Uw enige leverancier van een uitgebreid programma professionele electronische componenten...

■

Uw enige leverancier van een uitgebreid programma professionele electronische componenten...

BISHOPGRAPHICS IMC

duimwielschakelaars.

hulpmaterialenvoorhetmakenvanlay-outsvoorgedrukte schakelingen.

LITRONIX

light-emittingdioden, opto-isolatorenenLED-displays.

CIRCUITASSEMBLY

IC-sockets. pluggenenbandkabel.

MEMORYDEVICES

digitaal/synchro-convertersensynchro /digitaal-converters.

DATADISPLAY PRODUCTS

indicatorlampjes,metenzonderingebouwdedrivers,

LED-paneelindicatorenenLED-gloeilampvervangers. MODUTEC

spanbanddraaispoel-enweekijzer-paneelmeters.

ETKO

duimwielschakelaarsenmodulaireLED-displays. SFERNICE

metaalfilmweerstanden,draadgewondenweerstanden, Cermettrim-potentiometersenpotentiometers.

ETREL

spanning /frequentie-enfrequentie/spanningomzetters.

SIGMARON

metaalfilmweerstanden.

EUROFARAD

professionelegemetalliseerdefilmcondensatoren.

SPEKTRA-TEK

inbouwdisplayeenhedenmetled-of"Beekman"7-segment FIABLE

displays,karakterhoogtetot75mm.

prof.gemetalliseerdmylarengemetalliseerdpolycarbonaat condensatoren.

FREQUENCYDEVICES

Vraag vandaag nog onze complete catalogus.

actievefilters,modulaireoscillatorenentouch-tonedecoders.

is natuurlijk Klaasing-Reuvers B.V.

KLAASING-REUVERS B.V. HEERBAAN222 BREDA TEL.:076-879250 TELEX:54598

77120

ONAFHANKELIJK TIJDSCHRIFT

VOOR PRAKTISCHE ELEKTRONICA

Hetbedieningspaneelvoordemeerkanalen radio-telefonieaparatuurvanSELis ingebouwdindebenzinetankvandeze politiemotor

(foto:StandardElektrikLorenz) waarinopgcnomcn„ELECTRONDIGEST”,orgaanvanhet

InternationaalDocumentatieCentrumvoorElektronische Toepassingen(IDOCET)Antwerpen

Uitgavevan:

KluwerTechnischeTijdschriften B.V.

i

Redactie,administratieenadvertentie-afdeling Polstraat9,Postbus23,Deventer-6600, tel.05700-74411,giro861221 Telex:49540

Intro

Computers van de toekomst

Bankrelatie:

AlgemeneBank NederlandN.V.,Deventer No. 596247265

Redactie:

C.J. Bakker,hoofdredacteur J.G. Smilde,redacteur

5 Basisbegrippen

Eerste hulp bij afkortingen

Medewerkers:

N.Baaijens,R.Bakker,ing.J.O.deBctue, ir.W.vanBokhovenR.W.Budding,H.Busman, C.L.Doesburg,R.Y.Drost,C.A.J.vanderGeer, ir.J.P.C.vanGennip,J.H.M.Goddijn,R.vanHest, ir.J.M.vanHofwccgen,J.H.Jansen,ir.F.H.J.F.Janssen, drs.W.D.M.Janssen,M Jungerling,J.vanKeulen, Th.R.J.Koehoorn,R.F.Korst,J.Kosterman,M.Leeuwin, H.Leydcns,ing.Th.C Lof,W.Olthoff,

drs.C. F.Ruyter,drs.F.M.Schimmel,D.H.Schravendeel, H.Smits,F.A.S.Sterrenburg,J.J.Stevens,J.A.Weishaupt, B.vanWicrst,D.Winia,N.E.deWit,J.J.vanZeeland.

Medewerkersbuitenland:

dr.W.Baier,W.deBoeck,J.Cuppens,H.Denis,.

E.J.R.Engelen,R.Evcraerts,dipl.ing.W.Exncr, T.Laurence,W.Lefebvre,R.Lingier,R.Pccters,H.Saeys, P.E.M.vandeWijngaert.

DeinRadioElektronicaopgenomenschema’senbouwbeschrijvin- genzijnuitsluitendbestemdvoorhuishoudelijkenexperimen­

teelgebruik -(octrooiwct)

Nietsuitdezeuitgavemagopenigerleiwijzewordengereprodu­

ceerdofvermenigvuldigdzondervoorafgaandetoestemmingvan deuitgever.

©1977

Telecommunicatie techniek Euronet

Politie-radiotelefonie apparatuur Draadloos alarmsysteem

8

15 59 Tentoonstellingen

Montreux: tiende TV-symposium (2) 17

Astro-elektronica

Digitale transmissie apparatuur voor satellietsysteem

Stroomvoorziening

Voedingen: Lineair of schakelend? (3) 25 Spitsvondige schakelingen

Logische tester Transistor tester

35

Abonnementen:

35

JaarabonnementNederland(incl.4%BTW)f45,24 JaarabonnementBelgië(incl.6%BTW)Fr.775,- Jaarabonnemcntoverigbuitenlandf99,- Losscnummers(incl.4%BTW)f3,45 LossenummersBelgië(incl.6%BTW)Fr.58,- Luchtposttaricvenopaanvraag

Bouwontwerpen

50 watt gitaarversterker met geïntegreerde schakelingen Geluid bij de (smal)film

Diafader (2)

37

41

Nieuweabonneesontvangenvandeadministratieeenstortings-ac-

45

ceptgirokaart.Menwordtverzochtvoorbetalingvanhetabon­

nementsgeldvandezekaartgebruiktemaken.

Opzeggingvanhetabonnementkanuisluitendschriftelijkgeschie­

den,uitcrlijk1maandvoorheteindevanhetkalenderjaar;na­

dienvindtautomatischverlengingvoor1jaarplaats.

Advertenties:

H.Smienktoestel210

Advertentieopdrachtenwordenuitgevoerdovereenkom­

stigonzeleveringsvoorwaardengedeponeerdterGriffie vandeArrondissements-RechtbankenenbijdeKamers vanKoophandelinNederland.

Halfgeleiders

Informatie over halfgeleiders Ontwerpprikkels

48

57 Vaste rubrieken

Philatronica Astro-elektronica Journaal

Informatie verwerking Industriële produkten Boekbespreking Catalogi

9

Verkrijgbaarbijstationskiesken,boek-en 33

radiohandelaren

Verschijnttweemaalpermaand lidNOTU,

NederlandseOrganisatievanTijdschrift-Uitgevers

63

V ^64,67 65 ⁶⁹

I 1

GENNEPSteendalerstr56Tel08851-1956TELEX48039Nederland

HASSELTGenkersteenweg284Tel011-225467TELEX39047België I

M

&

I

Selen- Kleingleichrichter

Selen-Leistungsgleichrichtersaulen

Selen-Überspannungsbegrenzer„SELIMIT“

Silizium- Kleingleichrichter Silizium-Dioden

Silizium-Leistungsgleichrichtersaulen Silizium- Gleichrichtersatze

Thyristoren Transformatoren Gleichrichterbausatze Ladegerate

Notstromgerate

Stromversorgungsanlagen

nwtiwnm

TELEREX NED. B.V.

Anna Paulownastraat 46 • Den Haag

Tel. 070/46.93.36 Telex 33270 Magnecraft &

Hi-G Relais

MET ONS KUNT U ALLE KANTEN UIT.

Tenminste als het RELAIS betreft.

O TO—5 Industrial Military O Crystal can O DIP reed

O Dry and mercury wetted reed O Power and high

voltage reed

O Hermetically sealed general purpose O Solid state O High Voltage

general purpose O Power and mercury

displacement

| O Timers

Dip reed

Mercury

Displacement

wordt vervangen door de elektronenbun- delfabricage.

Het verwezenlijken van de Very Large Scale Integration wil echter niet zeggen dat de sub-microscopische circuits van de toe­

komst de prijs-prestatieverhouding in ge­

lijke mate zullen bevorderen.

Het zijn de natuurwetten die uiteindelijk de grenzen van de toekomstige verwer­

kingssnelheden zullen aangeven. Sub-mi­

croscopische circuits, die met vele tiendui­

zenden zijn samengebracht op chips van één of enkele vierkante millimeters, zullen niet ultrasnel schakelen, omdat ze zo klein zijn. Daarvoor produceren ze te veel warmte. Zelfs al zou dit warmteprobleem met microkoelsystemen worden opgelost, dan nog blijven de uiteindelijke schakel- en verwerkingssnelheden binnen zekere grenzen, die worden bepaald door de hoogste klokfrequenties, die kunnen wor­

den opgewekt.

Concreet uitgedrukt liggen de grenzen van de dichtheid van logische en geheugen- circuits bij de gewone luchtkoeling bij 2,5 x 106 circuits per vierkante centimeter en bij 107 circuits per vierkante centimeter bij gebruik van microkoeling. De maximaal bereikbare klokfrequenties bedragen 3 x 108 Hz bij luchtkoeling en 109 Hz bij microkoeling, bijvoorbeeld met behulp van vloeibaar helium.

