Veiligheidsnetwerken & evenementenveiligheid. Een onderzoek naar het functioneren van veiligheidsnetwerken rondom twee grootschalige evenementen

(1)

Veiligheidsnetwerken & evenementenveiligheid

Een onderzoek naar het functioneren van veiligheidsnetwerken rondom twee grootschalige evenementen

Dion Gudden, S1433210

MSc Crisis and Security Management Afdeling bestuurskunde

Universiteit Leiden, Campus Den Haag Begeleider: Dr. Joery Matthys

Tweede lezer: Ruth Prins Aantal pagina’s: 98 Aantal woorden: 32.386 Academisch jaar 2015-2016 Den Haag, januari 2016

(2)

2

Het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens twee grootschalige evenementen in Nederland

Samenvatting

Veiligheidsnetwerken rondom grootschalige evenementen zijn van belang voor de veiligheid van het evenement. Desondanks komen er grootschalige calamiteiten voor tijdens evenementen, er zijn verschillende recente voorbeelden van calamiteiten. Deze master thesis focust zich op veiligheidsnetwerken rondom twee grootschalige evenementen. De focus van het onderzoek ligt specifiek op de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie van de twee veiligheidsnetwerken en de invloed van deze drie concepten op het functioneren van de netwerken. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een literatuuronderzoek, een documentenanalyse en diepte-interviews met betrokken partners uit het veiligheidsnetwerk.

Er kan geconcludeerd worden dat het veiligheidsnetwerk rondom Veronica Sunset Grooves onvoldoende heeft gefunctioneerd. Het gebrek aan samenwerking heeft de grootste invloed gehad op het functioneren van het netwerk. Mede door de onduidelijkheid en de verwarrende organisatie was er geen samenwerking in het netwerk. Het ontbreken van de samenwerking heeft tevens invloed uitgeoefend op de overige aspecten van het functioneren. Het veiligheidsnetwerk rondom de UEFA-cup finale heeft uitstekend gefunctioneerd. De samenwerking in het netwerk was gebaseerd op jarenlange ervaring en samenwerking van verschillende netwerkpartners bij met name voetbalevenementen, hierdoor was de samenwerking in dit netwerk zeer goed. De gemeenschappelijke doelen van het netwerk zijn allemaal behaald. De verdeling van de taken & verantwoordelijkheden maakt dit netwerk uniek en heeft gezorgd voor een uitstekend functionerend veiligheidsnetwerk.

De resultaten geven verschillen weer tussen de strategie, de structuur en de partnerselectie van het veiligheidsnetwerk en de invloed van deze concepten op het functioneren van het netwerk. De elementen van de netwerkstrategie van Veronica Sunset Grooves waren niet eenduidig te benoemen, dit komt door het onduidelijke en slecht georganiseerde netwerk. Desondanks heeft Veronica Sunset Grooves in de praktijk de meeste kenmerken van een gemeenschappelijke strategie. Het netwerk was in de praktijk decentraal georganiseerd, met een bottom-up benadering en een situationeel besluitvormingsproces. Echter heeft het netwerk ‘’op papier’’ de meeste kenmerken van een bureaucratische netwerkstrategie. Het veiligheidsnetwerk rondom de UEFA-cup finale heeft de meeste kenmerken van een bureaucratische netwerkstrategie. Alhoewel er ook kenmerken van een ondernemende netwerkstrategie aanwezig zijn, namelijk de focus op innovatie en efficiëntie. De keuze of het ontbreken van een keuze voor een netwerkstrategie kan een positieve en een negatieve invloed op het functioneren van een netwerk. De keuze of het ontbreken van een keuze voor een netwerkstrategie kan een positieve en een negatieve invloed op het functioneren van een netwerk. De onduidelijkheid omtrent de netwerkstrategie heeft echter de grootste invloed op het functioneren van een netwerk. Ten eerste, indien een netwerk een duidelijk gekozen netwerkstrategie heeft, ongeacht welke strategie, heeft dit een positieve invloed op het functioneren van het netwerk. De keuze voor een netwerkstrategie moet per veiligheidsnetwerk bepaald worden en hangt van de omstandigheden van het evenement.

Ten tweede is de meest bepalende factor de onduidelijkheid voor een strategie. Als een netwerk geen eenduidige strategie heeft gekozen en hier onduidelijkheid over is, dan heeft dit een negatieve invloed op het functioneren van het netwerk. De onduidelijkheid omtrent een netwerkstrategie heeft grote gevolgen voor het functioneren van een netwerk.

(3)

3

De netwerkstructuur van Veronica Sunset Grooves heeft tevens een verschil tussen ‘’op papier’’ en in de praktijk. Het is duidelijk geworden dat het netwerk kenmerken heeft van een ‘’lead organization governed network’’. In de praktijk pakt dit echter anders uit, geen van beiden coördinerende actoren functioneert naar behoren. Dit heeft als gevolg dat in de praktijk het netwerk de meeste kenmerken van een ‘’participant governed network’’ heeft. Het is opvallend dat het organogram van het veiligheidsnetwerk rondom de UEFA-cup finale in 2006 de meeste kenmerken heeft van een ‘’lead organization governed network’’ heeft. Bij belangrijke besluiten is dat ook het geval. Door de jarenlange samenwerking en ervaring worden de meeste beslissingen genomen door alle netwerkpartners. Door deze ervaring, samenwerking en vertrouwen in het netwerk, heeft het veiligheidsnetwerk de meeste kenmerken van een ‘’participant-governed network’’. De netwerkstructuur kan een positieve en een negatieve invloed hebben op het functioneren van een netwerk, ook hierbij is (on)duidelijkheid omtrent de structuur de meest bepalende factor. Het is van cruciaal belang dat er duidelijkheid in het veiligheidsnetwerk heerst omtrent de structuur van het netwerk, dit heeft uitwerking op afspraken over de samenwerking, de verdeling van de verantwoordelijkheden en bevoegdheden en de communicatie. Dit zijn drie elementen die onderdeel zijn van een succesvol functionerend netwerk. Uit de analyse van de twee casussen is duidelijk geworden dat een bureaucratische netwerkstrategie de meest positieve invloed heeft op een veiligheidsnetwerk. Een coördinerende actor dient op de achtergrond aanwezig te zijn en de kaders van het netwerk te bewaken. Beslissingen kunnen ‘’bottom- up’’ gemaakt worden, echter met de supervisie van een coördinerende actor.

De partnerselectie van Veronica Sunset Grooves was in tegenstelling tot de netwerkstrategie en de netwerkstructuur niet verwarrend en onduidelijk. De partnerselectie heeft echter wel negatieve gevolgen gehad voor het functioneren van het veiligheidsnetwerk rondom Veronica Sunset Grooves. Het gebrek aan operationele samenwerking heeft een grote negatieve invloed op het netwerk gehad. Verder waren er overeenkomsten op het gebied van wet- en regelgeving, strategische overeenkomsten en organisatorische overeenkomsten. De partnerselectie van het netwerk rondom de UEFA-cup finale was tevens gebaseerd op de jarenlange samenwerking en ervaring tijdens overige grootschalige (voetbal-) evenementen. De partnerselectie kan een positieve invloed hebben op het functioneren van een veiligheidsnetwerk, de partnerselectie is echter wel afhankelijk van de strategie en structuur. Indien de netwerkstrategie en de netwerkstructuur onduidelijk zijn en een negatieve invloed hebben op het functioneren van het netwerk, dan is de kans zeer klein dat de partnerselectie een positieve invloed op het netwerk heeft. In die zin heeft de partnerselectie een kleinere invloed op het functioneren van een netwerk dan de strategie en de structuur.

(4)

4

Voorwoord

Dit onderzoek is uitgevoerd als afstudeerscriptie voor de Master Crisis & Security Management aan de Universiteit Leiden, Campus Den Haag. Het is tevens het sluitstuk van de opleiding. Dit onderzoek is het resultaat van mijn interesse in veiligheidsnetwerken en evenementenveiligheid. Graag wil ik mijn begeleider Dr. Joery Matthys bedanken voor zijn begeleiding en advies tijdens het schrijven van deze afstudeerscriptie. Tevens wil ik de respondenten bedanken voor het verschaffen van informatie voor dit onderzoek. Ten eerste wil ik Frank Wijnveld en Paul van der Aa van Crowdprofessionals bedanken voor de bijdrage aan het onderzoek. Daarnaast wil ik Henk Ferwerda van Bureau Beke danken voor de waardevolle informatie. Tot slot ben ik dankbaar voor het interview met Erik Vos van de gemeente Eindhoven.

