"Au Port". Archeologisch onderzoek aan de Noordlaan - Kasteelstraat te Dendermonde.

(1)

Archeologisch onderzoek aan de

Noordlaan - Kasteelstraat

te Dendermonde

Opdrachtgever: Build Project nv Wichelsesteenweg 24a 9340 Lede Yperman, W. AS - Rapportage 2008 - 28

(2)

"Au Port" - Archeologisch onderzoek aan de Noordlaan - Kasteelstraat te Dendermonde 2

Opgraving Prospectie

Vergunningsnummer: 2008/254 Datum aanvraag: 09/10/2008 Naam aanvrager: Wouter Yperman

Naam site: Dendermonde, Spaans Kasteel

Archaeological Solutions bvba, Lange Nieuwstraat 42, 2800 Mechelen Lay-out: Herman De Winter

Foto's: Archaeological Solutions (tenzij anders vermeld) Tekeningen: Archaeological Solutions (tenzij anders vermeld)

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaan-delijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

Copyright reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without the permission from the publisher.

(3)

Inhoudstafel

1. Inleiding 4

2. Administratieve gegevens 6

3. Doel van het onderzoek 7

4. Onderzoeksmethode 7

5. Onderzoeksresultaten 11

5.1. 16de_eeuw ₁₃

5.2. Eind 18de _eeuw ₁₉

5.3. Midden 19de _eeuw ₁₉

5.4. Begin 20ste _eeuw ₂₂

5.5. Eind 20ste _eeuw ₂₄

6. Conclusie 26 7. Dankwoord 26 8. Literatuur 26 9. Bijlagen 27 9.1. Sporenlijst 28 9.2. Vondstenlijst 29 9.3. Monsterlijst 30 9.4. Fotolijst 31 9.5. Overzichtsplannen 32

(4)

1. Inleiding

Op vraag van het agentschap R-O Vlaanderen - Entiteit Onroerend Erfgoed werd in opdracht van Build Project NV van woensdag 12 november 2008 t.e.m. maandag 19 januari 2009 een archeologische opgraving (dossiernummer vergunning 2008/254) uitgevoerd door pro-jectbureau 'Archaeological Solutions BVBA' binnen het projectgebied van de bouw van de 'sleutel op de deur' residentie au port (13 apparte-menten met 3 commerciële ruimtes op het gelijkvloers en een onder-grondse parkeergarage) op de hoek van de Noordlaan en de Kasteelstraat te Dendermonde. Het uitgraven van de kelder word uitge-voerd door Cosmo BVBA uit Dendermonde en vormt hierbij een ernstige bedreiging voor het aanwezige archeologische erfgoed. Het terrein is kadastraal bekend als Dendermonde 1ste afdeling, Sectie B, perceel 438x en 486m. De totale oppervlakte van het te onderzoeken terrein bedraagt ongeveer 700 m². Het terrein zelf is als laatst gebruikt geweest door een tuincentrum (perceel 438x) en een woonhuis (perceel 486m) op Kasteelstraat 24.

De beslissing van een archeologische onderzoek in de vorm van een werfopvolging werd genomen op basis van oude kaarten die wijzen op de aanwezigheid van de funderingen van het voormalige Spaanse

kas-teel dat werd opgericht tussen 1584-1592 en op het einde van de 18de

eeuw werd afgebroken.

Dendermonde is gelegen in Oost-Vlaanderen aan de monding van de Dender in de Schelde en heeft een gemengde ondergrond van (zware) klei en zandleem. Deze gemengde ondergrond is het resultaat van aan-gevoerd materiaal door de Schelde en de Dender van hoger gelegen gebieden en van materiaal dat door de vloed (die in Dendermonde nog miniem aanwezig is) werd afgezet in de vorm van strandzand. Het ter-rein op de hoek van de Noordlaan en Kasteelstraat is volledig ingesloten door bebouwing. Aan de kasteelstraat bevinden zich vooral rijwoningen die na WO I opnieuw werden opgebouwd en/of hersteld. Aan de Noordlaan of N416, die in de jaren '60 werd aangelegd, bevinden zich appartementsgebouwen.

Aan de overkant van de kasteelstraat bevinden zich geen huizen. Deze zone maakt deel uit van een overkoepelde zijarm van de Dender en fun-geert momenteel als parkeerplaats. Dit deel van de Dender maakte deel uit van de gracht van het 'Spaans kasteel' Aan de overkant van de Noordlaan bevindt zich eveneens een parkeerplaats.

Het archeologisch onderzoek werd uitgevoerd door projectarcheoloog Wouter Yperman en archeoloog Ben De Vriendt. De begeleiding en

(5)

advisering gebeurde door mevr. Nancy Lemay van het agentschap R-O Vlaanderen - Entiteit Onroerend Erfgoed. Het mechanische graafwerk werd verzorgd door de Firma Cosmo BVBA uit Dendermonde. Het georefereren van het opgravingsgebied en het uitzetten van vaste meet-punten werd uitgevoerd door Bureau Basteyns NV in nauwe samenwer-king met de projectarcheoloog. Het volledige opgravingsplan is opgeno-men in deze rapportage alsook de compacte beschrijving van de niet-natuurlijke grondsporen met hun hoogte t.o.v. het Oostends Peil (TAW).

Afb1: Residentie 'Au Port' (www.buildproject.be)

Afb 2 : Situering van het plangebied op de Atlas van de Buurtwegen (1842-1845) (http://www.gisoost.be/atlasbw/)

(6)

2. Administratieve gegevens

Gemeente: Dendermonde

Plaats : Dendermonde

Toponiem : Hoek Noordlaan - Kasteelstraat

Provincie : Oost-Vlaanderen

Opdrachtgever : Build Project NV

Uitvoerder : Projectbureau Archaeological Solutions

Bevoegd gezag : Agentschap R-O Vlaanderen - Entiteit

Onroerend Erfgoed mevr. Nancy Lemay

Gemeentecode: DEN-08-SPA

Administratief nummer opgravingsvergunning:

2008/254: vergunning tot het uitvoeren van een archeologisch opgraving

door dhr. Wouter Yperman

Locatie onderzoeksgebied :

Het terrein is gelegen op de hoek van de Noordlaan en de Kasteelstraat

Omvang plangebied : ca 700 m2

Hoogte maaiveld t.o.v. Oostends Peil :

ca. 6,25m + TAW

Periode: Van 16de_{eeuw tot heden}

Beheer en plaats documentatie:

Projectbureau Archaeological Solutions, Lange Nieuwstraat 42, 2800 Mechelen (met volledige digitale evenals compactere analoge kopies aan het IOK, Agentschap R-O Vlaanderen - Entiteit Onroerend Erfgoed en de CAI te Brussel).

Beheer en plaats vondsten:

Build Project nv,

(7)

Afb 3: Situering van het plangebied op de topografische en bodemkaart van Dendermonde (www.agiv.be)

3. Doel van het onderzoek

Het doel van de opgraving was om de aanwezigheid van het Spaans kasteel al dan niet te bevestigen. Aan de hand van de gevonden funde-ringsmuren kon de exacte ligging van de citadel bepaald worden, waar-door er een verwachtingsprofiel kan opgesteld worden voor de aangren-zende percelen. Naast deze funderingsmuren kunnen ook andere onbe-kende archeologische sporen ontdekt worden waardoor de geonbe-kende geschiedenis van Dendermonde aangevuld kan worden met nieuwe gegevens. Verder kunnen de resultaten ingepast worden in het grotere geheel van het reeds gekende Dendermondse verleden.

4. Onderzoeksmethode

Door R-O Vlaanderen - Entiteit Onroerend Erfgoed werd besloten om het archeologisch onderzoek in de vorm van een werfopvolging uit te voe-ren.

Het opvolgen van de graafwerkzaamheden werd zodanig uitgevoerd, in samenspraak met de aannemer, dat er zo veel mogelijk tijd kon worden vrijgemaakt om de gevonden sporen te registreren en te onderzoeken. Het uitgraven van de bouwput gebeurde in twee fasen. In een eerste fase wordt het terrein tot op een diepte van 170cm onder het huidige loopniveau uit gegraven om de funderingsfirma de mogelijkheid te geven om verdere stabiliseringenwerken uit te voeren, om het instorten van de bouwput te voorkomen. Tijdens de noodzakelijke droogtijd van de stabi-liseringsbeton kon het terrein nader onderzocht worden op die diepte. In

(8)

een tweede fase wordt het terrein tot op de definitieve diepte van 330cm onder het huidige loopvlak uitgegraven. Omwille van de stabiliteit van de bouwputwand moet er zo snel mogelijk begonnen worden met het aan-leggen van de funderingen. Hierdoor zal het archeologische onderzoek, na het beëindigen van de graafwerkzaamheden, eerder beperkt zijn. Alle aangetroffen sporen werden opgeschoond, gefotografeerd en beschreven (mogelijk type, afmetingen, kleur, hoogte t.o.v. het Oostends peil, eventuele aanwezige vondsten). Alle sporen werden voorzien van een nummer en indien mogelijk gecoupeerd waarna een tweede deter-minatie plaats vond. Niet-natuurlijke sporen werden na deterdeter-minatie in groter detail beschreven (definitieve interpretatie, diepte, intekenen van de doorsnede, eventuele staalnames, datering en extra vondsten). Alle sporen werden op plan ingetekend op waterbestendig polyesterpapier. Hoewel de wand van de volledige bouwput bestaat uit stalen platen en betonnen palen werd op twee plaatsen de kans gezien om een wandpro-fiel te zetten. Zo kon een volledige stratigrafische sequentie geregi-streerd en beschreven worden. Aangezien het terrein niet homogeen is in opbouw kan aan de hand van dit ene wandprofiel enkel een grof alge-meen bodemkundig beeld gevormd worden. Aangetroffen lagen en spo-ren in het vlak kunnen echter een aanvulling geven op dit beeld en het zodoende verfijnen. Het tweede profiel werd zichtbaar bij het verwijderen van een onvolledig ingeheide stalen wandplaat aan de kant van de kas-teelstraat. Dit profiel was voor het reconstrueren van de bodemopbouw minder geschikt aangezien het voor 2/3de bestond uit een opgetrokken muur met daarboven vooral verstoorde grond door verschillende werk-zaamheden (nutsleidingen,…).

