PROEFSTATION VOOR DE AKKER- EN WEIDEBOUW WAGENINGEN G e s t e n c i l d e V e r s l a g e n v a n I n t e r p r o v i n c i a l e P r o e v e n N r . 141 (1970)
ONDERZOEK NAAR DE KOPER- EN KOBALTTOESTAND VAN GRASLAND
V e r s l a g v a n de i n t e r p r o v i n c i a l e p r o e v e n 1966 t / m 1968( S e r i e 74)
door
D r . i r . K. W. Smilde
INHOUDSOPGAVE
I. Inleiding
II. A l g e m e n e g e g e v e n s
III. R e s u l t a t e n g r o n d - en g e w a s o n d e r z o e k p e r proefveld IV. Het k o p e r g e h a l t e van de grond en de m e t h o d e van
voor-behandeling van de g r o n d m o n s t e r s V. De z i n k - en l o o d g e h a l t e n van het g r a s VI. Samenvatting en c o n c l u s i e s
5
-I. INLEIDING
In f e b r u a r i 1966 w e r d , in s a m e n w e r k i n g m e t het Instituut v o o r B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , door elk van de t o e n m a l i g e R i j k s l a n d b o u w c o n s u l e n t s c h a p pen Midden, Z. O. en N. O. N o o r d B r a b a n t en N o o r d L i m b u r g e e n k o p e r -kobaltproefveld op g r a s l a n d aangelegd. Doel w a s na t e gaan in welke m a t e de k o p e r en k o b a l t t o e s t a n d van de zuidelijke z a n d g r o n d e n kan w o r d e n v e r -b e t e r d door toediening van k o p e r - en k o -b a l t m est stoffen* (gift i n e e n s ) , c. q. k o p e r - en kobalthoudende (meng)meststoffen** (gedeelde giften).
De s p e c i a l i s t e n (bodem) van de consulent s c h a p p e n , r e s p . de h e r e n Van d e r Veeken, J o r i s s e n , L i m b e e k en C l e r x v e r r i c h t t e n b e m o n s t e r i n g e n op de proefvelden en v e r z a m e l d e n (bewerkten) de gegevens v a n g r o n d - en g e w a s o n d e r z o e k . Van de proefvelden in Midden en N. O . N o o r d
B r a b a n t i s r e e d s een v e r s l a g v e r s c h e n e n . In dit r a p p o r t w o r d e n de r e s u l -t a -t e n van alle proefvelden s a m e n v a -t -t e n d b e s p r o k e n .
* Een k o p e r m e s t s t o f m o e t m i n s t e n s 1, 0, een k o p e r h o u d e n d e m e s t s t o f m i n s t e n s 0 , 3 % Cu b e v a t t e n .
** Een k o b a l t m e s t s t o f m o e t m i n s t e n s 0 , 1 , een kobalthoudende m e s t s t o f m i n s t e n s 0, 02 % Co b e v a t t e n .
6
-II. A L G E M E N E GEGEVENS
Alle proefvelden b e s t o n d e n uit 27 veldjes van 7 x 7 m m e t de volgende behandelingen in drievoud (giften i n k g / h a ) :
1. 0 Cu, 0 Co (in zesvoud)
2. In 1966: 1, 8 Cu, 0, 137 Co a l s d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK (0, 29 % Cu; 0, 022 % Co) In 1967: 1,8 Cu, 0, 114 Co a l s d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK (0, 19 % Cu; 0,012 % Co) 3. A l s 2, m a a r dubbele h o e v e e l h e d e n 4. In 1966: 3,6 Cu a l s k o p e r s u l f a a t (25 % Cu); 0,236 Co a l s k o b a l t s u l -faat (21 % Co) 5. Als 4 , m a a r dubbele h o e v e e l h e d e n 6. In 1966: 3 , 6 Cu, 0,236 Co a l s k o p e r s l a k k e n b l o e m ( 1 , 4 2 % Cu; 0 , 0 9 3 % Co; 1,7 % Zn; 0, 19 % Pb) 7. A l s 6, m a a r dubbele h o e v e e l h e d e n 8. In I 9 6 6 : 3,6 Cu, 0, 128 Co a l s k o p e r m a g n e s i u m m e s t s t o f " S p o r u m i x A " ( 1 , 4 % Cu; 0 , 0 5 % Co) In 1967: 3,6 Cu, 0, 120 Co a l s k o p e r m a g n e s i u m m e s t s t o f "Sporumix A " ( 1 , 2 % Cu; 0 , 0 4 % C o ) . De b e h a n d e l i n g e n 2, 4 en 6 e n e r z i j d s en 3, 5 en 7 a n d e r z i j d s s t e m m e n (nagenoeg) m e t e l k a a r o v e r e e n t. a. v. de t o t a l e k o p e r - en kobaltgiften. Ob-j e c t 8 c o r r e s p o n d e e r t m e t de obOb-jecten 3, 5 en 7 t. a. v. de t o t a l e kopergift
en m e t de objecten 2, 4 en 6 t. a. v. de t o t a l e kobaltgift.
Alle veldjes ontvingen evenveel stikstof, fosfaat, k a l i en m a g n e s i u m , volgens o n d e r s t a a n d s c h e m a (giften in k g / h a ) : Object 1. 1966 1967 2. 1966 1967 3. 1966 1967 N NPK 9 9 * 162** 199* 324** k a s 199 324 100 162 P2 ° 5 NPK 5 0 * 50** 9 9 * 100** s u p 99 100 4 9 50 K20 NPK 5 0 * 52** 9 9 * 104** K-40 99 104 49 52 MgO NPK 2 2 * 25** 4 4 * 5 1 * * k i e s 64 75 42 50 20 24 4 . 5. 6. 7. 8. a l s 1 a l s 1 a l s 1 a l s 1
J
1966 1967 a l s 1 a l s 1 a l s 1 a l s 1 a l s 1 64 Sp. A*** a l s 1 75 Sp. A * D e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK (16 % N; 8 % P205; 8 % K20 ; 3 , 6 % MgO) ** D e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK ( 1 7 , 1 % N; 5 , 3 % P 2 O 5 ; 5 , 5 % K20 ; 2 , 7 % MgO) *** S p o r u m i x A (25 % MgO)Koper- en kobalt sulfaat en koperslakkenbloem werden eenmaal, bij de aanleg van de proefvelden (februari 1966), toegediend. Fosfaat, kali en magnesium, voor zover niet als mengmeststof gegeven, werden evenals
"Sporumix A" ieder jaar in m a a r t / a p r i l , tegelijk met de e e r s t e stikstofbe-mesting, toegediend. De mengmeststof deltakorrel granumix, eventueel aangevuld met kalkammonsalpeter, werd ieder j a a r in drie tot vier keer toegediend. Op geen van de proefvelden werd bemest met stalmest, dunne mest of gier.
Grondonderzoek
Bij de aanleg van de proefvelden (februari 1966) en in het najaar van 1967 werden per object grondmonsters genomen in de lagen 0-2^ en 2f-5 cm, voor onderzoek op koper en kobalt. In het najaar van 1966 en 1968 vond grondonderzoek per veldje plaats. In februari 1967 werden in de laag 0-5 cm monsters genomen op de veldjes bemest met koper sulfaat en koper-slakkenbloem (hoogste gift) voor onderzoek op koper. In dit onderzoek werd nagegaan of bij de voorbehandeling van de monsters (uitzeven van wortel-resten) ook aangehecht koper verloren gaat.
