~±ks ra~e ~ ~uit,

.

^- Plattelapdse polisie • GrenspolisJ.e.

Opstandigheid onder die naturelle op die suid.:.

wes- en suidoosgrens en veral in die Luluberge, het daartoe gelei dat voltydse polisie op die platteland van die Suid-Afrikaanse Republiek in die sewentiger-

jare in die lewe geroep is.

Op die suidwestelike gr ens het die verhouding met naturellestarnme, binne en ook buite die Republiek, teen die middel van die sewentigerjare sodanig verswak as gevolg van grensgeskille, 1 ) dat dit nodig geword het om 'n spesiale kommissaris vir die gebied Bloemhof- Lichtenburg-Marico in Apri l 1875 aan te stel in di e persoon van C.B. Scholtz wat ook Landdros was van Ivlarico. 2 ) Aangesien daar ni e vir so 'n pos regulasies bestaan het nie, sou die Kommissaris handel volgens spesiale instruksies van die Volksraad.?) Sy taak was onder andere om die administrasie oor die naturelle in die gebied waar te

neem~)

^{Die werk het egter gou te}

veel vir een persoon geblyk te wees en die behoefte aan tn polisiemag is veral sterk gevoel. In Junie 1876 vra Scholtz dan verlof van die Regering om 'n vrywilligerkorps van omtrent dertig man op te rig om die werk van ber ede polisie te verrig. 5)

1)

2)

3)

4) 5)

2 / . ... .

Huyser: a.w., b1. 76.

Staatscop£~nt (17 November 1875.

~±ks ra~e ~ ~uit,

^{apt, 185, 2 Juni e 1875 (Locale}

Wetten der Zui d-Afrikaansche Repub1iek, 1849- 1885, bl. 621). Sien hierna bl. 102 e.v. Ibid., art. 1.

R.1369/76: Scholtz aan Staatspresident, d.d.

Li chtenburg, 12 Junie 1876.

c

. .

- 97 -··

Die korps sou die grense bewaak en selfonderhoudend wees behalwe vir gewere en ammunisie wat die Regering

0 Do k ^{0 0}

6 )

k h t

moes voors1en. 1e orps lS opger1g, maar sa e e na ses maande nog nie 'n gunstige wending geneem nie7) en kon verdere hulp nie van regeringswe~ verskaf word nie. 8 ) Naturelle konstables wat intussen aangestel is, het hulle werk nie bevredigend verrig nie9) en

Scholtz moes hom weer tot die Regering wend vir polisie. Hierdie laaste aanvraag bet die Regering op 'n slegte

tydstip bereik toe alles in rep en roer was ocr die dreigende houding van Shepstone wat op die punt gestaan het om die Republi.ek t e annekseer. Op hierdie tydstip ken die Uitvoerende Raad, wat onbewus was van die

werklike doel van die Britse spesiale kommissaris,

slegs belowe om aan Scholtz 25 man van die Transvaalsche Jagers of blanks plattelandse polisie, die oprigting

10) waarvan reeds 'n aanvang geneem het, te stuur. As gevolg van die anneksasie sou van hierdie voorneme, wat sake seker baie sou verbet er, niks kom nie. Ook aan Gasibone, een van die Republ iek se bondgenote op die

. 1. . b 1 ll)

wesgrens, lS po lSle e owe.

Veel meer as op die wesgrens, sou die platte- landse polisiebedrywighede gedurende die laaste jare voor die anneksasie, op die suidoosgrens van die Republiek en die Soutpansberg-area toegespits moes word, waar die onwettige geweerhandel in die sewen- tigerjare baie toegeneem het. Veral die Bapedihoof,

6)

7)

8)

9 )

10)

11)

I . . ... .

BB.l260/76: Staatsekret aris aan Scholtz, d.d.

9

Junie 1876.

R. 3787/76: Schol tz aan Staatsekr etaris, d.d. 22 Desember 1876.

BB.250/77: Staatsekretaris aan Landdros van Bloemhof, d.d. 19 Januarie 1877.

Bloemhof, 2: Brief van Staatsekretari s aan Landdros van Bloemhof, d.d. 12 Januarie 1877.

'Lichtenburg 1 • Staatsekretaris aan Landdros van Bloemhof, d.d. 22 Maar t 1877. Sien hieronder

bl.l20 e.v.

Ibid., 20 Maart 1877.

• .

Sekoekoeni, het hieruit voordeel getrek en kon teen 1873 'n dreigende houding teenoor die Republiek se

. 12) gesag 1nneem.

Geweersmokkelary het vroeg reeds 'n ernstige probleem aan die naturelle-administrasie van die

Republiek gebied, aangesien vuurwapens in die vyftiger- jare al aan die naturelle verkwansel is. Die erns van die saak is gou besef en die Regering het stapne gedocn om die gevaarlike en onwettige praktyk te bestry. l3) Die houding van die Regering was in hierdie opsig egter,

soos hieronder sal blyk, nie drasties genoeg nie en die winsgewende handel het eerder uitgebrei as afgeneem.

Veral die toenemende houding van onafhanklikheid van Sekoekoeni, het die aanvraag na gewere laat toeneem, sodat die groot aantal delwers in die Lydenburg-distrik, waarvan meeste vreemdel inge was, spoedig die geleent- heid aangegryp het om hulself te verryk ten koste van die Regering se gesag oor die naturelle.1

4)

Verskeie amptenare wat bet er as die Reger ing met die toestand van sake bekend was, hot pogings aangewend om die toeloop van gewere af te sny. Met die doel om die beheer oor naturelle meer doeltreffend te maak het R. Bell, wat in 1871 as vrederegter van Nieuw Schot land

aangestel is, 15) in 1873, met die goedkeuring van die Uitvoerende Raad, oorgegaan tot die oprigting van 'n vrywil ligerskorps.

16)

Die korps sou gebruik word om

belasting in te vorder en die suidwestelikegrens

12) 13)

14)

15) lb)

I . ... .

Otto: a.w. gee ¹n breedvoer ige beskrywing van die oorlog.

Pelzer: a.w., bl. 113. Otto: a.w., bl. 22 e.v.

Staatscourant, 31 Oktober 1871.

R. 315/ 73: Bel l aan Staatsekretaris, d.d. Pretoria,

26

Februarie 1873.

•

- 99 - ..

teen onwett ige inkomel inge te bewaak. Onder die aan- voering van Bel l het die korps veel bygedra ·om euwels onder die Zoel oes in die Republ iek te bekamp. l7) Bell se aanstel ling as kaptein van die Nieuw Schotland-

Vrywill iger korps is in 1876 uitgebrei tot die van onder- kommissaris van naturell e waardeur aan hom verdere magte vir die aanstel ling van pol isie verl een i s,l8)

Die voorbeel wat gedien het tot die oprigting van vrywilligerkorpse te Lichtenburg en Nieuw Schotl and hot gekom van soortgelyke l iggame wat vroe~r in Pretoria en Rustenburg in die l owe geroep is. Die een van Pretoria was die sogenaamde Pretor ia Rifl e Korps wat in 1865

t h . 19)

onder bevel van S ephanus Sc oeman gestlg ls met dle doel om Pr etoria en omgewing t e bewaak20 ) en om

milit~re

diens teen naturel le-opstandel inge in Zoutpansberg te verrig.21 ) Die Rustenburgse vrywil ligers of 11Schutters Corps" is in 1872 onder bevel van H.F. Schrt5der

gestig22) en hot daarop aanspr aak gemaak dat hulle die persoonl ike lyfwag van die nuwe President was van wie hulle die spoggerige titel van ,Garde d' Honneur"

ontvang hot. Beide korpse hot deur hulle voorboeldige dissipline veel bygedra om die orde in hulle respektiewe

t k b 22)

dis ri to to ewaar.

Hierdie twee korpse het ook as prototiepe gedien vir die 11Utrocht Frontier V>Jachtu wat in 1874 in die lewe geroep is.2

4)

^{Die organisasie van die Utrecht}

17) 18) 19)

20) 21) 22) 23)

Uitvoer ende Raadsbeslui t , art. 18 en 19, 19 Februarie 1873.

