3. ONDERWYSONTWIKKELING IN SUIDWES-AFRIKA VOOR 1915
3.1 ORieNTERING
Di t l>l yk ui
t_d i.e) J i ler.at uur dat •He vro"<JsLe onderwyspogings en die verskillende sendingaksic•s in Suidwc:s-Afrika nie van mekaar geskei kan word nie. Volqcns C.,J.C. Lemmer l) is die " •
<]eski<,denis van rlilLUncdle onderwys 1n Suidwes grotendeels ·n ge=
skiedenis van sendingaktiwiteite". 'n Kommissie van Ondersoek na Nie-Blanke onclerwyB het in sy versJc.y wc.t in 1858 vryqe""
stel is, soos volg gerapport..•~er: "Die prest..asies van die sen=
din<] op IJierdie CJellied (omi.,rwysrJebied CMN) dwing dan ook die n,eesle bewondering af. Nie ctlleen \vord daar in die sendingskole tlofwaardige werk gE:doen nie, maar di.e skool het ook deur die ja=
re as n newediens van dJe sending n haie vername bydrae gemaak vir die bevorderirHJ van ·n o01:weend Christelike inboorl ingbevol=
king in hierdie land." 2
) Die Komm.issie poneer verder dat elke sendingskool 'n voJwai:lrdige onderwysinst..elling met onder rneer sy eie regulasles, kurrikulums, sillabHsse, skoolure en skoolkalen=
d.;rs was. Elke sendelin9 w<Js in eie reg as't ware ll "Direkteur van Ondenvys". 3)
Volgens sendeling Olpp 4
) van die Hynse Sendinggenootskap, is die sending die grootst..e "opvoedingsvereniging" qenoern. Die skool was 'n "onvermydelike noodwendigheid" vir die send.ingaksie.
. ' S) l f d 1' d' d d
.J.J. Kr1Lz1ng("r s<ry dt <le sen Jng 'n weldeur agte
<~noel=
treftende skoolslelsel vir die Swart volke daargestel het. Aan=
J) LEMf~ER, op. cit., p. 187.
2) S!JID\~ES-AFIHKA (Administrasie). Verslag van die Kommissie
3) 4)
70
-':-=.=_;;,;__::cc:.;._:.::....:.,;:;;,;.;::.::=c_:_"a Nie-Blanke ondr:rwys in Snidwes-Afri ka
vanklik het die sending die onderwys en aanverwante yodsrli ens=
tige we~ksaamhede self yefinansier. D1e stant het ecrs veel later (1909) finansi~le hulp in die vorm van subsidies op se~
kere voorwaardes aan die sendingyenootskappe v•:r 1 ecen.
Die doelstellings met die sendingonderwys was om die evangeJie te verkondig, die Nie-Blankes aan dissip11ne te onderwerp en om hulle aan h beskaafde levJenswyse gewoond te maak. Die noodsaak=
likste vereiste hiervoor was dat die Nie-Blankes moes leer om te lees. Dit was nodig dat hulle nie sleqs die evang01ie moes hoor nie, maar dat huJle self die Bybel moeo kon leGs. Tclal=
stndie was dus nie h "doel op sigself nie, maar steeds il nooc}:
saaklike instrument en hulp vir die evangelieverkondiging''. 61 Nie-Blankes is voorLs nie alleen geleer om handearbeid te ver=
rig nie, maar vee! eerder om die waarde van handearbeld te be=
sef en ook te besef dat handear.beid nie verned•~rend is nie. 71
Die sendelinge het voor die probleem te staan gekom om se]f die tale vcm die Nie-Blanke volke aan te leer. Daar was vir die tale geen skryfwyse nie omdat daar in die verskillende tale ver=
skeie klanke en verbindings voorkom wat nie in die alfabeL be=
staan nie. Die 8) taalgroepe het byvoorbeeld ·n rykdom van klap- en klikgeluide.
Vanwee die belangeloosheid van die ouers 9
) het die staat in 'n toenemende mate seggenskap oor die onderwys verkry. Die taak van die sendelinge is enersyds bemoeillk deur die onwilJ igheid 6) Ibid., p. 334.
7) LEMMER, op. cit., p. 187.
8) Khoi beteken Hottentot en San Boesman.
9) SOUTH AFRICA (Republic). Department of Foreign llffairs.
SouLh West Africa survey 1967, p. 173.
7l
aan die kant van die oners en tweedens was die Duitse kolonia=
liste d.ie gedj<]te
Vdtlonderwys aan die Swartes geensins goed=
10) gesind nie.
Vanaf die vroegst:tc! yeorgan i seerde onderwyspogi ngs was daar ge=
uwngcle <Jroep<.l Nie-Bliwkes in Nie-·l:llanke skole. Daar was by=
voorbeelcl Kleurl inye in die skole vir Swartes, en andersom
1en claar was oak kinders van vecskillende Swart stamme saam in 'n enkele skool. Schutte 11) skryf dat " • • • tot diep in die twintiyerjare van die hnidige eeu is daar nag altyd gepraat van naturelle-oncJBrwys wanneer onderwys vir Of naturelle, Of Kleurlinge, of albei rasse bedoel is". Hierdie toedrag van sake het baie jare lank voortgeduur totdat daar later afson=
derlike onderwysgeleenthede aan die verskillende bevolkings=
groepe voorsien is. 12)
Onderwys aan die Blankes het eers ongeveer "rl dr·iekwarteeu na=
dat die eerste skole vir Swartes gestig is, 'n aanvang geneem.
Die eerste onden-Jyspoging vir Blankes was die stigting van 'n privaatskool. r.atere skole was semi-·privaat. Daar is eers in 1894 vrmrsienin~ gemaak vir die oprigting van "rl openbare skoal vir die Blanke nedersetters. 13)
10) 11) 12)
13)
72
SC!HJ'I"l'E, • p. 9.
StllmmS-AFRIKA (Aclnoinistrauie). Verslag van die Kommissie va11 Ondersoek na Ni e-rn anke onderwys in Suidwes-Afrika, dl. I, pp. 10-16.
Vgl. oak SUID-AE'IHKA (Republiek). Verslay van die Kommis=
aanqeleenthede van Suidwes-Afrika
SCHU,~E, op. cit·• p. 1.
, p. 22.