De afgelopen maanden heb ik veel zorg en aandacht aan dit rapport besteed en nodig u dan ook graag uit om dit rapport met interesse te lezen. Naar mijn mening ben ik erin geslaagd een gedegen onderzoek uit te voeren, hopelijk komen de lezers tot dezelfde conclusie. Voor vragen of opmerkingen kunt u altijd bij mij terecht. De verantwoordelijkheid voor de scriptie ligt bij de auteur.

Den Haag, januari 2016 Dion Gudden

(5)

5

Inhoudsopgave

Samenvatting ... 2 Voorwoord ... 4 Hoofdstuk 1: Inleiding ... 7 1.1 Aanleiding ... 7 1.2 Vraagstelling... 8 1.3 Relevantie ... 8 1.3.1. Maatschappelijke relevantie ... 8 1.3.2. Wetenschappelijke relevantie ... 8 1.4 Leeswijzer ... 9

Hoofdstuk 2: Theoretisch kader ... 10

2.1 Definities en functioneren van een netwerk ... 10

2.1.1. Definities ... 10 2.1.2. Functioneren ... 11 2.2 Netwerkproces ... 12 2.3 Netwerkstrategie ... 14 2.4 Netwerkstructuur ... 16 2.5 Partnerselectie ... 17 Hoofdstuk 3: Methodologie ... 20 3.1 Onderzoeksstrategie ... 20 3.2 Onderzoeksdesign ... 21 3.3 Datavergaring ... 22 3.4 Operationalisatie ... 24

3.5 Beperkingen van het onderzoek ... 33

Hoofdstuk 4: Analyse ... 34

4.1 Veronica Sunset Grooves Hoek van Holland ... 34

4.2 UEFA-Cupfinale 2006 Eindhoven ... 54

4.3 Vergelijkingsonderzoek ... 71

Hoofdstuk 5: Conclusie ... 76

5.1 Reflectie van het onderzoek ... 79

Referentielijst ... 81

Bijlagen ... 85

(6)

6

Bijlage B: Organogram veiligheidsnetwerk UEFA-Cupfinale Eindhoven ... 86

Bijlage C: Interview Frank Wijnveld & Paul van der Aa... 87

Bijlage D: Interview Henk Ferwerda ... 91

(7)

7

Hoofdstuk 1:

Inleiding

De afgelopen jaren waren diverse incidenten tijdens grootschalige evenementen groot nieuws. De Vierdaagse in Nijmegen waarbij wandelaars door extreme hitte overleden, het trap ongeval in Utrecht dat enkele dodelijke slachtoffers eiste, de Love Parade in Duisburg waar bezoekers door verdrukking omkwamen, de storm die het Belgische Pukkelpop vroegtijdig beëindigde en de aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn zijn enkele voorbeelden. Daarnaast halen veel incidenten, zoals ordeverstoringen, alleen de lokale kranten en zijn er nog meer bijna-incidenten. “Als je bedenkt hoe vaak het misgaat of bijna misgaat, weet je hoe belangrijk het is dat er voldoende aandacht wordt besteed aan de veiligheid van evenementen” (Secondant, 2012).

Om de veiligheid van de evenementen te waarborgen, hebben grootschalige evenementen een veiligheidsnetwerk. Dit netwerk bestaat uit actoren van uiteenlopende disciplines, enkele voorbeelden zijn verschillende overheidspartijen, openbaar vervoer organisaties, evenementenorganisaties en beveiligingsbedrijven. De veiligheidsnetwerken rondom grootschalige evenementen kunnen een grote invloed hebben op de veiligheid van het evenement. Maar hoe functioneren deze netwerken tijdens evenementen? Welke factoren kunnen invloed hebben op het functioneren van veiligheidsnetwerken? In hoofdstuk één wordt verder de aanleiding behandeld (1.1), vervolgens worden de vraagstelling en onderzoeksvragen uiteengezet (1.2). De relevantie van het onderzoek wordt in de volgende paragraaf behandeld (1.3). Het hoofdstuk sluit af met een leeswijzer voor de scriptie (1.4).

1.1 Aanleiding

Vandaag de dag is veiligheid niet alleen meer een taak van de overheid. (Dupont, 2006). Veiligheid wordt steeds complexer en vraagt meerdere betrokken actoren, waaronder private partijen. Om die reden zijn veel actoren betrokken bij de veiligheid van evenementen, ook publieke partijen zoals de gemeente, politie, brandweer, Geneeskundige Hulpverlening in de Regio (GHOR) en de veiligheidsregio. Verder zijn er private partijen betrokken zoals de organisatoren, beveiligingsbedrijven en (bij evenementen in de buitenlucht) zogenaamde weerbedrijven. De complexiteit van de veiligheid vraagt dat de partijen samenwerken, mede om die reden zijn er veiligheidsnetwerken. Er zijn veiligheidsnetwerken in verschillende vormen, informeel of formeel, publiek en privaat of een combinatie van beide (Whelan, 2012). De vorm van het veiligheidsnetwerk verschilt per evenement. Het is tot slot van belang dat er een professionele basis is voor de omgang met evenementen, dit kan grootschalige ordeverstoringen voorkomen of beperken. Hierbij is het ook van belang om landelijke handvatten uit te reiken, het actief delen van lessen en ervaringen en de inzet van ervaren functionarissen op sleutelposities ( Zannoni et all., 2011). Deze lessen en ervaringen zijn in Nederland aanwezig, desondanks verloopt niet elk evenement zonder calamiteiten.

Veiligheidsnetwerken kunnen tijdens grootschalige evenementen een belangrijke rol spelen. Om evenementen veilig te laten verlopen, is publiek-private samenwerking van belang. Over het algemeen werken publieke en private partijen de laatste tien jaar samen in veiligheidsnetwerken, niet alleen tijdens evenementen. Echter is er weinig onderzoek gedaan naar het functioneren van deze veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen (Logtenberg, 2014). Het feit dat er weinig onderzoek gedaan is naar het functioneren van veiligheidsnetwerken leidt in de volgende paragraaf tot de vraagstelling van het onderzoek.

(8)

8

1.2 Vraagstelling

Dit onderzoek focust zich op de veiligheidsnetwerken tijdens twee grootschalige evenementen in Nederland. Het doel is om te analyseren hoe de veiligheidsnetwerken functioneren tijdens deze evenementen en de invloed van de drie gekozen concepten. De keuze voor deze concepten wordt in hoofdstuk twee nader toegelicht. De bijbehorende vraagstelling voor dit onderzoek is als volgt:

‘’In hoeverre heeft de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie van een veiligheidsnetwerk invloed op het functioneren van een veiligheidsnetwerk, dit aangaande twee grootschalige evenementen in Nederland?’’

Om de vraagstelling te kunnen beantwoorden, is deze vraagstelling onderverdeeld in een aantal deelvragen per evenement:

 Wat is het verloop van gebeurtenissen tijdens het evenement?

 In hoeverre heeft de netwerkstrategie invloed op het functioneren van het veiligheidsnetwerk?  In hoeverre heeft de netwerkstructuur invloed op het functioneren van het veiligheidsnetwerk?  In hoeverre heeft de partnerselectie invloed op het functioneren van het veiligheidsnetwerk?

1.3 Relevantie

De relevantie van dit onderzoek is onderverdeeld in twee categorieën. In de eerste paragraaf wordt de maatschappelijke relevantie (1.3.1.) van het onderzoek behandeld, waarin de maatschappelijke waarde van het onderzoek wordt beschreven. Vervolgens wordt de wetenschappelijke relevantie (1.3.2.) van het onderzoek beschreven, waarin de wetenschappelijke toegevoegde waarde van het onderzoek wordt behandeld.

1.3.1. Maatschappelijke relevantie

In veiligheidsnetwerken rondom grootschalige evenementen werken verschillende veiligheidspartners samen. Dit onderzoek geeft informatie over het functioneren van deze veiligheidsnetwerken. Dit onderzoek is niet alleen interessant voor de betrokken partners, maar ook voor andere partners die specifiek betrokken zijn bij grootschalige evenementen.

Het is belangrijk dat er voldoende aandacht wordt besteed aan de veiligheid van evenementen (Secondant, 2012). Tijdens evenementen zijn er vaak grote mensenmassa’s aanwezig op een klein oppervlak en dat brengt veiligheidsvraagstukken met zich mee (Stol, Rijpma, Tielenburg, Veenhuysen en Abbas, 2008). Deze veiligheidsvraagstukken dienen door veiligheidsnetwerken te worden voorbereid, behandeld en geëvalueerd. Het functioneren van veiligheidsnetwerken heeft invloed op hoe deze veiligheidsvraagstukken worden behandeld. Een onderzoek naar het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen draagt uiteindelijk bij aan de veiligheid van evenementen.