Prof. Folberth verwacht, dat pas rond het jaar 2000 het onderste uit de kan van de micro-elektronica is gehaald.

intro

Computers van de toekomst

Moderne computers halen verwerkingssnelheden, die in miljoenen instruc­

ties per seconde moeten worden uitgedrukt. Deze snelheden komen voort uit het samenbrengen van steeds meer transistoren in het oppervlak van half- geleidende materialen. Momenteel worden onder andere in de IBM fabriek te Böblingen bij Stuttgart computercircuits en geheugenchips vervaardigd, die op een oppervlak van 4 x 4,5 millimeter meer dan tweeduizend transistor- tjes bevatten.

Volgens prof. dr. Otto G. Folberth van de afdeling Toegepaste Natuurkunde van het IBM laboratorium te Sindelfingen, is hier­

mee het eind van de miniaturisering van computercircuits nog lang niet in zicht.

Wél kan vrij nauwkeurig worden voorspeld waar de grenzen zullen liggen van de tech­

nologie, waarop de hedendaagse compu­

ters zijn gebaseerd. Prof. Folberth voor­

ziet dat deze grenzen pas omstreeks de eeuwwisseling zullen worden bereikt. Te­

gen die tijd zullen chips worden vervaar­

digd van twee vierkante centimeter, waar­

op vijf miljoen logische schakelcircuits zijn aangebracht.

Steeds meer circuits per cm2

Gedurende de afgelopen twintig jaar heeft de elektronica een spectaculaire ontwikke­

ling doorgemaakt. Elektronische compo­

nenten, zoals transistoren, weerstanden, condensatoren, enzovoorts werden aan­

vankelijk zoveel mogelijk bijeen gebracht en onderling verbonden op plastic kaarten.

In deze, zogenaamde Small Scale Integra­

tion werd nog gebruik gemaakt van af­

zonderlijke componenten, dus van transis­

toren, weerstanden, enzovoorts, die elk één tot enkele kubieke centimeters groot waren.

De integratie van componenten ging een stap verder in de circuits van ongeveer één vierkante centimeter, die in de jaren ’60 voor het eerst in het IBM Systeera/360 werden toegepast. In deze Medium Scale Integration werden nog steeds afzonderlij­

ke transistoren en weerstanden gebruikt, zij het dat de transistoren kleiner waren dan een halve bij een halve millimeter en de weerstanden uiterst klein op waarde waren geslepen.

De belangrijkste doorbraak in de micro- elektronica kwam met de introductie, on­

der andere van de monolithische geheu­

gens van het IBM Systeem/370, in de zogenaamde Large Scale Integration. In het oppervlak van kristalzuiver silicium worden nu dunne oxydelagen aange­

bracht, die via een aantal tussenstappen volledig geïntegreerde logische en geheu- gencircuits opleveren.

Het aantal circuits per vierkante centime­

ter bedraagt momenteel ongeveer 25 000.

Inmiddels worden nieuwe technieken uit­

gewerkt om het aantal transistoren en (ge- heugen)circuits per vierkante centimeter oppervlak nog verder op te voeren, zodat de prijs-prestatieverhouding van compu­

ters nog gunstiger kan worden beïnvloed.

Een van deze technieken is de zogenaamde Integrated Injection Logic (PL), die ook Merged Transistor Logic (MTL) wordt ge­

noemd. De dubbele benaming komt voort uit het feit dat deze techniek gelijktijdig is uitgevonden door C. M. Hart en A. Slob van het Philips Research Laboratorium te Eindhoven en H. H. Berger en S. K. Wied- mann van IBM’s ontwikkelingslaborato- rium te Sindelfingen.

PL of MTL maakt een soort superintegra- tie mogelijk met een aantal zeer aantrek­

kelijke voordelen, zoals een vrij eenvoudig produktieproces, een ultrasnelle werking en een gering stroomverbruik, waardoor de chips bij uitstek geschikt zijn voor ge­

bruik in bijvoorbeeld zakrekenapparaten en digitale polshorloges.

Waar liggen de grenzen?

Het is duidelijk, dat de miniaturisering van logische en geheugencircuits niet oneindig kan doorgaan, aldus prof. Folberth. Wel voorziet hij de komende jaren een nog veel verder gaande verkleining en dus een grote toename van het aantal circuits per vier­

kante centimeter, zeker wanneer de huidi­

ge fotolithografische produktietechniek

Ö

De nieuwe 1740A van Hewlett Packard.

Ideaal voor zowel algemeen gebruik als voor logische analyses door de optionele mogelijkheid in twee modi te werken.

Een wérkelijk veelzijdige 100 MHz scoop

van Hewlett Packard

Kijk,een nieuw type oscilloscoop tot 100 MHz om in vele toepassingen te gebruiken. In communicatietechniek,

in procescontrole, in produktietest en in de computerruimte.

De nieuwe 1740A is buitengewoon veelzijdig, zéker.

De ingangsimpedantie is omschakelbaar van 50 ohm naar 1 megohm. De x 5 verlikale versterker voorziet in een 1 mV/div gevoeligheid voor beide kanalen met een bandbreedte tot 40 MHz,zonder cascadeschakeling. En de'Trigger View’van het derde kanaal laat u de golfvorm van het triggersignaal tegelijk

met de andere kanalen zien.

Time Domain'of'Data Domain'- kiest u maar.

\ Een optionele drukknop op het voorpaneel fungeert als een gemakkelijke koppeling

tussen de scoop en HP's'Logic State Analyser' 1607A.Zo kunt u een interessant punt uil de'Data Domain' lokaliseren en in dc'Time Domain'bekijken. Wanneer u maar

wilt. Met een simpele druk op de knop.

Minder onderhoud-en calibratietijd.

In de 1740A zijn meer hybride schakelingen toegepast. Daardoor is het aantal componenten verminderd.

En de betrouwbaarheid verbeterd.

De kast is geheel gesloten, zonder venti­

lator of ventilatiegaten. Toch wordt de bandbreedte gespecificeerd voor het

temperatuurgebied van 0 tot 55°C.

En het 8x10 cm scherm, met inwendige i schaalverdeling, heeft z'n betrouwbaar- k heid reeds bewezen.

^ Kortom,of u nu een scoop

\J voor algemeen gebruik wilt of als

* 'Data Domain Analysen of beide, de 1740A is de juiste. Nauwkeurig­

heid, flexibiliteit en robuuste vormgeving, u vindt het in de I740A gekombineerd. Reden genoeg om er meer over te weien!

Bel 020-472021 en spoedig bent u in het bezit van uitgebreide documentatie.

HEWLETT-PACKARD

VanHeuvenGoedhartlaan121.Pb.667.AmstelveenTel.:020-472021

6

Microcomputermetkleurenbeeld- scherm

Micro ComputerSystems(MCS)b.v.introdu­

ceert dedoorIntelligentSystems Corporation (ISC)ontwikkeldeIntecoloropdeNederlandse markt. DeuniekeeigenschapvandeIntecolor ishetkleurenbeeldschermmet8programmeer­

bare kleuren. Hetscherm heefteencapaciteit van 48 regels, voorgrond-achtergrond kleur, selectievewisfunctie,dubbelgrotetekensenkan behalve tekens ook figuren uitbeelden. Dit maakthetbijv.mogelijkomfinanciëlegegevens ingekleurdegrafiekenendiagrammenweerte geven.Toepassingsmogelijkhedenliggenonder meerindeindustrie(procesbewakinginzieken­

huizen)(patiëntbewaking) eninadministraties (orderverwerkingenfinanciëlerapportage).

Erzijntweeuitvoeringen,de8001 ende8051.

De8001iseenintelligentstationmeteeninge­

bouwde Intel8080microprocessor,schrijfbaar opfrisgeheugen,48cm-beeldscherm(48regels van 80 plaatsen), 2 tussenverbindingskanalen RS 232-C, omschakelbare overdrachtsnelheid tot9600Baud. De Intecolor8051iseentafel- computer met een aantal bijzondere eigen­

schappen: Hetiseencomputerenwellichtde enigeterwereld metdemogelijkheidomin8 kleurenfigurenuittebeelden,opgebouwduit 160 x 192elementen. De kleuren zijn: rood, groen, licht- en donkerblauw, magenta, geel, witenzwart.Bovendienisheteenzelfstandige computer,die tevensalsintelligentstationop eencentralekanwordenaangesloten.DeInte­

color8051isteprogrammereninBusinessBasic en8080-machinetaal.

Eenuitgebreideprogrammabibliotheekisbijel­

keleveringinbegrepen.Dezebibliotheekomvat programmapakketten voor bedrijfsadministra­

tie, wiskunde en statistiek, technisch-weten- schappelijke berekeningen en de grafische weergavenvanderesultatenvaneenprogram­

ma. DezebasisuitrustingomvateenIntel8080 CVEeneenintoetstafel. Het27kinternege­

heugenbestaatuit:

likleesgeheugenmetBASICvertolkerstam- programma’svoorfiguuruitbeeldingenbedrijfs­

systeem

8 kschrijfbaargeheugenvoorbeeldeenheiden kleurengenerator

8kvrijgeheugen,uittebreidentot24kindelen van8k.