De ondergrond is zoals reeds vermeld een mengeling van (zware) klei en zandleem met verschillende samenstellingen. In de bouwput werd de moederbodem echter niet aangetroffen. Zelfs twee uitgevoerde kijkborin-gen om het waterpeil te controleren bereikten deze niet.

De algemene bodemopbouw op basis van het ene wandprofiel (profiel 4), aangevuld met opgravingsinformatie kan als volgt geïnterpreteerd en beschreven worden: bovenaan is er een soort aangestampte

asfalt/gruislaag met een dikte van 20cm met daarin laat 20ste_-eeuws

afval (Laag 12). Deze laag is afkomstig van het afgebroken tuincentrum (cfr. supra). Daaronder bevindt zich een 35cm dik zandleempakket bestaande uit afwisselende laagjes in verschillende kleuren aanwezig (Laag 13). Hiertoe behoren enkele diepe kuilen die gevuld zijn met bouwpuin, houten palen, tegels, klinkers, ... eveneens resten van het bouwcentrum. Meer naar beneden is een 150cm dikke laag aanwezig die het best omschreven kan worden als strandzand, inclusief schelpjes

(9)

en slakkenhuisjes (Laag 14). De onderste 40 cm is compacter en don-kerder van kleur door het aanwezige hangwater. Dit hangwater wordt veroorzaakt door verschillende lagen van bruine tot grijsblauwe zware klei (Laag 17 en 18) die naast bouwpuin, in de vorm van baksteen, dak-pan en kalkmortel resten, ook materiaal uit de 16de eeuw en recenter bevat. Meer naar het noorden van het terrein is er bruine klei aanwezig in plaats van zand met een scherpe scheidingslijn.

Bij twee boringen, uitgevoerd om de watertafel in de gaten te houden, werden deze aangevoerde kleipakketen verder aangetroffen evenals het aanwezige bouwpuin en schervenmateriaal. Bij de eerste boring in het noorden werd er onderaan (200cm diep geboord) een zandlaagje met schelpen aangetroffen. Bij boring twee werd onderaan turf aangetroffen. Het is in elk geval duidelijk dat het gaat om aangevoerde grond aange-zien de grijsblauwe kleilaag absoluut onbruikbaar is als loopvlak vanwe-ge hangwater. Misschien wel bruikbaar als landbouwgrond, maar hier werden geen sporen van teruggevonden en de regelmatig terugkomen-de grote puinbrokken wijzen ook niet in die richting. Het gevonterugkomen-den mate-riaal hierin bevindt zich niet meer in situ maar komt van elders in Dendermonde of omgeving.

(10)

(11)

5. Onderzoeksresultaten

De opgravingsresultaten kunnen onderverdeeld worden in een viertal

grote perioden. De oudste vondsten dateren van de 16de _{eeuw en zijn}

van de periode van het 'Spaans kasteel' of ouder. Het betreft een alge-mene ophoging van de zone waarop een groot gebouw (muur 21) met bakstenen vloer (vloer 22) werd gebouwd. Deze werden doorbroken door een funderingsmuur (Muur 08) van ruim een meter dik en een fun-deringsblok (muur 26), beide mogelijk van het 'Spaans kasteel'. De vol-gende, recentere, periode is die van de afbraak van het 'Spaans kasteel' en de mogelijke ophoging met het strandzand (Laag 14). Het betreft hier verplaatst materiaal. Het terrein lijkt hierna braak te blijven tot er een spoorlijn werd aangelegd rond 1855 door de 'Société Chemin de fer de Dendre et Waes'. Deze spoorlijn werd als goederenspoor overgenomen door de N.M.B.S. maar in de jaren '60 uitgebroken bij de aanleg van de Noordlaan. Van deze spoorlijn werd een mogelijke spoorbermmuur (Muur 01) teruggevonden.

Mogelijk behoort een vierkante structuur (Muur 02) ook tot deze spoor-weg. Ten tijde van deze spoorweg werd er in de kasteelstraat begonnen met het bouwen van verschillende rijwoningen. Het afgebroken huis-nummer 24 werd voor WO I opgericht en bleef in gebruik tot de uiteinde-lijk afbraak voor de bouw van de residentie. Als laatste periode geldt het tuincentrum Techno Garden BVBA dat opgericht werd in 1994. Dit tuin-centrum werd eveneens met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken voor de residentie.

(12)

(13)

5.1. 16

de

_eeuw

Sporen uit de 16de _{eeuw vormen de oudste sporen die zijn}

teruggevon-den op het terrein. Het betreft muren (Muur 08, 21 en 26), vloeren (Vloer 22), houten funderingspalen (Paal 25) en een greppel (greppel 20). Deze zijn onder te verdelen in twee periodes: die van de periode voor de bouw van het 'Spaans kasteel' en die van het kasteel zelf.

Voor de bouw van het 'Spaans kasteel' was deze plaats in Dendermonde reeds in gebruik. Onderzoek naar de bodemopbouw heeft al aangetoond dat het hier gaat om aangevoerde grond (grijsblauwe klei). Een mogelij-ke reden hiervoor is om de stad te beschermen tegen de eroderende werking van de Schelde. In deze aangevoerde grond werden drie groepen van sporen teruggevonden die mogelijk samen horen, maar evengoed los van elkaar kunnen gevormd zijn.

Het eerste spoor is een ondiepe greppel (greppel 20) die niet mooi recht loopt maar knikken vertoont. Deze greppel kon gevolgd worden vanaf de westelijke putwand tot halverwege de noordoostelijke putwand. Mogelijk gaat het hier om een afvoergreppeltje voor het aanwezige hangwater. De tweede groep van sporen bestaat uit rechthoekige houten funderingspa-len (Paal 25) van 20 op 25 cm in het doorsnede. Twee zulke pafunderingspa-len wer-den in situ teruggevonwer-den, anderen werwer-den door de graafmachine ver-graven. Hoewel de omvang van de palen en het feit dat ze nog dieper in de grond zitten duidelijk wijst op funderingspalen is het onduidelijk wat ze fundeerden. Eén paal werd teruggevonden ingewerkt in muur 08 , hoewel de paal hier geen enkele functie vervulde.

Een laatste groep bestaat uit een imposante funderingsmuur (muur 21) met muurijzers en een natuurstenen hoekafwerking, een bijbehorende bakstenen vloer (vloer 22) en een brandlaag (laag 23).

Deze imposante constructie is te volgen over een lengte van meer dan 22 meter en verdwijnt dan onder huisnummer 23 van de kasteelstraat. De muur valt enigszins op door zijn 82cm brede basisdikte, terwijl de muur slechts 32 cm breed is 118cm hoger. Het wegwerken van dit ver-schil gebeurt zuiver aan de binnenkant van de muur via verver-schillende funderingstrapjes. De buitenkant van de muur is volledig recht en bevat onderaan zelfs geen 'voetje'. Bovenaan deze muur bevindt zich over de gehele lengte van de muur een plank van 8cm hoog en 16cm breed in verschillende stukken. Deze houten plank wordt met behulp van grote muurankers vastgehouden over de volledige hoogte van de muur. Hoewel dit lijkt op de houten basis van een vakwerk bovenbouw zijn er echter geen doken of sporen van nagels aangetroffen die dit kunnen onderbouwen. Aangezien deze balk 16cm breed is en de volledige muur 32 cm blijft er nog 16 cm over. Deze wordt ingenomen door een met

(14)

kalk-"Au Port" - Archeologisch onderzoek aan de Noordlaan - Kasteelstraat te Dendermonde 14

Afb 6: Muur 21 met houten plank (links) en muuranker (rechts)

(15)

pleister besmeerde driehoekige bakstenen opkant waarbij deze aan de binnenkant van de muur schuin loopt en aan de kant van de houten balk conisch is. In de wig die nu is ontstaan tussen de houten balk en de bak-stenen opkant werden brandresten (laag 23) teruggevonden. De houten balken zelf vertoonden echter geen enkele spoor van brand. Deze brandlaag werd ook teruggevonden op de zwartgeblakerde en aange-koekte bakstenen vloer (vloer 22) die 19cm lager werd teruggevonden. Één scheidingsmuur werd teruggevonden die de vloer in twee delen ver-deelt. Meer naar het zuiden toe werd er geen scheidingsmuur terugge-vonden, maar wel een verandering in het vloerpatroon. In de scheidings-muur werd tevens een nis voor een houten paal teruggevonden. Helemaal in het noorden van de muur werd de hoek teruggevonden. Deze was afgewerkt met natuurstenen blokken, maar miste een aanslui-tende muur die vanuit het oosten zou moeten komen. Het is echter mogelijk dat deze natuurstenen hoek enkel een verdikking is van de muur om zo een decoratief, maar bouwkundig, element te vormen. Muurresten die meer naar achter werden aangetroffen kunnen dit sta-ven. Op deze plaats is de volledige opbouw van de muur echter niet bewaard gebleven zodat het onduidelijk is of muur 21 daar een hoek maakt of daar stopt. Mogelijk bevond zich hier een ingang, waarbij de natuurstenen hoek deel uit maakte van een deurlijst.