Sien hierna bl. •

Peacock, R. : Die geski edenis van Pr etoria, 1855-· 1902 (D.Litt. -proefskrif, ongepubliseerd, U.P. , 1955 bL 92-93) .

Reglemente van die Pretor ia Rifle Korps, art. 4 (Staatscourant, 18 Julie 1865).

Du Plessis: a.w. , bl. 239. Sien ook De Waal, a.w., bl.

l1.6 .

Staatscourant, 10 September 1872.

Pieterse,

J . J . :

Die geskiedenis van Pretor ia tot 1877. M.A.-verhandel ing, ongepub1iseerds U. P., 1942, bl. 39.

Staatscourant, 10 Maar t 1875.

..

^-

•

se vrywilligermag, was nie so seer van tn milit§re aard as die van die voorgenoemde twee nie, maar veel eer was di t , soos die te Lichtenburg, 'n bore de pol isie wat, soos die naam aandui, die Republiek se oosgrens moes bewaak, belde t een Zoeloe-insypelinge en geweersmokkel aar s vanar Natal en die Portugeae gebied vanwaar die grootste

kontrabandehandel plaasgevind het. 2 5)

Die korps het bestaan uit twee luitenante , vier ser sante, vi er korporaals en twintig manskappe onder beval van kapt ein Solomon Jvieyer. Hulle het 'n uniform van bruin koordfluweel gedra tesame met tn l eerpet en

ho~ stewels. Die korps was bewapen met r ewolwers en

t 1 ⁰ 26) ' t ⁰ k 1 t ky

ag er aa1-gewere, n ar 1 e wa pas sy vers ning in die Republiek gemaak het. Gereelde skietoereninge

II 27)

is gehou en die korps was goed , geexerceerd , al l os sake wat tot tn ,espri t d'corps¹¹ bygedra het en aan die Frotjn tier Wacht 'n benydenswaa.rdige reputasie be sorg het .

Die gedagte om die suidoostel ike grens van die Republ iek te bewaak was nie nuut ni e. Reeds in 1873 blyk die behoef to aan 'n gr enspolisie uit 'n versoek van veldkornet P.H. van Rooyen van Utr echt dat vyf

11Poll ies kaffers¹¹ aan hom toegestaan word om aan die smokkelhandel in gewere die hoof te bied. 2S) Die erns van die saak sien ons in die f ei t dat Van Rooyen onder- neem om self naturelle t e huur en ui t sy eie sak vir hull e dienste te betaal indien sy versoek nie toegestaan sou word nio. Die aanvraag het ook skynbaar nie gosl aag

25) 26) 27) 28)

R.230/77: Bell aan St aatsekretaris, d. d. New Schot land, 5 Januarie 1877.

Staatscourant, 10 Maar t 1875.

R. l679/ 74: Landdros van Utrecht aan Staatsekret ar is, d.d.

4

November 1874.

R.464/73: Van Rooyen aan St aatspresi dent, d. d. Utrecht, 18 Maar t 1873.

. .

•

- 101 -

nie want in dieselfde jaar word 'n soortgelyke versoek van die \reldkornet van Apiesrivier van die hand gewys omdat

11er niets voor zulke pol itie magt op de begroting is gestel d. " 29)

Die kortsigt igheid van hierdie besluit van die Uitvoeren- de Raad sou binne enkele jare sy bydrae l ewer tot die ondergang van die Republiek nadat die geweersmokkel ary eers heeltemal handuit geruk het en die Regering hom daaraan moes troos dat

11in zoo een nieuwe ·en groot wyd l and het bykans onmogelyk·is sulks te vermyden, daar het hondorden van Politie zou vereischen om het gehele l and

te bewaken. ¹¹ 30) -

Dat die aanstel l ing van 'n paar naturol lekonstabel s seker lik nie die onwettige handel sou betHndig nie, is seker ; die toevoer was daarvoor te wyd ver spreid. Haar die algehel e gebrek aan grenspolisie het aan die begin sekerlik nie die smokkel aars ontmoedig nie.

Bel l se korps was ook nie voldoende ni e want in 1874 is die versoek vir polisie vanuit Utrecht herhaal , hierdie keer deur l anddros Rudolph self, wat polisie- aanstel lings namens veldkornet Niebuhr van die wyk

LUneburg aangevra het. 31) Blykbaar het die persoonl ike

vriendskap wat daar tussen die President en die Landdros bestaan het 32 ) 'n invloed op di e besl issing van die Raad uitgeoef en, maar hoe dit ook al sy, die Regering het hierdie keer die aanstel l ing van 'n paar konstabel s voorlopig goedgekeur.33} Die aantal pol isie onder die

29) Uitvoer ende Raadsbesluit, art. 90, 14 Julie 1873. 30) R.2671/75: A. Nellmapius aan waarnemende nresident

P. J. Joubert, d.d. Pelgrims Rust, 22 November 1875. 31) R.6!.~-l/74: Landdros van Utrecht aan Staatspresident,

d. d. 1 Mei 1874.

32) Blykens die gereel dheid en toon van die privaat korrespondensie tussen die twee.

33) BB.7ll/: St aatsekr etaris aan Landdros van Utrecht, d.d.

6

Hei 1874.

•

ve1dkornette is ge1eide1ik vermeerder totdat daar teen 1877 'n betrek1ik doe1treffende organisasie op die grens moes gewees het.34)

Voltydse platte1andse po1isie.

Na die eerste onsuksesvo11e ve1dtog van Mei tot Augustus 1876 teen die Bapedi, het Burgers 'n aantal vrywi1ligerkorpse, wat hy met die Cape Front ier Mounted Police verge1yk het,35) in die 1ewe geroep om die stryd teen Sekoekoeni voort te sit. Vrywilligers is in

Midde1burg, Lydenburg en elders gewerf om tv.ree f or te, wat op die grens van die Sekoekoeni-gebied opgerig was,

te beman. Die Niddelburgse vrywi1ligers is onder

beve1 .van kaptein Ferreira in Fort Weeber gestasioneer, terwyl Fort Burgers deur die korps van Lydenburg onder kaptein Von Sch1ickman beman is. 36 ) Gedurende die tydperk van gori11a-oor1og wat op die t erugkeer van Burgers na Pretoria op 16 Augustus, gevo1g het, sou hierdie forte die frontlinie vorm.

'n Tweede 1inie was egter nodig om die wapen- voorsiening en vyande1ikhede wat agter die gevegsfront nog steeds 'n re~1e bedreiging ingehou het, teen te gaan. In die distrikte naaste aan die gebied van Sekoekoeni, is gevo1g1ik t een die einde van Augustus 1876, onmid- del1ik na Burgers se terugkoms in Pretoria, sterk po1isiemagte op die been gebring onder nature1le-

komrnissarisse wat tege1yk ook ,Chefs van Po1itie" was.

Hulle sending ~vas van 'n polisie-diplomatieke aard met setelp1ase in die Zoutpansberg-, Waterberg- en Lydenburg-distrik. 37) Hu1le moes as dip1omatieke

34) 35)

36) 37)

(Utrecht 87) ~ Soos b1yk uit die po1isiesake van die Lru1ddros van Utrecht 87) en die kassaboek.

Burgers aanBark1y, d. d. 24 Oktober 1876 ( Bar kly rc'n Bure:r,r i'l, Our Ju·st· Right, Preto:r•i a, 1D76)

Otto: a.w~-, 'bi. 124.

Uitvoerende Raadsbes1ui t, art. 127, 31 Augustus 18

6

- 103 -

agente onder die naturell e agter die front optree en 'n isolerendo ringmuur om die Sekoekoeni- sweer trek.

Reeds tydens sy besoek aan die goudvelde in Augustus 1873, het Burgers di e behoefte aan ¹n

naturelle-kommissaris vir die gebied ingesien en eer- waarde Merensky vir sy optrede as sulks geloof. 38) In

Schoemansdal hot J. Albasini sedert die vytigerjare hierdie taak verrig, 3

9)

terwyl

A.P.

Duvenhage dieselfde gedoen hot. In 1864 is ook tn naturel le·-superintendent in Lydenburg aangestel. Hierdie poste hot na die

naturelle onluste van 1866 feitlik verval.4o) Die Sekoekoeni-oor1og het Burgers finaa1 1aat bes1uit om die poste weer in te stel.