Gewasonderzoek
Van de eerste en laatste snede werden bij 10 cm lengte gewasmonsters genomen voor onderzoek op koper en stikstof. In 1966 en 1968 geschiedde de bemonstering per veldje, in 1967 per object. Bovendien werd in enkele monsters van de onbehandelde en de met koperslakkenbloem bemeste veld-jes het lood- en zinkgehalte bepaald. In het vroege voorjaar van 1967 en
1968 werden op de onbehandelde veldjes, vóór de grasgroei begon, mon-sters genomen voor onderzoek op lood. Dit laatste geschiedde naar aanlei-ding van Engelse gegevens over hoge loodgehalten in gras tijdens de winter. MB 723 - Zundert Leemhoudende zandgrond. Gegevens grondonderzoek bij aanleg (laag 0-5 cm): pH-KCl 6 , 0 , 9,4 % organische stof, P-Al 68, K-HC1 26, CU-HNO3 1,8 (dpm), Co-azijnzuur 0,09 (dpm).
Data bemonstering grond: I / 2 / 6 6 , H / l l / 6 6 , l 6 / l l / 6 7 , 31/10/68. Data bemonstering gewas: 2/5/66, 21/9/66, 26/4/67, 13/9/67, 3/5/68,
27/9/68.
OB 3789 - Veldhoven Zandgrond. Gegevens grondonderzoek bij aanleg (laag 0-5 cm): pH-KCl 6 , 3 , 4, 1 % organische stof, P-Al 50, K-HC1 9, CU-HNO3 1,5 (dpm), Co-azijnzuur 0,38 (dpm).
Data bemonstering grond: I 7 / 2 / 6 6 , 2 0 / l / 6 7 , 22/12/67, 23/12/68.
Data bemonstering gewas: 2/6/66, 3 / l l / 6 6 , 2 3 / 5 / 6 7 , 8/10/67, 21/5/68, 16/10/68.
NOB-1041 - Loosbroek Humeuze zandgrond. Gegevens grondonderzoek bij aanleg (laag 0-5 cm): pH-KCl 5 , 6 , 5 , 2 % organische stof, P-Al 38, K-HC1
12, CU-HNO3 2,0 (dpm), Co-azijnzuur 0,05 (dpm).
Data bemonstering grond: 3/2/66, 1 3 / l o / 6 6 , 17/10/67, 25/9/68.
Data bemonstering gewas: 25/4/66, 13/9/66, 5/5/67, 17/10/67, 29/4/68, 25/9/68.
NL 885 - Meijel Zandgrond (in 1954 ontgonnen veen, bezand met 30 cm zand). Gegevens grondonderzoek bij aanleg (laag 0-5 cm): pH-KCl 6,4, 6,8 % organische stof, P-Al 154, K-HC1 15, CU-HNO3 1,3 (dpm), Co-azijnzuur 0, 02 (dpm).
Data bemonstering grond: 15/2/66, 7/12/66, 2 8 / 9 / 6 7 .
Data bemonstering gewas: 8/5/66, 20/9/66, 8/5/67, 2 8 / 9 / 6 7 , 9 / 5 / 6 8 . Doordat het grasland plotseling door de proefveldhouder werd gescheurd, konden de bemonsteringen in het najaar van 1968 helaas niet plaatsvinden.
III. RESULTATEN GROND- EN GEWASONDERZOEK P E R P R O E F V E L D MB 723
G r o n d o n d e r z o e k
De r e s u l t a t e n van het g r o n d o n d e r z o e k op k o p e r zijn w e e r g e g e v e n in fig. 1. A l l e m e s t s t o f f e n hebben h e t k o p e r g e h a l t e van de grond in de laag 0 - 2 , 5 c m s t e r k v e r h o o g d . De k o p e r g e h a l t e n w a r e n in 1967 h o g e r dan in 1966. Op de d e l t a k o r r e l g r a n u m i x en " S p o r u m i x A " veldjes w a s de stijging van het k o p e r g e h a l t e het s t e r k s t , h e t g e e n een l o g i s c h gevolg i s van de s p r e i -ding d e r meststofgiften o v e r de j a r e n 1966 en 1967. Ook op de veldjes die de b e m e s t i n g i n e e n s ontvingen (kopersulfaat en k o p e r s l a k k e n b l o e m ) w e r d e c h t e r een kleine stijging gevonden. Een v e r k l a r i n g h i e r v o o r w o r d t l a t e r gegeven (blz. 1 9 ) . Blijkens het g r o n d o n d e r z o e k van o k t o b e r 1968 t r a d d a a r -na een s t e r k e daling op.
Bij v e r g e l i j k i n g v a n de w e r k i n g d e r v e r s c h i l l e n d e m e s t s t o f f e n m o e t rekening w o r d e n gehouden m e t de h o e v e e l h e d e n k o p e r , die op h e t t i j d s t i p van b e m o n s t e r i n g in t o t a a l zijn toegediend. De v e r s c h i l l e n t u s s e n de m e s t stoffen blijken dan k l e i n t e zijn. D e l t a k o r r e l g r a n u m i x v e r h o o g d e het k o p e r -gehalte v a n de g r o n d in h e t a l g e m e e n i e t s m e e r dan de a n d e r e m e s t s t o f f e n , v o o r a l bij de h o o g s t e gift. Koper s l a k k e n b l o e m bleef in w e r k i n g m e e s t a l i e t s t e n a c h t e r bij k o p e r s u l f a a t .
De stijging van h e t k o p e r g e h a l t e van de g r o n d in de laag 2, 5-5 cm w a s aanvankelijk z e e r k l e i n , m a a r n a m in volgende j a r e n t o e . Bij de l a a t s t e b e -m o n s t e r i n g (oktober 1968) b e d r o e g e n de k o p e r g e h a l t e n o n g e v e e r de helft v a n die in de laag 0 - 2 , 5 c m , b e h a l v e op de d e l t a k o r r e l g r a n u m i x en "Spo-r u m i x A " v e l d j e s w a a "Spo-r de toediening van de m e s t s t o f t e n dele l a t e "Spo-r heeft p l a a t s g e v o n d e n . De v e r t i k a l e v e r p l a a t s i n g v a n k o p e r in de g r o n d , s a m e n -gaand m e t een daling van de k o p e r g e h a l t e n in de laag, 0-2,5 c m , g e s c h i e d t dus ( z e e r ) l a n g z a a m .
Indien geen rekening w o r d t gehouden m e t v e r s c h i l l e n in volumegewicht en eventuele b e m o n s t e r i n g s f o u t e n , kan uit de k o p e r g e h a l t e n in de lagen 0 2 , 5 en 2 , 5 5 c m een g e m i d d e l d e w a a r d e w o r d e n b e r e k e n d v o o r het k o p e r g e h a l t e in d e , n o r m a l i t e r t e b e m o n s t e r e n , l a a g 05 c m . Volgens het g r o n d -o n d e r z -o e k van n -o v e m b e r 1967 blijkt dan dat 3 , 6 kg C u / h a j u i s t v-old-oende i s g e w e e s t o m h e t k o p e r g e h a l t e van de grond op h e t volgens de a d v i e s b a s i s g e -w e n s t e niveau van 5 dpm t e b r e n g e n . D e z e t o e s t a n d bleef e c h t e r niet lang
g ehandhaaf d.