1.3.2. Wetenschappelijke relevantie

Er is veel onderzoek gedaan naar veiligheidsnetwerken, onder andere door Whelan (2012). Echter is er onvoldoende onderzoek gedaan naar het functioneren van veiligheidsnetwerken. Met name specifiek gericht op het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen en de invloed van de drie concepten op het functioneren, dit onderzoek levert hier aan wetenschappelijke bijdrage

(9)

9

aan. Dit onderzoek kan tevens gebruikt worden om een vergelijking te maken met het functioneren van andere veiligheidsnetwerken rondom grootschalige evenementen in Nederland. Bovendien brengt het nieuwe inzichten over hoe veiligheidsnetwerken verschillen van overige netwerken.

1.4 Leeswijzer

Om de structuur van dit onderzoek inzichtelijk te maken, wordt in de leeswijzer de opzet van de masterscriptie toegelicht.

De structuur van dit onderzoek is als volgt: In hoofdstuk één werd de inleiding van het onderzoek behandeld, met een aanleiding, vraagstelling en de relevantie van het onderzoek. In hoofdstuk twee wordt het theoretisch kader behandeld met verschillende theorieën. In hoofdstuk drie wordt het analysekader uitgewerkt, waarin de onderzoekstrategie, het onderzoeksdesign, de datavergaring, de operationalisatie en de beperkingen van het onderzoek worden behandeld. Vervolgens worden in hoofdstuk vier de onderzoeksresultaten van de twee verschillende casussen gepresenteerd en een vergelijkingsonderzoek. De masterscriptie sluit af met een conclusie en een reflectie van het onderzoek in hoofdstuk 5.

(10)

10

Hoofdstuk 2:

Theoretisch kader

In het theoretisch kader worden verschillende theoretische inzichten beschreven die relevant zijn voor het onderzoek. Allereerst worden een aantal begrippen nader gedefinieerd, waaronder een aantal definities en het functioneren van een veiligheidsnetwerk. In de volgende paragraaf wordt de vorming van een veiligheidsnetwerk (het netwerkproces) besproken (2.2). Daarna wordt de focus gelegd op de netwerkstrategie van veiligheidsnetwerken (2.3). Vervolgens wordt de netwerkstructuur beschreven (2.4) en tot slot wordt er inzicht geboden in de partnerselectie van een veiligheidsnetwerk. (2.5).

2.1 Definities en functioneren van een netwerk

2.1.1. Definities

In de vraagstelling is duidelijk geworden dat een aantal begrippen vereist zijn voor het onderzoek, om deze reden worden de begrippen nader gedefinieerd. Allereerst is een definitie van een netwerk vereist. De definitie van een netwerk is als volgt:

‘’Een groep actoren die relaties of verbindingen met elkaar hebben’’ (Whelan, 2012, p. 3).

Deze actoren kunnen organisaties, groepen of personen zijn. Netwerken kunnen in het algemeen ook beschreven worden als een effectieve vorm om complexe interacties tussen publieke en private partijen te beheren ( O’Toole, 1997). Om deze reden kan een netwerk een methode zijn om een groep actoren en de bijbehorende relaties te onderzoeken (Galaskiewicz, 2007). Een veiligheidsnetwerk is een aparte vorm van een netwerk.

Zoals de definitie beschrijft zijn relaties een onderdeel van een netwerk. Een netwerk kan bestaan uit formele of informele relaties (Whelan, 2012). Tevens kan een netwerk onderzocht worden als een analyse-eenheid, hierbij zijn er twee verschillende methoden. Ten eerste ‘’network analysis’’, ofwel netwerkanalyse methode (Galaskiewicz & Wasserman, 1994; Nooy, Mrvar & Batagelj, 2011). Deze methode legt de nadruk op relaties tussen netwerkpartners en eventuele patronen in deze relaties. Tevens wordt bij deze methode de relaties tussen netwerkpartners betrokken bij het bereiken van gezamenlijke doelen. Daarnaast kan een netwerk geanalyseerd worden volgens het ‘’network organizations perspective’’ (Jones, Hesterly & Borgatti, 1997; Kilduff & Tsai, 2003). Dit concept ziet een netwerk als een aantal actoren die een relatie hebben in de vorm van een netwerk, en individuele maar vooral gezamenlijke doelen proberen te bereiken.

Tevens dient het begrip ‘’evenement’’ gedefinieerd te worden. Er bestaan verschillende definities van het begrip evenement, in dit onderzoek wordt de definitie van het Nibra (2002) gehanteerd:

‘’ Een publieksevenement is elke voor het publiek toegankelijke verrichting van vermaak, inclusief herdenkingen, waarbij een verzameling mensen zich in een bepaald tijdvak in/op een (meestal) begrensde en (eventueel beperkt) openbaar toegankelijke inrichting of terrein bevindt’’ (Nibra, 2002).’’ De definities verschillen in de focus die gelegd wordt op een bepaald element. Er zijn definities die de nadruk leggen op het soort evenement, terwijl andere definities de focus leggen op de aanwezigheid van mensenmassa’s.

(11)

11

2.1.2. Functioneren

Tot slot is het functioneren van veiligheidsnetwerken in dit onderzoek van groot belang. In dit onderzoek wordt de volgende algemene definitie van ‘’functioneren’’ gehanteerd:

‘’ Een bepaalde taak uitvoeren waarvoor het bedoeld is.’’

Elke netwerkpartner heeft een takenpakket dat uitgevoerd moet worden om het functioneren van een netwerk positief te beïnvloeden. Door het wel of niet uitvoeren van het takenpakket kan het functioneren van het veiligheidsnetwerk beïnvloed worden. Het functioneren van veiligheidsnetwerken is in dit onderzoek van groot belang. Het functioneren van veiligheidsnetwerken is niet alleen in het vakgebied van evenementenveiligheid aanwezig. Ook in andere vakgebieden zoals externe veiligheid en crisismanagement. Bijvoorbeeld bij bedrijven die onderdeel zijn van het BRZO besluit (Besluit Risico’s Zware Ongevallen, 2015). Dit is een complex werkveld waar velen actoren bij betrokken zijn, uit verschillende sectoren met verschillende individuele doelen (van den Heuvel, 2013). Om de doelen van het netwerk te bereiken is het van groot belang dat de actoren met elkaar samenwerken om de gemeenschappelijke doelen te bereiken, een zeer belangrijk onderdeel van het functioneren van een netwerk (Logtenberg, 2014). Het behalen van de netwerkdoelen en daarmee het succesvol functioneren van een netwerk omvat daarnaast duidelijke taken en verantwoordelijkheden, duidelijke communicatielijnen tussen de actoren en minder bureaucratie (Logtenberg, 2014). Deze situatie is vergelijkbaar met veiligheidsnetwerken rondom grootschalige evenementen. Om een netwerk succesvol te laten functioneren, moeten de netwerkpartners met elkaar samenwerken om de gemeenschappelijke doelen van het netwerk te behalen. Hierbij moeten de individuele doelen ondergeschikt zijn en moeten de partners het persoonlijke takenpakket uitvoeren. Tot slot wordt het goed functioneren van een netwerk bevorderd door een verdeling van de verantwoordelijkheden en taken (voor, tijdens en na een evenement), duidelijke communicatie ( voor en vooral tijdens het evenement) en minder bureaucratie. Het functioneren van een netwerk is geslaagd als het netwerk een bijdrage heeft geleverd aan een veilig verloop van het evenement, een evenement zonder calamiteiten. Een open, ongestoord, feestelijk en veilig evenement zijn kenmerken van een positief functionerend netwerk ( E.E. van der Laan, 2013). De algehele bereidheid van de actoren om bij te dragen aan de gemeenschappelijke netwerkdoelen, en daarbij de individuele doelen ondergeschikt te maken, is de meest bepalende factor voor het succesvol functioneren van een veiligheidsnetwerk. Daarnaast focust dit onderzoek op de invloed van drie concepten op het functioneren van een veiligheidsnetwerk, deze concepten worden nader toegelicht in dit hoofdstuk.