Dit was nie nodig om van die grond af instruksies vir hierdie amptenare op te stel nie aangesien Bur ger s reeds in 1873 die nature11e-administrasie deur middel van wetgewing wou verbeter en in die verband •n voor- 1opige ste1 instruksies opgestel het. Hierdie konsepwet ,Voor betere behandeling van nature1len saken",41 )

wat in Maart 1873 aan die Vo1ksraad voorge1~ is, hot voorsiening gemaak vir 'n stelse1 van blanke beheer oor al le nature1lestamme in die Republiek. Hi erdie blanke gesagvoerders of "opperbevel hebber der N aturellen¹¹ sou deur nature1lehoofde bygestaan word en

38) 39)

4o) 41) 42)

11Deze officieren zul al s magistraats officieren (optree) en ondersteund zyn met een behoorlyk police force van twee of meer blanken en 20 of meer kaffer polisen naar noodzaakelyk za1 worden gevonden worden." 42)

R. l850/73: Vers1ag van President Burgers oor sy besoek aan die goudvel de.

Vir 'n vol1edige uiteensetting van die werk van Albasini, sien De Vaal, J.B.: Die rol van Joao Albasini in die geskiedenis van die Transvaal

(Argief jaarboek vir Suid-Afrikaanse geskiedenis, jaargan 16, deel I, Elsiesrivier, 1953).

Vander Walt e. a.: a.w., deel

II ,

b1. 462. Burgerspapiere, bani6.

Konsepwet, art. 23.

•

Burgers kon die Raad ook meedeel wat die koste aan die oprigting van so 'n polisiemag verbonde sou wees. Die inligting is aan hom verstrek deur Oscar Dahl, wat ses maande tevore aan die President en Regering bekend geword het toe hy, as gevolg van gerugte wat dio ronde gedoen het dat 'n berede polisiemag opgerig sou word, aansoek gedoen het om as offisier in so tn diens aange- stel te word. 43) Hoewel die Regering op daardie stadium

nog nie van plan was om sodanige mag in t e stel nie,44) het die President blykbaar nou aan Dahl gedink vir 'n aanstelling as naturelle-kommissaris. Hy het Dahl dan ook aanges@ om na Zoutpansberg te gaan en tn privaat rapport uit te bring oor die moontlikhede vir die installing van so 'n bestuur en die koste daaraan verbonde.45)

Dahl se rapport was gunstig. Hy het gevind dat een offisier of inspekteur, een naturelle-korporaal en vier konstabels t een £1000 per jaar onderhou kon word.46) Hy hot ook van die geleentheid gebruik gemaak om sy aansoek vir 'n betrekking in die pol isiediens te herhaal.

Die r apport het die President egter te laat

bereik om enige invloed op die saak ui t te oefen want reeds op 5 Maar t het die Volksraad besluit om die wetsontwerp t e beperk tot die aanstel ling van tn

kommissar is sonder dat melding gemaak is van sy pligte

43)

4 ⁴⁴⁾ ₅₎

46)

R. l622/72: , O.Dahl aan Staatspresident, d.d.

Zoutpansberg, 30 Oktober 1872. Ibid.: kantnota.

(Burgerspapiere band 6).: 0 Dahl aan Burgers, d.d. Spelonke, 16 Maart 1873.

Ibid.

•

105

of van polisie.47) Die Uitvoerende Raad is

aanges~

^om

tn geskikte persoon vir die doel aan t e stel.48) Die opdrag het die Regering kort na die oprigting van Bel l se vrywilligerkorps bereik en aangesien juis die Natal- gr ens op hierdie stadium, volgens die bespreking van die Volksraad, die bron van die moeilikhei d was, het die Uitvoerende Raad blykbaar in die aanstel l ing van die korps die oplossing van die probleem gesien. Nogtans is G.M. Rudolph gedur ende die l oop van die jaar as Zoeloe-agent op die grent9) en landdros van Utrecht 0 ) aangestel.

In die Zoutpansberg area was Albasini nog steeds werksaam sodat daar ook nio hier vordere aanstel l ings gemaak is nie. Alleenl ik op die¹ ~uidwos telikEfgrens, waar toestande later in die jaar kritiek geword het, is

s.

Melvill in Augustus as 11Cormnissaris" vir die

distrik Lichtenburg

aangeste~)

^{om in 1875 deur Schol tz}

52) opgevolg te word.

Die bel ang van Burgers se voorgestelde wet 1@ ogtor daarin dat dit as voorganger gedien het vir die instruksies vir die Kommissaris en Onder-Kommi ssar isse van Naturel le wat in September 1876 uitgor eik is.

5 ³ )

Die algemene gees en opset van die twee stel la kom

baio ooreen en albei bevat bepal ings vir die aanstel ling van polisie om die kommissar isse in die uitoefening

van hulle pligte behulpsaam te wees. Volgens die

tt~ ~

49) 50) 51) 52) 53)

Volksraadsbesluit, art. 22, 5 Maar t 1873.

R. 355/73: Sekretaris van die Volksraad aan Staatsekret aris, d. d. 5 Maar t 1873.

R.543/73: Rudolph aan Staatsekr etaris, d.d. Estcourt, 31 Maart 1873.

St aatscourant,

24.

^{Desember 1873.}

St aatscourant, 18 Augustus 1873. Sien hierbo bl.~L .

Wet 3/ 1876 (Locale Wet ten der Zuid-Af rikaansche Republlek, 1848-1885, bl. 668).

.,.

1876-instruksies sou die onder-kommissarisse die tdesig oor bepaalde plattelandse lokasies waarneem54) t erwyl die kommissarisse in onafgebakende gebiede aangestel sou

Word.

55)

Bei e d amp enare t sou 1n . d1e " ^Ul . t oe f en1ng v, an hulle pligte deur naturel lehoofde bygest aan word en moes optree as regt ers en bestuurders onder die naturel le

en as ,¹Che.fs cler Poli tie" in hulle bepa,alde dis trikte. In siviele sake was hulle met die gesag van landdr oste beklee maar in kriminel e sake i s hulleoptrede tot pol isie- bedrywighede beperk. 56 ) Van alle vonnisse moes die staats-

c,7)

prokureur in kennis gestel word. / Opvallend is dat burgerpolisiepl igte ook op die naturel le binne die

Republiek van toepassing gemaak is deurdat bepaal is dat

11Behalwe de door de Regering aangestelde pol i ti e- dienaren zal ieder kleurling in groote locatien woonachtig gehouden zyn den Onder-Co~~issaris te gehoorzamen in het uitoefening van politie dienst."

58 ) Soos in die geval van die blankes, sou ook hulle vir hulle dienste bel oon word.

Zoutpansberg_{___...} .

As kommissaris en Chef van Zoutpansberg is Oscar Dahl aangestel met setelplaas t e Mar abastad. Vir die Waterberg-distrik sou

w.

^{King as onder-}kommissaris op-

tree terwyl

c.

Schultze dieselfde betrekking i n die Lydenburg-distrik beklee het.59 ) Kort hierna is

54-)

5 5 )

56 ) 57) 58_) 59)

Ibid. , art • 3 •

Huyser : a. w. , b 1. 12

9.

Wet 3/1876, art. 6. Ibid.

Ibid. , art. 50.

Uitvoerende Raadsbesluit, art. 127, 31 Augustus 1876. Dit is nie duidelik of al drie persone onder- kommissarisse was nie. Die aanstel ling maak al leen- lik melding van Commissarissen (Staatscourant,

4 Oktober 1876). Korrespondensie van die Staat-..

sekretaris was deurgans aan King en Schultz as onder- kommissarisse gerig en somtyds aan Dahl as sulks. Dit skyn egt er dat eersgenoemde twee vir Dahl

as hulle senior erken het, Ook was sy salaris ho~r as hulle s¹n, naamlik £300 per jaar t eenoor

£240 en £180. Vir die doel van hierdie studie is dit egt er voldoende dat al drie Chefs van Pol isie met gelyke magte was.

Mara bas tad

0

....