De r e s u l t a t e n van het g r o n d o n d e r z o e k op kobalt zijn w e e r g e g e v e n in fig. 2. A l l e m e s t s t o f f e n v e r h o o g d e n het k o b a l t g e h a l t e van de grond in de l a a g 0 - 2 , 5 c m s t e r k . Op de d e l t a k o r r e l g r a n u m i x en " S p o r u m i x A" v e l d j e s w e r d e n in 1967 duidelijk h o g e r e k o b a l t g e h a l t e n v e r k r e g e n dan in 1966, h e t -geen een gevolg i s van de g e d e e l d e m e s t stof gift en. Dit w a s niet het geval op de v e l d j e s b e m e s t m e t k o p e r s l a k k e n b l o e m (op de k o p e r s u l f a a t veldjes i s h e t k o b a l t g e h a l t e in n o v e m b e r 1966 niet b e p a a l d ) . Bij h e t volgende g r o n d
-o n d e r z -o e k (-okt-ober 1968) b l e e k h e t k -o b a l t g e h a l t e -op v r i j w e l a l l e veldjes t e zijn g e d a a l d .
Bij gelijke (in t o t a a l toegediende) h o e v e e l h e d e n kobalt v e r h o o g d e k o p e r -s l a k k e n b l o e m h e t k o b a l t g e h a l t e van de grond (aanzienlijk) m e e r dan de a n d e r e m e s t s t o f f e n . De w e r k i n g v a n kobaltsulfaat l i e t t e w e n s e n o v e r , v o o r a l bij de h o o g s t e gift; de o v e r i g e v e r s c h i l l e n w a r e n k l e i n .
Het k o b a l t g e h a l t e van de grond in de laag 2, 5-5 c m steeg e e r s t z e e r weinig, m a a r n a m in volgende j a r e n t o e . Bij het l a a t s t e g r o n d o n d e r z o e k w a r e n de k o b a l t g e h a l t e n tot o n g e v e e r de helft v a n die in de laag 0 2 , 5 c m g e -s t e g e n , b e h a l v e op de d e l t a k o r x e l g r a n u m i x v e l d j e -s w a a r d e m e -s t -s t o f t e n dele l a t e r w e r d t o e g e d i e n d .
1.8 3.6 3.6 3,6 3.6 7,2 7,2 1.8 3,6 3.6 NPK ksf ksb NPK SpA ksf ksb laag 2,5 - 5cm • x - o-— • 1 - 2 - 1 9 6 6 ( b i j aanleg) — x 11-11 -1966 •—b 16-1) -1967 — A 31-10-1968 . A , / "O _L J_ J_ J kg Cu/ha 1,8 3,6 3,6 3.6 3,6 72 7,2 1966 1,8 3,6 3,6 1967 NPK ksf ksb NPK SpA ksf ksb meststof
F i g . l . MB 723. Kopergehalten van d e grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e k o p e r (houdende ) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m . N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , k s f = k o p e r s u l f a a t , k s b = k o p e r s l a k k e n -b l o e m , Sp. A="Sporumix A " . mg Co/kg grond 0,9 r 0.8 -0,7 0,6 0.5 0,4 0,3 0,2 0,1 laag 0-2,5cm mg Co/kg grond J L J I I _J 0 137 128 236 236 274 4,72 472 114 120 228 NPK Sp.A ksf ksb NPK ksf ksb laag 2,5-5cm - • 1 - 2 - 1 9 6 6 ( b i j aanleg) -x 11-11-1966 o o 16-11 1967 A -A 31-10-1968 _J _L i J gCo/ha 137 128 236 236 274 472 472 1966 114 120 228 1967 NPK SpA ksf ksb NPK ksf ksb meststof
F i g . 2. MB 723. Kobalt g ehalt en van d e grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e kobalt (houdende) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m ,
N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , ksf=kobaltsulfaat, k s b =koper s lakken •
10
-De kobaltgehalten in de lagen 0-2, 5 en 2, 5-5 cm (grondonderzoek no-vember 1967) kunnen herleid warden tot een gemiddeld kobaltgehalte in de laag 0- 5 cm, Dan blijkt dat ca. 240 g Co/ha niet voldoende is geweest om het kobaltgehalte van de grand in de laag 0-5 cm op het gewenste niveau van O, 30 dpm te brengen, De dubbele hoeveelheid was wel voldoende, behal-ve wanneer kobalt als kobaltsulfaat werd gegebehal-ven.
Gewasonderzoek
De resultaten van het gewasonderzoek zijn vermeld in tabel 1.
Tabel 1. MB 723. KOPERGEHALTEN VAN !!ET GRAS (in dpm) NA BEMESTING (in kg/ha) MET VERSCHIL-LENDE KOPER(HOUDENDE) MESTSTOFFEN
0 Cu 1, 8 Cu (NPK)l) 3,6 Cu (NPK)
I
3,6 Cu 4) Datum 3,6 Cu (Sp.A) 7,2 Cu in 1966 in 1966 in 1966 in 1966 in 1966 1, 8 Cu (NPK) 3,6 Cu (NPK) 2) 3) 3,6 Cu (Sp.A) in 1967 in 1967 ksf' ksb in 1967 ksf ksb 2/ 5/66 4,8 5,8 7,0 9,6 11,7 10,2 13,7 12 ,6 21/ 9/66 5,7 7,5 8,8 9,1 7.7 8,4 9,7 8,9 26/ 4/67 5.5 7.7 9,6 9,3 8,3 12, 0 10,8 9,8 13/ 9/67 5.3 8,6 10,2 8,o 6,9-
8,5 7,9 3/ 5/68 6,3 10,2 12,7 9,9 10,l 11,8 12. 0 10,6 27/ 9/68 5,4 8,5 11,0 8,2 7,6 8,8 9,5 9,7 Ruw-eiwit- 2/5/66 21/9/66 26/4/67 13/9/67 3/5/68 27/9/68 gehalte (%) 21,8 27,0 25,2 32, 0 1) deltakorrel granumix NPK ( 0,29 % Cu in 1966; 0,19 % Cu in 1967) 2) kopersulf'aat (25 % Cu) 3) koperslakkenbloem (1,42 % Cu)4) kopermagnesiummeststof' "Sporumix A" (1,4 % Cu in 1966; 1,2 % Cu in 1967)
Het kopergehalte van het gras steeg met de toegediende hoeveelheid koper. Najaarsgras had gewoonlijk een hoger kopergehalte dan voorjaars-gras, zoals blijkt bij beschouwing van de niet met deltakorrel granumix bemeste veldjes. Koper- en ruw-eiwit(stikstof)gehalten liepen niet paral-lel. De kopergehalten van het gras op de deltakorrel granumix veldjes ste-gen in de loop van 1966 en 1967, hetgeen een gevolg is van de gedeelde be-mesting. Indien bij de verschillende maaidata rekening wordt gehouden met de totaal toegediende hoeveelheden koper, blijken de verschillen tussen de meststoffen, wat betreft de verhoging van het kopergehalte van het gras, gering te zijn. Deltakorrel granumix had een iets betere werking dan de andere meststoffen, terwijl kopersulfaat over het alge1neen iets beter werk-te dan koperslakkenbloem.
OB 3789
---Grondonderzoek
Fig. 3 laat de resultaten van het grondonderzoek op koper zien. Het ko-pergehalte van de grand in de laag 0-2, 5 cm is sterk gestegen door toedie-ning van de meststoffen. Vergelijking van de kopergehalten op de achtereen-volgende bemonsteringsdata toont aan, dat op de deltakorrel granumix en
"Sporumix A" veldjes een sterke stijging opt rad, die zich, in tegenstelling tot MB 723, tot eind 1968 voortzette. Het kopergehalte op de kopersulfaat en koperslakkenbloem veldjes veranderde in de loop van de proefperiode weinig, aannemende dat de lage waarden bij het grondonderzoek van december 1967 (hoogste gift) berusten op een analyse- of bemonsteringsfout.
mg Cu/kg grond 18
~
mg Cu/kg grand 16 14 12 10 8 6 4 2 I \ I \ I I I \ I I I \ I \ laag 0-2,Scm I I I I I:
~ I I I I I I: p,
I • : I I ' I I .... I ' .,, , 'I •'" ',:
r x ~ •. I 0 -.. ~· ,' 0 ...:7-...:..."M/--x
I I'·
,'/y)t
i )( ..._---
--·-
·-...
