Veelkleurige bril
Louise E.M. Vet, directeur Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW); hoogleraar Ecologie WUR; lid KNAW; Nummer 1 Trouw Duurzame 100 in 2018
Flats! Met een welgerichte mep zie ik weer een onschuldig insect vermorzeld worden. Bloedvlek op de muur. Ja, natuurlijk zijn er muggen en andere steekbeesten, die bijna iedereen wel dood wil slaan. Maar alleen de vrouwtjesmuggen steken hè. Heeft ie van die mooie gevederde antennes, dan is het een mannetje. Die hoeft dus helemaal niet dood om bulten te voorkomen. En sterker nog: als je goed kijkt, zijn er veel meer soorten insecten. En de meeste daarvan verdienen sowieso geen genadeslag.
Gelukkig zien steeds meer mensen dat in. Letterlijk, omdat ze echt kijken of zelfs als citizen
scientist waarnemingen doorgeven. Maar ook doordat het door begint te dringen dat het
met die onmisbare natuur droevig gesteld is. Want waar zijn onze insecten gebleven? De laatste dertig jaar zijn we al 75% kwijtgeraakt. En onze boerenlandvogels? Sinds 1960 is het aantal met 60 tot 70 procent teruggelopen. Zij eten insecten. Tweeënhalf miljoen
broedvogels minder in ruim vijftig jaar! Patrijzen, zomertortels, ringmussen en ook onze nationale vogel de grutto, gedecimeerd. Au!
Zonde. Doodzonde, want onze maatschappij staat of valt uiteindelijk met het behoud van alles wat leeft. Om even bij insecten te blijven: ze zijn voedsel voor onze vogels, bestuiven onze gewassen, beschermen planten tegen vraatzuchtige plaaginsecten en wat niet meer. Samen met alles wat leeft zijn ze onderdeel van een heel ingewikkeld netwerk van soorten, die op vaak miraculeuze wijze met elkaar verbonden zijn. Een rijk en superveerkrachtig netwerk van overvloed, beïnvloeding, afhankelijkheid, samenwerking, synergie. Daar kan menig organisatiedeskundige van leren, en sommigen doen dit daadwerkelijk al. Zonder (bio)diversiteit geen goed functionerende (eco)systemen die ons schone lucht, vruchtbare bodems, gezuiverd water en heel veel producten leveren. Gratis en voor niets!
Ach mensen en natuur, het is wat. De een kijkt ernaar met een zwarte bril: alles wat leeft – behalve wellicht huisdieren – is yuk, eng en moet op afstand gehouden worden. Grappig is dat er ook een compleet andere mens-natuur verhouding is waar de commercie graag misbruik van maakt. Dat is die met de roze bril. Mensen die alles wat ‘natuurlijk’ is per definitie goed en gezond vinden. Een gevaarlijke bril, als je bedenkt dat de meest dodelijke gifstoffen uit die ‘lieve’ natuur komen. De gifbeker van Socrates bevatte het dodelijke gif coniine uit een plant die ook bij ons voorkomt: de gevlekte scheerling. En die lijkt wel een beetje op het eetbare kruid kervel. Pas op, wildplukkers! Veel verwante stoffen, met de naam alkaloïden, zijn krachtige geneesmiddelen en psychoactieve stoffen. Zoals cafeïne, morfine, codeïne, cocaïne, mescaline, kinine. Genoeg voor een heel bijzondere maaltijd dus... Eet smakelijk!
Zwart of roze, het is tijd om met een nóg andere bril naar die natuur te kijken. Een bril die de natuur ziet als leermeester, als mentor. Een bril die wel eens heel functioneel kan zijn en die mij veel hoop geeft voor de toekomst van mens én natuur. Met deze bril op kijk je naar wat we kunnen leren van die natuur, die tenslotte al bijna 4 miljard jaar prima zonder ons gefunctioneerd heeft. De natuur houdt niet van problemen en zij is meedogenloos
ondernemend. Al die R&D heeft natuurlijk prima oplossingen opgeleverd. Daar kunnen we van profiteren, als we de lessen maar herkennen. Denk aan circulariteit bijvoorbeeld: er bestaat toch geen afval in de natuur? Het is kringlopen wat de klok slaat. Daar hebben we van geleerd en dat willen we nu dus ook voor de menselijke maatschappij. Denk verder aan zonne-energie waar de hele natuur op draait. Die les hadden we al veel eerder moeten leren. En denk ook aan het belang van diversiteit, de basis voor al het leven, voor risicospreiding. Dat besef begint nu eindelijk te groeien.
Een ander soort les draait om samenwerken. Als binnen een netwerk synergie ontstaat, kan 1+1 ook 3 worden. Dat betekent dat alle partijen en het hele systeem er voordeel van hebben. Dat is een belangrijke kracht in de natuur die bijdraagt aan de stabiliteit. Kunnen we die les ook gebruiken? Ik denk het wel. Vooral onconventionele combi’s tussen verschillende disciplines zijn spannend en dat levert vaak onverwacht positieve resultaten op! We zien dat al binnen de wetenschap, maar het werkt ook bij maatschappelijke bewegingen. Breng mensen met verschillende en zelfs tegengestelde belangen bijeen en inspireer ze hetzelfde doel na te streven. Met als uitgangspunt dat ieder er beter van moet worden. Kom uit die loopgraven en floep, daar duiken onverwachte oplossingen op! Zo hoop ik op het succes van een brede maatschappelijke coalitie van wetenschappers, natuurorganisaties, boeren, retail, banken en andere bedrijven bij het herstellen van die onontbeerlijke biodiversiteit. Waarbij we gaan werken mét de natuur in plaats van ertegen. Samen moet het lukken!
Mijn soort bril? Geen roze of zwarte maar een supermoderne, multifunctionele, fact-based en bovenal veelkleurige bril. Zo veelkleurig als al dat onmisbare leven op Aarde. Hij is steeds meer te zien... Zet u ‘m ook op?