!>.~-- --- ^{. .} r~~

J " ' ; ! --- - - - 1vie:r

1 " ' \

! \ (

Olifants:r-

"'Of'T

~ I

^{tJ:j ! (}

Fvlstroom

0

0

z

H ;

!

;:,::::

- - J:~n (t~·. \ ^I ! ,

WEEBER

\~

_\Ui() ^{... \\.}

~t l

tr::l

^I

;

^/

: 17;

ⁱ

//'~ ^{\ i}

~~~. I ~ \I __)

~~'0

_{\\ \. 1\ il}

I

^I

~ . .

_'" ^{( "}

. ) .

ffl}

^FORT

I~ I · - .. , _/

~I, ^{(Z' , '}

Q)rt;,·), _"1//, PT~RGERC!

.uU.1. u -C:! I 1/ J

rf ij

·' I~ •

~

PaJgrJms x

,. .. j,

Rust

~fl\

',;!

~/{/)

~~11

~/n, I, ; ^I

}· ~..

Vi

0

Iyfienburg

Jv ^{s c}

^H

^u

¹

zif~---

~~· ~~

( · -_, "\:~ r@

· "'·"x.

Botsabelo

'"----o T'U.onel burg

Sketskaart na

Jeppe

Kaart van de

Z. A . R.

Pretoria

1899 .

..

kaptein Bell van die Nieu Schotland Vrywilligerkorps bevorder tot onder-kornmissaris vir die area noord van

f,o)

Lydenburg~

Dahl se begeerte is dus uiteindel ik bevredig en hy is aangestel in tn betrekking waarvoor hy ui termate geskik was~ Uit sy aansoek van Oktober 1872, blyk dat hy heelwat ondervinding van naturel le moes gehad h6t.

Hy het op die oos-grens van die KaapJolonie in die polisie en le~r diens gedoen waar hy as offisier die agting en l of van sy bevelvoerders ontvang he~

61)

In Transvaal het hy sy milit6re l oopbaan tydelik vir di6

van handelaar in die Zoutpansberg-distrik verruil. I'1aar sy bekwaamheid as soldaat het veroorsaak dat hy as kommandant van die Sebedela-kommando verkies is tydens die Sekoekoeni-oorlog waartydens hy hom as

?0 )

bevelvoerder van sm,;at

l, _ oo

naturel le, onderskei het. ':-"- Hier was hy in sy el ement en sy loopbaan in die Kol onie en Transvaal het van hom die aangewese persoon gemaak om as naturelle-kommissaris en Chef van Pol isie op te treee

Toestande in die Zoutpansberg-distrik was

inderdaad ui ters pr•ekOr en 'n geharde man en kenner van die natural 1--ras baie noodsaaklik. Die opstand van

Sekoekoeni het die ander naturel le in die omtrek ten kwade be!nvl oed en die tot nou toe ondoeltreffende regs-administrasie oor die gebied het 'n houding van

(){l ) 61 ) 6? )

Uitvoerende Raadsbesluit, art. 180, 1 November 1876~

R.l622/72: Dahl aan Staatspresident, d.d. Zout- pansberg, 30 Oktober 1872.

Burgerspapiere band

6:

Notule van die Komi tee insake ekspodisie na Sekoekoeni, 7 September 1876. Sien ook Byvoegsel tot die Staatscourant, 18 Oktober 1876.

108

minagting teenoor die regerings-gesag l aat posvat

11for they ar e natural ly under the impression that justice is not to be had here, that the law is powerless and t hat they may do as they l ike. " tJ3) Een van Dahl se eer ste dade was om die omgewing waarin hy as di pl omaat en wetshandhawer moes optree, te verken deur Tn besoek aan al die naturellehoofde in sy gebied t e bring en hull e te pols oor hulle houding teenoor die Regering en homself . Veral van bel ang was dat die goedgesindheid van die hoofde in die onmiddel like nabyheid van Sekoekoeni verseker moes word. Een van die ui tdrukl ike t ake van di e naturel le-kommissarisse was

trouens om di e gesag van die Reger ing en beskawing . 6t1r)

onder die naturel le te l aat posneem. As ons die kritieke toestand waarin di e Republiek verkeer het , tesame met di e aggressi ewe houding van Shepstone en sy ongeloof in die Regering se vermo~ om die orde onder die naturel le te handhaaf, in ag neem, kan makl ik begryp word dat die kommi ssarisse die l and ee

belangri kste dipl omate in hierdie t yd was. Di t was dan ook met vreugde dat Dahl die Uitvoerende Raad kon laat weet dat meeste van die kapteins in sy gebied die Regering goedgesind was. In hierdie verband

6))

noem hy elf name. Verder meld hy dat hy gereel d vee v~n hulle ontvang as geskenke, wat hy dan of

na Fort Weeber stuur of ver koop vir salaris en voedsel vir sy polisie. Hierdie geskenke het inderdaad

63 )

66 ) 65)

R. l232/76: F. Weatherley aan St aatspr esident, d.d. Eerstel ing, 17 Mei 1876.

Instruksie, art . 6.

R.3458/76: Dahl aan Staat spresident, d.d. Eerstel ing, 29 November 1876.

..

tn oplossing vir 'n tentatiewe pr obleem gebied. In die eerste plek moes die forte gereeld van nuwe

voorrade voorsien word en tweedens het die beeste 'n oplossing gebied vir die lastige probleem van salaris~e

in 'n tyd toe die sol dy van geree1de staatsamptenare al hoe ongereelder uitbetaal is. Ook onder-kow~issaris

King het sodanige geskenke vir die doel gebruik. GS)

Dahl het aanvankl ik baie moeilikheid ondervind om naturelle as konstabel s te werf. Veral was dit die geval gedurende die eerste twee maande na sy aanstel ling

I',-. )

toe die naturelle nog nie hulle oes ingesamel het nic. or

Die feit dat Dahl hom t ussen die naturelle gevestig en aldag met hu1le hoofmanne in aanraking gekom het,

waardeur hy hul le agting gewen het, het tn taamlike ger eelde toe1oop van rekrute verseker, veral van die

68) 69) 70)

krale van Zebedela, Ramagoep en die Spelonkee 'n Verstandhouding van hierdie aard was baie gewens aangesien daar 'n groot mate van drostery onder die baar naturel le 71) wat nie aan die bl anke se gesag en dis s:lpline gewoond kon raak nie, plaasgevind he t . Ongelukkig het die ver l ies teen die einde van die eerste Republikeinse tydperk die aanwas oor skry.

Die gevolg was dat naturel le-korporaals spesiaal vir 72)

werwingsdoeleindes afgesonder moes word. Die p1igt e van die polisie onder die

kommissarisse was van 'n administratiewe en milit~re

66) 67)

68) 69) 70) 71 ) 72)

R.2376/76: King aan Staatsekret aris, d.d. Nylstroom, 14 Oktober 1876.

R. 289~/76: Dahl aan Staatspresident, d. d. Eers tel ing, 1~- Oktober 1876.

SS.4908: Dagjoernaal van Dahl, 10 en 11 Januarie 1877.

R. 3485/76: Dahl aan Staatspresident, d.d. Eerstel ing, 29 Novemb~r 1876.

Ibid. Ibid.

Dagjoernaal van Dahl, 6 Januarie 1877.

110

aard. Die siviele pol isiepligte het ingeslui t die insameling van bel astings en uitreiking van paste terwyl die meer belangrike milit~re sy van die diens belas was met die handhawing van rus en orde agter die onlusgebiede wat deur die twee forte ingesluit is. In hierdie verband moes die polisie naamlik toesien dat Sekoekoeni nie nuwe bondgenote verkry nie terwyl die verbinding met die reeds verkre~ bondgenot e afgesny moes word. In- en ui tsypeling na en van die vyand

73)

moos bekamp word. Vir die doel is gereelde patrol- l i es Ul ' t ges t uur~ 7-4) soms ln • me d ewer klng van . t n pa t ro 11l' G van een van die fort e. 75.) Die vyand is ekonomies

uitgeput deur dat landerye afgebrand i s en vee wegge- , 76)