3.2 DIE EERSTE SPORADIESE ONDERWYSPOGINGS VIR SWARTES
Daar kan aanvaar word dat daar aller:lei vorms van "prirnitiewe"
ondenvyspogings by die verskillende Swart volke was voor die koms van die l3lankes. 'n 'l'weerlei onderwysdOEdstelling i r; na=
gestreef: Eerstens om die taal, tradisies en ge\voontes, wet=
te en gelowe in te skerp en sekere seremonies en rituele oor te dra, en tweedens is daar gepoog om die lewensnoodsaaklike kultuur en kennis oor te dra, naamlik vervaardiging en gebrui=
ke van wapens, vervaardiging van klere, verkryging en voorbe=
reiding van voedsel, oprigting van hutte, verkryging van medi syne en die aanleer van geneeskundige tegnieke en verskillende soorte handwerk. Hierdie praktiese kennis en vaardighede moes deur die kinders aangeleer word omdat dit noodsaaklik was vir die voortbestaan van die stam. 141
Die verskillende stamme se onderwyspogings het opvallende oor=
eenkomste getoon, maar daar het ook geva lle van ui 1~erste ver=
skille in die onderwyspogings voorgekom. Die grootste deel van die leerinhoud het bestaan uit die natuurverskynsels en -voorwerpe soos die son, rnaan, weerlig, wolke, wind, diere en plante. By die verskillende seremonies en rituele het natuur"' verskynsels dan oak die nodige eerbetoon ontvanq. Reen was ·n versekering van voedsel, water en volop wild, terwyl n droogte hongersnood en selfs die dood beteken het. Die ver:andering van die seisoene, die groei en afneem van die maan, sonsopkoms
d b k . l b 1 'k lS)
en -on ergang was ete enlsvo en e angrl • Aan nntuur=
verskynsels is sekere waardes geheg en die stamme het die \ver=
kinge van goeie of bose geeste daaraan gekoppel. Volgens 14) Ibid., pp. 27-29.
15) Ibid., p. 22.
Lemmer: lG) was di.e natuur en die daeJikse handel en wandel die leerskoo] van die primitiewe natuurvolk. Vuur het by al die stLurune ·n belangrike rol in die starn- en seremoniele lewe ge=
speel. Dit was vir bulle \1 teken van vooroueraanbidding en van seremoni~Le aktiwlteit, dit wash simbool van krag en van ver=
nietigin<J. In sommige gevalle was die vuur sirnbolies van die lewe en wanneer h kaptein gesterf het, het die vuur ook uitge=
brand en .is eers weer aangesleek n•et die heropbou van h stat.
Daar is dikwels l angs \1 vuur in die stat mel die afgestorwenes geraadpleeg en besluite geneem. 17}
3.3 DIE BEGIN VAN SEN'DINGONDERWVS
3.3.1 Die karns van die eerste sendelinqe en die stiging van sendin')stasies
Die eerste sendelinge, naamlik die twee broers Abraham en Chri sticln Albrecht aso0k J. Seidenfaden, hel met hul1e werk=
saamhede beg in in ·n tydperk van stamoor loe, moord en rowery. 18}
tlierdie eerste sendelinge was van die Londense Sendinggenoot=
skap en het in 1805 11 sendingstasi e op \varmbad gestig. Warm=
bad,· gele~ in die woongebied van die Or lam=
191 . ' d' d b d
stam was Jn
~aar1e ty eken as Die sen:;:;:;
dingstasie is na sewe jaar, dit wil se in 1812, deur die roof=
t . N k ' f . k 1 20 )
sug 1ge ama apte1n, Jager A r1 aner, gep under.
16)
1P• 2 3
o17) Loc. cit.
18) SCITIJ'l'TE, op. cit., p. 7.
19) Die benaming Orlams het sy oorsprong uit die woord Oorlams vanwe~ die geduri<JB kontak van die stamgroepe met die Blctllkes.
20) VEDDE:I<, ll. p. 220.
74
Drie jaar later (1815) het die Londense Sendinggenootskap onder leiding van Heinrich Schmelen h sendingstasie opgerig te Betha=
nien. In 1821 is daar in Namaland vir die Orlamshoofman Tsau=
meb en sy volgelinge h sendingstasie gebou deur sendeling John Archbell. John Archbell is in 1825 deur sendeling William 'l'hrelfall opgevolg. Kort na sy diensaanvaarding is 1'hrelfall by die sendingstasie vermoor. Die Londense Sendinggenootskap, wat die baanbreker sendinggenootskap in Suidwe·s-Afrika was, het in 1840 sy werksaamhede gestaak en dit oorgedra aan die Rynse
. 21)
Sendlnggenootskap.
Die Rynse Sendinggenootskap het alreeds in 1824 met sendingwerk=
saamhede in Suidwes-Afrika begin toe sendeling Knudsen n sen=
dingstasie te Bethanie 22) gestig het. Hy is deur Kleinschmidt opgevolg en hy het die sendingwerksaamhede voortgesit onder die Swartboois by Rehoboth. Dieselfde sendinggenootskap het ook n
sendingstasie op Berseba gestig onder leiding van sendeling Hahn. Kolbe het in 1850 'n sendingstasie op Okahand ja gesti<J en sendeling Jan Bam het met sy werksaamhede tussen die stam=
lede van Jonker Afrikaner in die onmiddellike omgewing van Windhoek begin. 23)
n Derde sendinggenootskap, naamlik die Wesleyaanse Sendingge=
nootskap, het in 1834 op die toneel verskyn en h sendingstasie is op ~·larmbad deur sendel ing Edward Cook geopen. Dieselfde genootskap het ook sendingstasies geopen te Hoole'sfontein en
21) KRITZINGER, op. cit., vol. II, pp. b85 en b87.
22) Bethanie word ook genoem Bethanie en ook Bethanien. Al drie die skryfwyses word in hierdie werk gebruik volgens die gebruike van die bronne waarna verwys word.
23) VEDDER, II. South West Africa in early times, p. 220.
75
Noasanabis.
ln 1870 het die FinsEc' Sen(Unggenoolskap !tulle in die noordelike . 25)
dele van Suidwes-Afrika gevestJ.g.
Die Rooms-Kat.ol i eke Seud i nggenootskdp hel eers so laal as 1896 in Suidwes-1\frika aangekom en !tulle in die noordoostelike dele van die land geveslig. 26)
~leet· as 'n honderd ~jaar nadat die eersle baanbrekersendelinge hulle in Suidwes-Afrika gevestig hel, het die Anglikaanse Kerk in 1924 op die toneel verskyn en met hulle werksaamhede in Ovdmboland begin. 27)
3.3.;> Onderwysdoelstellinqs
Dit blyk dat die sendeJin']e van die I.ondense Sendinggenootskap hulle dit: veral Len doeJ geslel hel: om die evangelie te verkon~
dig en om die Swart kinders te onderrig in lees en skryf. Hier=
teenoc..r l1et die Rynse Sendinq<Jenootskap gepoog om die kinders op h praktiese wyse deur rniddel van die onderwys vir die lewe voor te berei. 28)
Volgens Lemmer 29) was die l~ersten.lng van die Nie-Dlankes h be=
lanqrike onderwysdoelstelling en daarom was Godsdiensonderrig 'n belangrike deel van die skoolwerksaamhede. Daar is ook aandag geskenk aan karaktervorming en die algemene opheffing van die Nie-Blankes in Suldwes-Afrika. Die sendelinge het voorts ge=
poog om aan dice skoolkinders die voordele van handearbeid
24) SCHIJ1'TE, op. c i t . , p. 11.