Verderheeftdebasiseenheideendubbelcasset- te-bandgeheugen met een maxcapaciteitvan 192kbyteselk,beeldeenheidmeteencapaciteit van3840tekens,48regelsx80tekenplaatsen, tenslotteprogrammapakketten.

DebasiseenheidIntecolor8051kostf19975.

etektronicadabra

EHBA: eerste hulp bij afkortingen

Schakelingenvoorladingsoverheveling CTD-chargetransferdevices.Lad'mgover- hevelings-schakelingen:verzamelnaamvoor [geïntegreerde] [MOS-] schakelingen, die .bestaanuiteen aaneenschakelingvan veel 'identieke halfgeleiderelementenen waarin een elektrische lading door stuursignalen vanbuitenafkanwordenovergehcveldvan heteneelementnaarhetvolgende.

BBD — bucketbrigadedevice[s].JEmmer- keiting-schakeling[en]:ladingoverhevelings- schakelin[en](-+CTD)waarindeelementen bestaan uit een transistor-condensator sa­

menstel.

.CCD - chargecoupleddevice[s]. Lading- gekoppelde schakelingen]: ladingoverhe- velings-schakeling[en] (-*CTD) waarin de opeenvolgende ladingopslag-elementen (MOS-condensatoren)elektrischdirectmet elkaarzijngekoppeld.

SCCD- surfacechargecoupleddevicefs].

Oppervlakkig gekoppelde overlaadschake- ling[en]: lading-gekoppelde schakclingfen]

(-*CCD)waarindeladingoverhevelingzich afspeeltaanhetoppervlakvandehalfgelei- der-elementen.

BCCD-bulkchargecoupledóevice[s].In­

wendiggekoppeldeoverlaadschakeling[en]:

lading-gekoppeldeschakelingen](-+CCD) waarindeladingoverhevelingzichafspeeltin hetbinnenstevandehalfgeleiderelementen.

BCCCD - buriedchannel chargecoupled dcvice[s].Viaeenverzonkenkanaalgekop­

pelde overlaadschakelinglen]: inwendig ge­

koppeldeovcrlaadschakeling[en](-+BCCD) waarin deladingoverhevelingzichafspeelt ineenverzonkengeleidingskanaal.

PCCD - perislaltic charge coupled devi- ce[s].Peristaltischelading-gekoppeldescha­

kelingen): inwendig gekoppelde overlaad- schakeling(cn](-*BCCD)waarinhetproces vanladingoverhevelingsterkeovereenkom­

stenvertoontmetdeperistaltischebewegin­

genvandeslokdarm.

*3T-CID-3-terminalchargeinjectionde­

vice[s].Ladingsinjectie-schakeling[en]met3- elcktroden-elementen: ladingsinjectie-scha- kelingfen] (-> CID) waarin iederelement drie elektroden heeft en de ladingwordt geïnjecteerd in een verzonken collector.

(Eenbenamingalsburiedcollectorcharge Injection device[s],BCCIDzou dusmeer- zeggend'zijn).

■"Hoewel het hiergeen1adingpverhe\'eling- schakelingen betreft, zijn deze begrippen i.v.m.hunnauweverwantschaptervergelij­

kingopgenomen.

HaUgeleidergehengens

E2PROM - electrically erasableprogram- mablc read-only memory. Elektrisch wis­

baar programmeerbaar star/permanent ge­

heugen.

EJRM - electrically erasable and repro- .grammable memory.Elektrisch wisbaaren herprogrammeerbaarstar/permanentgeheu­

gen.HetzelfdealsErPROM.

FROM - factory-programmed read-only memory. Vanfabriekswege(elektrisch)ge­

programmeerdstarlpermanentgeheugen.

CAM - ook: computer-aided manufactu- ring.Fabricageondercomputer-geleide.

CARAM - coment-addressable random- access memory. Associatieflees-schriff'ge­

heugen.

SAM-simultaneouslyaddressablememo­

ry. Meervoudig addresseerbaar geheugen:

lees-schrijfgeheugen, waarinmeerdanéén geheugenplaatsgelijktijdigtoegankelijkis.

Quadrofonie-systemen

4-2-4 systeem - systeem met 4-kanalen opname,2-kanalenregistratie(opgrammo­

foonplaat)ofuitzendingen4-kanalenweer­

gave.Ookwelmatrix-systeemgenoemd,.of tweekanalen-quadro[fonie] -systeem (om­

roep).

4-4-4 systeem - systeem met 4-kanalen opname.4-kanalenregistratie (opbandof plaat)ofuitzendingen4-kanalenweergave.

Ookweldiscreetsysteemgenoemd.

P*CCD - profiledpcristaltic chargecou­

pled device[s]. Geprofileerdeperistaltische

lading-gekoppeldeschakeling[en):peristalti- tem]:fabricksnaamvoor4-4-4systeem sche lading-gekoppelde schakelingen] (-* plaatopname en -weergave, waarbij zowel PCCD)waarindeladingspakkettengeprofi- platenalsafspeelapparatuurzijntegebrui- leerdvanvormzijn. kenincombinatiemetmono-ofstereoplaten

en-afspeelapparatuur.

CD-4-.compatiblediscrete4-channel[sys- voor

*CID-chargeInjectiondevice(s].Lntfmgj- injectie-schakelinglen): uiteenaaneenscha­

keling van veel identieke halfgeleiderele­

menten bestaand type MOS-geïntegreerde schakeling, dat structureel veel overeen­

komstvertoontmetladinggekoppeldescha­

kelingen(-> CCD). Erishierechtergeen 4-3-4systeem- systeemvoorquadro[foni- sprakc van ladingoverheveling, maar van sche]uitzendingen,met4-kanalenopname, ladingncutralisatie.in de elementen zelf, 3-kanalenuitzendingen4-kanalenweerga- waarbijdeladingineenanderezónewordt ve.OokweldriekanaIen-quadro[fonie]sys-

geïnjecteerd, teemgenoemd.

2Vrkanalensysteem - systeem voorqua- dro[fonische] uitzendingen via 2 kanalen plus een extra kanaal van zeer beperkte bandbreedte(enkelekHz).

v,w,w.wu

Inl.: MicroComputerSystems, koordeinde49, DenHaag(070)624671.

ten en geadresseerde blokken, de zoge­

naamde pakketten, worden overgezon­

den.

Door de informatie in pakketten over te brengen is een bijzonder efficiënt gebruik van de communicatiekanalen mogelijk. Bij conventionele systemen waar met gekozen lijnen wordt gewerkt en waarbij bijvoor­

beeld de verbinding over het telefoonnet tot stand komt, wordt het communica­

tiekanaal gedurende de hele duur van het gesprek bezet gehouden terwijl de eigenlij­

ke data wellicht gedurende een uiterst klein percentage van de tijd over die lijn had kunnen worden uitgewisseld.

Aanzienlijk economischer

In packet switching systemen, zoals de experimentele Packet Switching Service die door de British Post Office en Transpac die door de Franse regering wordt geïntro-

telecommunicatie

George Orchard

Euronet

Enorm pakhuis van woorden en getallen

De Europese Gemeenschap zal de komende twee jaar dichter naar elkaar toegroeien door een verfijnd computer netwerk waarin miljoenen technische en wetenschappelijke feiten zullen worden opgeslagen die binnen enkele secon­

den voor alle negen landen toegankelijk kunnen zijn.

Dit nieuwe facet van samenwerking binnen de gemeenschap heet Euronet en is het eerste datanetwerk dat met steun van de Europese Commissie door de post en telecommunicatie ministeries gezamenlijk wordt opgezet. Tegen het eind van deze decade zal dit netwerk 700 research centra, publieke lichamen en andere organisaties, met een groot assortiment feiten en getal­

len kunnen toeleveren. Euronet werd dan ook ontworpen om tegemoet te kunnen komen aan de reusachtige stijging in het aantal computer vragen die de Gemeen­

schap verwacht - twee miljoen in 1980 en vier miljoen in 1985.

Start: begin 1978

Naar verwacht zal de eerste operationele fase van het netwerk begin 1978 van start gaan met informatie opgeslagen in twee databanken — een in Keulen, en de ander in Frascati. Uiteindelijk zullen in de beide databanken miljoenen feiten uit de meest uiteenlopende disciplines zoals natuurkun­

de, chemie, lucht- en ruimtevaart, medi­

sche wetenschap, landbouw, economie en statistische gegevens en rechtswetenschap­

pen van de Gemeenschap beschikbaar zijn voor gebruikers in heel Europa. Voor de toekomst zijn nog andere databanken ge­

pland.

Alhoewel de negen post en telecommuni­

catie ministeries ervoor verantwoordelijk zijn het telecommunicatienet voor Euronet tot stand te brengen, wordt de informatie zoals die in de twee eerste databanken wordt opgeslagen betrokken van onderwijs en referentiebronnen en van door de Euro­

pese Gemeenschap erkende publieke au­

toriteiten.

In Euronet zal een geavanceerde methode

van datatransmissie worden toegepast; het

zogenaamde ,,packet switching” waarbij

de gegevens in een aantal in zichzelf geslo-

duceerd, bestaatergeenpermanentever­

binding tussen twee gebruikers. De pak­

ketten informatie die door gebruiker A gebruiker B worden overgezonden bevattenadresinformatie diehetmogelijk makenhetpakketdoorhetnetwerktege­

leiden.