voor ls. Vir hierdie doel was naturellekonstabels nie al tyd geskik nie en gou r eeds moes Dahl die toe- voeging van t ien tot vyftien blankes by sy mag aanvra om die verbinding tussen die vyandig gesinde Mapaslel a en Maraba te be!ndig.77)

Die waak i s gedurende die nag nie verslap nie maar onder dekking van duisternis is verkenning verrig. 72) Daar was ook vir spioenasiewer k 'n plek in die polisie- organisasie te vinde en Dahl meld in sy dagjoernaal dat hy twee konstabels

11al s handel s kaff ers mat pikken ingestuurt vir Scapen te handelen. " 79)

om vas te stel wat Malitzer in die mou voer .

73) 74)

75 )

76) 77)

7

8) 7 9)

R.2894/76: Dahl aan Staat sekretaris, d.d. Eersteling, 14 Oktober 1876.

Volgens die Dagjoernaal van Dahl .

R.3200/ 76: Komdt. Lewis aan Staatspresident, d.d. Pretoria, 16November 1876.

Vol gens Dagjoernaal van Dahl.

R.2894/76: Dahl aan Staatsekret aris, d. d. Eerstel ing, 14 Oktober 1876.

Dagjoernaal van Dahl, 2 Januarie 1877. Ibid. , 21 Februarie 1877.

tn Verdere belangrike taak van die konst abel s was om pos te vervoer en as boodskappers. te dien, qC) tn taak waarvoor hulle, weens hulle kennis van die terrein, goed toegerus was. Veral was hul l e 'n belangrike

skakel met die forte waarmee die verbindings maar t aaml ik ongereeld was

.r

^{r )}

Die pol isie van die kommissaris kon ook met 'n uniform spog. Volgens die instruksies vir die onder- kommissar isse moes toegesien word dat konstabels

11gekleed (is) in een eenvoudigen, voor allen gelyken uniform met distinctieve teekenen

(vir onder-offisiere) ." 82)

Die uniforms het egter gepaard gegaan met 'n behoorl ike

milit~re dissipl ine en oud-soldaat Dahl het gesorg

dat sy konstabels tn deeglike en voortdurende opl eiding ondergaan en tussen hulle baie pl igte deur is gereel de oefenige gehou, beide op die paradegrond83) en in die veld waar hulle geoefen is

"met schiet en van sharps." ^84-)

Die streng dissipl ine wat oor die pol isie uit- geoefen is het ingeslui t dat hul l e nie l ater as

8

n.m.

uit die kamp mog beweeg nie,

85 )

^{daar dit soms moeil ik}

8.6)

gegaan het om hulle te beheer. Hulle was met

gewere bewapen en het soms onrus onder die blankes in die gebied en veral in Marabastad veroorsaak.

Woensdae was bet aaldag en as sulks die hoogte- punt van die week se gebeure wanneer daar geen

80) 81)

82)

83 )

8ft)

85 ) 86)

R.

3592/76:

Posmeester van Har abastad aan Staat- sekretaris, d.d.

6

Desember

1876.

De Volkstem,

23

Desember

1876 .

1t.rot

3/1. 876,

^SI'±. 15.!~~-"¹ ~- ~ ,o.A.·~ (~~~ •3·4f-1b) Dagjoernaal van Dahl ,

28

^Februarie

1877.

Ibid.,

5

Januarie

1877 .

Ibid. ,

21

Februarie

1877 .

Ibid. 1

28

^{Februar ie.}

•

112

k · · n1'e

8 7 )

^{Dat d1'e} onaktiwiteit aan drank wer verr1g J.S ~

toegeskryf kan word is nie onwaarskynlik nie aangesien Dahl dikwels met dronkenskap onder sy konstabel s te doen gekry het .

Dahl self het veel gehad om t e doen en reeds vroeg moes hynkla dat

11Daag en nacht is ik in zadel om klachte te hooren en twist t e bevredigen, en veele maal met

groote gevaar. "

213- )

Hy was egter daarvan bewus dat ·die prestige van die Republ iek op die spel was en veel van sy dipl omasie

afgehang het. Die blankes in die distrik het sy taak soms onnodiglik bemoeilik deurdat hulle geneigd was om, ouder gewoonte, gesteelde vee self te wil opspoor en met behulp van ' n aantal bure is die dief soms gevanf' en hardhandig behandel. Aan hierdie wettelose optrede

hct Dahl paal en perk gestel en die boere daaraan herinner dat sulke sake nie meer die taak van 'n kommando was nie maar sy verantwoordelikheid,

89 )

te meer onder die heersende omstandighede. Hoewel Dahl,

soos hy self ges§ het, die hulp van die blankes in die gebied sou verwelkom het, moes all es ordel ik en onder sy toesig geskied, ander s kon sake handuitruk en die boere hullesel.f aan ernst ige weerwraak bl ootstel .

Dahl se dipl omasie het soms dan ook baie gesl aagde resultate gel ewer. So was dit byvoorbeeld deur sy

toedoen dat Cheuny en Paschlella, twee Bapedi-hoofde,

Ibid., Die hel e dagboek wat oor hierdie periode strek handel oor sake soos patrol l ies, onderhan- del ings met naturel le-hoo.fde, tekort aan polisie ens.

R.6~-9/77: Dahl aan Staatsekretaris, d.d. Eerstel ing,

28

^Desember

1876.

De Volkstem,

27

^Januarie

1877.

wat in rn ou twis gewikkel was, versoend geraak h t e , 80· ) as gevo 1 g waarvan aan D hl a vo m 1 ag verleen is om namens die Regering vrede t e sluit.

Waterber g.

Wat die pol isiediens in die 1--Jaterberg-distrik betref, het die Landdros reeds in rviei 1875 van die Ui tvoerende Haad magtiging ontvang om

"Twaalf goed gewapende Rydende Politie¹¹

aan te stel om die geweerhandel te beheer en belastings en)

in te vorder . 'n Jaar later i s ¹n uitbreiding van die mag gevra waarop Burgers kon antwoord dat kaptein King spoedig na 1rJaterberg gestuur sou word as Chef

P 1. . 92) van o 1s1e.

King, wat sy hoofkwartier te Nylstroom gest ig het, was uit die staanspoor ongelukkig in sy werk. Ook hy

was nie die l as van verkryging van konstabel s gespaar nie en het voortdurend geagiteer vir die aanstelling van r n blanke polisiekorps. Hoewel sy w erk nie so gewigtig as Dahl srn was nie en hy gevolgl ik skynbaar oor 'n kleiner polisiemag beskik het, moes King nogtans kla dat daar nie eens genoeg konstabels was om ge-

q-)

steelde vee terug te vind nie;j Hy het sy lot nie alleen by die Uitvoerende Raad bekla nie maar ook by die forte vanwaar hy blykbaar hulp ontvang het, want in Januarie 1877 kon hy aan die Regering skryf dat hy met die "volunteer Force at my disposal"94)

90) 91) 92) 93).

9+)

Ibid.

Uitvoerende Raadsbeslui t , arto 128, 6 Junie 1875. Waterberg, 1: Burgers aan Landdros van

Waterberg, d. d. 6 Augustus 1876.

R. 3649/76 en R. 3598/76: King aan Staatsekr etaris d. d. Ny1stroom, 21 en 27 Desember 1876 onderskei - delik.

R.336/77: King aan Staatsekretaris, d.d. Waterberg, 23 Januarie 1877.

114

die geskil le tussen die naturel le in sy gebied, met 9r))

wie hy daagl iks gebots het, - opgelos het.

King het nie die diplomasie van Dahl aan die dag gel§ nie en was soos hierbo, geneig om geweld onnodig- lik te gebruik. Hierdie feit, tesame met sy voort -

durende twiste met Dahl, waar in hy sy senior nou aankla

• • 0 k

S6 )

d b h 1

van lnmenglng ln sy sa e en an van on e u psaam- hoid

97)

en daarna sy voorneme te kenne gee dat hy

9f 3)

onafhankl ik van Dahl gaan handel, het veroorsaak dat die Regering aanvanklik nie genei g was om aan sy pleidooie vir 'n blanke mag gehoor gegee het nie. Wel