25) KHJ'l'ZINGER, 9P· c i t . , vol. T, pp. 30-31.
26) _!bid •• pp. 38, 124.
27) Ibid., p. 47.
28) SIJTD-AFIHK/\ ( LJni e). Vendaq van die Rehoboth Korrunl ssie 1926, p. so.
29) I.EM~IER, ~_£_i.E.. , p. l 'll •
76
te leer. Sodoencle het fiundwerkonderrig naas Godsdiensonderrig
·n belanqrike der;l van die kurrikulum uitgemaak. Die ander skoolvakke (Lees, Skryf, Rekene, die Duitse en die MoedertaaJ) het vanwee die oorbeklemtoning van die sektaritese doelstel=
lings, nie altyd die nodige aandag geniet nie. 30)
3.3.3 Finansierinq van die onderwys
Die onderskeie sendinggenootskappe het nie veel finansiele steun aan die sendelinge verskaf om hulle onderwyswerksaamhede aan die gang te hou of uit te brei nie. Die sendelinge moes dus grotendeels self in hul eie behoeftes voorsien. Gedurende die jare 1850-1870 het sendeling 11. Kreft byvoorbeeld 'n groot trop beeste by die sendingstasie te Belhanie aangehou. llier=
die beestrop was bekend as die en is deur die ouers aan die skool geskenk. Mel die inkornste uit die verkoo[J van die vee, het Kreft die skool in stand gehou. Ander sending=
stasies het hierdie voorbeeld gevolg, maar ongelukkig het die skoolkuddes aanleiding gegee tot strooptogtA op die sendi.ng=
stasies deur verskillende Swart stamrne. Die sendelinqe is la=
ter ook daarvan beskuldig dat hulle hulself verryk het deur van die vee vir hulle self te neem. 31
)
3.3.4 Klaskamerakkommodasie en onderwyshulpn.iddels Die sendelinge het self die nodige geboue v1r sending- en onderwysaksies by die sendingstasies opgeri9. Soms het die ouers sowel as die leerlinge gehelp met die oprigt1ng van klas=
30) , pp. 187-192.
31) SCHUTT!::~, 12.
77
kdmers. Die sendeUnge het hierdi.e bou-aktiwiteite onder meer dS h integrale deel van hulle onderwysprogram beskou. Hulle het hi erc'leur gepoog om 'n beg rip van die belangri kbeid van han=
dearbeid a an die ld nders oor t.e dra. ·n Verdere voordeel van die oprigtJng van permanente geboue was dat die Swart stamme meer gevestig geraak bet en nie so maklik van plek tot plek ge=
trek het nie. 321
Die leerlinge bet in die meeste gevalle met griffies op leie geskryf. D<:1ar was geen skryfborde in die klaskamers nie. Ved=
der 33) skryf dat sendeling Hahn die letters van die alfabet op
·n plankie geskryf bet. Die leerlinge moes dit dan van die plan=
kie aflees. Dit was nie ongewoon om 'n groep kinders in die koelte van 'n boom aan te tref waar hulle met bulle vingers let=
ters in die sand geskryf bet nie. 341 3.3.5
3.3.5.1 Nomadiese leefwyse van die versklllende Swart stamme Vanwee die nomadiese leefwyse van die verskillende Swart stam=
me moes kinders dikwels lang tydperke uit die skole bly. Wan=
neer die leerlinge weer by h skool ingeskryf bet, bet bulle vergeet wat hulle voorheen geleer het. Dit het ook dikwels ge=
beur dat die ouers bulle in ander dele gevestig het waar daar nie h skool beskikbaar was nie en die kinders ook nie weer hul vorige skool kon besoek nie. JS)
32) SCIW'l"l'E, op. cit., p. :n.
33) VEDDER, II. Die voorgeskiedenis van Suidwes-Afrika, p. 275.
34) SC!liJ'I"l'E, ~ clt., p. 31.
3 5 ) SCIJOUrZ, , p. 1 7 •
'78
J. 3. 5. 2 Onderwyserst:<~kort
Daar was voortdurend ·n ernstige tekort aan toepaslik opqelei=
de onderwysers. Die onderwysers wat wel beskikbaar was, het gewoonlik taal- en dissiplinRr.e probleme ondervind. Onderwy""
sers het onder meer probleme ondf:lrvind om die v.:erskillendo ta"' levan die versklllende Swart volke, w1c se kinders in die sko=
le was, te verstaan en te praat. 36)
3.3.5.3 'I'ekort aan klaskamerakkommodasie, meubels en ond(~rwys=
hulpmiddels
Die nypende tekort ann die nodige skoolgeboue, meubels en on=
derwyshulpmiddels het 'n uiters nadelige uitwerking op die ont=
wikkeling van die onderwys gehad. Vanwee n tekort aan geld, kon daar nie geboue opgerig word nie en kon skoolmeubels en on=
derwyshulpmiddels nie gekoop word nie. 37 ) 3.1.5.4 Heterogene bevolkings- en taalgroepe
Di t het di kwels gebeur dat daar in ·n skool leerl inge ui t ver=
skillende bevolkingsgroepe aanwesig was. Oor hierdie hetero=
gene volkesamestelling in die klaskarner skryf .T.A. Heese: "Die leerlinge van die sendelinge het uit die heterogeenste groepe, waaraan 'n mens kon dink, bestaan. Daar was vir eers die groat verskil tussen hulle ouderdomme. Heel jong kinders van vyf
jaar het skoal <Jeyadll • • • maar vera 1 was daar die groot ver=
skeldenheid weens die verskillcwde stamqroep•;. Jn Kitchener se skool te Sakrivier was daar Boesmans, Orluws-llottentotte en Basters." JB)
36) SUTDWES-AI"HIKA (Administxasit"). .!3.;:-:pport vun
<]pAdnli ni = strateur voor h"t jaar 1923, p. 34.
37) SCHU'I'1'E, 2.E.!_Cit., p. 31.
38) HEESE, J.A, OndQrwys in Namakwaland, p. 11.