Tussenpacketswitchingcentralesworden dedataindevormvanpakkettenvaneen groot aantal aanvragers mettussenpozen overdezelfde fysischeverbindingverzon­

den. Dezemethodewerktbijhettransport over grote afstanden tussen packet swit­

chingcentrales-zoalsdatbijEuronethet geval is - aanzienlijkeconomischer.

Packetswitchingheeftnoganderevoorde­

len.Omdatdepakkettenkortstondiginde centralesworden opgeslagen iscommuni­

catie mogelijk tussen terminals die met verschillende transmissiesnelheden wer­

ken en die dus normaal niet compatibel zijn. De centrale accepteert een pakket data met de snelheid van het zendende station en geeft ditpakket door meteen voor het ontvangende station geschikte snelheid.

Een groot aantal Euronet gebruikers be­

schikt over terminals van een eenvoudig typedie nietovervoorzieningenbeschik­

ken om data tot pakketten te bundelen.

Dergelijketerminalsvoerendatakarakter- voor-karakter in het netwerk terwijl een bepaalde inrichting - de zogenaamde ,,packet assembler” - de karakters voor verdere verzendingdoor het netwerk tot pakketten bundelt.Indetegenovergestel­

de richting worden de pakketten ontleed endedatakarakter-voor-karakteraanhet terminal vande gebruikeraangeboden.

Minder dubbelwerk

Mr.DouglasHadley,technischexpertvan de British Post Office, licht dit als volgt toe: ,,Eenandervoordeelvan Euronetis dat het de stoot heeft gegeven tot het opstellen van internationalenormenvoor packetswitching netwerken”. De samen­

werking binnen de Gemeenschap bij het opzettenvaneendergelijkuitgebreidsys­

teem van computer databanken zal ook het aantalduplicatiesverminderen.

In de eerste fase zal Euronet een privé netwerk zijn waarbij uitsluitend aan er­

kendeterminals- zoalsresearchcentra- toestemmingzal wordenverleendverbin­

ding te zoeken met elders opgestelde databanken. Het systeem zal echter zo wordenontworpendathetdebasiszalvor­

menvaneenveelgroterpubliekEuropees netwerk waartoe eenieder met een ge­

schiktterminaltoegangkankrijgen.

Hetnetwerkzal aanvankelijkwordenon­

dergebracht invier packetswitching cen­

tralesenwelinLonden,Frankfurt,Parijs en Rome. Deze zullen de verbindingen tussen de gebruikers totstand brengenin Engeland, West-Duitsland, Frankrijk en ItaliëendeinformatiebankeninKeulenen Frascati.

Specialeverbindingen

Decentraleszullenookwordengekoppeld

Philatronica

Schakenendecomputer naar

Degeschiedenisvandecomputer,diemomenteeleen aantal geschiedkundigen bezighoudt, geeft aanleiding tot de veronderstellingdat het schaakspel de aanzet heeftgevormdtotdeontwikkelingvanditrekentuig.

Vanalleautomatendieuitde18ceeuwbewaardzijnge­

bleven,vormt„DeSchaakspeler”,geconstrueerddoor baronWolfgangvonKempelen,hetonbetwistepronk­

stuk.Dezemechanischeautomaat,waarvanermaaréén isvervaardigd,werd inzijntijd - d.w.z.rond 1770— beschouwd alsdemeest opzienbarendeautomaat die ooitdoormensenhandenwasgemaakt.

Demechanischeschaakspelerhadhetuiterlijkvaneen Turkdieeentulbanddroegeneenpijprookte.Depop wasgezetenvooreensoortdekenkistmeteenschaak­

bordinhetdeksel;hijpaktedestukkenmetzijnlinker­

handenverplaatstezeonderderatelendegeluidenvan ineengrijpendetandwielen.

De „Turk”waseenbekendfiguurdie tallozepartijen wonopzijnrondreizendoorEuropa.Hijtradvaaksa­

menopmeteensprekendepopdiezo’n30verschillende woordentotzijnbeschikkinghad.Gedurendede84jaar (1770...1854)dathij „meedraaide”isniemanderooit ingeslaagdaantetonendaterbedroginhetspelwas;hoeweliedereenervastvanovertuigd was,daterindepopeenmenszatverscholen.Mendenktthans,dathetJohnAllgaierwas, dieinzijntijdbekendstondalseenbriljantschaakspeler).De„Turk”heefthetopgenomen tegenallestaatshoofdeninEuropa.In 1809,tijdensdiensveldtochttegenOostenrijk,trad hijtegen Napoleoninhetstrijdperk;datwasinhetpaleisvanSchönbrunn.Napoleonwas geensterkespeler,hijprobeerdemetvalsspelendepartijopzijnnaamtebrengenmaarwerd desondanksgemakkelijkverslagendoorde „automaat”.

De komst van de elektriciteit opende nieuwe mogelijkheden voor hetconstrueren van automaten. In 1911 namdebefaamdeSpaanseingenieurTorresYQuevedo(1852...1936) hetideeweeropvoorde„analytischemachine”vandeBritCharlesBabbage,algemeenbe­

schouwdalsdevadervandecomputer.Hijpastedewerkingsbeginselenopelektromechani- schewijzetoeineenschaakmachinediemeteenbetrekkelijkeenvoudigalgoritmewerkte.

Hetishoogstopmerkelijkdatalleuitvindersvanautomatischerekenmachines-Pascal,Bab­

bage,Torres, Turing,SchannonenvonNeumann—meteendachtenaandemogelijkheid omereenofanderspelmeetebedrijven.

Vanhetbeginafaan(eindvandejaren’40)hebbende„groten”vanonzehedendaagsein­

formatieverwerkingschaakprogramma’s geschrevenvoorhun geesteskinderenen ooknu nog, in hettijdperkvandemicrocomputer-revolutiezijncomputerenschaakspelnietvan elkaarlostedenken.

In1973kwamHoneywellBuilopdeSiob-tentoonstellingmeteenprogrammadateenreeks zettenbeschreefdieergpopulairzijnonderschakers.Tijdenseenschaaktoernooi,georgani­

seerd in oktober 1976 doorde „Associatibn forComputerMachinery”en gehoudenin Houston,Texas,vestigdeeenprogrammaeennieuwrecorddoordeintotaal2048088moge­

lijkhedenvooreenbepaaldezetnategaan.(OnzeNederlandsegrootmeesterDonnerzegt, datdegrotecomputerfirma’s-o.a.middelsinternationalecomputerschaak-toemooien„het geloofverbreiden”dathunsuperbreinen(computersdus)opwereldniveauspelen.Infeite, aldusDonner,halenzenogniethetniveauvaneengemiddeldeclubspeler. Vert.).

Aanhetschaakspelwordtoppostzegelsruimschootsaandachtbesteed.Dezegelopdefoto isdaarvaneenvoorbeeld.WezienNapoleonafgebeelddieinSchönbrunnzijneerderbespro­

kenpartijspeelttegende„Turk”.Dezepostzegelwerduitgegeveninseptember1976door Nicaraguaineenserievan 10waarden,allemaalgewijdaanhetschaakspel.

M. Landrieu, HoneywellBuil.

•^r .. -

i

ï

•V

.mK'. i.h

Najiolom»|ufciridoelAutonurt<*n:

Ajêdre/.,enSrhonbrunnjl809.:

porAntohiiJniechowsiti' CORKKO j

NICARAGÜA

aan toegangspunten tot het netwerk in Amsterdam,Brussel,KopenhagenenDu­

blin om gebruikers inNederland, België, DenemarkenendeIerseRepubliektebe­

dienen.Deverschillendecentrazullenmet elkaarwordenverbondenviaspeciaalge­

reserveerde lijnen en de datapakketten zullenoverdezelijnenwordenverzonden meteensnelheidvan48 kbit/s.

Alhoewel de Europese Commissie het conceptvooreen computernetwerk al in 1971voorheteerstpubliceerdeduurdehet nog tot maart 1975voordat de Europese Gemeenschapheteerstaktieplanvoorde verstrekking van wetenschappelijke en technische informatie aanvaardde - met alsvoornaamstedoelhettotstandkomen Euronet. In juli 1975 kwamen afge­

vaardigdenvan allenegenlidstatenover­

eendathetnetwerkdoordepostentele­

communicatie ministeries moest worden opgezet en vlak voor Kerstmis onderte­

kendedeFranseregeringnamensallene­

gen een contractmet deEuropese Com­

missie.Inditcontractwerdvastgelegd,dat deCommissiede exploitatiezoufinancie­

renmaardathetnetwerkinbedrijfzalwor­

dengesteldengehoudendooreenconsor­

tium vanministeries.

ZodraEuronetinbedrijfiszalditbeteke­

nendateenergensinEuropagevestigdpu­

bliek gezagsorgaan of universiteit direct toegangkankrijgentotdefeitendieinde informatie pakhuizen liggen opgeslagen.