(16)

Hoewel in de houten balk geen doken of nagels werden teruggevonden lijkt het onwaarschijnlijk dat een muur met een 80cm brede voet slechts 19cm boven de vloer uitsteekt en verder niets moet ondersteunen. Aangezien niet al het hout aanwezig was is het best mogelijk dat de doken net op die plaats zaten. Een andere optie is dat er geen steunele-menten waren aan de buitenkant maar enkel aan de binnenkant (binnen-muren, houten palen), waarbij een niet dragende houten(?) gevel in de vorm van panelen tussen de wig van de houten balk en de bakstenen opkant op zijn plaats werd gehouden. Indien het gaat om een dergelijke constructie wil dit zeggen dat de panelen ook gemakkelijk demonteer-baar waren en dus vrijelijk konden geplaatst worden.

Deze constructie wordt in elk geval deels afgebroken om het Spaans kasteel te bouwen. Hierbij heeft men zich tot het minimum beperkt. Muur 21 werd doorsneden door muur 08 en werd enkel op deze plaats afge-broken, Mogelijk zijn deze afbraakresten hergebruikt om onderaan muur 08 een voet te vormen. Doordat muur 21 dieper ingezet werd dan de bakstenen opbouw van muur 08 werden de onderste baksteenlagen niet uitgebroken maar als fundament herbruikt.

Van de fundering van het 'Spaans kasteel' werden twee muren terugge-vonden (Muur 08 en 26). Na de verovering van Dendermonde door de Spaanse veldheer Alexander Farnèse in 1578 op de 'Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden' werd een driehoekige citadel met drie bastions tussen 1584 en 1592 opgericht op een landtong waar de Dender in de Schelde vloeit. Muur 26 is nog voor een hoogte van 120cm bewaard. Opvallend is dat er tijdens de bouw een kleine wijziging werd aangebracht. Een funderingsmuur bestaat uit een reeks van uitspringen-de funuitspringen-deringstrappen om toe te laten het gewicht van uitspringen-de bovenliggenuitspringen-de muur te verdelen over een grotere oppervlakte. Het stuk aangetroffen funderingsmuur heeft in het westen echter één trap meer dan in het oos-ten. Ter hoogte van Muur 02 heeft men echter de bouw van deze trap gestopt. Hierdoor is echter wel duidelijk dat de muur van west naar oost werd gebouwd en dat in het westen mogelijk de kern zit van het 'Spaans kasteel' terwijl in het oosten de buitenrand zit. De funderingsmuur is bezet met een 'licht roze' kalkmortel. Gezien de vochtige grond is dit nodig om te voorkomen dat de muur te veel aangetast gaat worden door grondwater of hangwater. Onderaan deze funderingsmuur is er een laag van grof bouwafval met kalkmortel. Dit is een soort van basis om de fun-dering op te bouwen en werd gestort in de bodem van de insteek. Langs de muur is er echter geen vorm van insteek zichtbaar. Mogelijk omdat de uitgegraven grijsblauwe klei terug werd gestort waardoor de insteek niet opgemerkt kan worden. Na de bouw van de muur werd de grond verder opgehoogd om zo het oudere gebouw (muur 21 en vloer 22) onder het zand weg te steken. Hiervoor werd mogelijk gebruik gemaakt van het

(17)

'strandzand' (laag 14). Gelet op deze opbouw is de gevonden muur 08 onderdeel van de interne structuren van het fort aangezien een aanwe-zige natte gracht, die op kaarten van J. Bleau (1649) en Gualdo (1683) getoond worden, hier niet aangelegd kan worden vanwege de dan vrij liggende muur 21 en vloer 22.

(18)

Ten zuiden van muur 08 werd vervolgens een tweede funderingsblok aangetroffen. Zowel de oriëntatie als de hoogte laten niet toe om het in

te passen in het 16de_{-eeuwse gebouw. Hoewel de oriëntatie ten}

opzich-te van muur 08 eveneens ongelijk is kan dit perfect, aangezien de con-structie van het 'Spaans kasteel' en vergelijkbare vestingswerken niet enkel bestaat uit hoeken van 45° of 90°. Deze muur heeft een basis van 80cm en via verspringingen van 5cm aan elke kant heeft ze een eindbreedte van 40cm. Twee hoeken werden teruggevonden zodat we weten dat de smalle kant van de opbouw tussen de muren 155cm breed is. De lange kant is minimaal 5 meter lang. Beide muren zijn echter niet voldoende om het volledige 'Spaans kasteel' te lokaliseren. Hoewel meer onderzoek onder de bestaande huizen mogelijk is, is dit niet realistisch. Wanneer men echter de Dender aan de Kasteelstraat opnieuw gaat openleggen, is het opportuun om daar een archeologisch onderzoek uit te voeren, evenals onder de kasteelstraat zelf.

Aan de kant van de Noordlaan is ook een opgravingsmogelijkheid onder de parking. Hoewel er ten noorden van muur 08 niets werd teruggevon-den bestaat wel de kans dat ten noorteruggevon-den van muur 08 het open plein (kern van het 'Spaans kasteel'), te situeren is.

(19)

5.2. Einde 18

de

_eeuw

Van deze fase is enkel een indicatie aanwezig van wat teruggevonden is in geschreven bronnen. De funderingsmuren van het 'Spaans kasteel' zijn duidelijk afgebroken tot op een bepaalde diepte (ongeveer 190 cm onder het huidige loopvlak) en in de aangevoerde grijsblauwe kleilaag

zijn naast 16de_{-eeuwse scherven ook recenter materiaal (tot de 18de}

eeuw) aangetroffen. Het kan in deze periode zijn dat boven deze grijs-blauwe kleilaag een klei en strandzand pakket werd aangebracht om elk spoor van het 'Spaans kasteel' af te dekken.

De afbraak van het 'Spaans kasteel' is niet een lichte beslissing. Hoewel teken van een Spaanse militaire bezetting heeft het gebouw nog steeds een beschermende functie. De afbraak van het 'Spaans kasteel' kadert in de volledige ontmanteling van de omwallingen van Dendermonde (en andere vestingsteden) door Jozef II (1741 - 1790), keizer van het Heilige Roomse Rijk.

Dit omwille van drie redenen: ten eerste waren de belegeringstechnie-ken en algemene militaire tactiebelegeringstechnie-ken zo ver gevorderd dat de klassieke omwallingen steeds minder hun nut bewezen. Het onderhoud woog niet meer op tegen het nut. Men investeerde liever geld in minder, maar beter beschermde strategische steden. Daarnaast waren bezette steden zon-der omwalling minzon-der geneigd om weerstand te bieden tegen hun over-heerser. Naast deze militaire redenen was een belangrijk reden ook dat Jozef II een nieuwe periode van verandering wilde inluiden en op deze manier kon een duidelijk teken van de vorige periode verwijderd worden.

5.3. Midden 19

de

_eeuw

Schijnbaar heeft het terrein van het 'Spaans kasteel' na de afbraak een hele tijd braak gelegen of diende het als park naast de Dender en Schelde. In elk geval doet de Industriële revolutie op het terrein haar intrede door de komst van de spoorwegen. Voor de komst van de N.M.B.S. was het spoorwegnetwerk van België (en van nagenoeg alle andere landen) volledig uitgebouwd door privébedrijven. De trein was in die periode dan ook het vervoermiddel voor goederen en later ook voor personen. Vele bedrijven en spoorlijnen werden opgericht, vooral met Engels kapitaal waar spoorwegmaatschappijen enorm winstgevend waren.

In 1852 wordt de eerste Belgische spoorwegmaatschappij opgericht: de 'Société Générale Chemin de fer de Dendre et Waes'. Deze spoorweg-maatschappij krijgt een concessie om een spoorweglijn te openen tus-sen Ath en Lokeren via Aalst en Dendermonde. Deze lijn werd geduren-de enkele jaren in geduren-delen opgebouwd.

(20)

(21)

Op 13 februari 1856 werd het laatste deel van het traject (Dendermonde-Lokeren) geopend. Vermoedelijk loopt een deel van dit traject over het opgravingsterrein. Hierin past de gevonden muur 01. Deze muur maak-te vermoedelijke deel uit van een spoorwegberm. De spoorweg liep maak-ten noorden van deze muur. Aan de Bruynkaai, schuin tegenover het opgravingsterrein aan Noordlaan, stond er het station van de privaatlijn Dendermonde - Lokeren. Uiteindelijk werd deze lijn na een 20-tal jaar overgenomen door de N.M.B.S. als goederen lijn. In de jaren 1960 werd de volledige spoorweglijn opgebroken bij de aanleg van de Noordlaan en verdween ook het station.

Afb 12: De achterzijde van het riante station van de Chemin de fer de Dendre et Waes, gebouwd rond 1854 op de privaatlijn Dendermonde - Lokeren en afgebroken bij de aanleg van de Noordlaan (http://www.blog-gen.be/verwa/)

(22)

5.4. Begin 20

ste

_eeuw

Een tweede muur (muur 02) is een vierkante structuur met een bakste-nen plateau (vloer 19) van ongeveer één meter op één meter en was ingewerkt in de achtergevel van de nu afgebroken woning aan de kas-teelstraat met huisnummer 24. De bakstenen en mortel verschillen van de vermoedelijke spoorwegberm en zijn dus mogelijk later te situeren. Een mogelijkheid is dat het hier gaat om de fundering van een paal voor de spoorweg, mogelijk een seinpaal aan de overweg met de Kasteelstraat. Omdat deze blok is ingewerkt in de achtergevel van de nu afgebroken woning is ze in elk geval niet zo lang in gebruik gebleven. Deze blok gaat dieper dan de achtergevel van de afgebroken woning en is gebouwd op muur 08.