79
Die medium van skoolonderwys \vas vanwee die verskeidenheid van bevolkingsgroepe n wesenlike probleem. In die skool te Sakri=
vier het somn1.ige leerlinge llollands, andere die Nama- en die res die Buesmantaal gepraat. Die implikasle hiervan was dat die onderwyst~rs sorns nie die leer 1 .i n<Je kon verstaan nie, en die leerlinge kon op bulle beurt weer nie die onderwysers verstaan nie. 39)
Die verskillende volke bet later met mekaar vermeng. N.S •. van Wannelo skryf byvoorbeeld soos volg oor Khugoab, 'n Boesman:
"'l'he informant, like his brother, had a Bergdama wife by \vhom he had several children, ao~ngst them three daughters all living in Sesfontein. One of the duughters was married to a Hottentot, another to a Bergdama .. 40)
3.3.5.5 Onmin tussen die verskillende Nie-Blanke bevolkings=
groepe
Onderwysontwikkeling is nadelig beinvloed deur die onmin wat daar tussen verskillende bevolkingsgroepe bestaan het. Die L!ondeJswarts, een groep llottentotte, het byvoorbeeld h afkeer ann a lle naamlik Blankes, Basters en Oorlams-Hot=
tentotte gehnd, t.erwyl die Basters, vanwee hulle vermenging met die Blankes, lmlleself hoc~r geag het as die Swartes; trouens, die Basters wou hulle nie met die Swartes assosieer nie. 411
3.3.5.6 Verskille in psigiese kwaliteite tussen leerlinge van die ver·skillende bevolkings')roepe
'n Ernstige struikelblok in die ontwikkeling van die onderwys 39) rbid., p. 7u.
40) VAN WARME:LO, N.-J. Notes on t:lle Kaokoveld (South West Africa) nnd its people, p. <lO.
41) HEESE, 2.J2.!. cit., p. 112.
80
was die gebrer, aan gemotiveenlheid by die verski llend(~ S\vart bevoJkingsyroepe asook die verskille tussen die kultum~groepe
ten opsigte van bulle psigiese kwaliteite, naamlik verstande=
like vermoens, aanleg, belangstelling en aJgemene ont\vikkelings=
peil. Daar is in daardie jare byvoorbeeld aHnvaar dat dit on=
moontlik sou wees om die Boesmans te "l>eskaaf en op te voed". 42 ) Die Namakwas wou graag skoolgaan, maar hulle was "onmoontlike leer linge" in die kldskamer. llulle het die send eli ngonderwy=
ser, c. Albrecht, soveel probleme verskaf dat hy op 'n keer moes bl. d t .d 43 )
gaan om wys1e1 • 3.3.5.7 Drankmishruik
llierdie ettwel het hand aan hand gegaan met onsedelikheid, on=
standvastigheid en onbetroubaarheid. Drankmisbruik het selfs voorgekom by die aspirant-onderwysers in die opleidingskole en 'n aantal onderwyskandidate moes van wee erns tige drankmi !:ibrui k
.. . . 44) hulle studies bee1nd1g.
3.3.5.8
Nie alle Nie-Blanke volke het die Blankes vertrou n1e. Die agterdog teen rlie Blankes is dikwels veroorsaak vanwee die teit dat Blankes met ty0 moes ingryp om teen Swart opstanclelin<Je op te tree ten einde opstande te beeindig. Die flerero
1s het by"' voorbeeld tussen 1903-1907 in opstand gekom teen die Duitsers en het as gevolg van die konflik met Blankes geweier om hulle kinders na die sendingskole te stuur. 45)
42) 113.
43)
44) S'l'HASSBEHGER, E. 'l'he Rhenish Mission Society in South Africa 1830-1950, p. 91.
45) SUIDWES-AFRIKA (Administrasie).
p.
81
3.3.5.9 Negalie1ve ltouding van die ot1cr-s teenoor die onderwys Vanwee hulle onversk.i lligheid jeens die onderwys het bale Sv1art ouers ltul le kinders van skoolonderrig weerhou. Volgens die ouers het ctie skole ciie kiuders uil die werk gehou. Die ouers was ook Vdn mening dat die kennis wat die kinders in die skole opgecloen het, minderwaard.ig en onloereikend was. 46)
3.3.5.10 Die afwesigheid van skoolpligvereistes en die onge~
reelde skoolbywon.ing
Die ouers het geen slraf toegepas op kinders indien hulle van die skool weggebly het rde. Die kinders het self ook geen be~
hoefle ac~n onderwys gehad nle en die ouers het ook nie die kin~
ders aangemoedig om die skole te besoek nie. Werkgewers het gew0ier dat kinders skool toe kun gaan omdat hulle die kinders nodig gehad het om ~eeste op te pas of om ander take te verrig.
Omdat daar geen skoolplig was nie, kon die ouers nie verplig word om hulle kinders skool toe te sluur nie. Die oormatige gebruik van die L1t deur die onderwysers het daartoe aanlei~
ding gegee dat baie kinders sander meer van die skool af weg~
gebly hel. Sommige skole was so ver van die woonplekke af ge~
lee dat dit vir baie kinders moeilik was om die skool gereeld 17)
3.4 DIE BEGIN VAN GEORGANISEERDE ONDERWYS
3.4.1 Vraag na georganiseerde onderwys
Die vraag na georganiseerde onderwys blyk onder meer uit twee skrywes van ,JiJ')er Afrika11er, wat die sendingstasie op Warmbad in 1812 ven.;oes en geplunder het., aan die sendinginspekteur, Campbell. ln die eerste ~rief het Jager Afrikaner gevra dat 46) SCHOLTZ, op. ciL., pp. lb-19.
4 '/ ) Loc. c it •
82
ctaar h vaste onderwyser aan hom toevertrou mnes wurd. ln die twc;ede briet het hy ook vir 'n aLinta1 J eEs- en leerLoek.i es ge~
vra. Hy het se1fs die aantal boeke wat benodig was vern~ld,
naan.1 i k 90 ABC boeke, 66 vraeboekies en 96 gek1eurde <Jesange=
boekies. OiL blyk ook uit briewe wat hy in 1931 geskryf het, dat daar h behoefte by sy volk bestaan het om geteeld~ skoolon=
derwys Le ontvang. 48)
3.4.2 Pogings om lees- en leerboeke in die verskil1ende moe=
dertale beskikbaar te stel
Daar was h groot behoefte aan lees- en leerboeke in die eie volkstale, veral vanaf die tweede helfte van die vorige eeu.
Verskeie sendelinge en ander skrywers het hulle beywer om ge=
skikte leer-, lees- en sangboeke in die verskiller~e volkstale beskikbaar te stel.
Kl:onlein het \1 studie van die Namataal gemaak omdaL cJiL vir hom belangrik was om onderrig deur die medium van die moedertaal te gee. Hy het in 1864 begin om die Nuwe Testament in die Nama=
taal te vertaal, en het die werk uiteindelik in 1895 voltooi.