Een antwoord op een vraag zal slechts enkelesecondenvergen.

van

Q@®( ^d ) laaggeprijsde oscilloscopen

van tektronix

fi

Wellichtassocieertuzenietzodirekt metelkaar:TEKTRONIXenlaagge­

prijsdeoscilloscopen.Maarzebestaan, inzesvoudzelfs.ZesTektronixoscillo­

scopenvoorprijsgevoeligetoepassingen.

Laaggeprijsd,maarzonderenigcompromis metfundamentelescoop-eigenschappen, metdebefaamdeTektronixkwaliteit enbetrouwbaarheid,metgarantieenservice.

T921 T922

T922R versie voor rekmontage van T922 T932

T935 T912

DC tot 15MHz;

DC tot 15MHz;

1 kanaal; enkelvoudige tijdbasis 2 kanalen; enkelvoudige tijdbasis DC tot 35MHz;

DC tot 35MHz;

DC tot 10MHz;

2 kanalen; enkelvoudige tijdbasis 2 kanalen; vertraagde tijdbasis

storage; schrijfsnelheid tot 250 cm/msec;

2 kanalen; enkelvoudige tijdbasis Alle types hebben een 8 x 10 cm

scherm, een gevoeligheid van 2mV/div, gereguleerde voedingen en een nauwkeurigheid van 3%

Voor triggering is slechts één knop nodig; ge”chop"te of afwisselende weergave wordt automatisch gekozen evenals TV-lijn of rasterweergave (T912 uitgezonderd).

Prijzen vanaf ca. f.2000,~

tot ca. f.4100,- incl. probes.

«ET:* @5

<s

*.®*J*.'

Nadere inlichtingen, demonstratie en service:

Tektronix

Tektronix Holland nv. Postbus 164, 1170 AD Badhoevedorp, Meidoornweg 2, Tel. 02968—6155

Het maandblad vol populaire elektronica-voor iedereen

Elektronische onderdelen via Elo verkrijgbaar!

Alle onderwerpen waarbij u iets kunt bouwen, zijn voorzien van duidelijke bouwschema’s. Maar dat is niet alles. Alle voor deze bouwschema's benodigde onderdelen en materialen zijn gemakkelijk te verkrijgen. Hoe?

dat staat in ieder Elo-nummer.

Neem een abonnement op Elo!

Dan bent u maandelijks ver­

zekerd van professionele informatie over uw hobby.

Elo. Eindelijk een tijdschrift over elektronica dat iedereeen begrijpen kan. Waarin het mysterie-der-elektronica tot heldere proporties wordt terug­

gebracht. Elo is bevattelijk.

Elo is constructief en over­

zichtelijk.

Welke onderwerpen worden in Elo behandeld?

Elo komt elke maand met een splinternieuw nummer. In de eerste 3 Elo's komen de volgende onderwerpen aan de beurt:

1. Voorkom autodiefstal met een zelfgemaakte beveiliging.

2. Hoe gaat solderen precies?

3. Bouw uw eigen elektronische toerenteller.

4. Snelheidsregeling voor modeltreinen.

5. Elektronische kamerthermometer.

6. Intervalschakelaar voor de ruitenwisser.

7. Zelf accu opladen.

8. Zo monteert u prints.

9. De ijsdetector voor in de auto.

10. Zakrekenapparaten.

r.

Ondergetekende wenst zich tot wederopzegging te abonneren op het maandblad Elo.

- De abonnementspenode loopt van januari tot en met december.- - U kunt mij noteren ingaande 1 januari 1978.

- De abonnementsprijs bedraagt f 32,50 incl. B.T.W.

- U gelieve mij voor de betaling hiervan een stortings-accept- girokaart te zenden.

Naam---

RE

Adres_.__________________ _________________________

Woonplaats--- --- Handtekening:

Deze bon ongefrankeerd te zenden aan:

Kluwer Technische Tijdschriften B.V. Antwoordnummer 7. Deventer.

Dit zijn de belangrijkste onderwerpen. Maar, een Elo-

nummer staat vol met alles wat de elektronica-liefhebber

interesseert!

I

LUIDSPREKERS HOOFDTELEFOONS

SS-1500

Gevoeligheid115dBbij1000Hz1mW Frekwentiebereik15-25000Hz Impedantie4-150 Qperkanaal

Handelmaatschappij Handelmaatschappij

Thealbv Thealbv

Keizersgracht520Amsterdam Keizersgracht520Amsterdam

Tel020242011 Tel020242011

4

flat ribbon cablas

iiiiniiiiiii

SPECTRA BANDKABEL Voorraad

-grijsmetroderand(455-240-xx)

• Spectra-strip-3C

-standaardkleuren(450-044-xx)

• xx= 10-14-16-20-26-34-40-50-60aders

• Twisted Pair

• Twist + Flat

• uitvoorraadperrol= 100Ft/AWG 28stranded/0.05".

Controlled Caracteristic Cable HetSpectraprogrammaomvattevens:

• Bonded

• Ultra Flex

• Jumpers

• Specials

DiverseAWGmaten +steek

—4tA auio-dieoen b.u.

I

liegveld ypenburg rijswijk(zh) hólland tel.070*994540-telex 32030

Vlieg er eens uit met RE!

Bezoek de Productronica ’77 in München

richtingenvoordefabricagevanhalfgeleiders,evenalsbouwstenenenbouwgroepenwor- -fl den tentoongesteld, verlucht met demonstratiesen lezingen.

Erkomenca340exposantenuit11 landen,diehunproduktenvoorstellenineenzevental, doorkleuren afgebakendeproduktgroepen: deze groepen kunnen meerdere tentoonstel­

lingshallen beslaan.

f—/l___

__I L

Hal14(violet):algemenefabricag_____

verzorgd door32 firma’s, die niet zoni Hal2(bruin): meet-, test-enanalysetech- meer bij andere groepen kunnen worc

niekvoorhetfabricageproces,deelnamevan ondergebracht.

57firma’s.

Indeling

G*r«nc*«Tr*>- I

^S)!j

ijf!

-^SrSKlli

Hal14en16(groen):mechanischeenchci Hal2(geel):methoden,inrichtingen,hulp- schebewerkingen/behandelingen. Hier<

middelen, grondstoffenvoordereprotech- monstreren106firmasdefabricagevan niek(o.a.makenvanmaskersvoorIC’s). drukte bedrading en montagetechniek

opdamptechmeken,galvano-enetstechr Hal 3 en 5 (rood): halfgcleidertechnolo- ken-

gie/micro-elektronica, voorgesteld door 50 mlg(wil).wikkeltechniek Hjert0nen2 firmas (methoden, mnchtingen, hulpm.d- exposantenspoelwikkelmachinesentoebe delen,grondstoffen,halffabrikaten). horen.

Hal 7 (blauw): montage- en verbindings- Elkeafdelingheeftbovendieneeninforma techniek (produktielijnen, hybriede tech- tiestand met eenr~*--- v—J *--- nieken), totaal 52 firma’s, met „aankno- list(en) voorhet

pingspunten”naarderodeengroenezone’s. firma’somzoeke

7

m

;i

!

SJL

teboporken.

KH-congreshal; T-lezingen!'perscentrum;

M-administratie/organisatie; R-restaurant.

Mochtutweedagentelangvinden,danbestaatereenuitwijk­

mogelijkheidindevormvaneen

dagchartervliegreisperDC9 Doel

Om de lezers vanRE in degelegenheidte stellenzichdiep­

gaand te oriënteren overmoderne produktiemethodenen - techniekenvanIC’sengedruktebedradingengeziendeuitge­

strektheid van het terrein, organiserenwij in samenwerking met KMCtravel enonder sponsorship van hetAmerikaanse consulaateen

Op donderdag 24 november 1977, voor f395 incl. vlieg­

reis/transfer/entree plus catalogus. Deze dagcharterkan al­

leendoorgaanbij eenminimumvan80deelnemers.

tweedaagsevliegreisperlijndienst.

Reisschema:

woensdag23november1977

08.50 uur - vertrek per vlucht LH097 van Amsterdam/

SchipholnaarMünchen/Riera.

10.10 uur - aankomstMünchenen aansluitend transfernaar

Dagprogramma:

07.00 uur -vertrek van Amsterdam/Schiphol naar Mün- chen/Riemluchthaven.

08.20 uur -aankomst München en aansluitendvervoer per reiswagennaarhettentoonstellingsterrein.

09.00...18.00 uur -bezoek aan de tentoonstelling, waarbij tussende middagnaar eigenkeuzede lunch kanwordenge­

bruiktinhetrestaurantophettentoonstellingsterrein.

19.00 uur - vervoer per reiswagen vanaf het tentoonstel­

lingsterreinnaarMünchen/luchthavenRiem.

20.00 uur- vertrek per non-stop vlucht naar Amster­

dam/Schiphol.

21.20uur -aankomstSchipholeneindereis.

Hoeboeken?

Alleinlichtingenoverdeelnameaandezebijzonderaantrekke­

lijkereizen(een„normale”retourvluchtnaarMünchenzonder hotelkostalgauwf600)bij:

tentoonstellingsterrein.

18.00uur - vervoerperreiswagennaareersteklassehotelte Münchenvoorovernachting.

donderdag24november1977

08.30 uur - vertrekvanaf hotel perreiswagen naartentoon­

stellingsterrein.