Een vergelijking met het buitenland (Duitsland, Zweden, Groot-Brittannië) laat zien Nederland op het gebied van veiligheidsnetwerken uniek is. De algemene trend in deze omringende landen is de belangrijke rol van de politie bij het verzekeren van de veiligheid en de zeer beperkte rol van de autoriteiten en overige actoren. Dit betekent dat vaak grote politie inzetten het gevolg zijn en het functioneren van veiligheidsnetwerk eigenlijk het functioneren van de politie betreft (Muller et all., 2011). Een recente studie uitgevoerd in Groot-Brittannië, over het organiseren van de Olympische Spelen van 2012 in London, concludeerde dat er al veel bekend is over hoe een evenement voorbereid en gemanaged dient te worden. De auteurs komen tot de conclusie dat in Groot-Brittannië deze kennis tot nog toe niet is neergelegd in een enkel richtinggevend document (Challenger et al., 2009) (Muller et all., 2011). Een aantal sleutelboodschappen van de auteurs zijn coördinatie van alle betrokken instellingen en organisaties in de vorm van een veiligheidsnetwerk. Deze instellingen en organisaties

(12)

12

dienen competent en ervaren personeel in te zetten (zowel in de voorbereiding als de uitvoering) (Challenger et al., 2009). Met name in het buitenland wordt er nog weinig gesproken over het functioneren van veiligheidsnetwerken, om het simpele feit dat deze netwerken niet of minimaal bestaan rondom grootschalige evenementen.

Het functioneren van een veiligheidsnetwerk omvat samenwerking, het behalen van de netwerkdoelen, verdeling van de verantwoordelijkheden en taken (voor, tijdens en na een evenement), duidelijke communicatie ( voor en vooral tijdens het evenement) en minder bureaucratie. Dit onderzoek legt met betrekking tot het functioneren van een veiligheidsnetwerk, de focus op de samenwerking tussen de netwerkpartners en het behalen van de gemeenschappelijke netwerkdoelen.

2.2 Netwerkproces

Een netwerk is een groep actoren die relaties of verbindingen met elkaar hebben (Whelan, 2012, p.3). Door deze verschillende actoren en de bijbehorende relaties of verbindingen betekent het dat een netwerk verschillende processen heeft, anders dan bijvoorbeeld een organisatie. Eén van die processen is het creëren van een nieuw netwerk. Om het functioneren van een veiligheidsnetwerk te analyseren is het van belang om het proces van een nieuw netwerk te behandelen. Het proces van het creëren van een nieuw netwerk bestaat uit zeven opeenvolgende stappen en bepaalt uiteindelijk de vormgeving van het veiligheidsnetwerk, namelijk: (1) de bedrijfsstrategie, (2) de netwerkstrategie, (3) de netwerkstructuur, (4) partnerselectie, (5) implementatie, (6) management en tot slot (7) verandering (De Man, 2004). De vormgeving van het veiligheidsnetwerk heeft vervolgens invloed op het functioneren van het netwerk. Dit model kan toegepast worden op elk netwerk, omdat het een algemeen model en opeenvolgende stappen betreft. Figuur 1 geeft het proces grafisch weer en

vervolgens worden de stappen gedetailleerder beschreven.

(13)

13

1. Bedrijfsstrategie

Het proces begint met het inventariseren van de bedrijfsstrategieën, deze strategieën worden beïnvloed door de omgeving waarin de organisatie opereert. Elke betrokken partij heeft een eigen bedrijfsstrategie, dit is de basisstrategie van een bedrijf en bevat onderdelen zoals een missie en visie. De verschillende bedrijfsstrategieën hebben invloed op de volgende stap, het bepalen van de netwerkstrategie (De Man, 2004).

2. Netwerkstrategie

Ten tweede moet er een netwerkstrategie gekozen worden. Deze strategie is een bundeling van de verschillende bedrijfsstrategieën, uiteindelijk moet er een centrale netwerkstrategie opgesteld worden (De Man, 2004). Een netwerk kan bijvoorbeeld kiezen voor een bureaucratische netwerkstrategie, een ondernemende of een gemeenschappelijke strategie (Kennis and Provan, 2007). De volgende paragraaf in het theoretisch kader behandeld de netwerkstrategieën van Kennis and Provan (2007).

3. Netwerkstructuur

Ten derde moeten de verschillende betrokken partijen een structuur kiezen voor het netwerk, dit kan op verschillende manieren ontwikkeld worden. Over het algemeen zijn de volgende elementen van belang voor de netwerkstructuur: grootte van het netwerk, sterkte van de onderlinge relaties, groeperen van betrokken partijen, governance van het netwerk en het soort betrokken partijen (De Man, 2004).

Er zijn drie algemene structuren die een netwerk kan kiezen: (1) participant-governed networks, (2) lead organization-governed networks en (3) network administrative organization (Kennis en Provan, 2007). Verderop in theoretisch kader worden deze structuren toegelicht.

4. Partnerselectie

Nadat de strategie en structuur bekend zijn, is de vierde stap ‘’het selecteren van partners voor het netwerk’’. Het is belangrijk om tijdens het selectieproces met de volgende stappen rekening te houden: welke potentiële partners zijn beschikbaar, welke partner past het beste bij het netwerk en wat zijn de sterktes en zwaktes van deze partners (Tjemkes, Vos & burgers, 2012).

5. Implementatie

Wanneer er een keuze is gemaakt voor de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en wanneer de partners zijn geselecteerd dan is de vijfde stap van het proces de implementatie van het netwerk. Dit kan op twee manieren, namelijk gepland of door ervaring.

De eerste optie is om het stap voor te stap te implementeren, deze optie wordt weinig gekozen vanwege de complexiteit, het aantal deelnemers en de vele zaken die gepland moeten worden (De Man, 2004). Over het algemeen wordt er gekozen om het netwerk te implementeren en door ervaring en fouten het netwerk te verbeteren.

6. Management

Om de verschillende partijen op een goede manier samen te laten werken, is de coördinatie van een netwerk van groot belang. De partijen krijgen te maken met meningen, omgevingen en kennis die constant onderhevig zijn aan verandering. Het vermogen om met deze veranderingen om te gaan, is de capaciteit om te absorberen als veiligheidsnetwerk (Cohen & Levinthal, 1990).

(14)

14

Uiteindelijk moet het management over drie verschillende capaciteiten beschikken, namelijk (1) systeemcapaciteiten, (2) coördinatiecapaciteiten en (3) sociale capaciteiten (Van den Bosch, Volberda & de Boer, 1999).

7. Verandering

Tenslotte worden netwerken beïnvloed door veranderingen, veroorzaakt door verschillende factoren. Hierin kan onderscheid gemaakt worden in drie categorieën, namelijk: (1) externe factoren, (2) strategische veranderingen en (3) partnerverandering en mislukking van het netwerk.

Ten eerste kunnen externe factoren het netwerk beïnvloeden. Dat kan nieuwe wet- en regelgeving zijn, nieuwe technieken, nieuwe eisen enzovoort. Deze externe factoren kunnen leerzaam zijn voor het netwerk.

Ten tweede kan er gekozen worden om de strategie te veranderen. Bijvoorbeeld als een organisatie alleen verder wilt werken, een andere oplossing voor het probleem wordt gevonden of dat er een nieuw netwerk wordt gecreëerd.

Ten derde kan een netwerk falen als doelen niet worden gehaald. Dit kan veroorzaakt worden door lessen die geleerd zijn en nieuwe of een toenemend aantal partners. (De Man, 2004).

Omdat het een algemeen model betreft zal de focus van dit onderzoek liggen op de keuze voor de netwerkstrategie (3), de netwerkstructuur (4) en de partnerselectie (5). De reden voor deze focus, naast dat het een algemeen model betreft, is dat deze stappen de grootste invloed hebben op het functioneren van een veiligheidsnetwerk tijdens een grootschalig evenement in Nederland. Tevens is er onvoldoende onderzoek gedaan naar het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen en specifiek de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie op het functioneren van deze netwerken. Dit kan als volgt samengevat worden: (a) de netwerkstrategie, netwerkstructuur en de partnerselectie kunnen het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen. Het vervolg van het theoretisch kader legt de nadruk dan ook de drie bovenstaande elementen, de netwerkstrategie, netwerkstructuur en de partnerselectie.

2.3 Netwerkstrategie

Joaquin Herranz Jr. (2008) heeft het in zijn artikel ‘’The Multisectoral Trilemma of Network Management’’ over de verschillen in een netwerk en verschillen tussen netwerken op het gebied van management, waarbij er onder andere drie netwerkstrategieën worden beschreven. Voor dit onderzoek zal de nadruk op de drie netwerkstrategieën gelegd worden. In netwerken werken verschillende partijen met elkaar samen om een gezamenlijk doel te bereiken. Dat doel kunnen de partijen op zichzelf niet bereiken en werken om die reden samen in een netwerk. Maar elke partij in het netwerk heeft ook zijn eigen individuele doelen, naast de gezamenlijke doelen van het netwerk. Het gevaar bestaat dat de partijen de individuele doelen boven de gezamenlijke doelen stellen, wat uiteindelijk leidt tot een minder effectief netwerk (Herranz, 2008). De samenwerking in een netwerk is een van de elementen voor het succesvol functioneren van een netwerk.