--·-·
•
0 1,8 3,6 3,6 3,6 3,6 7.2 7,2 1.8 3,6 3,6 NA( ksf ksb NPK Sp.A ksf ksb laag 2,5 -5cm • • 17- 2-1966 (b'1j aanlegl ) ( - ) t 20- l-1967 o-- -o 22-12-1967 ·-·---· 23·12-1968 ' ,,,..
--·~·--·
~;~
o~
.
~
·- -·.=.:.:=:~"'
~-·
-
___,.. --__.,... ...._-:-~:-'::"--....__..___J..._L... __ LI _ _ lL. kg Cu/ha 0 l,8 3,6 3,6 3,6 3,6 ~2 1,8 3,6 3,6 NPK ksf ksb NPK Sp.A ki>f 7,2 1966 1967 ksb m~ststofFig. 3. OB 3789. Kopergehalten van de grond na bemesting met ver-s chillende koper (houdende) meststoffen; links laag 0-2, 5 cm, re ch ts laag 2, 5 -5 cm.
NPK=deltakorrel granumix, ksf=kopersulfaat,
ksb=koperslakken-bloem, Sp. A:::''SP,Orumix A".
mg Co/kg grond
1
.
e
mg Co/kg grond 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 I 0,6 0.4 I 0 Fig. 4. )( laag 0- 2,Scmt
I• :1..
:1..
.\t-7• -.n /'}. fl •. \ \', 1.1 I I 137 128 236 236 274 472 472 114 120 228 NPK Sp.A ksf ksb NPK ksf ksb~
laag 2,5- 5cm • - - • 17- 2-1966Cb1j aanlegl x--:>< 20 - 1 ·!967 o-. - o 22-12-1967 ·- ---·-· 23 -12-19681.~
/.\
•
I
--•.
,'
I
•.,
o,··...
.... 0 __A-·-··---·-·--·~·~
...-
'If/•
><"'-.
'x:->f<-<.':~~
.
"x/ ' -
.
-o-' '·01
'O 0 137 128 236 236 274 472 114 120 228 NPK SpA ksf ksb NPK ksf g Co/ha 472 1966 1967 ksb meststofOB 3789. Kobaltgehalten van de grand na. bemesting met
ver-s chillende kobalt (houdende} meststoffen; links laag 0-2, 5 cm, rechts laag 2, 5 -5 cm.
N PK=deltakorre I g ranumixt ksf:::kobaltsulfaat, ksb=koperslakken-bloem. Sp. A=11
12
Te o o r d e l e n n a a r de r e s u l t a t e n van het g r o n d o n d e r z o e k op de v e l d j e s die gelijke h o e v e e l h e d e n k o p e r hebben ontvangen, v e r s c h i l d e n de m e s t s t o f -fen weinig in w e r k i n g . D e l t a k o r r e l g r a n u m i x v e r h o o g d e bij de h o o g s t e gift het k o p e r g e h a l t e v a n de g r o n d i e t s m e e r dan de a n d e r e m e s t s t o f f e n , t e r -wijl k o p e r s u l f a a t i e t s b e t e r w e r k t e dan k o p e r s l a k k e n b l o e m .
Een duidelijke stijging v a n h e t k o p e r g e h a l t e v a n de grond i n de laag 2, 55 c m w e r d p a s bij h e t l a a t s t e g r o n d o n d e r z o e k ( d e c e m b e r 1968) w a a r g e -n o m e -n . B e r e k e n i n g v a n een g e m i d d e l d e w a a r d e v a n h e t k o p e r g e h a l t e in de l a a g 0-5 c m ( g r o n d o n d e r z o e k d e c e m b e r 1968) toont a a n , dat 3, 6 kg C u / h a j u i s t voldoende i s g e w e e s t o m de k o p e r t o e s t a n d v a n de grond op h e t g e w e n s t e n i -v e a u -v a n 5 dpm t e b r e n g e n .
De k o b a l t t o e s t a n d van h e t proefveld w a s z e e r o n r e g e l m a t i g , z o a l s blijkt uit h e t g r o n d o n d e r z o e k bij aanleg (fig. 4 ) . De m e s t s t o f f e n hebben h e t k o b a l t -g ehalte van de -g r o n d in de l a a -g 0 - 2 , 5 c m v e r h o o -g d , b e h a l v e kobalt sulfaat dat i n h e t g e h e e l niet heeft g e w e r k t . Op de d e l t a k o r r e l g r a n u m i x veldjes w a r e n de k o b a l t g e h a l t e n i n 1967 h o g e r dan in 1966, t e n gevolge van de g e -deelde b e m e s t i n g . Op de k o p e r s l a k k e n b l o e m v e l d j e s t r a d d a a r e n t e g e n een daling o p , d i e bij de h o o g s t e gift r e e d s i n 1967 tot uiting k w a m .
Bij v e r g e l i j k i n g v a n de m e s t s t o f f e n op b a s i s v a n de t o t a a l t o e g e d i e n d e h o e v e e l h e d e n kobalt blijkt, dat k o p e r s l a k k e n b l o e m h e t kobaltgehalte van de grond m e e r v e r h o o g d e dan de a n d e r e m e s t s t o f f e n .
O v e r de k o b a l t g e h a l t e n v a n de grond i n d e l a a g 2, 5-5 c m i s n i e t s m e t z e k e r h e i d t e zeggen. Het niveau van de o n b e m e s t e v e l d j e s i s ongetwijfeld t e hoog (te ondiepe b e m o n s t e r i n g ? ) .
G e w a s o n d e r z o e k
Alle m e s t s t o f f e n v e r h o o g d e n h e t k o p e r g e h a l t e v a n h e t g r a s (tabel 2).