18.00 uur - vanaf tentoonstellingsterrein perreiswagennaar deluchthaven vanMünchen.

19.45uur - vertrekperLH313/LH086(viaFrankfurt)naar Amsterdam/Schiphol.

22.35uur - aankomstteSchipholeneindereis.

Hotelaccommodatie:

Logiesin eersteklassehotel,opbasisvanlogies metontbijt, inéén-oftweepersoonskamersmetprivé-faciliteiten.

Reissom:

f 395perpersoon, waarinisbegrepen:

— vliegreiseconomy-klassevanAmsterdam —Münchenv.v.

- hotelaccommodatieineersteklassehotel,opbasisvanlogies metontbijt.

Een nieuwe generatie zakrekenmachines van Texas Instruments.

Nieuwe Programmeerbare TI-58 en TI-59 met Solid State Software Tot nog toe bood alleen een computer een dergelijke rekencapaciteit.

DenieuweProgrammeerbareTI-58 naarbehoeftewordentoegewezen, enTI-59vanTexasInstrumentsworden DeProgrammeerbareTI-59is gekenmerktdooreentechnologische voorzienvanzowelSolidState doorbraak:namelijkdeSolidState Softwarealsvanmagnetische j Software'.Dezerevolutionaireontwik- geheugenkaartjes.SolidState ik kelingmaakthetmogelijkcomplete Softwarebrengtdekant-en- IMt voorgeprogrammeerdebibliotheken klaargeschrevenprogram- voorprobleemoplossingen,metelk ma'sondervingertop-bereik. /MÊÊ maximaal5000programmastappen SolidStateSoftware /g§E ondertebrengeningemakkelijkte routineskunnenworden

hantereninsteekmodules. geadresseerdvanafeen DeProgrammeerbareTI-58kenteen magnetischkaartjeof MasterLibrarySolidStateSoftware

modulemet25verschillendepro-

Zelfszonderprogrammeerervaring,

^ kuntumetdeProgrammeer- WBfjt bareTI-58enTI-59terecht.

handboekenmetin totaal350 pagina’sinklarenederlandse

taaloverbewerkings-en (f bibliotheekprogramma's

lerenustap-voor-stapsnelhoe uhetprogrammainuw MasterLibrarymoetgebruiken.

Enhoeudezakrekenmachine instrueertuwproblemente onthoudenenoptelossen

DePC-100Athermischeafdruk-

W//

directuiteeningetoetst programma.Zowelde gramma’s.Deoptioneleinsteekmodules ProgrammeerbareTI-58

makenhet

^ mogelijkuw MÉ&l zakreken-

■^3p| machineinte zettenophet gebiedvan

^^fgff} bijvoorbeeld toegepaste statistiek, onroerend

eenheid, steltuwProgrammeer­

bareTI-58ofTI-59instaatafdrukken oppapiertemaken:gemakkelijken alsdeTI-59werkenopbasisvanTI's

AlgebraicOperatingSystem(AOS).

Utoetstzelfingewikkeldeproblemen doeltreffend.Zieuwprogramma’sstap heelnatuurlijkvanlinksnaarrechtsin voorstapdoorzeaftedrukken,te AOSisméérdanalleenmaareen rubricerenofnatelopen.Zetkrommen algebraïscheinvoermethode Hetiseen ofhistogrammenuit.Druktdeaanhef volledigmathematischebibliotheekmet vaneenprogrammaaf.

eenaantalhaakjesniveau’s.

Adviesprijzen TI-58:

TI-59:

PC-100A:f899,-incl.B.T.W.

f-129,-incl.B.T.W f989,-incl.B.T.W.

goedeninvesteringen, expertise,luchtvaart,maritieme navigatie...enerzullennogvele modulesméérkomen.

Deprogramma’sindeSolidState Softwaremoduleskunnengeadresseerd wordendoormiddelvanhettoetsenbord vandeTI-58,ofalssubroutineworden toegevoegdaanandereprogramma’s, diedooruontwikkeldenviadattoetsen­

bordwordeningevoerd.Programma­

stappenengeheugenregisterskunnen

Informatiebon

stuurmijdokumentalieover-

I

□TI-59

□PC-100A

I I

I

I

T exas I nstruments

HOLLANDB.V.

I

zendenaan:TexasInstrumentsHolland postbus283,Amstelveen

I

EuropeanConsumerDivision

I

LaanvandeHelendeMeesters421AAmstelveentel:020•473391

telecommunicatie

Politie-radiotelefonie apparatuur

k

gen. Opdeafbeeldingisdeinderandvan hetwindschermaangebrachteantenneteonder­

kennen.

De overheid van Nordrhein-Westfalenplaatstebij Standard ElektrikLorenz AG, kortweg SEL,eenordervoorde leveringvan930radio-telefonie- apparatenvoordepolitie. Zij zijn bestemd voormontagein 320

politiemotoren, voorinbouwin vrachtwagens envoorgebruikals district- basisstations. De opdrachtwerd verstrektna grondigonderzoekvanalleop de marktzijndeapparaten metbijzondereaandacht voorde uitzonderlijke zwarebedrijfsbelastingop de motoren.

Technischegegevens:

zendvermogen ontvangstgevoeligheid stoorstraling

LF-uitgangsvermogen

10W 0,7/xV max. 2nW 2,5 Wbij4H HF-uitgangsvermogenl...5mWbij200H werkspanning 12,6V(-15%/+ 30%) metspecialeadaptergeschiktvoor24V roeptoonI

roeptoon II van het voertuigbeïnvloedt. SEL toonde

dit mcerkanalen radio-telefonieapparaat FuG8a/bopdeHannoverMesse 1977.

DeFuG8aenFuG8b,speciaalontwikkeld voor veiligheidsdiensten, werken dus in de 4m bandenbiedenbijeenonderlinge kanaalafstandvan20kHztotaal240kana­

lenvoorspreken-luisteren of120kanalen voorsimplex-semi-duplex(FuG8a)ofsim­

plex en duplex(FuG8b). Dekanalenzijn verdeeld over 2 banden, 85,075...87,455 MHz(boven)en75,275...11,655MHz(on­

der).

Ondanks de robuuste, spatwaterdichte constructie zijn de zowel stationaire als mobiele, ook in voertuigen ingebouwde apparaten slechts 2,9 kg zwaar, met een volume van 2,5 dm3. De afmetingen beantwoorden aandeinbouwnormenvan de autosuper(DIN 75500Form B). Het bedieningspaneel kan van het apparaat worden gescheidenenvaninsteekpluggen voorzieneverlengkabelsmakeneenbedie­

ning op 10 m afstand raogelijk. De ap­

paratuur is opgebouwd uit verwisselbare insteekmodulen; terugwerkingtreedtniet op,verdereafregelingisnietnodig.

Beveiligings-schakelingen in zenderuit- gang, ontvangeringang, stroomvoorzie­

ning, microfooningang en laagfrequent versterkeruitgang voorkomen beschadi­

ging door verkeerde bediening of over­

belasting. De apparaten FuG8a en b en FuG7b zijn voor gebruik volledigonder­

ling aangepast. Omdatde frequentieop­

wekking medemet synthesizerstotstand komt kan de zend/ontvangfrequentie-af- stand (normaal 9,8 MHz), het frequen- tiebereikenookdekanaalbreedtegemak­

kelijkaanbijzondereeisenwordenaange­

past. Ookisvoorzieninde mogelijkheid vooraanvullendeherkennings-enoproep­

systemen. Elektronische schakelfuncties makeniederrelaisoverbodig.

Speciaal voorde politie-motoren ontwik­

keldeSELeenspatwater-enstofdichtbe­

dieningspaneel voor inbouw op de ben­

zinetank. Het eigenlijke apparaat isweg­

gewerktonderhetzadel.Samenmetdein het windscherm opgenomen antenne en metde luidspreker-microfoon, ofmet de aan de helm bevestigde spreekinstallatie metlipmicrofoon,diegemakkelijkisloste koppelen, heeft SELeen stationontwik­

keld,datnochde rijderinzijnbewegings­

vrijheid belemmert nochderijkwaliteiten

1750Hz 2135 Hz

EBBE]

plaksymbolen&

draadmerkers

PCElLB?4‘30l9 UjMpQj9j33t llSp4aOl9j32[4(\

Le?430laj32i4120', llB.'24l30l9f32)4jiOl\ '131241301a1321412013

no»1AHixo-mtwmm*huasok«30

mrm

w* \

uit voorraad leverbaar Zeva

Postbus 143 Oosterhout (NBr) Tel 01620-23941*

Indepolitie-motorenvanNordrhein-Westfa­

leniseenradio-telefonie-apparaatFuG8aon­

derhetzadelgemonteerd,zó,datnochdebe­

wegingsvrijheidvandebestuurdernochderij- kwaliteiten vanhetvoertuigwordenbeïnvloed.

Wat heeft een lichtdetector met een tomaat te maken?

Zeer veel, als het erop aan komt de rijpheid d.m.v. kleuranalyse te bepalen.

Naar ruimtevaart is het een

Kleuranalyse met de U.D.T.-pin 220 DP of

met een van de kjü grote stap. Echter het toepassings­

gebied van de U.D.T. detectoren is zo breed, dat ze voor beide

applicaties gebruikt worden. „General Purpose . ■ Enkele voorbeelden: Detectors".