De nu afgebroken woning met huisnummer 24 stond er volgens een lokale bewoner van huisnummer 23 al bij de bouw van huisnummer 23 in 1914 en was toen een café. Na de Eerste Wereldoorlog werden o.a. nummer 23 en 24 tussen 1920-1922 heropgebouwd na een brand gesticht door de Duitse troepen in 1914. Mogelijk werd toen de kelder-verdieping van huisnummer 24 gemaakt. Hiervoor was de bestaande achtergevel (muur 03) echter niet diep genoeg.

(23)

Deze achtergevel is gemeenschappelijk voor de nummers 23 en 24 en vermoedelijk ook voor nummer 22. Dit is echter van buitenaf niet vast te stellen vanwege nieuw gebouwde muren voor deze muur. Langs de andere kant loopt deze muur ook verder door voorbij huisnummer 24 ter-wijl er nooit een huisnummer 25 is geweest. De kans bestaat dus dat deze muur een afscheidingsmuur was aan de spoorweg, maar gebouwd na de blok muur 02. Het is waarschijnlijk dan dat de functie van muur 02 verviel omdat muur 03 werd gebouwd over en in muur 02. Latere huizen gebruikten deze muur dan als achtergevel. Een verzakking van zowel muur 02 als vloer 19 toont echter aan dat deze muur niet voorzien was op dit gewicht. Deze muur (muur 03) was ook niet diep gefundeerd waar-door ze niet geschikt was om een kelder toe te laten. Als gevolg hiervan werd de kelder uitgegraven en werden de keldermuren gemetst (muren 04, 05, 06 en 09). Hierbij werd muur 03 deels gesloopt om de hoeken stevig te maken, maar werd deze muur ook grotendeels behouden en ondermetst om zo de kelder toe te laten. Niet de volledige woning was onderkelderd. Zo is er een L-vormige kelderzone met vierkante tegels (vloer 11) en een klein driehoekig keldervloertje (vloer 10) dat misschien een houten trap bevatte. Vloer 10 ligt ook een stuk hoger dan vloer 11. Het huis bleef tot de recente afbraak in gebruik als woning.

(24)

Bij het machinaal weggraven van de kelder van huisnummer 24 bleek dat onder de tegelvloer een betonnen vloer lag (vloer 23). Hieronder werd dan weer een tegelvloer ontdekt, met daaronder een bakstenen vloer. Mogelijk door vochtproblemen of een stevigere/stabielere vloer werd later echter gekozen om een tegel vloer te leggen. Wanneer dit werd gedaan is vanwege het ontbreken van vondsten of ander dateer-baar materiaal niet te achterhalen. Aansluitend hierbij werd tegen de kel-dermuur ook diezelfde tegels aangebracht (muur 07). Een klein muurtje werd in het oosten op deze vloer gezet. Mogelijk kwam hier een houten trap naar beneden. Deze vloer voldeed echter ook niet en een betonnen vloer (vloer 23) werd hier bovenop gelegd. Ook deze werd op zijn beurt overlegd met de uiteindelijke tegelvloer (vloer 11). Als aanvulling werd een plint van diezelfde tegels gemaakt. Deze plint en de muur werd uit-eindelijk met witte verf afgewerkt. Opmerkelijk is dat de tegelvloer niet is aangebracht onder de vermoedelijke houten trap.

Afb 15: Vloer 24

5.5. Einde 20

ste

_eeuw

Hoewel de spoorweglijn in de jaren '60 werd opgebroken, bleef het ter-rein tussen de kasteelstraat en de Noordlaan braak liggen. In die tussen-periode en tijdens het gebruik als spoorweg werd er blijkbaar nogal wat afval achtergelaten op deze plaats. De bovenste 20 centimeter bevat

(25)

namelijk een grote verzameling van afval gaande van porseleinen knop-pen van elektriciteitskabels, over een afgedankte brandblusser tot een bierflesje met stop met als opschrift 1923. Techno Garden BVBA opge-richt in 1994 plaatst er echter een tuincentrum en laat op het loopniveau een asfaltlaag aanbrengen. Dit tuincentrum heeft de verschillende lagen van de ondergrond zwaar verstoord. Zo zijn er, vele meters diep, kuilen gegraven om afval in de vorm van klinkers, tegels en houten palen in te dumpen, maar ook stukken beton en brokken baksteenmuur, mogelijk van het verder lopen van muur 03. Verschillende diepe paalkuilen, som-mige nog met paal, worden eveneens gemaakt in de ondergrond. Het leggen van enkele nutsleidingen vervolledigt de verstoringen. Uiteindelijk wordt het tuincentrum afgebroken voor de bouw van de appartementen.

Afb 16: Het kruispunt van de Leopold II Laan met de Oude Vest (links) en de Mechelsesteenweg (rechts). In het rood is het plangebied aangeduid (http://www.bloggen.be/verwa)

(26)

6. Conclusie

De resultaten van de opgraving in de vorm van een werfopvolging zijn eerder beperkt te noemen omdat de ondergrond voor een groot deel bestond uit aangevoerde grond met her en der zware verstoringen en puinkuilen. Door deze verstoorde context is de aangetroffen muur niet met volledige zekerheid toe te schrijven aan het Spaans kasteel. Ook ontbreekt de link tussen het aangetroffen 16de-eeuwse schervenmateri-aal en de insteek van de muur. Verder heeft de opgraving niet het beoog-de doel bereikt om het 'Spaans kasteel' exact te lokaliseren, daarvoor werden geen bouwkundig plaatsbare muren of sporen teruggevonden. Wel werd er een opvallende groot gebouw teruggevonden waarvan de functie nog onbekend is.

Verder onderzoek is zeker nodig. Onder de Kasteelstraat en bij het openleggen van de Dender zijn de vermoedelijke funderingsmuren ver-der te volgen tot op het punt waar een bouwkundig herkenbare construc-tie gevonden kan worden waardoor de omvang en locaconstruc-tie kan worden vastgesteld. Eveneens kan het grote gebouw verder onderzocht worden en misschien kan de functie achterhaald worden.

7. Dankwoord

Een dankwoord voor Peter Vermeiren van Build Project NV en de firma Cosmo BVBA voor het mechanische graafwerk vanwege de goede samenwerking bij het opvolgen van het uitgraven van de kelderverdie-ping.

Dank ook aan Bureau Basteyns NV voor het opmeten van de werkput en de reeds vrij gelegde muren. Voor de wetenschappelijke begeleiding gaat onze dank uit naar mevr. Nancy Lemay van RO Vlaanderen -Entiteit Onroerend Erfoed.

8. Literatuur

Jeremy Black (1999) Warfare in the eighteenth century, London

Luc De Vos (2002) Burchten en forten en andere versterkingen in

Vlaanderen, Leuven

(27)

(28)

(29)

Spor

enlijst

projec tnaa Spoornummer Niv eau Vlak TAW in cm Kleur Materiaal Spoorrel atie Datering Opmerkingen 1 -170cm. 1 60 5 Gevl ekt ro od - do nk er ro od Bakst ee n 17, 5 x 8,5 x 4, 5cm Sp oo rweg be rm 18 56 ? Ho og st wa arsc hij nl ijk ber mmu ur va n d e i n d e jare n ‘ op ge br oke n g oe de re n s po orw eg bij aa nl eg N oor dl aa

Zit een knik in.

2 -170cm. 1 54 2 Unif orm ora nj e-roo d Bakst ee n 18 x 8 x 5cm Sp oo rweg be rm 18 56 - be gi n 20 ste ee uw? Mog el ijk pi lo on van s po or w eg , Ten l aatst e b ui ten ge br bo uw “m uu r 03” 3 -170cm. 1 61 2 Unif orm r ood-oranje Bakst ee n 17, 5 x 8,5 x 4, 5cm Afge br oke n h ui snr. 2 4 Eerst e kwart 20 ste ee uw? Le ngt e l oo p d oo r ov er a lle ac hter gev el s va n de k aste el Oud er dan de wo ni ng en ze lf Muur d oor bro ken do or “m uur 04 ”. Ge bo uwd op en inge we rkt in “mu ur 02” . 4 -170cm. 1 55 5 Gevl ekt ro od - oranje -zwart Bakst ee n 18 x 8,5 x 4, 5c m Afge br oke n h ui snr. 2 4 19 20 - 19 22 ? Ga at doo r “ m uu r 03” Be ze tsel (teg els me t witte ve rf = “ m uu r 07” ) en kel aa n kan “v loe r 11” 5 -170cm. 1 53 1 Unif orm do nk er rood Bakst ee n 18 x 8 x 5cm Afge br oke n h ui snr. 2 4 19 20 - 19 22 ? Be ze tsel (teg els me t witte ve rf = “ m uu r 07” ) en kel aa n kan “v loe r 11” Oran je her br ui k bak ste ne n 6 -170cm. 1 52 7 Unif orm do nk er rood Bakst ee n 18 x 8 x 4,5 cm Afge br oke n h ui snr. 2 4 19 20 - 19 22 ? Be ze tsel (teg els me t witte ve rf = “ m uu r 07” ) en kel aa n kan “v loe r 11” Lo opt v erd er on de r sto ep Kas teel stra at 7 -170cm. 1 52 7 Unif orm ora nj e Tegel 22, 5 x 1 2 x 2,5 cm Afge br oke n h ui snr. 2 4 Twee de kwart 20st e ee uw ? teg en m uu r 4, 5 & 6 m et lat er aa ng eb rac hte witte v Ook g ebr ui kt al s vlo er te ge l (= “Vl oer 0 7” ), d ez e zit o “v loe r 24” 8 -330cm. 1 47 0 Unif orm r ood Bakst ee n 18 x 8,5 x 5 cm Spaans kasteel 15 84 - 15 92 ? Ho og st wa arsc hij nl ijk f un der in gsm uur S paa ns kaste Pu in me t ka lkmo rtel-fun de ring svo et 9 -170cm. 1 48 2 Unif orm ora nj e-roo d Bakst ee n 17 x 7,5 x 4, 5c m Afge br oke n h ui snr. 2 4 20 ste ee uw Kel de rmu ur o nder “m uu r 0 3” gem etst. Mo ge lijk la te r ge bo uwd da n “mu ren 0 4, 05 & 0 6” Proje ctna am: Spaan s Ka st eel Plaats: Dendermonde Kast eelstraat - Noordlaan Controle: Proje ctnum m er: 08 – AS – 28 Gemeente: Dendermond e Projectcod e: Ja ar: 20 08 Toponiem: Dendermond e Spaan s kasteel