'n Omvangryke Bybelse geskiedenis deur Kronlein, ook in die Na=
mataal, het in dieselfde tydperk verskyn. llierna het Kronlein
h leesboek met Christe1ike verhale, dierestories, liedc;re en fab.:1s in die Namataal 1aat verskyn. 49) In 1871 is <lie Psalms, wat Kronlein in Nama vertaal het, in Kaapstad gedruk en in 1873 het Kronlein begin om die Ou •restament in Nama te v<:nLaal.
Weber het ·n Nama-woordeboek saamgeste1 en het claarna clolm Bun=
yan se Afrikaans vertaalde Christen se reis nd d.ie Ewigh.:id .in 48) VEDDER, 11. South West Africa in early times, p. 191.
Vql. ook SCHUTTE, op. cit., pp. 10-11--
49) VEDDER, H. Die voorgeskiedenis van Suidwes-Afrika, p. 553.
83
die Namataal verlaiil. Daar hel ook leesboeke in die Namataal uit die permo van Knudsen (l£345) en Vnllmer (1854) verskyn. 50)
Sendeling Rath hel alreeds in 1824 'n leesboekie in die Herero=
taal geskryf en die volgende persone het, in die jare soos tussen hakies aang<•dui, hulle bydraes in die ffererotaal gemaak:
!idhn (1862), Viehe (18'19), Beiderbecke (1879) en Brincker (18'19). Buiten l1 Jeesboek, was Brincker ook verantwoordelik vir 'n gesangeboek en ander taalkundige werke wat in die skole en kerke van die llerero's gebruik kon word. 51 )
3.4.3 LeerUnggetalle teen die helfte van die vorige eeu Daar was in die veertigerjare van die vorige eeu in Nama- en Damaland (Damaraland) 'n opbloei van die onderwys deur die koms van die Rynse Sendinggenootskap. In 1849 was daar alreeds 226 kinders en 140 volwassenes in die skool op Bethanie. In die=
selfde jaar was daar van die groep Namas onder die leiding van Paul Goliath 221 kinders en 126 volwassenes wat onderwys ont=
vang het. 52 ) Op Rehoboth heL 150 13nsterleerlinge die skoal be=
soek en 'n groep van 40 meisies het naaldwerk- en handwerkonder=
. 53) l 0
r1g ontvang. In 85 het 280 Nie-Blanke leerlinge skoolge=
gaan in Windhoek en by die nuwe skoal op Otjimbingwe was daar Lussen 40 en 50 Swart leerlinge. 54)
50) SCIIU1"l'E, op. ci L., pp. lJ en 31.
Vgl. ook VEDll~:l{, 11. Die voorqc,skiedenis van Suidwes-Afri=
ka, pp. 553-554.
51) VEDDER, H. Die voorgeskierlenis van Suidwes-Afrika, p. 554.
52) Daar kcJn nie met sekerheid vasgestel word waar hierdie groepe onderwys ontvang het nie. CMN.
53) VEDDER, H. Das alte Suedwesl Afrika, p. 241.
54) Ibid., p. 243.
84
3.4.4 Onderwysersopleiding
Paul Shepherd, 'n llerero, was die eerste Swart nnderwyser van wie daar in die literatuur melding gemaak word. Hy het in 18"i3 saam met die Rlanke sendelinge op lloachanas gewerk. 55) Shep=
herd het sy opleiding in Engeland ontvan9 en was ciie llcrero-, Nama-, Engelse en Hollandse taal magt1g. 56)
Die sendelinge het dit noodsaaklik geag om so spoedig moontlik, nadat die nodige geboue by 'n sendingstasie opgeri.<J is, oar te gaan tot die opleiding van IH:lpers om die sendolinge behulpsaam te wees in hul vele take, onder meer met dit~ onderwys. Die helpers moes in die afwesigheid van die sendelinge dil'! pJic;te
d . d 1. d.
j . .57) d
van 1e sen e 1nge oorneem by 1e sen( 1ngstas1es. Sen e=
ling Kleinschmidt het alreeds voor 1851 drie Swart "jongcd 1nqe"
as helpers opgelei. 58
) Daar is reelings getret om dusdanige leerlinge na 'n onderwyserseminaar op Cenadendal in die Kaap=
provinsie te stuur vir verdere opleiding. Hierdie reelin9s het soveel byval gevind dat die aantal kandidate wat die opleiding kon ontvang, verhoog is tot twaalf. Ongelukk:ig het dit later geblyk dat die opleiding weens die groot klimaatsvurandering en n veranderde lewenswyse, nie suksesvol was nie. 591
Omdat die sendelinge kontak moes hou met die rondtrekkende Swart stamme, het die sendelinge hul assiBtente saam met. d1e stamme tydens hulle ornswerwinge gestuur. Dit het die behoefte 55) KRITZINGER, , vol. I, p. 339.
56) SCI!U'l'1'!::, op. cit., p. 13.
57) SUID\vEB-AFRIKA (Administrasie). VerB lag van cile Kommi ssie van Ondersoek na Nie-B1anke onderwys in Suidwes-Afrika, dl. I, p. 33.
"i8) SCHUT'I'E, op. cit., p. 13.
59) VEDDER, H. South West Africa in early times,p. 402.
85
adn assistente (helpers) verhooq. 60 )
J n 1864 het sende ling Hugo llcllm terugqekeer vanaf Du i tsland waar hy die oprigting van h onderwysersopleidingsentrum in Suid\ves-Afrika <Jaan bepleit het. lly het 3 500 Riksdalers van Prinses Augusta va11 Lippe vir di~ doel ontvang. Prins Ernst van Schoeneburq en Prinses Mathilde van Rudolstadt het ook gel=
delike bydraes gemaak. Daar is dadeUk begin met die opriqting van 'n opl eidingsentrum op Ot iimbingwe wat dan ook in 1866 vo1=
tooi is. Die sentrum is die Augustineum yenoem ter ere van
. 61)
Pr1nses Augusta.
Na die ingebruikneming van die Augustineurn in 1866 was daar adnvanklik sle<Js nege leerlinge. Die twee seuns van die Here=
roleier Maharero is ingesluit by l!ierdie gc;lal. Die volgende iaar het die Ovambokaptein se lwee seuns ook by die Augusti=
ncum ingeskryf. 62)
Die Augustineum wat opgerig is as onderwysersop1eldingsentrum, was aanvanklik h prestige-opleidingskool. Die kweke1lnge van hierdie skoo1 is opgelei om Ieiding te neem in die kerk, skool en sameJe\vin<J. 61)
Die kurrikulum wat uan die Augustineum gevolg is, bet die vol=
gende ingesl11it: h kennis van die Bybelse en die kerkgeskiede=
nis; 'n algemene kennis van wereldsake; praat, lees en skryf van die Nama- sowel as die Nederlandse taal en 'n kennis van AanJrykskunde, Hekenkunde en Musick. 64
) 60) Ibid., p. 403.