Onderzoek en ont-, 4?

Medische Elektronika: Bloed- analyse met UV- of blaüwgevoelige fotodiodes van U.D.T.

Communicatie: Verbindingen met de „Low-noise series" of de

Detector-versterker combinaties MODELEC heeft de^ï’jü

(Photops). exclusieve vertegen- '

Kantoormachines: Karakterher- woordiging voor de BeNeLux.

kenning met de U.D.T. „Long-Line" v;

Bel ons vandaag fotodiodes.

Navigatie: Star-tracking en geleide- nog voor details.

wapens-besturing met de positie- gevoelige diodes van U.D.T.

UNITED DETECTOR TECHNOLOGY en MODELEC: toonaangevend -' in lichtdetectie.

MODELEC

modelec b.v.

geerestein 30 6714 DL ede postbus 181

telefoon 08380-17623

telex 75014

laser-aftasting,maarnietopeen„harde”

maarslappep.v.c.-plaatzoalsAEG-Tele- funkendiegebruikt, zonderechterdein- breng-moeilijkhedenvandieplaat.Bevat ca 40000 afzonderlijke beelden, die via een vernuftige computer stuk voor stuk kunnen worden geprojecteerd. Toch wel eenheelzinnigepropositie;hopelijkwor­

denPhilips enThomsonheteens,omtot een normalisering te komen. Maar het eenswordenmetFransenisnooitzoeen­

voudig,volgenservaring.

Ferranti maaktvelezaken,o.a.beeldbui­

zen, maar isspecialist ophet gebiedvan héélkleinebuisjes,o.a.voordeelektroni­

sche zoekers in de TV-camera’s. Enkele héle kleintjes uit hetprogramma zienwe op de foto. Ter vergelijking een doosje lucifers(afb. 16)

Marconiheefto.a.reportagewagens,maar ook een specialiteit, nl. een filmaftaster, (het Telecine systeem) die geen omge­

bouwde filmprojector is of daarvan af­

geleid, maar een speciaal ontwikkelde aftaster,voor16mmen35mmfilm,alsme­

deeendual-diaprojector,typeB3404(afb.

17).Features: instantstart,variabelepro­

jectiesnelheid.Eengeheelnieuweoptische multiplexer is onlangstoegevoegd, waar­

door een zwart/wit beeld het mogelijk

tentoonstellingen

drs. C.F. Ruyier

Montreux: tiende TY symposium

fraroodsysteem,waarbijafzonderlijkege- luidskanalenkunnenwordentoegepastbij uitstekendekwaliteit(van30tot4000Hz).

Barco is eenBelgische firmawaarvan de monitoren, d.w.z. TV-ontvangerszonder HF deel door vrijwel alle exposanten in Montreux worden gebruikt. Nu bracht meneenmonitordieeenHF-deelbezitdat op elk, we zeggen elk TV-systeem kan worden gebruikt, dus niet alleen PAL NTSCofSecam,maarookPAL-M,Secam horizontaalen Secamverticaal,maar dat ook met verschillende standaards zoals BG, DK, I,LenMN.Mendenkthierbij Sennheiserkennenwereedsvandemicro­

foons en de infrarood verbinding van hoofdtelefoonsmetdeversterker,nuook in stereo-uitvoering, waarbij de 1- en r- signalen worden gemoduleerd op draag- golvenvan95en250kHz.Nieuwisechter de toepassingingrotezalenintweekana­

lenopbeidefrequenties,dieduseventueel instereokunnenwordengebruikt,maarin hoofdzaak voor twee signalen in ruimten als kerken, theaters, congrescentra e.d., waarbij geenhindervanaanwezigdag-of kunstlicht wordt ondervonden (afb. 14).

HF-gebicd20...500kHz(stralerSZI-1012) (persoonlijkhebben wij metde monover- siehéélaantrekkelijkeervaringmetdege- luidsoverdracht van onze filmprojector naardeversterker/luidsprekerbijhetfilm- projectiedoek. Dusgéénsnoermeerdoor dezaal).

Zeerinteressantvoorcongresseniseenin-

jilXUJJ.

Afb. 14. Tweeinfraroodstralersty­

peSZI-1019dieelk112infrarood-diodenbevat­

ten. Eéndiodebestrijktca.2vierkantemeter, elkderbeidestralerskanb.v.4kanalenbevat­

tenendaarbijeenruimtevan60m2bestrijken.

Afb. 15. Infrarood9kanalenontvangerEKI 1019.

tie, flikkervrije variabele snelheid tot 6 x standaardsnelheid, instant stop en start.

Kan worden gebruikt als „rnaster in meervoudige film of sound recordingsyste- Telecinesysteem (film- of ta- pe-overdracht). Eenvoudige drukknopbe- diening. Daarbij aangepast is het magne­

tisch recordingsysteem PM-86SL. Inge­

bouwde elektronische koppeling met an­

dere systemen o.a. de Telecineprojector, hierboven genoemd. Ook RCA heeft voor de nieuwsgaring een handige zelf-contai- kleur TV-camera, de TK76, terwijl de RCA TACTEC-portable two way radio link als een riem om het middel kan wor­

den gedragen. Een bepaald wonderlijk ding is het systeem 90, in feite een apparaat waarin 16 radioprogramma’s uit 16 bron­

nen kunnen worden voorgeprogram­

meerd, terwijl het mogelijk is het bron­

nenaantal uit te breiden tot 32. Deze bron­

nen kunnen zijn banden, cassettes, platen­

spelers enz. In het geheugen kunnen 1200 handelingen worden opgeslagen, welk aantal kan worden uitgebreid tot 3200. En het is helemaal niet nodig dat een gehele cassette of band wordt afgespeeld, neen ook nauwkeurig gepreciseerde gedeelten kunnen daaruit worden afgespeeld. Op afb. 21 zien we boven 2x2 bandrecorders;

daaronder twee transportsystemen waarin 2 x 41 cassettes zitten. Met een dergelijk apparaat kan het studiopersoneel rustig een dag of wat gaan staken.

Het geheel kan op verschillende manieren worden geprogrammeerd; in afb. 21a zien een correctie-unit weggewerkt. Deze

rectie vindt plaats door de burst te meten en via een feedback loop de juiste verhou­

ding tussen video en chrominantie-niveau te herstellen. Ook voor binnenshuis-stu- dio-toepassingen is deze corrector bruik­

baar. Verkrijgbaar in Pal en Secam uitvoe­

ring.

Micro Wave Associates heeft een aantrek­

kelijke, lichte en draagbare microwave- link, de MA13CP. Gaat in een paar kof­

fertjes, werkt 8 uur op één batterij-lading en overbrugt 3 kilometer. Werkt op 2.7.. .13 GHz, met een paar watt (afb. 19).

Sadelco heeft de DL-100 VSUE koffer

voor TV- en FM-veldsterktemetingen.

Wordt via 3 afzonderlijke tuners afgestemd op frequenties van 47...300 MHz en 470.. .856 MHz met een gecalibreerde me­

ter van 30... 120 dB /xV. Oplossing: 0,1 dB.

Ondei of bovengebiedindicatie met LED- keuze uit 3 detectie-methoden: pulse piek, quasi piek en noise detection. Ingebouwde nikkel-cadmium accu’s en laadinrichting.

Vier ingebouwde verzwakkers: 3 x 20 dB en 1 x 10 dB. Frequentie-ijking: Afb.

tentoonsteEnp cor-

men en voor maakt, om vooruitlopend op de eigenlijke

projectie, te zien of de film (of dia) goed ingelegd c.q. zijn geplaatst.

EMT, uit W-Duitsland toont een elektro­

nisch echo-apparaat, zonder enig mecha­

nisch bewegend deel. Geringe ruis dankzij een „digitale” bewerking (12 bit, quasi 15 bit. Bevat 500 ICs, 125 kbit in RAM en 16 kbit in ROM-geheugens. Werkt met een snelheid van 50 ns per instructie (afb. 18).

T

RT, een franse firma heeft een HF-ver- binding voor mobiel gebruik (VHF) op 1,4...2,6 GHz, de OBL2. De zender zat hier stoot- en rotsvast gemonteerd op de motor van de cameraman; de grap schuilt echter in de ontvanger die hetzij direct, hetzij na een relais op een helikopter een ontzaggelijk variërende veldsterkte moet kunnen verwerken, zonder fase-vervor- ming te introduceren. Men heeft dit pro­

bleem opgelost door de toegepaste FM-uit- zending een speciale pre-emphasis te ge­

ven. Aan de ontvangerzede heeft men elke MF-trap opgenomen in de automatische gain control, die per trap 5 a 10 dB kan wegregelen. Parasitaire AM op de chromi- nantie subdraaggolf, die ongewenste echo’s tengevolge hebben worden door

ncr

20.

RCA heeft een servo-controlled 35 mm

filmprojector, speciaal ontwikkeld voor recording en teleproduktie, FR-6100R.