(30)

Spor

enlijst

projec tnaa m 10 -170cm. 1 46 3 Unif orm l ic ht or an je Tegel 20 x 11, 5 x 9c m Afge br oke n h ui snr. 2 4 20 ste ee uw Voe gs el ook o ver vo lled ig e vl oer. Mo ge lijk la te r ge bo uwd da n “mu ren 0 4, 05 & 0 6” Spoornummer Niv eau Vlak TAW in cm Kleur Materiaal Spoorrel atie Datering Opmerkingen 11 -170cm. 1 43 5 Unif orm l ic ht or an je Tegel 23 x 11 x 2,5c m Afge br oke n h ui snr. 2 4 20 ste ee uw Kel de rvl oer. B ij aa nl eg wer d e en pli nt vo or “muur 07 ” aa ng eb rac ht. 12 1 64 1 Gespikk eld zwart - do nk er gri js Vergruisd asfalt met afva l 20 ste ee uw On de r de ze laa g we rd op sommige plaa tsen ee n laa g me t bak ste en/te ge l gru is aa ng etrof fen. 13 -170cm. 1 62 1 Ge vle kt do nke r br uin , don ker ge el & do nk er gr ijs Klei en zan dklei 18 de ee uw - 20 ste ee uw onr eg el mati ge afwis se le nd e l ag en v an kl ei e n za nd kl ei i n div ers e kl eur en . 14 -170cm. 1 58 1

Gevlekt wit - licht

ge el Stra nd za nd met sch el pe n & HK Spaans kasteel 15 84 - 15 92 ? Stra nd za nd? va n Sche ld eb ekke n? De on der ste 4 0cm is v oc hti g en do nk er br ui ner v an k le ur 15 -170cm. 1 60 5 Unif orm bru in-ge el Zandklei met HK Sp oo rweg be rm 18 56 ? In stee kvu lling “mu ur 01” 16 -170cm. 1 64 1 Gespikk eld donker bru in, z w art, gr ijs Bouwpuin Afge br oke n h ui snr. 2 4 Ein de 20 ste ee uw Pui nv ull in g ke lder en dir ecte omg ev in g bij af bra ak hu isnu mme r 24 in 2 008 . 17 -330cm. 1 42 1 Unif orm do nk er bru in - do nk er ge el

Klei zandklei met HK, ka

lk e n b ouwpu in 16 de ee uw Kleila ag me t bo ven ligge nd han gwa te r. Aan ge vo er de g ron d 18 -330cm. 1 42 1 Unif orm do nk er grij s - do nk er b la uw

Klei met HK, kalk, stro

en bo uw pu in 16 de ee uw Kleila ag me t bo ven ligge nd han gwa te r. Aan ge vo er de g ron d 19 -170cm. 1 47 5 Unif orm ora nj e-roo d Bakst ee n 17, 5 x 8,5 x 4, 5cm Sp oo rweg be rm 18 56 - be gi n 20 ste ee uw? vlo er ge bo uw d op afg ebr ok en “m uu r 0 8” . Tusse n “m uur 02 ” ge bo uw d. Lat er in het z ui de n ver zakt do or dr uk va n “m uur 03 ” 20 -330cm. 1 31 1 Unif orm l ic ht gr ijs Klei me t HK en ka lk 16 de ee uw Functi e gr ep pe l on be ke nd , lo op t ni et ec ht p ar all el m et “m uur 21 ”, m aar k ni k-acht ig e corr ecti e b ocht en. M oge lijk af wa te ring ssleu f tijden s con stru ctie “muu r 08” o f “ m uu r 21” 21 -330cm. 1 41 2 Unif orm ora nj e-roo d of un iform do nk er-rood Bakst ee n 20-22 x 9-10 x 4-5c m 16 de e euws geb ou w 16 de ee uw Muur wer d af gebr ok en om “m uur 08 ” t e zette n. Be va tte bo ve na an ee n ba lk (e ven tuee l als ba sis voo r vakw erk), v ast ge ho ud en d oo r ijzer en mu uri jz ers va n 2, 5cm i n het vi erk ant. B ove n zit ook ee n dri eho eki g v erho og je. 22 -330cm. 1 39 3 Unif orm do nk er or an je -d on ke r ro od Bakst ee n 18 x 8,5 x 4, 5c m 16 de e euws geb ou w 16 de ee uw Ba kste ne n vloe r, o nde rb ro ken me t een tu sse nm uu rtje en patr oo nsv ersc hu ivi ng, Lij kt w el i n é én k eer ge le gd. het no ord el ijk de el is wit ge ve rft 23 -330cm. 1 39 7 Unif orm z w art Ho utsk ool met ho ut 16 de e euws geb ou w 15 84 ? Mo ge lijk re su lta at va n br an d (mo ge lijk tijdens a an va l op De nd erm on de of op zette lijk b ij het r uim en v an d e b ou w pl ek voor de bo uw v an S pa an s ka st eel.)

(31)

Spor

enlijst

projec 24 -170cm. 1 43 1 Unif orm do nk er grij s Beton Afge br oke n h ui snr. 2 4 20 ste ee uw Kel de rvl oer t us sen “v lo er 1 1” en “v lo er 0 7” 25 -330cm. 1 35 1 Unif orm do nk er bru in Ho ut (ei k?) 16 de ee uw ho ute n fu nd eri ngs pa al ? Zo’n pa al wer d ook gev on de n on der en in ge werkt 08 ”. 26 -330cm. 1 51 1 ge vlekt ro od , ro od -bru in Bakst ee n 18 x 8,5 x 5 cm Spaans kasteel 15 84 - 15 92 ? Be ze tsel te gen mu ur te ge n he t vo ch t Ond erk ant fu nder in g n og ni et vrijg el egd Lo op t ve rde r on de r de Ka steelstraa t. Copy right: Archae ological Solutions (niets

uit deze publicatie

m ag worden versprei d zonder voorafgaandelijke t o este m m ing van d e au teu r)

(32)

(33)

Vondstenli

jst

Vondstnummer Vlak Spoor Materiaal Datering Det er m inati e 1 1 Metaal Ee rste he lft 20ste ee uw - Lo od je op “mu ur 0 1” met ops chrift “Wa lke nr ae dt ” e n ce ntra al e en “2 ” - Achte rka nt w aarsc hij nl ijk “CY AUME DE BE LG IQUE ” 2 2 AW, metaal 17 de ee uw - 2 0ste ee uw - Ro od AW sc he rf met gro en -br ui ne l ood gl az uu r - Industri eelw it drinkt as - L oo dje me t opsch rift “E sschen” “5” e n “C YAUME DE BELGIQUE” 3 12

AW, glas, dak

pan 17 de ee uw - 2 0ste ee uw - Groe n gl az en bierf les je m et pors el ei nen st op met a ls o psc hrift “va nd en brux el le s 1 92 3” - Groen glasfr

agement met lett

ers ...LEBA... - Vol le di g br ui n f les je m et mo nd voor kr oo nk ur k - bo de m rec hth oe ki ge bru in e fl es voor st erk e d rank of lik eu r - Ind ustri ee l wit met bl au w e d ec orat ie - Porc el ei ne n h oogs pa nn in gskn op - Stukk en v an W C -p ot - Sch erv en B le ek aar de w erk m et ge el lo od gl az uur - Sch erv en St ee ng oe d m et eg al e gr ijz e z out gl azu ur 4 15 AW 17 de ee uw - 2 0ste ee uw - Vlak ke st ee ng oe d b od em m et brui n g evl am de z out gl az uur - Ind ustri ee l wit bo de m - In du strie el wit sche rf me t goud imita tie -ve rsiering Projec tnaa m : Plaat s: Controle: Proje ctnum m er: 08 – AS – Gem eent e: Projectcod e: Ja ar: 20 08 Toponiem:

(34)