T a b e l 2 . OB 3 7 8 9 . KOPERGEHALTEN VAN HET GRAS ( i n dpm) NA BEMESTING ( I n k g A a ) MET VER-SCHILLENDE KOPER(HOUDENDE) MESTSTOFFEN
Datum 2 / 6/66 3/11/66 23/ 5/67 8/IO/67 21/ 5/68 16/10/68 0 Cu 7.6 8,8 9,4 13,6 10,0 10,6 1) 1,8 Cu (NPK) In 1966 1,8 Cu (NPK) In 1967 7.5 11,8 11,4 17,8 11,6 13,5 3,6 Cu (NPK) in 1966 3,6 Cu (NPK) in 1967 8,0 14,1 13,0 19,0 13,9 15,4 3,6 Cu in 1966 2) ksf 8,5 12,3 10,7 16,7 11.* 13,5 3) ksb 7,8 12,4 8,8 16,7 11,6 12,3 4) 3,6 Cu (Sp.A) in 1966 3,6 Cu (Sp.A) in 1967 10,3 12,3 20,2 18,9 12,0 15,7 7,2 Cu in 1966 ksf 8,8 13,8 11,4 17.3 11,5 14,5 ksb 8,2 14,4 8,0 16,7 12,0 13,5 Ruw-eiwit-g e h a l t e {%) 2/6/66 3/11/66 2 3 / 5 / 6 7 8/IO/67 2 1 / 5 / 6 8 16/1O/68 1 5 , 1 20,4 18,5 32,3 25,2 15,3 1) deltakorrel granumix NPK (0,29 %. Cu in 1966; 0,19 % Cu in 1967) 2) kopersulfaat (25 % Cu) 3) koperslakkenbloem (1,42 % Cu)
4) kopermagnesiummeststof "Sporumix A" (1,4 f Cu in 1966; 1,2 % Cu in 1967)
Verdubbeling van de t o e g e d i e n d e h o e v e e l h e i d k o p e r van 3, 6 tot 7, 2 k g / h a b r a c h t s l e c h t s een g e r i n g e stijging t e w e e g . Het n a j a a r s g r a s h a d een h o g e r k o p e r - en r u w - e i w i t g e h a l t e dan h e t v o o r j a a r s g r a s . De stijging van de koper-gehalten van h e t g r a s op de d e l t a k o r r e l g r a n u m i x veldjes in 1966 en 1967 i s d a a r o m niet a l l e e n een gevolg van de g e d e e l d e b e m e s t i n g . Vergelijking
13
-van de meststoffen, op basis -van de totaal toegediende hoeveelheden koper, laat zien dat de verschillen in werking gering waren. Deltakorrel granumix verhoogde het kopergehalte van het gras iets m e e r dan de andere meststof-fen, kopersulfaat in het algemeen iets m e e r dan koperslakkenbloem. Het hoge kopergehalte van het gras op de "Sporumix A" veldjes bij de bemonstering in mei 1967 is waarschijnlijk veroorzaakt door aanhechting van m e s t
-stofdeeltjes. NOB 1041
Grondonderzoek
Alle meststoffen verhoogden het kopergehalte van de grond in de laag 0-2, 5 cm sterk (fig. 5). Het verloop van de kopergehalten in de verschillen-de jaren vertoont een grote gelijkenis met dat op proefveld MB 723. Bij het grondonderzoek in 1967 waren de kopergehalten hoger dan in 1966, met name op de veldjes met de gedeelde bemesting (deltakorrel granumix en "Sporumix A"). Daarna trad een sterke daling op, waardoor de kopergehal-ten op de kopersulfaat en koperslakkenbloem veldjes, blijkens het grond-onderzoek van september 1968, zelfs beneden het niveau van 1966 kwamen.
Beoordeling van de meststoffen, op basis van de totaal toegediende hoeveelheden koper, laat zien dat de verschillen in werking klein waren. Koper sulfaat verhoogde het kopergehalte van de grond iets m e e r dan koper-slakkenbloem.
De kopergehalten van de grond in de laag 2 , 5 - 5 cm bleven laag. Van een regelmatige stijging in de loop der jaren kan niet worden gesproken. Dit is niet in overeenstemming te brengen met de daling van de kopergehal-ten in de laag 0-2,5 cm (grondonderzoek september 1968). Is bij het laatste grondonderzoek in de laag 2, 5-5 cm de bemonstering te diep geweest?
Uit de resultaten van het grondonderzoek van oktober 1967, wanneer alle veldjes de totale hoeveelheden koper hebben ontvangen, kunnen gemid-delde waarden voor het kopergehalte in de laag 0-5 cm worden berekend. Dan blijkt dat 3, 6 kg Cu/ha ruimschoots voldoende is geweest om de koper-toestand van de grond op 5 dpm te brengen. Bij het volgende grondonderzoek (september 1968) zijn de kopergehalten echter weer beneden dit niveau ge-komen.
Alle meststoffen hebben het kobaltgehalte van de grond in de laag 0-2, 5 cm sterk verhoogd (zie fig. 6). Op de deltakorrel granumix en "Sporumix A" veldjes werden bij het grondonderzoek in oktober 1967 duidelijk hogere kobaltgehalten gevonden dan in 1966, als gevolg van de gedeelde bemesting. Deze stijging zette zich in 1968 voort. Op de kobaltsulfaat en koperslakken-bloem veldjes daalden daarentegen de kobaltgehalten in de loop der jaren.
Rekening houdende met de totaal toegediende hoeveelheden kobalt op het tijdstip van bemonstering, blijkt koperslakkenbloem het kobaltgehalte van de grond sterker te verhogen dan de andere meststoffen. Kobaltsulfaat bleef in werking achter, vooral bij de hoogste gift.
Het kobaltgehalte van dé grond in de laag 2, 5-5 cm steeg aanvankelijk zeer weinig, later iets m e e r . Toch blijven de gehalten, ook bij het laatste grondonderzoek, laag ten opzichte van die in de laag 0-2, 5 cm (minder dan de helft).
Uit berekening van een gemiddelde waarde voor het kobaltgehalte in de laag 0-5 cm (grondonderzoek oktober 1967) volgt, dat ca. 240 g Co/ha niet (geheel) voldoende was om het kobaltgehalte van de grond tot 0, 30 dpm te verhogen. Dit werd wel bereikt met de dubbele hoeveelheid, behalve bij ko-baltsulfaat.
18 16 U 12 10 o—. - ° — - r I a a g 0 - 2 . 5 c m 6 4 -JL J_ JL I 1,8 3,6 3,6 3,6 3,6 7,2 7,2 1.8 3,6 3,6 . NPK ksf ksb NPK Sp.A ksf ksb - laag 2,5 - 5cm - • 3 - 2 - 1 9 6 6 ( b i j a a n l e g ) -X 13-10-1966 o o 17-10-1967 A -A 25 - 9-1968 kgCu/ha 0 1,6 3,6 3,6 3,6 3,6 7,2 7.2 1966 1,8 3,6 3,6 1967 NPK ksf ksb NPK Sp.A ksf ksb meststof
F i g . 5. NOB 1041. K o p e r g e h a l t e n van de grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e k o p e r (houdende) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m . N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , k s f = k o p e r s u l f a a t , ksb=ko p e r slakken-b l o e m , Sp. A = "Sporumix A " . mq Co/kg grond 0 . 9 r 0.8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 h - iaag 0- 2,5cm 1,02 f mg Co/kg grond J_ _L X _L J 0 137 128 236 236 274 472 472 114 120 228 NPK SpA ksf ksb NPK ksf ksb laag 2,5-5cm o - A-- • 3A-- 2A--1966(bijaanleg) - x 13-10-1966 - o 17-10-1967 -A 25- 9- 1968 J g Co/ha 137 128 236 236 274 472 472 1 9 6 6 114 120 228 1967 NPK Sp,A ksf ksb NPK ksf ksb meststof
F i g 6. NOB 1041 Kobaltgehalten van de grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e kobalt (houdende) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m .
N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , ksf=kobaltsulfaat, ksb=koper
15
Gewasonderzoek
Alle meststoffen verhoogden het kopergehalte van het g r a s , m a a r de verschillen tussen de totaal toegepaste giften (3, 6 en 7, 2 kg Cu/ha) waren klein (tabel 3).