is 'n spesiale-kommissaris vir Waterberg benoem in die 99)

persoon van

c.

^Moll om King behulpsaam te wees en as sy onmiddel like hoof op te tree. Nogtans het King sy pleidooi vir blanke pol isie nie verslap nie en in

Maart skryf hy op oortuigende wyse aan die Uitvoerende Raad dat

11If

12

men were stationed here, they would be abl e, not only to pay the Govt. for all expenses

i ncurred by collecting taxes from the kaffers and enforcing the laws by patrol ling the country

and arresting al l kaffers without passes for fines eto. but would be the means of ensuring tranquility in the district. "lO())

Na sy mening sou die t eenwoordigheid van so 'n mag 'n grootskaalse blanke nedersett ing in die distrik aanmoedig, en om sy saak verder te sterk, slui t King af deur die name van twee blankes te noem wat hulle pas in die distrik gevestig het en gewil li g sou wees

9 6) 97 )

9.8) 99) 1_00)

R . 2240/76:

^Landdros van Nylstroom aan Staats- president, d. d.

19

Augustus

1876.

R. 3485/ 76 :

Dahl aan Staatspresident, d. d. Eerstel ing,

29

^November

1876 .

R. 3297/76:

King aan Staatspresident, d.d. Nylstroom,

19

^November

1876 . ·

R . 336/77:

King aan Staatsekretaris, d.d. Waterberg,

23

Januarie

1877 .

Staatscourant,

31

^Januarie

1877 .

R . 92 0 / 77 :

^{--King aan Staatsprr:>sident, ,d.-d.}

Waterberg, .1 Maart

1877 .

'

•

om in die polisiediens opgeneem te wor

d.

Di

e enigste

onkoste aan so

'

n onderneming verbonde

sou die

ver

-

skaffing van

gesoute

perde deur

die Regering

w

oe

s

.

Moll moes King in sy bevindings

gelyk gee

en h

e

t ook

gevind

dat drie nature

ll

epolisie wat i

n diens

was

, te

l () l)

min

was.

Watter

invloe

d hi

e

rdie

laaste

aanbe ve

lings

en mededelings

op

die Uitvoerende Raad uitge oefen h

e

t, is moeilik om

vas

te ste

l

aangesien die Re

ge

ring hier, soos in

die

geval van Lichtenburg

,

f

e

itl ik

de

ur Shepstone

se eise gedwing is

om sy be

l

eid ten opsig t

e van die platte-

lands

e

polisi

ewe

s

e

te he rsien

. Hoe dit

oo k

al sy,

King

is in kennis

gestol

dat

ook

hy

m

et

blanke polisie voorsien sou word sodra di

e Transvaal sche

Jage rs

oopge

ri

g

102)

is

.

Ook hi

e

rdie voornem

e

sou

deur die aone

ks

asie in die wiel e gery

word

.

Lydenbur g

.

Onder-ko~nissaris Carl

Schult z

e

se kantoor was

gevestig in die

stat van

Botsabela naby Middelburg

vanwaar hy

die

suidelik

e waak

moes waarneem.

Hy

was voor sy aanstel

l

ing as onder- kom...'Tiissar

is 'n heemraad van

Lyde nbur

g e

n h

e

t

'n ge

ringe a.ande

e

l

in die

1C3)

adminis

tr

asie van die goudvelde

gehad. Sy amps-

termyn was van korte duur en reeds

in

J

a

nuari

e

1 877

het hy

, nadat hy feitl ik

niks

tot

stand ge bring h

et nie, sy

be trekk i

ng

n

ee

r

gel

@ as

prates teen

wat hy

102) 103)

R. 891/77: Noll aan Staatspr

e

sid

en

t,

d.

d

.

Nylstroom,

2 Maart 1877 .

BB . 882/77 :

^Staatse

^kr

^e

^{taris a an King}

^{, d.d. Pre}

^t

^oria,

21

Maart

1877 .

Staatscourant,

22 Sep tember 1875 .

;

•

ll6

moedswi l1ige illi~enging deur ve1dkornette in die sake van l\1apoel ana, 'n bondgenoot van die Republi ek, genoem

10¹L) 10~ )

het. · Hierteen het Dahl ook reeds gekla. -' Maar ook Schultze het nie bedank a1vorens hy nie ¹n klagte ge1oods het teen die sa1aris en onverkrygbaar-

. 106)

heid van konstabe1s nle. Weens die gespanne

toestand waarin die Republiek vanwe~ die besoek van die spesia1e kommissaris en die spoed wat vereis was om die onafhanklikheid van die Republiek te probeer r ed,

verkeer het, is die pos nie gevul nie. Nieu Schotland.

Anders as die ander Kommissarisse, was Bel l vee1 meer op aksie as op diplomasie aangewys. Daar was in sy area nie sterk naturel lehoofde waarmee Sekoekoeni 'n bondgenottskap kon aangaan nie, maar wat die geweer - handel aanbetref, was King se taak die moeilikste. Sy aanstel ling as onder-kommissaris het magtiging meege- bring tot die aanstelling van 'n l uitenant en vier

10'?)

konstabels. Laasgenoemde se pl i gte was dieselfde as die van tn sersant of hoofkonstabel en hy het sy offisiersrang bl ykbaar te danke gehad aan die voorbeeld

104) 105) 106) 107)

R,297/77: Schultze aan Staatspresident, d. d.

Lydenbu~g, 15 Januarie 1877.

R. 881/77: Dahl aan Staatspresident, d. d. Eerste- l ings 22 Januarie 1877.

R.2937/76: Schultze aan Staatsekretaris, d.d. Middelburg, 23 Oktober 1876.

Uitvoerende Raadsbesluit, art. 180, 1 November 1876. Daar is geen aanduiding dat Bel l direkte beheer oor die konstabel s wat op die grense onder veldkornett e werksaam was, verkry het nie. Wat naturel lesake aanbetref, was die ve1dkornette egter moontlik aan hom onderhorig. Die algemene beheer oor die polisie in die area was skynbaar deur Rudolph Naargeneem (Utrecht : Rudolph aan Staatsekretar is, d.d. Utrecht, 7 Maart 1~74) .

van die aanstellings in di e Vr ywilligerkorpse tydens die Sekoekoeni -oorlog.

Gewere i s veral vanuit Natal en Por tugese gebied ingesmokkel en Bell moes, met die polisie en vrywil l igers tot sy beskikking, 'n wal tussen Sekoekoeni en sy

voorsieners opwerp. Vir hierdie doel kon geen beter hoofkwartier as die goudvelde, wat as vernaamste afset- gebied gedien het, gevind word nie. Hy het trouens geweet wie die voorbokke was maar kon, weens die gewone

102,)

gebrek aan pol isie, min uitrig. Konstabels wat gestuur i s om die geweertoel oop te ondersoek, het berig dat die handel op gr oot skaal plaasvind en dat bl ankes vanaf Del agoa-baai en Zoel oel and daarvoor verantwoor -

109)

del ik was. Om, ten spyte van hierdie kennis, niks te kon uitvoer nie, was ui ters frustrerend, te meer nog daar Bel l nie op die goudvelde spesial e poli sie kon werf nie. Wanneer hy wel ¹n 11pose" op die been kon bring, het die smokkelaar s eenvoudi g oor die Zoel oel andgr ens gevlug, waar hul le veili g was teen die gesag van die Regering en Bell hulle nie kon bereik nieo

Bel l sien die opl ossing van die probleem in dio oprigting van tn sterk berode pol isio om die grense, wat hy as die br on van die kwaad beskou hot, to bewaak, eerder as om die oortreders op die uitgestrokte

binnel andse gebied te probeer opspoor. Bel l hot die

lOB) R.230/77~ Bel l aan Staatsekretar is, d.d. Nieu Schot land,

5

Januar ie 1877.

109) Ibid.

J

-

118