Vondstenli

jst

Projectnaam

5

16

AW, metaal, bot, foam, mol

en ste en 16 de - 20st e e eu w - Blee k aw me t g ee l e n gr oe n lo od glazuu r - Stee ng oed kr ui k met vl akk e b od em m et o ora anz et met grij s zout gl az uur - Stee ng oed m et gev lam de br ui n gri jz e zo utg la zuur - Ro od aw bo de m op ri ng met bru in l ood gl az uu r - Ro od aw r an d met br ui n-gr oe ni g lo od gl az uu r - Ro od aw oor aa nzet m et br ui n lo od gl az uur - Sch erf ro od A W met ma ng aa ng laz uur - Pij pe nk op je (st emp el ni et me er zic htb aar ) - Sche rf indu strie el wit - Sch erv en v an WC pot - 10 0 am pè re z ekeri ng - Groe n fo am m et jom m ek e v an p uzz elk ub us - Bot is w aarsc hi jnl ijk k ip - 2 stukk en mo le nste en 6 18 AW, bot, h out, metaal, glas 16-20 ste e eu w (vel e verst ori ng en ) - Stee ng oed bo de m met st an dri ng en grij ze ijz ere ng obe - Stee ng oed v la kke b odem gri jz e zo utg la zu ur - Ste en goe d ra nd g rijze zou tglazu ur me t blau we ve rsie ring - Stee ng oed fr ag me nt met witb rui n zo utg laz uu r - Grijs a ar de w er k po otj e e n b odem op r in g - Sche rve n ro od a ar de we rk me t ma ng aan - Sch erv en r oo d aar de w erk met brui n l oo dg la zuur o.a. e en st ee l - Sch erv en r oo d aar de w erk met brui ng ro en lo od gl az uu r o.a. een r an d - Sch erv en r oo d aar de w erk met gro en l ood gl az uur op wit sl ib - Sch erv en i ndu strie el w it met bl au we de cor at ie (o. a. R oya l Boc h) - Industrieel wit t egel - Ijzer en v ierk ante n ag el - Gep ati ne erd e of be sch ilder de bla uw br ons pl aatj e - stukje ijzers lak - Stu kje bu is van p ijp aa rd e - Bot va n w aar sc hi jn lijk ki p - Sta ar tb een van mo ge lijk ee n ru nd - Stuk h out en pa altj e of gr ote t ak - stuk b ijna on do orzic hti g d ik br ui n gl as v an fl es 7 20 AW, ho ut 16 de ee uw - Ro od aw bo de m met ri ng en van bi nn en gr oen l oodk oper gl azu ur o p w it sli b - Ro od aw oor v oor ho ute n ste el m et do nk er bu in lo od gl az uu r - Sch il van een ka stan je 8 21 Metaal 16 de ee uw ? - Metalen muur ijzers

(35)

Vondstenli

jst

Projectnaam 9 23 AW, metaal, ho ut 16 de ee uw - Roo d AW scherf me t zwa rt ge sp ikkelt ro odb ru in lood gla zuu r - Stuk l oo d vo or mog el ijk da kw erke n - Stukj e h out en la tje 10 26 AW 16 de ee uw - Rood

aw rand met geel loodgl

azuur op wit

slib met bruine

gotische letters “ ...] I D [...” - Ro od aw fra gm ent m et br ui ne ijz er en go be Copy right: Archae ological Solutions (niets

uit deze publicatie

m ag worden versprei d zonder voorafgaandelijke t o este m m ing van d e au teu r)

(36)

(37)

Monster- en pollenlijst

Niv eau Vlak Spoor Aant al

Zeefstaal / Pollen / Hout(sko

ol) -170cm 1 1 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 2 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 3 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 4 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 5 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 6 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 7 1 Te ge l me t mo rte l en ve rf -330cm 1 8 1 Bakst ee n m et morte l -170cm 1 9 1 Bakst ee n m et morte l -330cm 1 21 2 1 Bak ste en m et mortel & 1 stu k ho ut va n bo ven ligg en de b alk -330cm 1 22 1 Bakst ee n m et morte l e n a an ge ko ekt e h outsk oo l -330cm 1 23 10 0ml v ondstz akj e Ho utsk ool -330cm 1 26 1 Bakst ee n m et morte l Copy right: Archae ological Solutions (niets

uit deze publicatie

m ag worden versprei d zonder voorafgaandelijke t o este m m ing van d e au teu r) Projec tnaa m : Spaans kasteel Plaats: Dendermonde Kast eelstraat - Noordlaan Controle: Proje ctnum m er: 08 – AS – 28 Gemeente: Dendermond e Projectcod e: Ja ar: 20 08 Toponiem: Dendermond e Spaan s kasteel

(38)

(39)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) Fotonummer Fotobestand Niv eau Vlak Spoor Richting Profiel Datu m Opmerkingen 1 IMG_ 85 50 -170cm 1 ZW 1 13-no v-0 8 Profi el 1: vb nb: A) vergr av en op ge go oi de gr on d b ij a an leg bet on en st al en w B) asfa ltgr uis la ag “la ag 12 ” C) klei la gen “la ag 13 ” D) str an dz an d “laa g 1 4” lin ks e en r ec en t paa lg at e n re cent e gr ac ht g egr av en v oo r a an bre ng en sta put wa nd 2 IMG_ 85 54 -170cm 1 W 2 13-no v-0 8 Profi el 2: rec en te kui le n van h et tui nce nter d oor he en “l aa g 13 ” en “La ag 1 3 IMG_ 85 56 -170cm 1 W 3 13-no v-0 8 Profi el 3: sch er pe sc he id ings lijn tuss en de k le i (“la ag 13 ”) e n het z an d ( “la ag 14 het n oo rd en de intse ek v oor st al en put wa nd 4 IMG_ 85 57 -170cm 1 N 4 13-no v-0 8 Profi el 4: rec en t paa lg at d oor he en d e co mp le xe ver sto ord e versc hi lle nde k zan dl age n. Va nb ov en de grij ze kl ei o ph og in g van het u itgr aven m et d aa ro nd er 12 ”. 5 IMG_ 85 66 -170cm 1 1 ZW 13-no v-0 8 Zicht o p “m uur 01 ”. On de rk ant van de m uu r b eg int c a. 20 cm bov en d e stra nd za nd la ag (“laag 14” ) 6 IMG_ 85 68 -170cm 1 1 NO 13-no v-0 8 “M uu r 0 1” di e h ier d ui deli jk d oo r d e w erkp ut ga at. Op d e ac hter gro nd h et spo vlak en de bet on nen wer kp ut 7 IMG_ 85 71 -170cm 1 1 NO 13-no v-0 8 Noo rdkan t van “m uu r 01” 8 IMG_ 85 76 -170cm 1 2 & 3 NW 13-no v-0 8 De m ac hi na al verbr ok en ho ek van “m uu r 0 2” g un t ee n b lik op de op bo uw . Da wer d “mu ur 0 3” , de ac hter ge ve l v an het h ui s, ge bo uw d. 9 IMG_ 85 80 -170cm 1 2 & 3 ZO 13-no v-0 8 Een k le in ho ek je va n “mu ur 02 ” is net aa n d e an der e k ant v an “mu ur 0 3” zi ch Hie r is d ui deli jk dat “m uur 02 ” op de j ui ste h oogt e w erd afg eb rok en (o p h oo gte v de fu nder in gsv oet) e n d ee ls al s fun de ring we rd g ebr uikt. 10 IMG_ 85 84 -170cm 1 2 & 3 W 13-no v-0 8 Vo lled ig zich t op “muu r 03” waa rbij in he t oo ste n “m uu r 03” wo rd d oo rb ro ken e ve rva ng en door “ m uu r 0 4” 11 IMG_ 85 86 -170cm 1 4 ZO 13-no v-0 8 Ho ekzi cht o p de b ete ge ld e, c eme ntb ep le ist erde en bes ch ild erd e m uur Proje ctna am: Spaan s kast ee l Plaats: Dendermonde Kast eelstraat Noord laan Controle: Projectnummer: 08 - AS - 28 Gemeente: Dendermond e Projectcod e: Ja ar: 20 08 Toponiem: Dendermond e Spaan s Kasteel

(40)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo tol ijst Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) 12 IMG_ 85 93 -170cm 1 5 N 13-no v-0 8 Vol le di ge m uur lan gs de k ant van de k el der, hi er is d e m uur bez et met te ge ls en