Vgl. ook KRlTZINGER, op. cit., vol. I, pp. 354-355.
61) VEDDE:ii, H. Die voorgeskiedenis van Sui.dwes-Afrika, p. 553.
62) Loc. cit.
63) KRJ'I'ZHI(;ER, op. cit., vol. I, p. 354.
64) VEDDER, 11. South West 1\frica in ''drl.y times, p. 409.
86
W. Coates Palgrave (spesiale Kommissarls
Vi.tndie Kaap die Goeie Hoop) het in 1877 in sy rapport aan die Kaapse 1egering geskryf dat die Rynse Sendinggenootskap oor ·n ui tstekendc koll ege (AU'"
gustineum) beskik het vir die opleidinq van onden1ysers. 65 ) Sendeling Olpp het gedurende 1871-18A3 ondt;!twysers opgelei te Gibeon waar die sendelinge, ouers en leerlinge die nudige ge=
. 66)
boue opger1g het,
3.4.5 Algemene onderwystoestande 1850-18B1
Na 'n tydperk van stamoorloe (1850-1870), toe daar vanwee die voortdurende veranderings van woonplek om veiligheidsredes, vir baie kinders geen onderwysgeleenthede was nie, 67
j het daar tus=
sen die jare 1871 en 1883 ·n vredestydperk gevolg. ln hierdie vredestydperk het die verskillende bevolkingsgroepe weer perma=
nent gevestig geraak, skole is opgerig en die onderwys het weer
. 68)
die nodige aandag gen1et.
Sommige van die Swart stamme wat na ander plekke verhuis het, het hulle onderwysers met hulle saamgeneem sodat die kinders op die nuwe woonplekke kon voortgaan met hulle skoolopleiding. 691 In 1870 het die Finse Send.inggenootskap skole geopen in Ovamho=
land. 70
) In die volgende dekade is skole denr verskillende sendinggenootskappe op 'n hele aant.al plekke geopen, onder tneer 65)
66)
67) 68) 69) 70)
CAPE OF GOOD HOPE.
SCHUT'l'E, op. cit., p. 13.
Vgl. ook SUIDWES-AFRIKA (Administrasie),
Kommissie van Ondersoek na Nie-Blanke ondenvys in Afrika, dl. I, pp. 33-34.
p. 1 ')
VEDDER, H. Die voorgeskiedenis van Suidwes-Afrika, p. 540.
Loc. ci. t.
VEDDER, fl.
Loc. cit.
p. 4 70.
Vgl, ook KRITZJNGER, op, c i t . , vol. II, pp. bl76-bl77,
8'1
in 1871 op Windhoek deur sundeling Schroeder; in 1874 op Hoa=
ch.:l!las deur lleider 71
) en j n 1875 op Warmbad deur Weber. In 1875 was daar alreeds 170 leerlinge in J.G. Kr~nlein se skool op Derseba. 72) P<.~bst het in 1878 met sy skoo1werksaamhede op Grootfontein be{jin 73) en op 2 September 1880 is die eerste skoolgebou in Ondongua-Oos in gebruik geneem. 74) In 1880 het ene Krause 'n skoal vir Dlanke kinders op Swakopmund begin, maar die skoal het spoedig 'n skoal vit· Swartes geword. 75)
Toe die nasters 76 ) hulle in 1865 op verskillende plekke langs die Oranjcrivier gevestig het, was daar reeds Blanke sendelinge
lussen hulle werksaam. ·n Sende ling was dikwels die voorsitter
d . 1 1 'k b 77 ) d. D. K .
van 1e p aas
1e estuursraad van .le Basters. 1e
omm~s=8ie van Ondersoek na Nie-Blanke onderwys van 1958 78
) het be=
vind dat daar reeds geslagte lank 'n mate van ontwikkeling en geletterdbeid onder die Bastet:s was en dat hulle altyd oor die een of die ander vorm van skoal beskik het.
'11) VEDDF:R, 11. South West Africa in early times, p. 470.
72) lbid., p. 632.
73) Ibid., pp. 610•632.
74) KRTTZlNGER, op. cit., vol II, pp. b187-bl88.
75) MARAIS, CHRIS'riNE. Swakopmund our heritage, par. 28.
Krause het die kinders 3M (R0,30) per maand skoolgeld laat betaal omdat skoolgc>an volgens hom "nie speletjies is nie".
Die onderwyser wat vir Krause opgevolg het - ene llerlyn - het egler gekla oor die "skoolbankers en trae ouers".
76) Die begrip Basters is in afdeling 2.3.~ p. 56 verduidelik.
'/7) Die Baslers het alr<:!eds met hulle vesli.ging by die Oranje=
rivicr vir elke afsonderlike groep h kaptein of bestuurs=
raad gekies. Die bestuursra..Jd het die nouige besluite vir die betrokke stctrn se alqemene organisasie en welsyn ge=
neem.
78)
8B
Toe die Easters hulle in 1870 by Rehoboth gevestig het, het hulle ook daar 'n Blanke sendel ing gehad wat aan hulle onderwys verskaf het. 79) Die Rynse Sendinggenootskap het vir hulle in 1849 Tl skool opgerig waar daar sowat 40 Basterdogters Naald- en Handwerk as vakke geneem het.
daar ook nog 150 Basterkinders
Benewens hierdie 40 dogters was in die skool op Rehoboth. 80) 3.5 ONDERWYSVOORSIENING TYDENS DIE DUITSE
BEWIND 1884-1914
3.5.1 Jnleiding
Die sendelinge het onder meer vir sekuriteilsredes die kerns van die Duitsers in 1884 verwelkom. Die goeie samAwerking tussen die Duitse regering en die plaaslike sendelinge was bevorderlik vir die onderwys. Die sendelinge kon die tale van die Swart vo1ke praat en hul1e kon sodoende die regering op verskeie ge=
blede met raad en in1igting bedien. 81)
Die sendelinge moes die onderwys so reel dat beide die rege=
ring en die B1ankes daarmee tevrede sou wees. Prof. Mirbt het voorgestel dat die onderwys van die Nie-Blankes so ingerig moes wees dat die he1e gemeenskap daarby betrek moes word. Om di~
ideaa1 te bereik, was dit noodsaaklik dat bygeloof en towery oorkom moes word; dat die Swartes gewoond moes word aan Blanke leiding; en laastens moes die Swartes ge1eer word om handewerk te verrig, om 1andbou te beoefen en om deel te neem aan mili=
tare diens. 82
) Daar is daadwerklik gepoog om in die praktyk 79) SUlD-AFRIKA (Republiek). Verslag van die Kommissie van
Ondersoek na aangeleenthede van Suidwes-Afrika 1962-1963, p. 218.