Tabel 3. NOB 1041. KOPERGEHALTEN VAN HET QRAS (in dpm) NA BEMESTING (in kg/ha) MET
VER- Ruw-eiwit-gehalte (%)
SCHILLENDE KOPER(HOUDENDE) MESTSTOFFEN Datum 2 5/ 4/66 13/ 9/66 5/ 5/67 17/10/67 29/ 1+/68 2 5 / 9/68 0 Cu 7.8 7.1 6.5 9.* 8.3 6,1 D 1,8 Cu (NPK) in 1966 1,8 Cu (NPK) in 1967 8,0 8,2 7.* 10,9 12,2 7,3 3,6 Cu (NPK) in 1966 3,6 Cu (NPK) in 1967 8.5 8.9 8.6 13,0 13,2 8,3 3,6 Cu in 1966 2) ksf 11.9 9.8 7.* 11.7 11.* 7,5 ksb?) 11,5 9.0 7,7 10,6 11.1 7,1 3,6 Cu (Sp.A) in 1966 3,6 Cu (Sp.A) in 1967 17,8 8,6 8,8 11.9 11.5 8,1 7.2 Cu in 1966 ksf 13.3 9.5 8.3 10,8 12,2 8.0 ksb 16,5 9,2 8,5 11.7 12,0 7,5 25A/66 13/9/66 5/5/67 17/10/67 29A/68 25/9/68 25.3 20,7 21,0 28,4 32,1 19.5 1) deltakorrel granumix NPK (0,29,# Cu in 1966; 0,19 % Cu in 1967) 2) kopersulfaat (25 % Cu) 3) koperslakkenbloem (1,42 % Cu)
4) kopermagnesiummeststof "Sporumix A" (1,4 % Cu in 1966; 1,2 % Cu in 1967)
Het najaarsgras had nu eens een hoger dan weer een lager koper- en ruw-eiwitgehalte dan het voorjaarsgras. Hiernaar te oordelen lijkt de ouderdom van het g r a s , waarvoor het ruw-eiwit(stikstof)gehalte een maat i s , m e e r invloed te hebben op het kopergehalte dan het jaargetijde. Ook kan de stik-stofbemesting een directe, positieve invloed hebben op het kopergehalte van gras (Posthuma, I960). In verband hiermee kan de in 1967 op de deltakorrel granumix veldjes optredende stijging van het kopergehalte van het gras niet uitsluitend aan de gedeelde bemesting worden toegeschreven. Indien de
mest-stoffen worden vergeleken op basis van de totaal toegediende hoeveelheden koper, blijken de verschillen in werking klein te zijn. De tendens is echter dezelfde als op de andere proefvelden. Het hoge kopergehalte van het gras op de "Sporumix A" veldjes bij de e e r s t e bemonstering is waarschijnlijk veroorzaakt door aanhechting van meststofdeeltjes.
NL 885
Grondonderzoek
Volgens figuur 7 hebben alle meststoffen het kopergehalte van de grond in de laag 0-2, 5 cm sterk verhoogd. Het verloop van de kopergehalten kon
slechts gedurende twee j a r e n worden vervolgd, aangezien het proefveld voor-tijdig moest worden opgeheven. Ook op dit proefveld waren de kopergehalten op de deltakorrel granumix en "Sporumix A" veldjes bij het grondonderzoek in 1967„ten gevolge van de gedeelde bemesting, aanmerkelijk hoger dan in
I966. Óp de kopersulfaat en koperslakkenbloem veldjes werd geen, of een kleine stijging gevonden. Het extreem hoge kopergehalte op de veldjes met
de laagste gift kopersulfaat berust zeer waarschijnlijk op een fout, die echter niet achterhaald kon worden.
Wegens het beperkte aantal gegevens is het moeilijk een uitspraak te doen over de werking van de verschillende meststoffen. Deltakorrel granumix
mg Cu/Ug grond 2 4 r mg Cu/kg grond 20 16 -12 / o A / \ / / \ /
w
1 \ Iaag0-2,5cm \ /is
J L J L i 1,8 3,6 3,6 3.6 3,6 7,2 7,2 1.8 3,6 3.6 NPK ksf ksb NPK Sp,A ksf ksb laag 2,5-5cm • x -- • 1S--2--1966 ( b i j aanleg) -x 7-12-1966 o o 28-9-1967 I ! . I r ^ - f 1 l - X -o -J kq Cu/ha 0 1,8 3,6 3,6 3.6 3,6 7,2 7,2 ^966 1,8 3,6 3.6 1967 NPK ksf ksb NPK Sp.A ksf ksb meststof F i g . 7. N L 885. K o p e r g e h a l t e n van de grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e k o p e r (houdende) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m . N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , k s f = k o p e r s u l f a a t , k s b = k o p e r s l a k k e n -b l o e m , Sp. A="Sporumix A " . mg Co/ kg grond 0,9 mg Co/kg grond 0 137 128 236 236 274 472 472 114 120 228 NPK Sp.A ksf ksb NPK ksf ksb laag 2,5-5cm x -- • 1 5 -- 2--1966(bij aanleg) -x 7-12-1966 o o 28- 9-1967 gCo/ha 137 128 236 236 274 472 472 1965 114 120 228 1967 NPK Sp.A ksf ksb NPK ksf ksb meststofF i g . 8. N L 885. Kobaltgehalten van de grond na b e m e s t i n g m e t v e r -s c h i l l e n d e kobalt (houdende) m e -s t -s t o f f e n ; link-s laag 0 - 2 , 5 c m , r e c h t s laag 2 , 5 - 5 c m .
N P K = d e l t a k o r r e l g r a n u m i x , ksf=kobaltsulfaat, k s b = k o p e r s l a k k e n -b l o e m , Sp. A="Sporumix A " .
17
-verhoogde het kopergehalte van de grond, althans bij de hoogste kopergift, iets sterker dan de andere meststoffen. Koperslakkenbloem bleef in wer-king iets achter bij koper sulfaat.
Gedurende de proefperiode is het kopergehalte van de grond in de laag 2,5-5 cm nauwelijks gestegen.
Bij berekening van een gemiddelde waarde voor het kopergehalte van de grond in de laag 0-5 cm blijkt, dat 3,6 kg Cu/ha ruimschoots voldoende was om de kopertoestand op 5 dpm ce brengen. Zelfs 1,8 kg Cu/ha als del-takorrel granumix (zie grondonderzoek december 1966) was al voldoende.
Fig. 8 laat zien dat alle meststoffen het kobaltgehalte van de grond in de laag 0-2, 5 cm sterk hebben verhoogd. Bij het grondonderzoek in 1967 werden niet alleen op de deltakorrel granumix en "Sporumix A" veldjes (gedeelde bemesting), m a a r ook op de meeste kobaltsulfaat en koperslak-kenbloem veldjes (bemesting ineens) hogere kobaltgehalten gevonden dan in 1966. Het is niet direkt in te zien waarom ook bij bemesting ineens de
kobaltgehalten bleven stijgen. Vermoedelijk berust dit, evenals bij de koper-gehalten (blz.8 ,13) op de methode van voorbehandeling van de grondmonsters (zie ook blz. 19).
De totaal toegediende hoeveelheden kobalt op het tijdstip van bemonste-ring in aanmerking nemend, werkte koperslakkenbloem in het algemeen beter dan de andere meststoffen. De werking van kobaltsulfaat bij de hoogste gift bleef achter bij die van de andere meststoffen.
In de laag 2 , 5 - 5 cm is tijdens de proefperiode geen stijging van het kobaltgehalte opgetreden.
Omrekening van de kobaltgehalten in de lagen 0-2, 5 en 2, 5-5 cm op een gemiddelde waarde voor de laag 0-5 cm (grondonderzoek september 1967) laat zien, dat ca. 240 g Co/ha als koperslakkenbloem en "Sporumix A" het kobaltniveau tot (minstens) 0, 30 dpm heeft verhoogd. Met overeen-komstige hoeveelheden kobaltsulfaat en deltakorrel granumix werd dit ni-veau niet bereikt.