witte verf. vanaf de hoek iets

naar de v oo rg ev el is ee n sc her pe l ijn te zi en in d e verf, mog el ijk he eft van af h ier v er der n aar de v oor gev el t oe ee n ho ute n tra p g es taa n d ie vo or h et ve rven we rd a an gebra ch t. Op d e ach te rg ro nd de b et on ne n pu twa nd en de voor ge ve l ( “m uur 0 6” ) 13 IMG_ 86 01 -170cm 1 6 NW 13-no v-0 8 Zicht o p d e vo org ev el ( “m uur 06 ”). r echts op de fot o e en st uk bi nn en ka nt v an de vo or ge vel zonde r kelde r, in het mid den de bete ge ld e bi nn en ka nt me t de keld er . Ook hi er is z oa ls b ij foto IMG_ 85 93 e en sc he rp e sch ei di ngs lijn z icht ba ar i n d e v erf, Op fo to IMG_9 271 b lijkt da t h ie r oo k ee n muu rtje h ee ft g es ta an . 14 IMG_ 86 07 -170cm 1 3 & 4 N 14-no v-0 8 In het oost en he t ver der lo pen van “m uu r 0 3” , in h et w este n d e di eper g efu nd ee rd e “m uu r 04” d ie dien de als keldervloe r. Du id elijk is da t “ m uu r 0 3” zo min mog elijk werd afg ebr ok en om dat h et n og ee n vo lled ig e ac ht erg eve l mo est dra ge n. 15 IMG_ 86 09 -170cm 1 1 Z 14-no v-0 8 Een op ge sc hu urd st uk va n “muur 01 ”. Hi er bij v al de c om plex e o pb ou w op w aar bi j ee n d ee l va n d e mu ur i nsp rin gt. De m eet ba ak sta at o p h et laatst e vo etj e ( 1 b akste en dik) 16 IMG_ 86 11 -170cm 1 2 NW 14-no v-0 8 De op ge sch uu rde ho ek van “muur 0 2” 17 IMG_ 86 13 -170cm 1 3 N 14-no v-0 8 Opg esc hu ur d s tuk va n d e b uit enk an t va n d e “m uu r 0 3” . De f un der in gsv oet wer d m ach in aa l ve rgra ve n 18 IMG_ 86 14 -170cm 1 4 & 1 0 W 14-no v-0 8 Profi el v an “m uu r 0 4” is zi cht baar, n et zo al s ee n stuk je v an vlo er 1 0. Li nks op de fot o is e en k le in e v erspr in gi ng in de m uu r zic htb aar. D aar zit is de aa nsl uit in g tuss en “m uu r 04” en de la te r ge ze tte “m uu r 09” , d eze laa tste we rd o nd er “muu r 03” ge me tst. 19 IMG_ 86 17 -170cm 1 5 ZO 14-no v-0 8 Opg esc hu ur d s tuk va n “mu ur 05 ” aa n d e ka nt waar er g ee n kel der is. 20 IMG_ 86 21 -170cm 1 6 NW 14-no v-0 8 Opg esc hu ur d s tuk va n “mu ur 06 ” aa n d e ka nt waar er g ee n kel der is. 21 IMG_ 86 23 -170cm 1 5 & 7 NW 14-no v-0 8 Opg esc hu ur d s tuk va n “mu ur 05 ” m et d e d aa rvoor gepl aa tst e w an dte ge ls ( “m uu r 07 ”). A an de ze kant v an de m uur z it we l e en kel der vl oer. A ang ezi en er o ok witte v erf op de wa ndt eg els z it is d e vo lled ig e h oo gte v an “m uu r 0 7” v oll ed ig b ew aar d. 22 IMG_ 86 27 -170cm 1 1 NO 14-no v-0 8 Profi el van de i nste ek van “m uur 01 ” 23 IMG_ 87 08 -170cm 1 11, 4 & 7 Z 25-no v-0 8 Een st ukj e vri jg el eg d “vl oer 11 ” a an “mu ur 0 4” w aarb ij b ij het leg gen v an de ze vl oer ee n extr a p lin t teg en de wa nd teg els ( “m uur 0 7” ) w erd ge pl aa tst en da ar na wit gev erfd. 24 IMG_ 87 10 -170cm 1 10, 4 & 9 ZW 25-no v-0 8 He t g roo tste de el van vlo er 10 wa ar bi j he t du id elijk is da t de vlo er in een visgr aadm oti ef zit dat het h alfs tee ns ver ban d 90 ° dr aa it. Ook is du id el ijk dat “m uur 04 ” (r ec hts o p de fot o) tw eem aa l zo dik i s d an “mu ur 0 9” . d eze la atste wer d o nd er “m uu r 0 3” g em etst. het u itstek en de ho ek je i s ee n g ev ol g va n het l aatst e vo et je va n “m uu r 03” .

(41)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo tol Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) 25 IMG_ 87 20 -330cm 1 8 O 25-no v-0 8 Zich t op he t p ro fiel bij “m uu r 0 8” . Bo ve na an h et strand zand me t d aa ro nde r h do nk er de re en co mp ac te re stra nd za nd (“ la ag 1 4” ). Tu ssen de zan dlaag en d e zwa grij s-b la uw e kl ei ( “la ag 1 8” ) i s ee n d un ne pu in la ag zic htb aa r. Mog eli jk is dit bo uw van ti jd en s d e bo uw v an d e m ure n va n h et S pa an s kast ee l 26 IMG_ 87 24 -170cm 1 6 NW 25-no v-0 8 De v oor ge ve l v an hu isn umm er 24 l oo pt h ier verd er on der de stal en pl ate n (di e ni 10 0% pa ra lle l a an de st oe p l oopt). a an de ze kant i s g ee n ke ld er a an w ez ig 27 Sa me nge stelde foto-zi jm uur nr 23-24 -170cm 1 Zijmuur 23-24 NO 15-de c-0 8 Sam en ge ste ld e foto v an de z ijmu ur va n h ui snum mer 23 m et huis numm er 24. h is d ui de lijk h et en ig e stuk je be pl eist erd e e n b esc hil derd e mu ur zic htb aar da t dee maa kte v an de kel der v an hu is nu mme r 2 4 28 IMG_ 90 13 -330cm 1 6 15-de c-0 8 Het e ni ge vo lle di ge wa nd pr ofi el d at ko n g em aakt wor de n. v bn b: A) ver gr ui sde asfa ltla ag met pu in ( “la ag 12 ”) B) Afwiss el en de k le ila gen ( “la ag 1 3” ) C) stra nd za nd la ag (“laag 14” ) D) zwa re blau wg rijze kle i (“ la ag 1 8” ) (p.s. pr ofie l 5 heeft n oo it b est aa n) 29 IMG_ 90 18 -330cm 1 ZO 15-de c-0 8 Overzi chtsf oto van de z w are bl au w gri jze k le i (“l aag 18 ”) m et in d e rec hte rh oek zwar e br ui ne kl ei ( “la ag 1 7” ) m et de t w ee ki jk bu ize n o m d e wat ertafe l te c ontrol Hie r is o ok ee n be etje z ic htb aa r d at de z w ar e kl eil aag ni et over al ev en dik is en he t strand zand (“ la ag 1 4” ) d an da n ui te raa rd o ok n ie t is en d us mog elijk oo k dien om he t te rre in e ga al te ma ken na de bo uw va n he t ‘Spa an s ka stee l’ Te gen d bet on ne n p utw an d is ook z ic htba ar d at de z and la ag pl ots n aa r b en ed en g aa t wa de k le ila gen ( “la ag 1 3” ) d e o pv ul ling over ne m en. 30 IMG_ 90 22 -330cm 1 8 N 15-de c-0 8 Zicht o p d e n oo rd el ijk e ka nt v an de v erm oede lijke fu nde rin gsmuu r van he t ‘Spa

kasteel’. Aan de rec

hterkant is te zien da t e en extr a tra pj e v an de fu nder in gsm gra du ee l is we gg ew erkt 31 IMG_ 92 16 -170cm 1 19 ZW 16-de c-0 8 Vlo er 1 9 i ng em etst tuss en de mure n v an “m uu r 0 2” . De f unc tie h ierv an is n on du id el ijk. 32 IMG_ 92 23 -330cm 1 20 ZW 16-de c-0 8 Grep pe l 2 0 vo or h et gr ootst e de el vr ijge le gd. meer na ar h et NO is d ez e ni et meer te vol ge n. H et h oe ki ge v erl oop i s du id el ijk z icht ba ar. 33 IMG_ 92 25 -330cm 1 20 NO 16-de c-0 8 Dez e c ou pe do or gr ep pe l 2 0 t oo nt d e h omo ge ne gr ijz e vu lling m et e en z eer sch afli jn in g. Du id el ijk is oo k d at h et zw are k le i (“l aa g 1 8” ) b akst ee n, h outsk oo l en kalk spikk el bev at. 34 IMG_ 92 33 -330cm 1 21 ZW 16-de c-0 8 Bov en aa nz icht van “m uu r 2 1” . Het h out i s hi er we gg eh aa ld , maar de dri eho eki opk an t is n og z icht ba ar. 35 IMG_ 92 36 -330cm 1 21 & 08 NW 16-de c-0 8 De ta il va n de minimale u itb raa k van “m uu r 21” o m “m uu r 08” do or te bo uwen

(42)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo tol ijst Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) 36 IMG_ 92 38 -330cm 1 21 NW 16-de c-0 8 De el vr ijge le gd van m uur 21 met li nks no g e en st uk h out, r echts ee n m uu rank er en he lem aal re cht s de uitbr aak. op de acht erg ron d is de grot e ho eve el hei d z an d ( “la ag 14 ”) zich tb aa r. Dit zand be de kte d e bo ven kan t van “muu r 21” . Dit staa ft de d at er ing van “la ag 14 ” a ls zij nde v an de b ou w va n h et ‘Sp aa ns k aste el’ aa ngez ie n d it afg ebr ok en ge bo uw an de rs b loot z ou l ig gen, wat z eer on ge wo on z ou zij n. 37 IMG_ 92 39 -330cm 1 21 NW 16-de c-0 8 Det ail m uura nk er, ho ew el mac hi na al afg ebr ok en wer den de over ig e stuk ke n ger ec up er eer d om e en t ota al be el d o p te m aken. 38 IMG_ 92 42 -330cm 1 21 W 16-de c-0 8 De el vr ijge le gd van m uur 21 met li nks no g e en st uk h out, r echts ee n m uu rank er en he lem aal re cht s de uitbr aak. aa n d e b ov enk ant is de dri eh oek ig e o pk ant ook zicht baar 39 IMG_ 92 44 -330cm 1 21 W 16-de c-0 8 Det ail ho ute n ba lk op de bov en ka nt va n “m uu r 2 1” 40 IMG_ 92 54 -330cm 1 21 & 22 ZW 16-de c-0 8 Kle in st ukj e “vl oer 22 ” di e d ui de lijk zw art is d oor aa ng ek oe kt e ho utsk oo l ( “la ag 2 3” ) oo k is he t ve ran de ren va n he t vloe rve rba nd d uide lijk. hoe we l de uitspa ring in “m uu r 21 ” er n iet p erf ect me e ov er een k omt is het mog el ijk dat he t hier ga at om ee n ni s voor ee n h ou te n p aa l w aar bi j da n e en s oort sch ei di ngs wa nd ka n g ez et wo rde n. Eve ne en s zic ht ba ar i n d e mu ur zijn de k le in e trapj es aa n d e bi nn en ka nt va n de m uur om h el em aa l o nd era an e en br ed ere ba sis te he bb en . 41 IMG_ 92 59 -330cm 1 21 NW 16-de c-0 8 Vo lled ig zich t op “muu r 21” waa rbij de 4 muu ra nk er s zich tb aa r zijn , he t ho ut o p de bov en ka nt va n de m uu r. Rec hts de u itbr aa k om “m uur 08 ” t e b ou w en e n l in ks d e ho ek v an de m uur. 42 Sa me nge stelde foto-M uur 21 -330cm 1 21 NW 16-de c-0 8 Sa me nge stelde fo to va n “muu r 21” voo r hoge re kwalite it dan IMG_9 25 9 43 IMG_ 92 71 -170cm 1 7, 11, 24 NW 19-ja n-09 Doo rsn ed e van d e vloe rop bouw in d e ke lde r te ge n de voo rge vel (“ mu ur 0 6”). vb nb : A) ”v lo er 1 1” b esta an de uit te ge ls o p e en m ortel la ag B) “vl oer 23 ” bet on nen v lo er C) “v loe r 07” de ze vloe r be staa t u it de ze lfde tege ls al s “m uu r 07” en is oo k ge lijke rtijd aa ng eb rac ht g ew ee st. D) ba ks ten en v lo er a ls ou dste v lo er, dez e is de el s g el eg d o p “m uu r 2 6” . Op dez e fot o is d ui de lijk te zi en