80) VEDDER, H. Das alte Sm'!dwest Afrika, pp. 241-242.
81) SCHUTTE, op. cit., p. 15.
Vgl. ook KRrc!'ZINGER, ~cit., vol. I , pp. 33-34.
82) SCHUTTE, op. cit., p. 16.
89
uitvoering aan hierdie opvattings te gee. Omdat die onderwys=
program op h godsdienstige grondslag geskoei was, het die re=
gering nie met die werksaarnhede van die sendinggenootskappe in=
gemeng nie; trouens, die Duitse administrasie het beskerming aan die sendinggenootskappe verlcen en die sendelinge was nie meer so direk van die opperhoofde se hulp en goedgesindheid af=
hanklik nie. 831
Gedurende die Duitse regime was daar afsonderlike skole vir Blankes en Nie-Blankes. In die skole vir Blankes was die kin=
ders van Duitsers, Afrikaners en Engelse in dieselfde klas. In die skole vir Swartes was daar kinders van 'n verskeidenheid Swart volke asook kjnders van Easters, Kleurlinge en Namas. 84)
3.5.2 Onderwys aan die Nie-Blankes 851 3.5.2.1 Inleiding
Die Duitsers se koms in 1884 na Suidwes-Afrika het geldelike steun, beskerming, wet en orde in die vooruitsig gestel en dit het die sendingwerk op h hegter fondament geplaas. Die ver=
skillende sendinggenootskappe het dan ook spoedig hulle werk=
saamhede, onder meer op onderwysgebied, uitgebrei. 'l'ydens die Duitse tydperk het die aantal sendingskole vir die Nie-Blankes aansienlik vermeerder. Dit het egter nodig geword dat daar
83) SUIDWES-AFR1KA (Administrasie). Verslag van die Kommissie van Ondersoek na Nle-Blanke onderwys in Suidwes-Afrika, dl. I, pp. 33-34.
84) Vgl. tabel 3.2, p. 95.
85) Die begrip Nie-Blankes behels alle Swartes, Namas, Basters en Kleurlinge. Verskillende verslae oor die onderwys van Suidwes-Afdka verwys na Nie-Blankes. Daar was voor die dertigerjare geen aparte geqewens vir die afsonderli ke hoof-etniese Ni<~-Blanke groepe nie.
90
aandag geskenk wor:d aan eise wat deur werkgewcr:o; aan dit! Nie- Blanke werkers gestel is. Die reg"!r in9 het onder mecr ·n aantal Swartes in dlens g<meem !ln d.i t was noodsaakl ik ddt hul le die Duitse taal moes kon praat, lees en skryf.
3.5.2.2 h Regeringskool vir Nie-Blankes in Windhoek
Die r:eger ing het in 1892 bes lui t om ·n skoal vir: th e-B lankes in Windhoek te stig. Die belangdkste oogmerk met die skool was om die Duitse taal aan die Nie-Blankes in regeringsdiens te leer. Hulle is hoofsaaklik onderrig in lees, skryf en re=
ken. 86) h Verpleegster, Marianne Bohler, is in 1894 as onder=
wyseres aangestel teen 'n salads van M60 (R6,00) per maand. Sy is in 1895 opgevolg deur Pastor Siebe teen
)1jaarUkse salaris van M800 (RHO,OO). Daar is in hierdie regeringskool voorsie=
ning gemaak vir beroepsgerigte kursusse vir seuns en dog=
ters. 87) Nadat Siebe afgetree het, is hy opgevolg deur ene Anz wat slegs die Duitse taal en Rekenkunde onderrig het. 881 3.5.2.3 Onderwys aan Kleurlingkinders
Gedurende die Duitse tydperk het n.Sg die sendinggenootskappe nog die regering voorsiening gemaak vir aparte skole vir die Bruin en Swart volke. Tog was daar skole waar Kleurlingkin=
ders onderwys kon ontvang. Hierdie skole was nie kleur- of etnies-bepaald nie, maar eerder plek- of areabepaald. Met ander woorde: Die kinders van h bepaalde area en wie se ouers lade van die kerk- of sendinggenootskap was, het di~ skole be=
soek. In Rehoboth, waar daar byvoorbeeld slegs Basters gedu=
86) LE:f.IMER, S2£:_ cit., p. 37.
8 7 ) Lac. .£it.
88) Ibid., pp. 38-39.
91
cturende die ~1itse tydperk gewoon het, was daar byvoorbeeld uit=
sluitlik Basteckinders in die skoal.
Afgesien daarvan dat die Brui11 volke oor ander kultuurwaardes, dit wil se taul, godsdiens, lrudisies en lewensgewoontes en so meer beskik het, was doac lydens die Duitse tydperk 'n bykornende sosiale probleern wat nie bulte rekening gelaat kan word nie.
Daar hel naamlik in daa~ctie tydperk ·n verdere verbastering tus=
sen Blankes en Swactes p1aasgevind. Vedder 89) poneer dat daar vanwe~ die verhoudings tussen Blanke mans en Swart vroue 'n groat aantal basterkinders, naamlik die sogenaamde Mischlinge gebore is. Volgens t1artin Schlunk 90
) was daar gedurende die jare 190'/··1':108 lussen 300 en 400 van lderdie "halfwitkinders"
(basters) wat nie onder die l<eltobothkinders getel kon word nie.
llu11e was die verstotelinge van be ide die Blankes en Swar=
les. 91)
Dit blyk uit tabel 3.1 dat die getalle van die "half=
wittes" gedurende 1908-1912 baie vinniger vermeerder het as enigeen van die ander bevolkingsgroepe. Die "naturelle" het met 33,9 pei.sent, die Hehoboth-13asters met 46,7 persent en die 13lankes met 38,5 persent vermeerder teenoor die "halfwittes"
wat met 306,7 persent vermeerder het.
Verskeie instansies hel nie-amptelik gepoog om onderwys te voorsien aan hierdie nu1ve volkselement, naamlik Mischlinge. In
1903 het die Rooms-Kato1ieke Sendinggenootskap n·skool vir die
"lwlfwiltes" (halbweisc:en) in 1\iindhoek geopen, terwyl die Rynse 89) VEDDER, H. p. 242.
90) SCIILUNK, H. Die .Schulen fiir Eingehorenen in den Dentschen Schulsqe!JietPn, p. 68.
91) Loc. cit..
92
Sendinggenootskap 'n Basterskool op Rehoboth begin het met 'n Baste.ronderwyser. In laasgenoemde skool was h Basterouderling
92) verantwoordelik vir Godsdiensonder.rig.