Uitvoerende Raad aangeraai om hom t e beywer vir die oprigting van 'n goeie naturel l emag vir hierdie doel eerder as 'n blanke polisie, waaraan die onkoste te groot sou wees en buite die bereik van die staatskas. Die mag moes bestaan uit sowat twintig konstabels onder inspekteurs (op voorbeeld van die aanstelling van Barter?) met stasies te Nieu Schotland, Utrecht en Ma~hinus Wesselstroom. So 'n mag sou ' n

11most deterent effect on criminals of all sorts" (h~) 11n )

Hierdie was die derde aanvraag vir 'n verbeterde polisiediens wat deur die anneksasie in die wiel e gery is.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sover dit die polisiediens op die platteland aan- gaan, was die aanstelling van naturelle-kommissari sse en chefs van polisie, 'n kerngesonde onderneming.

1n Verbetering het dan ook ingetree maar die druk waaronder die nuwe en onbeproef'de stelsel in werking moes t ree, het al gehele sukses gedur ende die ses maande van die bestaan daarvan voor die anneksasie, onmoontlik gemaak. Selfs al sou die diens deur die toevoeging van blankes uitgebrei en verbeter kon word, sou daar nie tyd gewees het om die stelsel op tn hegte voet te stel ni e.

110) R.367/77: Bell aan St aat sekretaris, d.d. Nieu Schotland, 13 Januarie 1877.

•

D a t di e or ganis a sie , sel f s

i

n hi e r d i e beg i ns t

a

dium,

'

n r eu se onde rneming w as , blyk uit d i

e

f

ei

t dat daar ge

-

dur ende die eer s t e vier maande n a di e i ns t e lling va n d i e die n s £

1600

aa n p olisie onder die na tur elle

-

kommissariss

e

u i t gegee is t

ee

noor £ 26 25 vir d

ie

poli siewe se i n die r es v an die Republiek vir die he l e diensj aar 1 876- 1

877.

111

)

N atur elle sake he t vol ge ns 'n be sluit van d ie

Vo

l ks

-

r aad v an 2 Maar 1 87 7,

'

n

se

l fs t and ige departeme n t ge • wor d

.

ll2) Hie rd

ie

r ee ling sou

egt

e r

eers

onder di

e B

ritse bewind in w er king kon tr ee

.113

Q1e pl a tte

l

a ndse polisie di e ns iq d i e gedr

a

ng op die voor

-

aand v

an

d i e annek sa sie

.

E e n van di e

11

grie w e

11

w aa rna She pstone i n di

e

Sui d- .Afrikaa nse Rep ubliek kom

11

ond er s oe k

"

i nste l

he

t w as d i e

s ogenaamde

ge

brek aan ' n p olis iemag , ver

a

l op

d

i

e

pl a t t

e-

l

a

nd

en in be

s onder di e oos

gr ens w

aar

11

th e lar ge nat i ve p opul a tions w

i

thin the boundar

i

es of the s t a t 4 e i gn

or

e it'

s

au t hority and laws

. 11

11 )

O ok i n s y toespr

aak

voor d i

e

V olk sraad op 26 Januari

e

1 877 be we er hy dat

11

de toe s tand van zake i n de Tr a n sv aal van d i en aard i s

,

da t he t de vr

aag

word t of

de

bl

ank de

kaf fe r

~\lllen

rege r

e

n of de ka f fer s

de

bl an- ken

• 11

11 ?)

Sir B

artle

Frere skryf in 1 87

9

aan sir

M

i chae l Hick s

- Bea

ch dat d ie al gehe l e

afv.re

sighe id v a n ' n be voeg de pol i - s iemag

ee

n van di

e gr

oos t e

ge

br

eke

in di

e Rep

ubl i

ke

inse

adminis tr

asie

/

•••.

111 ) 112) 113) 114)

11 5)

Uitgawes 1876- 1877 ( Ongedatee rde

Byvoegse

l t

ot die Staatsc

ourant 1 87 6)

.

V olk sr

aads

beslui t ,

art.

24

,

2

Maart

187 7 . Huyser , a

.

w., bl . 129

.

Shep stone aan C

arnarvon,

6 Maar t 1

877

, (.Aangeha al i n N i xon , J

.:

The compl

ete

s tor y of the T ransvaa l ,

Londe n

,

1885 , bl

.

4 8 )

.

Uit

voerende

Raad

s be s1u it,

a

rt

.

1 7 ,

26 Februarie

1877 .

... "

_120 ~

adm.inistrasie was. ^Hy skryf dit toe

aan

die "primitive society" van die

Transvalers

.116) Die

feit da t

die

Regering

hiPrdie

tekortkomings

,

veral wat die

pl

atteland

be tref,

be sef he t, is

maar al te

duidelik

be,,Jys

deur

die destydse

aanstellings

van Chefs van

Polisie

. Die

instel-

ling van hierdie

amp het

die

diens reeds

baie

verbeter

en die toevoeging

van blanke

polisie sou

die diens

'

n

hegte en doeltreffende

voo

r

koms gegee bet

.

Shepstone

se motie- we

is

egter

welbekend en Fre

re se uitlatings

was daarop gemik om

steun

vir die oprigting

van sy eie uprotective, preventive

en

detective" polisiemag vir Transvaal te verkry,ll7) sodat di

e uit

l

atings

van

hi

erdie Britse

be

-

windhebber s op die

mins

te as

'n gr

o1,.rwe oordr

ywing van die werklike toestande beskou

moet word

.

Dit wa.s

dan ook gou

duidelik dat

Shepstone geen gron-

de vir sy beweerde griewe

gehad bet

nie en as nuwe set

het

hy verklaar dat die administ

ra

sie van die

Rep

ubliek nie na wense

was

nie

.

Gevolglik was di

e Volksraad ge-

noodsaak om die

volgende veranderings

in

die

Grondwet aan

te

bring

:

uEen

veranderin

g

tn de

zamestelling

van de

Uitvoerende

Raad, Hervorming

van de

Regtswese,

Het daarstelling van een vo

l

doende

politie magt

en Het

daarstelling van

distrik

rade en gemeente

bestuur

e.ll8) ·

Ten einde die

onafhankl

ikheid

van die Republiek

t

e behou

is

¹

n

k

omi tee van die V

olksraad op

5

lVIBart benoem

116)

117) 118)

om/

•.••

Vorst

er, J .A.:

Die En

ge1se

Administrasie

van die Transvaal ge

durende die

Eerste

Annek s

as

ie periode

,

1

877-1881 (~.A.-verhande1ing, onge

publiseer,

U.P., 1951'

b1

.

51) •

8.8.2740:

Lanyon

aan Lord

Kimberley,

dd. Pretoria 1

2 Oktober

1880.

Uitvoerende

Raadsbes1uit, art. 64,

6 Maart

1877, e

n

Vo1ksraadsbesluit,

6 Maart

1877.

om tesa.me met die

Uitvoerende Raad die G

rondwet te her-

sien,ll

9

) 'n t

aak

w

at nog

altyd sedert die presidentskap van M.W.

Pre

t

or

ius uitgestel is.l20) Reeds

t

ydens 'n onderhoud tussen die Uitvoerende

Raad

in

die

Spesiale

Kommissari s op 1

t!Iaart, het

Paul K

r

uger toegegee da

t

daar ' n

behoefte

aan

'n beter

pla

t

te

l

and

se polisiediens

bestaan het en

gevoel dat:

11er stof kon gevonden worden voor

een st

erke politie

mag

t

b

inne de Republiek

en

die altyd kon

ge

bruik worden behalve in zeer er

nstige gevallen w annee

r

a

llee

n

de boeren

zullen

be- nodigd

zyn.

Indien dit

he

t

hoofdpunt

uwer

be

zwar

en

is, kan het te

boven worde

gekomen door

een

sterk

pol

it

ie

''l21

)

Shep

stone he t

e

g t

er n

i

e

met Krtlger

saamge

stern

n

ie en

die e

i

se wat

hy gestel

het a

s onuitvoerbaar beskou.

Vol

vertroue

skryf hy

op

6 Maart aa

n

Carnarvon

dat

11Mr . Burgers

appeared sangu

ine that he

could

carry these changes through the Volksr

aad

, and

that if he

did

he

would be

ab

le

to right

the state; I told him,

howe

ver, t

hat

I

could no

t

share his .anticipation as to either result •¹¹123) Shepstone