(15)

15

Herranz (2008) onderscheidt drie netwerkstrategieën. Er wordt onderscheid gemaakt in een bureaucratische strategie, een ondernemende strategie en een oriënterende strategie.

1. Bureaucratische strategie

De bureaucratische strategie wordt vaak gezien bij overheidsnetwerken en wordt vooral gekenmerkt door hiërarchie, procedures en regelgeving.

 De bureaucratische strategie wordt gekenmerkt door een regelgevende orde;

 Bij de bureaucratische strategie is het doel om stabiliteit en verantwoordelijkheid te creëren;  De structuur is sterk gecentraliseerd en één partij heeft vaak de controle, waarbij regels en

procedures gehandhaafd worden;

 Het besluitvormingsproces verloopt via vooraf vastgelegde procedures en is over het algemeen een ‘’top-down’’ benadering;

 Besluiten worden genomen volgens standaard routines en zijn vaak de uitkomst van een programma of onderwerp;

 De informatie-uitwisseling is georganiseerd volgens regelgeving en procedures. 2. Ondernemende strategie

De ondernemende strategie wordt veel gebruikt bij private partijen en wordt vooral gekenmerkt door een focus op winstgevendheid, opportunisme en klantgerichtheid.

 De kenmerken van deze strategie bestaan uit marktgerichtheid, innovatie en efficiëntie;

 Het algemene doel van de ondernemende strategie is het maximaliseren van bepaalde waarden, zoals winst en klanten;

 De structuur is vaak quasi-gecentraliseerd, er wordt gewerkt met verschillende teams of werkgroepen;

 Het besluitvormingsproces is over het algemeen technisch georganiseerd en opportunistisch;  De informatievoorziening en de informatie-uitwisseling is over het algemeen uitgebreid en

systematisch geregeld.

3. Gemeenschappelijke strategie

Tot slot behandeld Herranz (2008) de gemeenschappelijke strategie. Non-profit en publieke organisaties spelen bij deze strategie vaak een grote rol.

 De focus van deze strategie ligt vaak op de gemeenschap en de mensen in deze gemeenschap;  Het doel van de gemeenschappelijke strategie is om een sociale balans te creëren;

 Bij deze strategie is er vaak een gedecentraliseerde structuur, waarbij verschillende belangenverenigingen betrokken zijn bij het netwerk;

 Het besluitvormingsproces en communicatie verschilt vaak per situatie en is een ‘’bottom-up’’ benadering;

 De informatie-uitwisseling is ad-hoc geregeld en verschilt per situatie hoe de informatie wordt gecommuniceerd.

Tijdens het netwerkproces is het belangrijk om een netwerkstrategie te kiezen en de structuur en partnerselectie op deze strategie aan te passen.

(16)

16

2.4 Netwerkstructuur

Kennis and Provan (2007) beschrijven in het artikel ‘’Modes of network governance: Structure, management and effectiveness’’ onder andere drie verschillende netwerkstructuren. In deze paragraaf wordt er dieper ingegaan op deze verschillende netwerkstructuren.

In het artikel worden drie verschillende netwerkstructuren beschreven. Als eerste ‘’Participant-governed networks’’. Deze netwerkvorm wordt bestuurd door de leden van het netwerk zelf. Ten tweede is er de ‘’Lead organization-governed networks’’ waarbij een partij de leiding neemt en alle communicatie verloopt via deze actor. Tot slot is er een ‘’Network administrative organization’’, welke eigenlijk hetzelfde principe hanteert als de ‘’Lead organization-governed networks’’. Het enige verschil is dat een externe organisatie, die buiten het netwerk staat, de coördinatie over het netwerk op zich neemt.

1. Participant-governed network

Deze netwerkvorm is de simpelste en meest voorkomende vorm. Het netwerk wordt beheerd door de deelnemende partijen. Het netwerk kan beheerd worden op een formele manier, waar regelmatig bijeenkomsten worden georganiseerd en afspraken worden gemaakt. Daarnaast kan het op een informele manier beheerd worden, door informele pogingen van actoren om een succes van het netwerk te maken.

Deze netwerkvorm is sterk afhankelijk van de inzet van alle actoren. De actoren zijn zelf verantwoordelijk voor de interne relaties, werkzaamheden en externe relaties met de overheid, klanten en investeerders. In gezondheidsnetwerken, gemeenschappelijke netwerken en grote ondernemingen komt deze netwerkvorm vaak voor (Chaskin et al. 2001 ; Venkatraman en Lee, 2004).

2. Lead organization-governed network

Bij grote netwerken komt het vaak voor dat een partij de leiding neemt over het netwerk. Dan is het een lead organization-governed network. Het komt tevens vaak voor in netwerken waar één zeer grote partij aanwezig is en voor de rest kleinere partijen. Voorbeelden hiervan zijn het Keiretsu model (Gerlach, 1992), modellen uit de Verenigde Staten (Uzzi, 1999) en Europa (Inzerilli, 1990; Laerson, 1995). En tot slot bij een grote filmproductie, waarbij de leidende organisatie een grote filmstudio is (Jones en DeFillippi, 1996).

Het belangrijke verschil met de vorige netwerkvorm is dat alle activiteiten en beslissingen gecoördineerd worden door een actor binnen het netwerk. De leidende actor faciliteert ook de administratie en faciliteert overige zaken waardoor de netwerkdoelen behaald kunnen worden. De kosten hiervan kunnen door de leidende actor gedragen worden, verdeeld worden in het netwerk of extern gefinancierd worden door bijvoorbeeld de overheid.

3. Network administrative model

Tot slot is er het ‘’Network administrative model’’ (NAO), dit model lijkt sterk op het voorgaande model. Er is een centrale actor die de coördinatie heeft, alleen deze actor staat buiten het netwerk. De verschillende actoren communiceren onderling met elkaar en met de centrale actor, waardoor het netwerk gecentraliseerd is. De centrale actor kan een enkel persoon zijn of een organisatie. Over het algemeen komt deze netwerkvorm voor bij grote netwerken, waarbij de coördinatie van het netwerk een aparte taak is.

(17)

17

Daarnaast bespreekt Whelan (2012) in zijn boek ‘’Networks and National Secuirty’’ dat de structuur van een netwerk invloed heeft op de cultuur, het beleid, de technologieën en de relaties binnen een netwerk. Afhankelijk van het soort netwerk, moet er tijdens het netwerkproces een netwerkstructuur gekozen worden die passend is bij de netwerkstrategie. Verder beschrijft Whelan (2012) dat over het algemeen kleine netwerken in een ‘’all-channel network’’ functioneren, omdat het delen van informatie hier gemakkelijker is. In deze structuur zijn alle actoren aan elkaar verbonden. Dit heeft verschillende voordelen voor de communicatie en efficiëntie van het netwerk. In dit geval wordt een hoge mate van efficiëntie bereikt wanneer alle informatie met alle actoren wordt gedeeld. Het ‘’all-channel network’’ is vergelijkbaar met het ‘’participant-governed network’’ van Kennis & Provan (2007).

Tevens behandeld Whelan (2012) dat grote netwerken over het algemeen functioneren als een ‘’hub network’’, waarbij de communicatie via een centrale actor loopt. Een gevaar van deze structuur is dat de centrale actor de relevantie van de aangeleverde informatie niet inziet, het gevolg is dat de informatie wel gedeeld wordt in het netwerk maar niet met juiste relevantie. Wanneer een actor zijn eigen informatie met het hele netwerk kan delen, kan de actor zelf voor de juiste relevantie en urgentie zorgen. Het ‘’hub-network’’ is vergelijkbaar met het ‘’lead organization-governed network’’ van Kennis & Provan (2007).

Niet alle netwerken zijn onder te verdelen in deze twee structuren, het is zelfs mogelijk dat een netwerk twee verschillende structuren heeft. Bijvoorbeeld een werkgroep binnen het veiligheidsnetwerk heeft een verbinding met alle actoren, terwijl een andere werkgroep alleen een verbinding heeft met een centrale actor. Zoals eerder beschreven in dit hoofdstuk is het netwerkproces een doorgaande cyclus, waarbij het netwerk onderhevig kan zijn aan veranderingen. Deze veranderingen kunnen leiden tot een reorganisatie van een netwerk en de keuze voor een andere netwerkstructuur.

Whelan (2012) behandeld tot slot de bijdrage van een netwerkbeleid aan de netwerkstructuur. Het doel van een netwerkbeleid is om controle en structuur aan te brengen in het netwerk. Het netwerkbeleid bevat onder andere procedures en afspraken over de informatie-uitwisseling, de verschillende rollen binnen een netwerk en de verantwoordelijkheden van de netwerkpartners. Binnen bepaalde netwerken is het zelfs onmogelijk om zonder netwerkbeleid te werken, bijvoorbeeld in crisismanagement, waarbij tijdens een calamiteit duidelijke procedures en afspraken moeten zijn in een netwerk.