Gewasonder zoek
Alle meststoffen verhoogden het kopergehalte van het g r a s , maar de verschillen tussen de in totaal toegepaste giften (3, 6 en 7, 2 kg Cu/ha) wa-ren klein (tabel 4).
Tabel 4. Datum 8/ 5/66 20/ 9/66 8/ 5/67 28/ 9/67 9/ 5/68
NL 885. KOPEROEHALTEN VAN HET GRAS (in dpm] SCHILLENDE KOPER(HOUDENDE) MESTSTOFFEN
0 Cu 7.3 8,4 12,9 6,9 8,9 1,8 Cu (NPK) in 1966 1,8 Cu (NPK) in 1967 7,3 11,4 13,2 9,1 9,6 3,6 Cu (NPK) in 1966 3,6 Cu (NPK) in 1967 7.3 13,4 11.9 10,6 12,3
NA BEMESTING (in kg/ha)
3,6 Cu in 1966 ksf 11,0 11,2 12,7 8.1 9.7 ksb3) 9,1 11.5 12.5 7,8 9,2 3,6 Cu (Sp.A) in 1966 3,6 Cu (Sp.A) in 1967 12,3 11.3 22,5 9,2 11,3 MET VER-7,2 Cu in 1966 ksf 12,7 11,3 13,8 8,1 10,6 ksb 10,7 10,9 12,4 7,6 9,9 Ruw-elwit-gehalte ($) 8/5/66 2 0/9/66 8/5/67 28/9/67 8/5/68 16,1 21,4 23,8 19,5 21,8 1) deltakorrel granumix NPK (0,29 % Cu in 1966; 0,19 % Cu in 1967) 2) kopersulfaat (25 % Cu) 3) koperslakkenbloem (1,42 % Cu)
18
-De v e r s c h i l l e n in k o p e r g e h a l t e t u s s e n v o o r - en n a j a a r s g r a s gaan s a m e n m e t v e r s c h i l l e n in r u w - e i w i t g e h a l t e . Door d e z e v a r i a t i e s w o r d t het effect van de gedeelde b e m e s t i n g ( d e l t a k o r r e l g r a n u m i x veldjes) v e r t r o e b e l d . Ook op dit proefveld v e r s c h i l d e n de m e s t s t o f f e n weinig in w e r k i n g , indien de v e r g e l i j k i n g w o r d t g e b a s e e r d op de t o t a a l toegediende h o e v e e l h e d e n k o p e r . D e l t a k o r r e l g r a n u m i x w e r k t e w e e r i e t s b e t e r dan de a n d e r e m e s t
stoffen, k o p e r s u l f a a t i e t s b e t e r dan k o p e r s l a k k e n b l o e m . Het hoge k o p e r -gehalte van h e t g r a s op de " S p o r u m i x A " veldjes ( g e w a s o n d e r z o e k m e i 1967) i s v e r m o e d e l i j k ook h i e r w e e r een gevolg van aanhechting van m e s t s t o f -d e e l t j e s .
- 19
IV. HET K O P E R G E H A L T E VAN DE GROND EN DE METHODE VAN VOOR-BEHANDELING VAN DE GRONDMONSTERS
In h e t v o o r g a a n d e w e r d v e r m e l d (blz. 8 ,13) dat het k o p e r g e h a l t e van de grond in de laag 0 2 , 5 c m , b e p a a l d door e x t r a c t i e m e t v e r d u n d s a l p e t e r -z u u r , tot g e r u i m e tijd na de b e m e s t i n g (kopersulfaat en k o p e r s l a k k e n b l o e m veldjes) k a n blijven stijgen. Dit w o r d t s o m s ook voor h e t k o b a l t g e h a l t e van de grond, bepaald door e x t r a c t i e m e t 2 , 5 % a z i j n z u u r , gevonden (blz. 17 ). Op dit v e r s c h i j n s e l w e r d ook r e e d s in e e n v r o e g e r e publikatie (Henkens, Smilde en Van Luit\' 1965) gewezen. Aangezien h e t gehalte a a n t o t a a l k o p e r eenzelfde t e n d e n s v e r t o o n d e , w e r d toen het v e r m o e d e n u i t g e s p r o k e n dat bij de voorbehandeling van de g r o n d m o n s t e r s een d e e l van het m e t de b e m e s -ting toegediende k o p e r v e r l o r e n gaat. Bij het zeven van de g r o n d m o n s t e r s zou het a a n w o r t e l r e s t e n gehechte k o p e r m e t de l a a t s t e v e r w i j d e r d kunnen w o r d e n .
Om h e t b o v e n s t a a n d e t e v e r i f i ë r e n w e r d e n in f e b r u a r i 1967 op de v i e r proefvelden g r o n d m o n s t e r s in de laag 0-5 c m g e n o m e n op de v e l d j e s m e t de h o o g s t e gift k o p e r s u l f a a t en k o p e r s l a k k e n b l o e m . Van elk g r o n d m o n s t e r w e r d de ene helft gezeefd, o m w o r t e l r e s t e n t e v e r w i j d e r e n , de a n d e r e helft n i e t . De r e s u l t a t e n zijn v e r m e l d in t a b e l 5.
Tabel 5- Cu-HNO,-GEHALTEN (in d^m.) VAN OP VERSCHILLENDE WIJZEN VOORBEHANDELDE GRONDMONSTERS MB 723 niet ultgezeefd ksf 12,7 ksb 10,4 wel ultgezeefd ksf 6,1 ksb 8,2 OB 3789 niet uitge zeefd ksf 15.4 ksb 8,4 wel ultgezeefd ksf 6,9 ksb 6,6 NOB 1041 niet ultgezeefd ksf 12,2 ksb 9,9 wel ultgezeefd ksf 10,6 ksb 8,8 NL 885 niet uitge zeefd ksf 19.3 ksb 15,9 wel ultgezeefd ksf 6,9 ksb 7,6
Uit d e z e r e s u l t a t e n blijkt duidelijk dat h e t u i t z e v e n van w o r t e l r e s t e n leidde tot k o p e r v e r l i e z e n , v o o r a l bij de g r o n d m o n s t e r s van de k o p e r s u l f a a t v e l d j e s . V e r w a c h t m a g w o r d e n dat d e z e v e r l i e z e n g r o t e r zijn n a a r m a t e de g r o n d m o n s t e r s k o r t e r na de b e m e s t i n g w o r d e n g e n o m e n , d a a r h e t aan w o r -t e l r e s -t e n gehech-te k o p e r l a n g z a m e r h a n d v r i j k o m -t . Di-t zou de ( s c h i j n b a r e ) stijging v a n h e t k o p e r g e h a l t e v a n de g r o n d g e d u r e n d e d e e e r s t e j a r e n na b e m e s t i n g v e r k l a r e n . Wellicht i s een d e r g e l i j k e stijging van h e t k o b a l t g e -h a l t e van de grond (blz. 17) ook op deze wijze t e v e r k l a r e n .