Voor- en achterwaartsprojectie bij 24- of 25 b/s, eventueel gekoppeld aan 50- of 60 Hz lichtnet of vert. sync. Stilstandprojec-

cro

commando-centrum, waarbij op schermhetprogrammazichtbaar kan worden gemaakt. Eigenlijk verdient dit interessanteapparaateenuitgebreiderbe­

schrijving,maarwe moetenhethierbijla­

ten.

Als tegenhanger van de thans meer en meeringebruikkomendeparaboolanten­

nes voor centrale antenne-inrichtingen komt Kathrein meteen 16-voudige Yagi- systeem, dat hier in Montreux in natura was opgesteld. Ik vrees datde windvang vandezeopstellingnietveelzalverschillen metdievaneenparaboolmet3m0,maar de windtunnel zal het moeten uitmaken (afb.22).

Sony toonteenbijzondermooieenkleine portable videocameraBVP-200P,wegen­

de(zonderlens)slechts5,5kg;afmetingen:

114 x 175 x 345 mm, werkend2 uurop deingebouwdenikkelcadmiumbatterijen.

Pal-systeem(afb.23).Geringeafmetingen door toepassing van slechts twee buizen:

2/3-inch raticonbuis voor hety-signaal, 1- inchMFtrinicon buisvoordekleursigna- Ien. Verlichting: optimaal 2000 lux (200 footcandles) met F2-lens, minimaal 300 lux. Oplossend vermogen: in het beeld- midden500lijnen, in dehoeken400. Met opgebouwde microfoon. In feite de aar­

digste kleine colorvideocamera in Mon­

treux.

Kortmemorerenwenogeendraagbare 1- inchvideorecordervanSony,BVH-500PS en eenaantrekkelijke3/4-inchvideorecor­

der, eveneens draagbaar (BVU-OOP(=

PAL). Beide recordersleveren zeeraan­

trekkelijke studiokwaliteit, speelduur 20 min.

film-endia-aftaster,deFlyingSpotScan­

nerMarkIII,dienormaal-kinofilmnietal­

leen metnormale snelheiddoch ook5 x zosnel kanafdraaien,terwijl 16mm film tevens10x denormalesnelheidkanwor­

denvertoond(afb.24).Daarnaastkunnen d.m.v.eensimpelehandgreepdia’sopeen drum worden vertoond (afb. 25). Ook Cinemascope-film kan worden verwerkt enwel op tweemanieren: zodateronder enbovenophetTV-beeldnietsstaat,wel­

ke ruimtedandonkerwordtgemaakt,of­

wel methet Panscan-systeem, waarbijde lijn-scan wordtverkort, zodatslechtseen smallerdeelvanhetfilmbeeldwordtuitge­

zonden; ditdeel kanworden gekozen en de toeschouwer krijgt een geheel gevuld televisiescherm. Infeitezithetgehelege­

val vol technischegrapjesenvondsten.

stemd voor studio’s die met multichan- neltechniekwerken.

we een een

En dan tenslotte: de Deense firma NTP Elektronik A/S toonde 'een multi channel peak programme meter, type 377-100 die opviel door originaliteit en vooraloverzichtelijkheid.24kanalenkun­

nenzondermoeiteondercontroleworden gehouden; hun amplitude wordtweerge­

gevendoorvertikaallangerofkorterwor­

dende kleurstrepen. Wordteen(instelba­

re) grensoverschreden, danverandertde kleurvangroenofgeelinrood.Tenbehoe­

ve van de duidelijkheid kunnen verschil­

lende kleuren worden gekozen. De een­

heid bevat: een sync-generator,eenlog.- converter/scalegenerator,eentextgenera- tor,eenbalkgenerator,eenkleurmixeren InputCards,(4kanalenelk)(afb.27).Het videosignaalwerktop625lijnen.Peakindi- catieconformIEC/DIN.Infeiteisheteen bouwdoos: begonnen kan worden met 8 kanalen + 4 masters (brede kleurlijnen rechtsophetscherm),maardoorhetinste­

kenvankaartenkanmenuitbreidentot24 kanalen. Voor controlekamers had men ook nog een eenvoudige videopiek pro- gramma-meter, type 377-500, die op de bekende wijze wordt ingeblend op de te bewaken TV-monitor. Het signaal is in zwart-witgehouden enheeftdevormvan een vlindermeteenschaal; bij hetover­

schrijdenvandeinstelbarenominalewaar­

dewordtdevlinder-achtigefiguurrechtin het beeld groter enlooptookdepijlpunt langs de schaal omhoog (afb. 28). Mede opgenomenzijntweeklokken,eendigitale eneen analoge,dieop dewerkfotowon­

derlijkgenoegverschillendetijdenaanwij­

zen.

Shurekomt hier, voor heteerst,naarwij menen,meteenrobuustportableluidspre- kersysteem in de typen SRI12 en 116, waarvan het type 112 ook buiten', zij het danondereenafdaktegendrup-ofregen­

waterisbeschermd,kanwordenaangeslo­

tenopeen25-of70voltlijn.Passiefcross- overnetwerk,meteen4-standenverzwak- ker: -4,-2,0enplus2dB.Max.belasting 78watt.Eeneerlijkeluidsprekermettwee robuuste lage tonenunits plus een hoge tonendriver, gekoppeld aan een 120° ra­

diale hoorn. Interessanter is het Shure equalisationanalyserSystembestaandeuit de SR107 audio-analyser, de M615 AS equalisation analyser, die volgens Shure verkrijgbaar is voor een fractie van de normale prijs (met ingebouwde roséruis­

generator) en tenslotte de bijbehorende ES615fullrangeanalysermicrofoon,met rondkarakteristiek (afb. 26). Speciaalbe- Rank-Cintel toonde een razend mooie

-.27

Afb.28

EUBOKAARX SIGNAAL

HOUDERS

SLQAN

05,5

STEKERS

ELCO _{m XUL}

m.

miniatuurensub- miniatuurmeteengrote verscheidenheidaan gekleurdelichtkapjes. ^

_ oi

keuzeuitLED2en5Volt,neon engloeilampjes5tot60Volt

kap en ook als kabel steker bruikbaar. Ook printdelen

met verlengde w.w. pennen.

Uit voorraad leverbaar.

Ookleverbaarin druipwaterdichte

uitvoering.

min. 0.9| 11 T

RADIKOR1 leleclpcnics -Mi

Telefoon 03S-14677 Telex43366 Postbus351 Emmastraatl3a

Hilversum/Holland

Vosko Bleclronicsb.v.leveranciervano.a:

G ^reenmr

Coax Connectors

’ Ayibnc-tnc-uhf-n- smb/smc-gr

Adaptors, Scope Probes,Verdelers, Overgangsstukken, Meetkabels

-c

electronicó b.v.

OfOSTGEEST■RHIJNCAESTERSTRAATWEG 56 putbus1016 talatoou071 155531/156841*

TELEX33365VOSKOnl.

Meerdan40typen uitvoorraad OEGSTGEEST

BEL 071- 155531

Semipack modulen! Groot vermogen... klein verpakt.

De nieuwe Semipack modulen, met geïsoleerde bodemplaat, zijn nu leverbaar tot 200 A in 3-fasenschakelingen. Prrvtot 1400 V. Degeïsoleerde bodemplaatmaakt.hetmogelijkmeer­

deremodulenopslechtséénkoelelementtebouwen.

Semipack....gelijkstroomuiteenmodule!

VRAAGPRIJSENUITVOERIGEDOKUMENTATIE:

BEL075-283258.

SKKT

SKKH

WORMERVEER Postbus76 Industrieweg17 Telex13095

SEMIKRON

-»1 SKKD

ElMIKKOk

NEDERLANDB.V.

SKKE

DRAADGEWONDEN UT

WEERSTANDEN DRAAI-

SCHAKELAARS

.v':;

.v.v!

WELWYN ïïffiS

4X4standen 5X3standen 6X2standen

m

|

m

vermogen. Vele uitvoeringen van 2.5 Watt tot 200 Watt.

eindstop.

elk gewenst aantal standen. 1

typeW21 3Watt5%tolerantie

E12reeksvan1Ohmtot10KOhm.

Vijf dekken pjjP maximaal.

fRADIKOR] [elGctPCflbj

IMi

type W 22

E12reeksvan1Ohm tot18KOhm.

Uit voorraad uit voorraad

leverbaar leverbaar.

Postbus351 Emmastraatl3a

Hilversum/Holland Telefoon035-14677 Telex43366

VARIABLES FILTERS -r

Are you looking for:

Takefe-type

VBF/17elektronicfilter

• 24, 36, 48dB/octave options

• Wide range offrequencyoptions

• Dual channel unitwith PSU

• TypeoffillerButterworth

• 8channel system

• 0,01 Hz-3,15 MHzfreq. range

• switched resistortuning

• High pass, lowpass

HATTEM HOLLAND Postbus 19 Tel. 05206-1214

COIMEX bv .

EPOF® e.

printed

circuits

• koperetsen

• goudkontaktenmakenmetofzonderkombinatievan lood-tin

• volledigvergulden

• reflowen Postbus34.

Industrieweg12 ZOETERWOUDE.

Telefoon:071 -894960 Telex: 34042paesnl.

• plaatsen componentenopprint

• uitbesteedboorwerk oponze NC- Boormachine.