Een netwerkbeleid heeft een aantal effecten op een netwerk. Het eerste effect zijn procedures voor informatie-uitwisseling tussen de verschillende actoren van een netwerk. De afspraken en procedures verschillen per netwerk en dragen bij aan een goede informatie-uitwisseling, een van de elementen voor het goed functioneren van een netwerk. Ten tweede kan een netwerkbeleid bijdragen aan de beschrijving van rollen en verantwoordelijkheden binnen een netwerk. Veiligheidsnetwerken bestaan uit vele verschillende actoren met verschillende wettelijke bevoegdheden en organisatiedoelen, dit kan leiden tot een conflict binnen het netwerk wanneer er geen netwerkbeleid aanwezig is (Gill, 2006). De verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden is tevens een van de elementen voor het succesvol functioneren van een netwerk.

2.5 Partnerselectie

De partnerselectie is een belangrijk onderdeel van het netwerkproces. Het heeft invloed op het functioneren van het netwerk. Als aanvulling op het netwerkproces van De Man (2004) beschrijft het

(18)

18

kader van Tjemkes en anderen (2012) zes voorwaarden waaraan potentiële netwerkpartners moet voldoen:

1. Het is belangrijk om te kijken of er samenwerking mogelijk is, bijvoorbeeld op basis van de wet- en regelgeving. Is het mogelijk om informatie te delen en dezelfde systemen te gebruiken? 2. De tweede vraag is of er strategische punten zijn die overeenkomen. Komen missies, visies en

doelen van de potentiële partners overeen? Zo niet, hoe ver liggen de strategische punten uit elkaar en zijn deze verschillen te overbruggen?

3. Vervolgens wordt er gekeken naar de organisatiekenmerken. Zijn er overeenkomsten op het gebied van management, informatiesystemen, procedures, routines enzovoort. Hoe meer kenmerken overeenkomen, des te kleiner is het risico op meningsverschillen over belangen, intenties en competenties wanneer het netwerk is gecreëerd.

4. Daarna wordt het operationele gedeelte behandeld. Hierbij is het belangrijk dat er integratie en samenwerking tussen de verschillende partijen mogelijk is.

5. Vervolgens wordt er gekeken naar culturele overeenkomsten. Welke normen en waarden, ideologieën en gewoontes zijn belangrijk in een organisatie? Hoe meer overeenkomsten, hoe groter de bereidheid tot samenwerking.

6. Tot slot wordt er gekeken naar de personen die een organisatie vertegenwoordigen. Wat zijn de persoonlijkheden, achtergronden en ervaringen? Wanneer er goede relaties zijn, gebaseerd op wederzijds vertrouwen, binnen een netwerk, stimuleert dit een leercurve, samenwerking en vertrouwen. Relaties in netwerken wordt in de volgende paragraaf behandeld (Whelan, 2012). De partnerselectie heeft invloed op de cultuur van een netwerk. De netwerkcultuur heeft vervolgens weer effect op het functioneren van een netwerk. Om deze reden is een partnerselectie van groot belang voor een netwerk. Whelan (2012) beschrijft welke normen en waarden, ideologieën en gewoontes belangrijk zijn in een organisatie. Hoe meer overeenkomsten, des te groter de bereidheid tot samenwerking. De cultuur heeft onder andere te maken met de overtuigingen en waarden binnen een netwerk. Elk netwerk ontwikkelt zijn eigen cultuur. De kracht van deze cultuur hangt af van verschillende factoren, zoals de lengte van bestaan en de stabiliteit van het netwerk.

In een veiligheidsnetwerk kunnen over het algemeen twee verschillende soorten netwerkculturen aanwezig zijn, de cultuur van het netwerk als geheel en verschillende subculturen. Wanneer het netwerk effectief wilt functioneren, is het belangrijk dat de verschillende subculturen effectief met elkaar samenwerken en een netwerkcultuur vormen. Echter zullen niet alle netwerken een netwerkcultuur vormen, dit is sterk afhankelijk van de stabiliteit van het netwerk. Over het algemeen draagt een goede partnerselectie volgens de zes voorwaarden van Tjemkes en anderen (2012), sterk leiderschap en goede communicatie bij aan een netwerkcultuur. Afhankelijk van de veranderingen waarmee het netwerk te maken krijgt, wordt de netwerkcultuur sterker of zwakker.

Tot slot beschrijft Whelan (2012) dat een partnerselectie tevens invloed heeft op de relaties binnen een netwerk. Relaties binnen een netwerk bepalen in grote mate de effectiviteit van een netwerk. Over het

(19)

19

algemeen kan er een onderscheid gemaakt worden tussen sociale relaties en relaties tussen organisaties. Sociale relaties zijn de micro fundering van een netwerk, gebaseerd op informele banden en persoonlijke relaties. Sociale relaties zijn de basis van het netwerk en hebben invloed op het functioneren, maar ook de cultuur en de effectiviteit van een netwerk. Daarnaast zijn netwerken effectiever als er een hoge mate van persoonlijk vertrouwen is, dit zorgt weer voor goede persoonlijke relaties (Whelan, 2012) (Wijnveld & van der Aa, 2015). Daarnaast zijn relaties tussen organisaties gebaseerd op formele relaties, waarbij procedures en beleid centraal staan. Het zijn over het algemeen de persoonlijke relaties die een netwerk vormen en invloed hebben op het functioneren van een netwerk. Mede om deze reden is stap vier van het netwerkproces, de partnerselectie, van groot belang voor het gehele functioneren van een veiligheidsnetwerk (Whelan, 2012).

Het functioneren van een veiligheidsnetwerk kan in de voorbereiding, voordat het netwerk operationeel is, al beïnvloed worden. Dit betekent dat er een netwerkstrategie moet worden gekozen die past bij de verschillende potentiële netwerkpartners. Daarnaast moet er een structuur gekozen worden die in overeenstemming is met de netwerkstrategie en het netwerk. Tot slot moet de partnerselectie in acht nemen dat de partners overeenkomsten vertonen op het gebied van cultuur, het beleid en de onderlinge relaties van het netwerk. De partnerselectie moet in het geheel van de strategie en de structuur van het veiligheidsnetwerk passen.

(20)

20

Hoofdstuk 3:

Methodologie

Zoals in de voorgaande hoofdstukken duidelijk werd focust dit onderzoek zich na aanleiding van het theoretisch kader op de invloed van de netwerkstrategie, netwerkstructuur en partnerselectie op het functioneren van een veiligheidsnetwerk rondom twee grootschalige evenementen in Nederland. Dit hoofdstuk is een vervolg op het theoretisch kader, in dit hoofdstuk wordt de methodologie van het onderzoek behandeld. De eerste paragraaf behandelt de onderzoeksstrategie van dit onderzoek (3.1), vervolgens wordt het onderzoeksdesign besproken (3.2). In de volgende paragraaf wordt de datavergaring uiteengezet (3.3) en wordt de operationalisatie van de concepten overzichtelijk weergegeven in verschillende tabellen (3.4). Tot slot worden de beperkingen van het onderzoek besproken (3.5).

3.1 Onderzoeksstrategie

De laatste tien jaar zijn veiligheidspartners gaan samenwerken in veiligheidsnetwerken om risico’s, gevaren en crisissen zo goed mogelijk op te lossen. Het doel van de veiligheidsnetwerken is om persoonlijke en gemeenschappelijke doelen op veiligheidsgebied te bereiken. Er is weinig empirisch onderzoek over het functioneren van veiligheidsnetwerken en de invloed van de drie gekozen concepten. Er is gekozen voor evenementen in Nederland, omdat Nederland vaak wordt gezien als het ‘ideale’ land op het gebied van crisismanagement. Het creëren van veiligheidsregio’s wordt als uniek gezien in Europa (Wijkhuijs & Van Duin, 2013).

De onderzoeksstrategie van dit onderzoek is triangulatie. Triangulatie houdt in dat dataverzamelingsmethoden worden gecombineerd in één onderzoeksopzet. Het verhoogt de geldigheid van onderzoeksresultaten. In dit geval zijn een literatuurstudie, een documentenanalyse en diepte-interviews gecombineerd. Deze combinatie van datavergaring heeft als gevolg dat er een betere beantwoording van de onderzoeksvragen mogelijk is.