TABEL 3.1
VERMEE:RDERING VAN BASTJ::RKINDgRs IN VEHGEI.YKING ME'I' DIE ANDER BEVOLKINGSGHOEPE 1908-1912 93
)
Jaar Naturelle t-1ischlin~ Blankes
1908 54 648 l 026 3 5:!9 10 700
1909 57 087 1 746 4 284 11 791
1910 60 636 3 179 5 090 12 935
1911 65 287 7 026 4 222 13 962
1912 73 155 4 173 5 191 14 186
Die Augustineum, wat voorheen gebruik is vir die opleiding van onderwysers vir die Rynse Sendinggenootskap, is in 1911 veran=
der na n skoal vir Basterkinders. 941
Vanwee die vermeerdering in getalle van die sogenaamde
linge het die Rooms-Kato1ieke Sendinggenootskap ·n "opvoedings=
tehuis" in Windhoek opgerig. In 1913 was daar a.lreeds 54 van die basterkinders in hierdie inrigting. Beide geslagte is in die inrigting toegelaat en besondere aandag is best!~e aan karak=
tervorming asook die aanleer van handwerk. Die regering het
92) Ibid., pp. 71-73.
9'3) Ibid., p. 68. Dit is moontlik dat Schlunk die getalle van die Mischlinge in die jare 1911 en 1912 rnngeruil het. In=
dien dit die geval is, is die vermeerderinCJ nie 306,7 per=
sent soos aangedui nie, maar we1 5B4,8 persent. Dit wil ook voorkom of die getal1e Vdn die Rehoboth-Basters vir die jare 1910 en 1911 omgeruil is.
94) LEMMER, op. cit., p. 44.
93
jaarliks h bedrag van tussen R300,00 en R400,00 vir hierdie in"'
' ' b 95)
ngtu1g egroot.
Daar word, behalwe die statistiese gegewens soos vervat in ta=
bel 3.2, p. 95, uie verder eksplisiet na die sogenaamde Misch=
linge (halfwittes) verwys nie. Dit kan aanvaar word dat hier"' die bevolkingsgroep n~ die Duitse besettingstydperk vir alle praktiese doeleindes as Kleurlinge of Basters beskou is (vgl.
tabel 3.2).
'I'ot in l 914 was daar dus nag nie aparte skole vir Swart en Bruinleerlinge nie en verskillende Nie-Blanke bevolkingsgroepe se kinders het saam dieselfde skole besoek. 96
) 3.5.2.4 Die taalvraagstuk in Nie-Dlanke skole
Die taalvraagstuk was een van die ernstigste struikelblokke in die ontwikkeU ng van die onderwys aan nie-Blankes. Gedurende die tydperk onder bespreking was daar by sendingskole kinders van verskillende Nie-Blanke bevolkingsgroepe saam in skole (kyk tabel 3.2). Die sendelingonderwysers moes dus die verskillende t.ale van die skoolkinders magtig wees om onderrig te kon gee.
Daar was gevalle waar sendelinge onder rneer die volgende tale moes kon praat om met die leerlinge in hulle klasse te kon kern"'
97) . munikeer: Nama, flerero, Bergdamara, Boesman en Ovambo. lht blyk uit tabel 3.2 dat daar in nie minder nie as 15 skole Bas=
ters saam met ander volke skoolgegaan het.
Die Rynse sendelinge kon in die re~l die tale van die verskil=
lende Swart hoofbevolkimJsgroepe praat met die gevolg dat die
95) , p. 40.
96) SCHLUNK,
Ip. 68.
97) Ibid., p.
Vgl. ook SCHU'l"l'E, 0!2· cit., p. 28.
94
TABr:L 3. 2
LfmRLINGE VAN VERSKILLENDE NIE-BLANKE BEVOLKlNGSt>HOEPE WNI' IN 1914 DIESELFDE SKOLE !3YGEWOON HE'r 98
)
Skoal
Luderitz
Bethanie Gibeon/Kub
Swakopmund Karibib Otjimbingwe Ot jimbingwe I I
Okahandja Groot-Windhoek Klein-Windhoek Rehoboth Heirachabis Windhoek Hoer Onderwys Klein Windhoek Praktiese oplei=
dingskool
59
62 80
40 125 41 24
21 190 45 228 94
12 30
8
98) SCHLIJNK, op. cit., p. 68.
Bevolkingsgroepe aanwesig in die skole
Herero's, Namas, Damaras, Bas=
ters
Duitsers, Basters, Namas Basters, Herero's, Namas, Da=
mar as
Herero's, Basters, Namas Easters, Damaras
Damaras, Namas, Basters
Herero's, Herero-Basters, Bas=
t.ers Easters
Basters, Namas, Damaras Easters, Namas, Damaras Basters, Namas, Damaras Namas, Basters
Herero's, Basters, Eoesmans, Swartes
Halfwittes
Hottentotte, Easters, Herero's, Swartes
95
moedertaal die voertaal was in veral die junior jaarklasse van
prim~re skole. Die Duitse taal is op aandrang van die Duitse regering as skoolvak in die kurrikulum by sendi.ngskole inge=
sluit. P. Latlman 99) skryf dat die onderwyseres by Keetmans=
hoop, Emmy Fenchell, in 1905 a lle leerinhoude deur medium van Duits aan die leerlinge oorgedra het en die leer1inge moes haar in Dui ts dn twoonl.
Vanwee die feit dat die meeste van die sendelinge van die Rooms- Katolieke Sewlimjgenootskap rde die tale van d.ie Swartes kon praat nie, het hulh; die vereiste van die Duitse regering, naaml ik dat Duit'; as skool Laal cjebruik moes word, die getrou=
ste nagekom. llulle het dus Duits aG onderrigmedium verkies en 100)
het min waarde aan rnoedertaalonderrig geheg.
Die Finse sendelinge was oor die algemeen nie Duits magtig nie.
Orndat hulle nie die Duitse taal in hulle skole as voertaal ge=
br-uik het nie en ook nie Duits as skoolvak kon aanbied nie, het bulle nie gEekwal.i fiseer vir regeringsubsid.ie nie. Hulle bet die Ovarnbotaa.l, di t wil se, die moedertaal in die gebied waar
I l .l k l . d. b .k 10 1)
1U
e wer saam was, as one err1gme
lliJOqe rul •
Die Duitse reqering het sover moontlik die gebruik van Hollands 102)
in skole prol,Jer uitskah:l. Goldblatt skryf soos volg hieroor: • but the Government persisting in its attempts to replace Dutch by German, ordered that apart from the Native language only German was to be tauyht". Volgens Schutte 103
) 99)
100) 101) 102)
103)
96
LA'l"l'~1AN, LEMI<!!,;!~,