dat rechts van het mu

urtje er geen witte ve rf zit op de wa nd teg els, oo k on tb ree kt hie r “vloe r 11” en de b ijb eho ren de te ge lp lin t. Dit is de plaa ts waa r ve rmoe de lijk een ho ut en tra p na ar b ene de n kwa m . 44 IMG_ 92 73 -170cm 1 7, 24 W 19-ja n-09 De b et on ne n “vloe r 24” zonde r “vlo er 1 1” , de witte ve rf en d e ex tra p lin t. a an de zuid -west eli jk e ka nt van het m uu rtj e 45 IMG_ 92 80 -330cm 1 8 Z 19-ja n-09 Zuid el ijk e k ant van “m uu r 0 8” . in te ge nst ell in g tot de n oo rd el ijke k ant di e 3-4 trapj es he eft is er hi er slec hts é én tra pj e a an w ez ig

(43)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo tol Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) 46 IMG_ 92 88 -330cm 1 25 ZW 19-ja n-09 Dez e h ou te n (fun der in gs) paa l, vermo ed el ijk ei k, hee ft mo ge lijk ie

ts te maken met het

16 de e euwse ge bo uw (“ mu ur 2 1 & vloe r 22”

).Al is het volstrekt

on du id elijk wa en ig e o pti e is d at het ee n o nd erste un en de fu ncti e h ad m et betr ekki ng tot de v he laa s zijn e r ge en be wijzen be sch ikb aa r om d it te ku nn en sta ven . Ho ewel twee de pa al gevo nde n we rd , in ge we rkt in de fu nd er ing smuur va n he t ‘Spa an kaste el ’ li jkt n og vre em der aa ng ezi en dit op ge en en ke le an de re pl aats in de m we rd vastge steld en de ee rste p aa l nie t in de b uu rt staa t van e en fu nde rin gsmuu va n he t ‘Spa ans ka stee l’ 47 IMG_ 92 90 -330cm 1 8 NVT 19-ja n-09 Ond erk ant “m uu r 0 8” w aar bi j du id el ijk i s d at brok ke n b akst een ge bru ikt w erde fun der in gsv oet . 48 IMG_ 92 99 -330cm 1 7,2 4,2 6 ZW 19-ja n-09 Front aa l a anz ic ht o p “mu ur 2 6” , mo ge lijk va n h et ‘Sp aans kaste el ’. Hi er is dui zicht ba ar d at o p d eze de el s af ge bro ke n fu nd eri ngs mu ur d e vers hci lle nde v lo er va de k el der z ic htba ar zi jn. V oor al d at d e te ge ls (“m uur 07 ”) di e teg en d e g ev elm (“m uur 0 6” ) w erde n g ep la atst de z elf de z ijn a ls di e o nder de beto nn en vl oe r (“v 24 ”) l ig gen 49 IMG_ 93 10 -330cm 1 26 NW 19-ja n-09 Sne lle foto ti jd ens de s lo op v an dez e m uur: Hie r zij n d e v er schi lle nd e trap pe du id el ijk z icht baar v an “mu ur 26 ” 50 IMG_ 93 28 -330cm 1 NO Zijmuur _{nr. 23} -2 4 19-ja n-09 In de bet on ne n kol omm en i s d e o pb ou w v an de m ur en en v loer en no g zi ch tba De v ersc hi lle nde l age n va n d e ke ld ervl oe r met li nks ( “m uur 0 5” ) e n rec ht (“m uur de k el der mur en. Ond er d e r echter k el der mu ur is h et ver der e ver lo op v an “muur zicht ba ar. A an de r echt erk ant, en i ets mi nd er aa n d e li nk erk ant is ee n l aa g van bak ste en pu in aa nw ez ig , verm oe de lijk va n tij de ns d e b ou w van de k el derv erd ie wa arb ij m en bo uw pu in v an h et afge br an de hu is mo ge lijk a ls werk vl oer he eft ge bru ikt. 51 IMG_ 93 40 -330cm 1 21 N 19-ja n-09 Nat uurst en en ho ek v an “m uu r 21 ”. D ui de lijk zicht ba ar is dat er ten ZO v an dez nat uurst ee n g een v erd er v erl oop v an de m uu r is. Er on mi dd ell ijk ac hter is eve ee n sp oo r ter ug te vi nd en va n de m uur. D ez e w erd w el iets verd er n aa r ac hter teru gg ev on de n. Hier do or e n a an ge zi en de v olle di ge o pb ou w van de m uu r h el aas dez e p la ats n ie t voll ed ig be w aard i s, is h et ond uide lijk wa t de juiste b ouwstru ctuu geweest. mogelijk een gem onu mentalis

eerde ingang met

achter liggende trap de ho ger ge le gen “v lo er 22 ” 52 IMG_ 93 55 -330cm 1 26 W 19-ja n-09 Opg esc hu ur d r ester en d stu k v an “m uu r 2 6” met o nd er aa n versc hi lle nde tr ap De ze trap je werd en oo k aan de an de re kan t va n de muu r teru gg evon den . De be pl eist eri ng w erd aa ng eb ra ch t om d e m uur bet er te b esc he rme n te gen v ocht.

(44)

Fotolijst

Pro jectn aa m Fo tol ijst Copy right: Arc h ae ologic al S o lution s ( n iets uit deze pu blica tie m ag wor d en vers pre id zonde r vooraf gaa n delijke toe stem m ing va n de aute ur) 53 IMG_ 93 67 -330cm 1 25 bis ZW 19-ja n-09 Vel dfot o va n d e h out en fu nd er in gsp aa l z oa ls dez e o nd er “m uur 08 ” uit kw am . Het lijkt onwaarsc hi jnl

ijk dat dez

e paal hi er een f unct ie had aa ngez ien m en bij het ge bru ik v an fu nd eri ng sp al en de m uu r a an br en gt o p e en h out en v lo er d ie op d e ho ute n p al en r ust. Op d ez e m an ier fu nder en zou z eer ve el dr uk l eg ge n o p ee n kl ei n

stukje muur waardoor de kans op barst

en

groter is. Hier

door

lijkt het aannemelijk

dat dez e fu nd eri ng spa al ee nv ou di gw eg wer d i ng ew erkt om z e n iet te h oe ve n u ithal en 54 IMG93 77 -330cm 1 22 NW 19-ja n-09 Sne lle foto ti jd ens de s lo op v an het l aatst e s tukj e va n d e b ou w put. H ier bi j wer d vl oer zo ver m oge lijk vrijg el egd. D ui de lijk is te z ie n dat b ei de d el en va n d e vl oer aa ng ek oe kt zij n met h ou tsko ol. L ink s va n d e sch ei di ng sm uur i s d ui de lijk dat d it d ee l van de v lo er w it besc hi ld erd w as ter w ijl h et vl oer de el aa n d e recht er ka nt v an de sch ei di ngs mu ur dat n iet w as. 55 IMG_ 93 90 -330cm 1 26 NW 19-ja n-09 Do ord at é én st al en pl aat d oo r de w eersta nd van “m uu r 2 6” ni et me er o p zij n pl aa ts bl eef sta an w er d d eze v er w ijd erd. H ier door k w am de wa ars chi jn lijk vo lled ige op bo uw van m uur 2 6 vr ij. De ze m uur wer d ec hter oo k de els ge br uik t om de v oorg ev el v an hu isnu mme r 24 op te bo uwen (“muu r 06” ) He t ve rsch il tussen de ou de re witte kalk mort el e n d e rec ent er e gri jz e ce me ntmo rtel. D ez e mu ur da n w el ni et zo ver afg ebr ok en als (“m uur 08 ”) m og el ijk omd at h et no g v an nut kon z ijn . 56 IMG93 93 -330cm 1 26 W 19-ja n-09 Det ail v an de b ove nk ant v an “muur 26 ”: de s chu in e af ge w er kte b akste nen wijz en o p ee n kn ik i n d e muur. m oge lijk zelfs ee n e in dp unt o m da t d e b akste nen v an de mu ur zelf o ok op di e ho ogt e li jk en te stop pe n. Al is dat n iet v ast te stell en. 57 IMG93 94 -330cm 1 26 W 19-ja n-09 Det ail v an he t profi el v an “mu ur 2 6” . d e teg el s wijz en o p d e aa nw ez ig he id van ee n vloe rnive au . Dit ka n aan ge zien de te ge ls aan de b inn en kan t van de muu r ligg en he t ge br uik va n du bb el e teg els wijst o p ee n onde rvlo er te gen he t vo ch t en mee r ste vig he id .

(45)