliam, 2009)
Leerdoelen en succescriteria
Leerdoelen beschrijven wat een leerling moet kennen en kunnen.
Succescriteria beschrijven wat daarvoor nodig is.
Maar hoe deel je leerdoelen en succescriteria
nou zodanig met leerlingen dat de verwachtingen
duidelijk zijn?
Schrijven van een practicumverslag (of andere schrijfopdracht)
Laat leerlingen een indeling maken van
practicumverslagen van hoge kwaliteit naar lage kwaliteit
Welke kenmerken voor succes herkennen de leerlingen?
Samen een neus voor kwaliteit ontwikkelen!
Feed up: waar werk ik naartoe?
Scheikunde
Laat leerlingen elkaars werk voorzien van feedback.
Gebruik hiervoor de samen opgestelde succescriteria.
Feed back: waar sta ik nu?
Leerlingen bespreken feedback met peers
Practicumverslag krijgt een verbeterslag op basis van ontvangen feedback
Feed forward: hoe kom ik op mijn
gewenste niveau?
Voorbeeld wiskunde
Oplossing 1
Oplossing 2
Oplossing 3
Oplossing 4
Oplossing 5
Oplossing 6
Voorbeeld Nederlands
Bron: informED training, Universiteit Twente
Informatie verzamelen
Informeel informatie verzamelen over het leerproces, bv.:
vragen in de klas, discussies in de klas, observeren
Formeel informatie verzamelen over het leerproces, bv.:
diagnostische toetsen, enquêtes, externe
toetsen
Diagnostische vragen
op zoek naar misconcepties
Wat is de juiste verhoudingsformule voor Calciumfosfaat?
A B C D
Ca
3(PO
4)
2Ca(PO
4)
Ca
3PO
42CaF
“wisbordjes”
aminozuren
Leerlingen beantwoorden individueel een vraag.
Of leerlingen werken in groepjes aan een vraag.
Docent ziet in een oogopslag of de leerlingen kennis hebben.
Structuurformules
Bron: Youtube“The Classroom Experiment”
NO hands
Dylan Wiliam
Feedback
ga er spaarzaam mee om!
Weten leerlingen genoeg om
er wat aan te hebben?
Is de taak moeilijk?
Hebben leerlingen
genoeg geoefend?
Zorgt de taak voor feedback?
Hebben leerlingen
hun best gedaan?
Feedback
Geef de instructie opnieuw.
Wacht met feedback.
Wacht met feedback.
Wacht met feedback.
Laat ze zelf nakijken.
Model van Harry Fletcher-Wood
Feedback voor de docent en leerling
Toetsen
Feedback
Actie
De docent verzamelt informatie en ziet
dit als een vorm van feedback
De leerling verzamelt informatie en ziet
dit als een vorm van feedback
De leerling gebruikt feedback om gericht actie te
kunnen ondernemen De docent gebruikt
feedback om gericht actie te
kunnen ondernemen
(Kippers et al. 2018)
Self- and peer-assessment
Leerlingen…
…herkennen elkaars moeilijkheden.
…spreken elkaars taal.
…zullen een taak niet snel onderschatten.
…geven feedback die ik zelf ook zou geven.
Bron: Anne van den Bos, Nynke Wiekenkamp
Aan de docent de taak om dit te
ondersteunen, anders…
Post-its …
Bewijs verzamelen over het leren van leerlingen en op basis hiervan de dagelijkse lespraktijk
aanpassen om tegemoet te komen aan de behoefte van leerlingen.
Mede- leerling Docent
Leerling
Waar staat de leerling nu?
Waar werkt de leerling naar toe?
Hoe komt de leerling naar de gewenste situatie?
Eén groot idee!
Waarom Formatief Toetsen?
• Meer motivatie
• Betere prestatie
• Betere differentiatie
• Betere zelfsturing
• Constructievere afstemming tussen doelen, activiteiten en toetsen
Ruimte om te experimenteren!
Leerling participatie: co-creatie, zichtbaar, feedback
‘learningwalls’
‘Leermuren’ op
Marianum
videofeedback in de les
Bewegingsonderwijs
- Aansluiting beeld in het begin en nu?
- Waar wil je zelf mee aan de slag?
- Wat mis je nog om concreet met formatief toetsen aan de slag te gaan?
Bespreek dit met degene naast u
Terug naar begin: wat is formatief toetsen
en wat is het doel?
Culturen vormen groot struikelblok
• Sectieculturen
‘Zo doen we het nu eenmaal’
‘De resultaten zijn toch goed’
‘Maar het boek moet af’
• Leiderschapcultuur niet congruent met ambities FT Te snel resultaten verlangen
Geen theory of improvement Geen lange adem
Afzijdig houden van het primair proces
Verantwoordelijkheid te veel op afstand beleggen
Begeleiding
Leerklimaat
Didactiek Programma
Zicht op leren in een feedback cultuur Visie
Praktijk
Formatieve cultuur waarin formatief handelen geldt als de rode draad
Groei!
‘Gather the evidence and use it to move students to growth and excellence:
through growth to achievement’
(John Hattie, 2019)
Kom de leestafel bekijken!
Aan de slag in de praktijk
Deze presentatie is grotendeels gebaseerd op:
• Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5–31.
• Fletcher-Wood, H. (2018). Responsive teaching: cognitive science and formative assessment in practice. Routledge.
• Kippers, W.B., Wolterinck, C.H.D., Schildkamp, K., & Poortman, C. L. (2018). Teachers’ views on the use of assessment for learning and data-based decision making in classroom practice.
• Van der Kleij, F.M., Heitink, M.C., Hoogland, I.L., Kippers, W.B., Dijkstra, A., & Veldkamp, B.
(2014). Voorwaarden voor effectieve formatieve toetsing, een praktische review. Review Studie uitgevoerd in opdracht van en gesubsidieerd door NRO.
• Van der Kleij, F. M., Vermeulen, J. A., Schildkamp, K., & Eggen, T. J. H. M. (2015). Integrating data-based decision making, assessment for learning and diagnostic testing in formative assessment. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 22, 324–343.
• Wiliam, D., & Leahy, S. (2015). Embedding formative assessment. Practical techniques for k-12 classrooms. West Palm Beach: Learning Sciences International.
• Wolterinck, C. H. D., Schildkamp, K., van Merriënboer, J. J. G., & Visscher, A. J. (2019).
Assessment for Learning: A cognitive task in secondary education. Paper presented at the ICSEI Conference, Stanvanger.