Het onderzoek en de gebruikte onderzoeksstrategie legt de focus op de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie van een veiligheidsnetwerk. De onderzoeksstrategie bestaat uit een literatuuronderzoek, een documentenanalyse en diepte-interviews. In dit onderzoek staat het functioneren van veiligheidsnetwerken en de invloed van de drie concepten op het functioneren centraal. Dit kan als volgt samengevat worden: de netwerkstrategie, netwerkstructuur en de partnerselectie kunnen het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens grootschalige evenementen beïnvloeden. Figuur 2 geeft het bovenstaande schematisch weer.

Figuur 2: Conceptueel model Netwerkstrategie

Partnerselectie

Netwerkstructuur Functioneren

(21)

21

3.2 Onderzoeksdesign

Het onderzoeksdesign van dit onderzoek bestaat uit twee vergelijkbare casestudies in Nederland (Yin, 2003). Het doel is om kwalitatieve data van verschillende onderzoeksrapporten met elkaar te vergelijken en de verschillende concepten aan deze casussen te toetsen, aangevuld met interviews met verschillende betrokken netwerkpartners. Het betreft dus een kwalitatieve studie. De twee casestudies betreffen beiden een grootschalig evenement in Nederland, waarvoor een evenementenvergunning is aangevraagd. Het verschil in de casestudies is het feit dat één evenement met calamiteiten te maken heeft gehad en een evenement zonder calamiteiten is verlopen.

De literatuur beschrijft dat er verschillende soorten casestudies zijn, bijvoorbeeld de vier typen van Yin (2003). Dit model maakt een onderscheid tussen ‘’single-case’’ en ‘’multiple-casedesign’’. In dit onderzoek is er gekozen voor een ‘’multiple-casedesign’’. Dit onderzoeksdesign bevat een context, meerdere casussen en meerdere onderzoekseenheden. De reden voor deze keuze is het feit dat de verschillende casussen gemakkelijker met elkaar te vergelijken zijn.

Ten eerste is de context van dit onderzoek in Nederland. De reden voor deze gekozen context is voldoende en toegankelijke informatie. Daarnaast is het een westers land, is er een taalvoordeel en de situatie op het gebied van veiligheidsnetwerken is stabiel en daardoor mogelijk om te onderzoeken. Ten tweede is het onderwerp het functioneren van veiligheidsnetwerken. Er wordt in dit onderzoek specifiek gekeken naar het functioneren van veiligheidsnetwerken tijdens twee grootschalige evenementen in Nederland. De focus ligt op het functioneren van veiligheidsnetwerk en de invloed van de drie concepten op het functioneren.

Tot slot de verschillende casussen van dit onderzoek. Er is specifiek gekozen om een ‘’multiple-casedesign’’ te hanteren voor dit onderzoek. De reden hiervoor is dat het gemakkelijker is om een vergelijking te maken tussen de verschillende cases, deze vergelijking kan eventuele overeenkomsten of verschillen aantonen in het functioneren van veiligheidsnetwerken. Daarnaast kan er dieper op de verschillende cases worden ingegaan en het zorgt ervoor dat er een gedetailleerd onderzoek wordt uitgevoerd (Punch, 2006).

De twee cases bestaan uit twee verschillende evenementen die in Nederland zijn georganiseerd, waarvan één evenement met grootschalige calamiteiten te maken heeft gehad en één evenement heeft geen calamiteiten ervaren. Het evenement dat met calamiteiten te maken heeft gehad is Veronica Sunset Grooves in Hoek van Holland. De UEFA-cupfinale in Eindhoven is het evenement dat rustig en zonder calamiteiten is verlopen. De reden dat er voor deze twee casussen is gekozen, is het feit dat voor beide evenementen een evenementenvergunning is aangevraagd. Daarnaast betreft het beide evenementen die gratis en open toegankelijk waren voor elke bezoeker, dat betekent dat er geen kaartverkoop is voor het evenement. Voor de UEFA-cupfinale in Eindhoven moest een kaartje voor de voetbalwedstrijd gekocht worden, de festiviteiten rondom de wedstrijd waren vrij toegankelijk. Tot slot zijn het grootschalige publieksevenementen, waar grote mensenmassa’s op afkomen. Deze mensenmassa’s brengen risico’s en uitdagingen voor het veiligheidsnetwerk met zich mee. In figuur drie worden de evenementen in een tabel weergegeven.

(22)

22

Evenement Met calamiteiten Zonder calamiteiten

Veronica Sunset Grooves



UEFA-cup finale Eindhoven



Figuur 3: Overzicht evenementen

3.3 Datavergaring

De onderzoeksmethoden van dit onderzoek zijn het analyseren van documenten om kwalitatieve data te verzamelen en een literatuurstudie. Om de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en partnerselectie op het functioneren van een veiligheidsnetwerk te bepalen wordt dit aangevuld met interviews met betrokken netwerkpartners van het veiligheidsnetwerk. In het algemeen bestaat de datavergaring dus uit een documentenanalyse, literatuurstudie en aanvullende interviews met direct betrokkenen van de twee casussen.

De analyse van de documenten is specifiek gefocust op openbare onderzoeksrapporten gerelateerd aan de twee verschillende evenementen. Daarnaast worden er nieuwsberichten en vergelijkbare papers geanalyseerd die betrekking hebben op de twee casussen. Het doel van de documentenanalyse is om data te vergaren over de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie op het functioneren van het veiligheidsnetwerk. Om de documentenanalyse gestructureerd uit te voeren, wordt de analyse uitgevoerd met behulp van de geoperationaliseerde aspecten uit paragraaf 3.4. Elk van de drie concepten heeft een aantal variabelen, deze variabelen hebben vervolgens een aantal geoperationaliseerde aspecten. Deze geoperationaliseerde aspecten uit de theorie zijn vervolgens opgezocht in de verschillende documenten, dit wordt ook wel deductieve codering genoemd. Deductieve codering betekent dat er geredeneerd en gecodeerd wordt vanuit het theoretisch kader. Figuur 4 geeft een overzicht van de meest belangrijke geselecteerde documenten die betrekking hebben op de twee evenementen, nieuwsberichten en overige papers worden hierin niet weergegeven. De reden dat er voor deze documenten is gekozen, is het feit dat er een gedetailleerde en diepgaande analyse van de twee evenementen wordt uitgevoerd. Deze gedetailleerde en diepgaande analyse geeft veel waardevolle informatie over het functioneren van de veiligheidsnetwerken. Het document ‘’Strandrellen in Hoek van Holland’’ is een document dat een verdiepend onderzoek uitvoert naar de calamiteiten tijdens Veronica Sunset Grooves in 2009. Het onderzoek werd uitgevoerd door het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement en Bureau Beke. ‘’ Het onderzoek bestrijkt ten eerste een reconstructie van het optreden van politie, justitie, gemeente, hulpdiensten en particuliere organisaties voor, tijdens en na het evenement Veronica Sunset Grooves – met inbegrip van de gang van zaken tijdens de ongeregeldheden op het evenemententerrein op zaterdagvond. Ten tweede omvat het onderzoek het formuleren van bevindingen, conclusies en aanbevelingen gericht op het voorkomen van ordeverstoringen en andere onveilige situaties bij toekomstige evenementen in Rotterdam’’ (Muller, Rosenthal, Zannoni, Schaap, 2009, p.7). De onderzoekscommissie bestond uit vijf onderzoekers. Onder andere Prof. Mr. Dr. E.R. Muller, de heer Muller is hoogleraar Veiligheid en Recht aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden en vicevoorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Hij heeft vele publicaties en nevenfuncties op het gebied van veiligheid. Prof. Dr. U. Rosenthal is voormalig minister van buitenlandse zaken en hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is Drs. M. Zannoni lid van de directie van het COT. Hij adviseert bestuurders en directies voor, tijdens en na crises en rond complexe veiligheidsvraagstukken. Binnen het veiligheids- en

(23)

23

crisismanagement domein is hij gespecialiseerd in strategisch management, politiek-bestuurlijke aspecten en de nafase. Dr. H. Ferwerda is criminoloog, politieonderzoeker en directeur van Bureau Beke. Sinds 1986 publiceert en adviseert hij op diverse terreinen van de criminaliteit, het veiligheidsbeleid en de strafrechtsketen. Tot slot is Drs. S.D. Schaap strategisch adviseur en trainer bij het Event Safety Institute.