20
V. DE ZINK- EN LOODGEHALTEN VAN H E T GRAS
T a b e l 6 . ZINK- EN LtODGEHALTEN VAN QRAS ( i n dpm) OP VERSCHILLENDE TIJDSTIPPEN, AL OP NIET ONDER INVLOED VAN BEMESTING MET KOPERSIAKKENBLOEM ( I n k g / h a ) IN FEBRUARI 1966
MB 723 2/ 5/66 21/ 9/66 winter 1966/67 26/ U/67 13/ 9/67 winter 1967/68 3/ 5/68 27/ 9/68 OB 378? 3/11/66 winter 1966/67 23/ 5/67 winter 1967/68 21/ 5/68 16/10/68 NOB 1041 25/ 4/66 13/ 9/66 winter 1966/67 . 5/ 5/67 winter 1967/68 NL 885 2 0/ 9/66 winter 1966/67 winter 1967/68 9/ 5/68 0 ksbx) Zn 39 43 -50 46 112 52 54 127 -86 336 103 165 47 35 -38 151 118 -339 79 Pb 4.8 3,4 33,0 5,4 3,7 51.5 2,0 4,6 13,1 41,8 2,2 86,2 5,7 26,3 21,1 4,0 ' 38,3 3,8 46,4 8.3 ^9,9 58,4 5,1 253, Zn 58 ^5 -58 • ^5 -48 -131 -82 -59 40 -3^ -130 -5 ksb Pb 5,4 4,3 -2.5 3.7 -4,6 -14,6 -2,1 -13,9 4,0 -3,6 -9,5 -'507 ksb Zn 61 46 -56 46 -Pb 6,5 4,5 -2,4 3,4 -54 j 2,5-! 123 -82 -14,0 -13,9 -! 64 35 -38 -113 -20,4 3,8 -3,5 -9,3 -x) k o p e r s l a k k e n b l o e m ( 1 , 4 2 % Cu; 0 , 0 9 3 % Co; 1,7 % Zn; 0,19 % Pb)
De r e s u l t a t e n van het g e w a s o n d e r zoek op zink en lood zijn v e r m e l d in t a b e l 6. In s o m m i g e s n e d e n heeft toediening van zink- en loodhoudend k o p e r s l a k k e n b l o e m het zinkgehalte i e t s v e r h o o g d , in a n d e r e n i e t ; het lood-gehalte w e r d weinig beïnvloed.
In p e r i o d e n van niet a c t i e v e g r o e i w e r d e n in het g r a s b i j z o n d e r hoge z i n k - en loodgehalten gevonden. De stijging t e n gevolge van de toediening van zink- en loodhoudend k o p e r s l a k k e n b l o e m valt h i e r b i j in h e t niet. Met n a m e h e t loodgehalte van " w i n t e r g r a s " i s een veelvoud van dat v a n " z o m e r -g r a s " . Dit i s -geheel in o v e r e e n s t e m m i n -g m e t -ge-gevens van M i t c h e l l en Reith (I966). Het i s m o e i l i j k e e n v e r k l a r i n g t e geven voor deze hoge g e h a l -t e n . Opneming van deze m e -t a l e n ui-t de grond -tijdens de w i n -t e r i s weinig w a a r s c h i j n l i j k . Mogelijk i s e r s p r a k e van een r e d i s t r i b u t i e in de plant ( t r a n s p o r t van w o r t e l n a a r b o v e n g r o n d s e d e l e n ) . Het i s niet bekend of, en in welke m a t e d e z e hoge l o o d - en zinkgehalten nadelig zijn v o o r d i e r s o o r t e n a l s s c h a p e n , die ' s w i n t e r s buiten v e r b l i j v e n .
21
-VI. SAMENVATTING EN CONCLUSIES
Op enkele g r a s l a n d p r o e f v e l d e n op zandgrond (Cu-HNOo 1, 3 - 2 , 0 dpm; C o - a z i j n z u u r 0, 0 2 - 0 , 09, op éé*n proefveld 0, 38 dpm) in N o o r d - B r a b a n t en L i m b u r g w e r d e n de k o p e r m e s t s t o f f e n k o p e r s u l f a a t , k o p e r s l a k k e n b l o e m en k o p e r m a g n e s i u m m e s t s t o f "Sporumix A " , en de koperhoudende m e n g m e s t stof d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK b e o o r d e e l d op b a s i s van g r o n d en gewas -o n d e r z -o e k .
T e v e n s w e r d het effect van k o p e r s l a k k e n b l o e m en de (kobalthoudende) m e s t s t o f f e n "Sporumix A " en d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK op h e t k o b a l t g e -h a l t e van de grond n a g e g a a n , w a a r b i j , t e r v e r g e l i j k i n g , kobaltsulfaat in de objecten m e t k o p e r s u l f a a t w e r d opgenomen. K o p e r - en kobaltsulfaat en k o p e r s l a k k e n b l o e m w e r d e n i n e e n s (bij aanleg van h e t proefveld) t o e g e d i e n d ,
"Sporumix A " en d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK in t w e e , r e s p . z e s tot acht m a a l , g e d u r e n d e een p e r i o d e v a n twee j a r e n . Dé t o t a a l m e t de v e r s c h i l l e n -de m e s t s t o f f e n toegedien-de h o e v e e l h e d e n k o p e r b e d r o e g e n 3, 6 en 7, 2 k g / h a , de hoeveelheden kobalt ca. 240 en ca. 480 g / h a .
D e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK (gedeelde b e m e s t i n g ) w e r k t e o v e r h e t a l g e -m e e n i e t s b e t e r dan de a n d e r e k o p e r -m e s t s t o f f e n , en k o p e r s u l f a a t i e t s b e t e r dan k o p e r s l a k k e n b l o e m . De r e s u l t a t e n geven geen aanleiding h e t a d v i e s , t e w e t e n 25 kg k o p e r s u l f a a t (25 % Cu) of 400 kg k o p e r s l a k k e n b l o e m ( 1 , 5 % Cu) p e r ha bij een CU-HNO3-gehalte v a n de grond l a g e r dan 2 dpm, en 15 r e s p . 250 k g / h a bij e e n gehalte van 2 - 5 dpm t e h e r z i e n . Wel kan het g e w e n s t zijn na twee tot d r i e j a r e n een (kleine) aanvullende b e m e s t i n g t e geven.
K o p e r s l a k k e n b l o e m v e r h o o g d e h e t k o b a l t g e h a l t e van de g r o n d m e e r dan d e l t a k o r r e l g r a n u m i x NPK en "Sporumix A " (gedeelde b e m e s t i n g ) , en h a d bovendien een b e t e r e w e r k i n g dan kobaltsulfaat. Hoewel dit l a a t s t e niet in o v e r e e n s t e m m i n g i s m e t v r o e g e r gevonden r e s u l t a t e n , m o e t betwijfeld w o r -den of h e t huidige a d v i e s , t e w e t e n 2 kg kobaltsulfaat (21 % Co) of 400 kg
k o p e r s l a k k e n b l o e m (0, 1 % Co) bij een C o - a z i j n z u u r g e h a l t e van de g r o n d l a g e r dan 0, 10 dpm, voldoende hoog i s voor kobaltsulfaat.
Het effect van een k o p e r b e m e s t i n g op g r a s l a n d komt g e d u r e n d e de e e r -s t e p a a r j a r e n dikwijl-s niet volledig tot uitdrukking in het k o p e r g e h a l t e van de grond, a a n g e z i e n bij het zeven van de g r o n d m o n s t e r s een d e e l van het in de grond aanwezige k o p e r , dat gehecht i s a a n w o r t e l d e e i t j e s , w o r d t v e r -w i j d e r d .
Toediening van k o p e r s l a k k e n b l o e m v e r h o o g d e in s o m m i g e sneden h e t zinkgehalte van h e t g r a s , m a a r had weinig invloed op h e t l o o d g e h a l t e .
In de w i n t e r b e d r o e g h e t loodgehalte van g r a s e e n veelvoud van dat in de z o m e r . Een d e r g e l i j k e , m a a r m i n d e r s t e r k e stijging deed z i c h voor bij h e t z i n k g e h a l t e .