het

egter

die s

keppingsve

r

moe van die

Volksraad onderskat

en sou in sy voor

spellings tele

ur- gestel word, want

reeds

die vol gende

dag w

as die Grondwet,

op

aanbeveling

van

die

kommissie sodan

ig gewysig dat

dit aan Shepstone

se

eise

voldoen

bet

.

Die

al gemene bestuur van

die landsadminis

tr

asie is in afsonde rlike depar

te

mente v

erdee

l

, e

lk

met

sy

e ie "secretar is van

s

taa t"

wa t,

as hoof

vc:m

die

departe m

e

nt

, ook lid van die Ui

tvoe

rende Raad

sou

wees.

Een

van

hier

die

departemente was

Polisie-

119) 120)

121)

12 )

Kryg sw

e zen

I . ...

Volksraadsbesluit, ar t

. 27,

5

Maart 1877.

Engelbrecht

:

a

.w.,

bl

.2

75.

R.

868/77:

Notul

en va.n

vergadering

van

Speciale

Commissaris

met

Uit

voerende

Ra.ad

,

1

Maart

1

877. Nixon:

Ibid

.,

bl

.

50

.

-122 -

K:ryg swe zen .123) In diese1fde sitting van die Vo1ksraad is daartoe oorgegaan om die Po1isie-Krygswese as vo1g nader te omskryf .

11Beha1 we de ge\lrapende bur germagt in tyde van on1usten of oor1og op te roepen, bestaat er een a1gemeene 1andspo1itie en een corps

arti11erie te zamen minstens een honderd vyf en twintig (b1anke) manschappen sterk waar-

voor te1ken jare een vaste sprp. op de begrooting staat uitgetrokken wordt."12'T)

Hierdie sou die eerste keer wees dat ¹n afsonderlike begroting vir ¹ n selfstandige polisie-departement gemaak kon \vord.

Die milit~re karakter van die p1atte1andse polisie onder die J\Taturelle-Komrnissarisse het skynbaar invloed op die samekoppeling van die polisie met die staande krygs- mag uitgeoefen en was die begin van die milit~re oorheer- sing van die plattelandse pol isie wat tot in die negen- tigerjare sou voortdu1.-1r , 125) want hoewel die anneksasie die totstandkoming van hierdie mag sou vertraag, is die organisasie eenvoudig na 1881 voortgesit en met die op- rigting van ¹n nlatte1andse po1isiemag is aangegaan waar hier opgehou is.

Nadat die Vo1ksraad die oprigting van 'n l andspo1isie goedgekeur het, is die verdere organisasie van die mag aan die Uitvoerende Raad oor gelaat wat onmiddellik oor- gegaan het tot die praktie se ui tvoering van die nuwe be-

123) 124)

125)

palings I ....

Uitvoerende Raadsbesluit, art.

9

en 10, 7 Maart 1877, (Locale 1,.Je tten der Zuid-Afr iJ.:\'aa nse Republiek,

1845-1885, bl. 681).

Volksraadsbesluit art . 19, 7 l-1aart , 1877. Locale

\vet ten der Zuid-Afrikaansche Republiek, 1854-1885, bl. 682) . Die getal was in 1881 nog minstens 125 man. (vJet 3/1881,_ Locale Wet ten der Zuid-Afrikaan-

sche Repub1iek, 1~45-1885, b1. 1027).

Sien hie rho b1. :t I.J •

....

..

palings

van die Grondwet deur

meer bepaalde

re

gleme nte

vir

die polisie daar te

stel.

In hierdie opsig het Burger s die gr ootste ywe

r

aan d

ie

dag

gel~

en met die tyd as sy groot ste vyand, die he

le

saak

van

die opri gting

v

an die mag in een sitting

van

die Uitvoerende Raad

afgehandel.

Hy het be gin deur aan die Raad veer

te stel dat

ner

zonder ver

zuim eene a

lgemene l

andspoli tie

onder den naam van Tr6^~nsvaalsche

Jager s zal worden opgericht

.¹¹12 )

D

i

e President het ook

reeds

geweet wie

a

s offisiere aan- gestel moe

s w

ord

.

Kapte

in-Kommandant

van die

Ja

gers sou wee s G.

van

Deven

t

e

r

met H

.H.

R aa.f en D. Borel as

lui

te-

nant

e

.

Van Deventer het

reeds vroe~r

in die jaar

¹

n belang- stelling

vir

poli sie ge

toon toe

hy

'

n p1eidooi van Onder- Commissaris King

van

Waterberg om

¹n

blanke pol

i

s

i

emag

vir

dte distrikl27)

ondersteun

het

.

By h1

erdie gelee

nt-

he

i

d

het hy

ook by die St aatspr esident

a

ansoek

ge

doen om as bevelv oerder van so

'n

mag aangestel te vmrd

.l

28 )

D

i

e aansoe k he t beslis

op '

n

gele~

t

ydstip gekom

en

B

ur

ge

rs het nie

geaarsel om vir

VanDeve nter

, wa

t re

e

ds

'n

aansienlike reputa

sie

as bevelvoerder van Fort Weeber verwerf het,l29) a

an t

e beveel vir die p os nie

.

Hy is per brief ingelig oor die verwikkelinge en a

ange ^s~ om so

spoedig moontlik na

Pre

toria te

g

a

an.l30)

Voor

s

y ve r- tre

k

v

an Fort

Weebe

r

moes hy s

o

ve

e

l

m

oontlik v

an

sy

k

orp

s I ....

12

6) Uitvoerende Raadsbeslu

it,

art. 70,

12

Maart

1

877

. 127)

Sie n h

i

erbo b1

. ^{tfj ·}

128) R.

917/77: G. van Deventer aan Sta

at

spresident

,

dd

.

Nylstroom

,

2

Maart 1877.

129

) De

Volkste~~

11 April

1

877

.

1

30)

BB.764/77: Staatsekretar

is a

an G.

van D

e

ve nte r, dd

. Pre

t

or i

a

, 1

0

Ma

art

1

877

.

- 124-

korps

as vrywilligers vir

die m. 1we

diens saambring. H

y moes in sy

keuse me

t spoed

en

oorleg

te we

r

k gaan.

l31)

Dit

was no

g steeds '

n

wedloop

teen tyd

en die

ongeduldige

Shepstone moes getoon word dat

die Transv aalsche Jage rs nie ne

t

in die

Grondwet of

reglemente bestaan

het

nie,

maar

ook spoedig

'n werklikheid kon

word

.

Intussen

het

di

e Volksraad met

vreugde van

die

vor

-

de ring wat met

die oprigting van die korps gemaak is, kennis geneem.

l32)

Op

die

sesde

April het Van Deventer met die

eerste vyf-en- twintig vrywi lliger

s

v

a

naf

Fort Weeber in Pretoria aangekom

terwyl nog vyf-

en-twintig op pad was,l33) sodat bykans helfte van die s

terkte van die

departement Poli-

sie-Kr

ygmrJese reeds

in

die.ns

kon tr

ee. Al

vyfti

g was

e

er

tyds e

l'~liddelburgse Vrywilligers .134)

Enkele

dae

na die

aankoms van

Van Deventer

i

s die

"Reg

l

ementen

voor de

Corps Landspolitie" op

9

Apr

il

deur die Uitvoerende Raad goe

dge

keur.

l

35) Hiervolgens sou die Transvaalsche Jagers bestaan

uit

'n

kapte in,

drie

luite-

nante en eenhonderd manskappe. H

ulle

sou

voorsien

word van wapens en ammunisie en 'n

uniform.

Die sal aris

v

an d

i

e bevelvoerder

sou

£300

pe r

jaar

we

es en die van d

ie

luitenante £250 elk

terv1yl

die m

anskappe

e

lk

£150

plus 1/-

per

da

g v

ir

voer

vir

hulle perde sou ontvang.

J

.C.

J

uta

is

as

sekr

e

t

a

ris v

an

st

aat vir die Po

l

isie- Krygswese/ •• •.

- - - - --· ---·--- ---

131) 132) 133 ) 134)

135)

BB

.775/77: ibid

. , dd. 12 Maart 1877.

Volksraadsnotule,

art.

17,

11

Maart

1

877. De

Volks tem,

11

April 1

977.

Tromp, T.M.: Herinner

in

ge

n uit

Zuid-

Afrika

. Leiden,

1

879, bl. 50) .

LTR.5: Uitvoerende Raadsbesluit, art . 3

,

9 Ap

r

il 1877

.

Sien Bylaag 3.