Het document ‘’De UEFA-cup finale in Eindhoven’’ betreft ook een evaluatiedocument omtrent de UEFA-cup finale van 2006 in Eindhoven. Het enige verschil met de andere casus is dat de onderzoekscommissie in een eerder stadium betrokken is, vanaf de voorbereiding, bij de evaluatie van het veiligheidsnetwerk. Het onderzoek werd tevens uitgevoerd door het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. ‘’Het COT heeft in de voorbereidingen deelgenomen aan vergaderingen van de stuurgroep, de projectgroep en de werkgroep Openbare Orde en Veiligheid. Ze hebben zo kennis kunnen nemen van de gang van zaken. Daarnaast hebben ze interviews afgenomen. Op de wedstrijddag hebben ze, met vijf onderzoekers, in Eindhoven geobserveerd. Ze hebben ook straatgesprekken gevoerd met fans van Sevilla en Middlesborough’’ (Torre, Cachet, Dijk, Schaap, 2006). De onderzoekscommissie bestond onder andere uit E. Cachet en Drs. L. Schaap, beide werkzaam bij de Erasmus Universiteit te Rotterdam.

Document Veronica Sunset

Grooves

UEFA-cup finale Eindhoven Strandrellen in Hoek van Holland



De UEFA-cup finale in Eindhoven



Figuur 4: Overzicht documenten verdeeld over de twee casussen

Om kennis te vergaren over de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie op het functioneren van de veiligheidsnetwerken worden er interviews afgenomen met personen van de twee voormalige veiligheidsnetwerken. Deze interviews zijn opgesteld vanuit de drie concepten in relatie met het functioneren van het veiligheidsnetwerk en de geoperationaliseerde aspecten. De interviews zijn ook daadwerkelijk onderverdeeld in de drie concepten, de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie. Dit onderzoek maakt gebruik van semigestructureerde interviews. Deze methode wordt vaak gebruikt bij casestudies en zorgt voor diepgaande informatie van ervaren respondenten. Om de interviews te structureren worden er topic lijsten opgesteld. Deze topiclijsten omvatten de drie concepten en de verschillende bijbehorende variabelen. De respondenten betreffen allen ervaren personen in het veiligheidsnetwerk rondom één van de twee evenementen. Alle respondenten waren bij het veiligheidsnetwerk betrokken of bij het onderzoek over het veiligheidsnetwerk betrokken. Figuur 5 geeft een overzicht van de respondenten en de casussen.

Respondent Veronica Sunset

Grooves

UEFA-cup finale Eindhoven De heer Ferwerda (Bureau Beke)



De heer Vos (Gemeente Eindhoven)



De heer Wijnveld (PSV Eindhoven)



De heer van der Aa ( Politie Eindhoven)



(24)

24

Voor dit onderzoek zijn er vier diepte-interviews afgenomen. Dr. H. Ferwerda is criminoloog, politieonderzoeker en directeur van Bureau Beke. Sinds 1986 publiceert en adviseert hij op diverse terreinen van de criminaliteit, het veiligheidsbeleid en de strafrechtsketen. De heer Ferwerda was betrokken bij het onderzoek rondom de calamiteiten tijdens Veronica Sunset Grooves in 2009. De heer Vos was vanuit de Gemeente Eindhoven betrokken bij het veiligheidsnetwerk rondom de UEFA-cup finale in 2006. De heer Wijnveld is meer dan 11 jaar werkzaam geweest in diverse functies binnen de politie voordat hij in 2002 in dienst trad bij PSV Eindhoven. Als manager van het Philips stadion was hij verantwoordelijk (tot 2012) voor de totale stadionexploitatie inclusief het geheel aan processen rondom wedstrijden, het gehele veiligheidsmanagement, het facility management, vastgoedbeheer en (stadion) evenementen. Hij heeft veel ervaring in de opzet en aansturing van grootschalige evenementen (waaronder stadionconcerten), werd onderdeel van een groot internationaal netwerk en ontwikkelde samen met toonaangevende bedrijven diverse innovaties op het gebied van veiligheid en crowd management. De heer Wijnveld is ook betrokken bij de Expertgroep Voetbal & Veiligheid van het Ministerie van BiZa, de klankbordgroep Veiligheid van de KNVB en diverse onderzoekscommissies binnen voetbal en veiligheid (Crowdprofessionals, 2012). Tot slot is de heer van der Aa als politiechef jarenlang verantwoordelijk geweest binnen de voormalige politieregio Brabant Zuidoost voor de werkgebieden voetbal en grootschalige evenementen. Hij heeft uitgebreide (internationale) ervaring opgedaan met multidisciplinair optreden vanuit de politie op het gebied van voetbal en evenementen (Crowdprofessionals, 2012).

De documentenanalyse en interviews werden gebruikt om gedetailleerde informatie te verkrijgen over de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie op het functioneren van de twee veiligheidsnetwerken. De operationalisatie (3.4) gaat dieper in op deze drie concepten, de bijbehorende variabelen en de geoperationaliseerde aspecten.

3.4 Operationalisatie

Om de invloed van de netwerkstrategie, de netwerkstructuur en de partnerselectie op het functioneren van de verschillende casussen in dit onderzoek te analyseren is een operationalisatie van de concepten vereist. De onderstaande tabellen geven de operationalisatie van het functioneren van een veiligheidsnetwerk en de drie concepten weer.

De eerste tabel operationaliseert het functioneren van veiligheidsnetwerken, hetgeen dat centraal staat in dit onderzoek. De focus voor dit onderzoek zal vooral liggen op de samenwerking in het netwerk en het behalen van de gemeenschappelijke doelen.

Concepten Aspecten Indicatoren

1. Functioneren

I. Samenwerking I. Het richten van de inspanningen van de netwerkpartners op het

gemeenschappelijke netwerkdoel.

(25)

25

II. Behalen

gemeenschappelijke doelen

II. Een collectieve gewenste situatie die

gemeenschappelijk behaald dient te worden.

III. Verdeling van taken en verantwoordelijkheden

III. Een verdeling van

arbeidsverrichtingen in het kader van de netwerkpartner en de bijbehorende verplichting en aansprakelijkheid jegens het veiligheidsnetwerk. IV. Goede communicatie IV. Een actief proces waarbij

informatie wordt uitgewisseld tussen de personen en organisaties in het veiligheidsnetwerk teneinde het gemeenschappelijke netwerkdoel te behalen.

V. Minder bureaucratie V. Het verminderen van traagheid, starheid en de

hoeveelheid regels in een veiligheidsnetwerk. Figuur 6: Operationalisatie functioneren veiligheidsnetwerken

(26)

26

De onderstaande tabel operationaliseert het eerste concept, de netwerkstrategie. De operationalisatie focust zich op de drie strategieën van Herranz (2008) uit het theoretisch kader; de bureaucratische strategie, de ondernemende strategie en de gemeenschappelijke strategie. De variabele worden vertaald in verschillen aspecten en de aspecten worden geoperationaliseerd in indicatoren.

Concepten Variabele Aspecten Indicatoren

2. Netwerkstrategie 2.1 Bureaucratische netwerkstrategie I. Centraal georganiseerd met één centrale actor

I. Een van de netwerkpartners is de centrale actor en heeft de coördinatie over het netwerk.

II. Hiërarchie II. Het veiligheidsnetwerk is gestructureerd in een bepaalde rangorde, waarbij de partners verschillend zijn in de

bevoegdheden en beslissingen.

III. Procedures III. Een reeks instructies die bekend zijn in het netwerk.

IV. Regelgeving IV. Regels en voorschriften die van kracht zijn in het netwerk.

V. Top-down benadering

V. Verandering (besluiten en initiatieven) worden gestart bij de centrale actor van het veiligheidsnetwerk.

2.2 Ondernemende netwerkstrategie

I. Focus op

winstgevendheid

I. De focus van het netwerk ligt op de winstgevendheid van het netwerk, het positieve verschil tussen kosten en opbrengsten en het realiseren van een kostenbesparing.

II. Focus op innovatie II. De focus van het netwerk ligt op activiteiten die gericht zijn op vernieuwing in het netwerk.

(27)

27

III. Focus op efficiëntie

III. Het netwerk richt zich op het zo efficiënt mogelijk uitvoeren van de activiteiten, waarin het gebruik van bepaalde

(gezamenlijke) middelen om een doel te bereiken centraal staat. IV. Marktgerichtheid IV. Het netwerk richt zich op

partijen die een rol spelen in de markt van het netwerk.

V. Uitgebreide informatie-uitwisseling

V. Binnen het netwerk wordt er veelvuldig informatie

uitgewisseld via verschillende kanalen. 2.3 Gemeenschappelijke netwerkstrategie I. Decentraal georganiseerd

I. De bevoegdheden binnen een netwerk zijn verdeeld over verschillende netwerkpartners.

II. Bottom-up benadering

II. Verandering (besluiten en initiatieven) worden gestart op operationeel niveau van het veiligheidsnetwerk.

III. Besluitvormings-proces

situationeel

III. Het besluitvormingsproces is per situatie verschillend.

IV. Democratisch georganiseerd

IV. Elke netwerkpartner heeft een gelijke inbreng in het

veiligheidsnetwerk.