l
#--
I
1.
.I
V e m l '
uan
een
studiereh
.in
september
1973
k.
P.
W.
Tol
Ir.
J.
k
M.
Voermans
Ir.
&
J.
Weide
P R O E F S T A T I O N VOOR D E RUNDVEEI-IOUDERIJ SCHAPENHOUDERIJ IN GROOT-BRITTANNIE V e r s l a g v a n e e n s t u d i e r e i s i n s e p t e m b e r 1973. I r . P. W . T o l , P r o e f s t a t i o n voor d e R u n d v e e h o u d e r i j ( P R ) . I r . J . R . M . V o e r m a n , @ , I n s t i t u u t v o o r Landbouwtechniek e n R a t i o n a l i s a t i e ( I L R ) . I r . H. J-. W e i d e , I n s t i t u u t v o o r V e e v o e d i n g s o n d e r z o e k (IVVO). R A P P O R T NR. 2 2 A P R I L 1974.
INHOUDSOPGAVE -- b l d z . l . I N L E I D I N G 2. R E I S S C H E M A 3 . VOEDING 3. 1. R e w e i d i n g 3. 2. O o i e n 3. 3. L a m m e r e n 4. KRUISINGSSYSTEMEN 5. VERHOGING VAN D E W E R P F R E Q U E N T I E
6.
A R B E I D S O R G A N I S A T I E6.
1 . R e w e i d i n g s t e c h n i e k6.
2. D e k p e r i o d e6.
3. A f l a m p e r i o d e 7. HUISVESTING 8. S C H A P E N O P E E N A K K E R B O U W B E D R I J F 9. B E D R I J V E N M E T S C H A P E N E N R U N D V E E9 .
1 . R o s e r n a u n d E x p e r i m e n t a l H u s b a n d r y F a r m 9 . 2 . D r a y t o n E x p e r i m e n t a l H u s b a n d r y F a r m9 .
3 . E . S . C. A. F a r m 10. S C H A P E N O P H E T G E M E N G D E B E D R I J F l I . A L L E E N S C H A P E N O P E E N G R A S L A N D B E D R I J F 12. L I T E R A T U U R L I J S T 1 3 . S A M E N V A T T I N G / S U M M A R YI . INLEIDING
G r o o t - I 3 r i t t a n n i ë s t a a t i n o n s land t e r e c h t bekend a l s land i i 1 t . t c.ctn g r o t e e r v a r i n g op h e t g e b i e d v a n d e s c h a p e n h o u d e r i j . Dit land tvlt o n g e v t x e r 2 8 m i l j o e n s c h a p e n en larrirneren. D e z e l e v e r e n j a a r l i j k s 250. 000 ton sclia- p e n - e n l a m s v l e e s . I n v e r g e l i j k i n g m e t d e p r o d u k t i e a a n r u n d v l e e s
(925. 000 t o n ) , v a r k e n s v l e e s (865. 000 ton) e n pluiinvee (510. 000 ton) s p e e l t d e s c h a p e n h o u d e r i j g e e n o v e r h e e r s e n d e r o l . Na d e a a n s l u i t i n g b i j de E E G i s voor d e z e prodiiktieta k m e e r b e l a n g - s t e l l i n g o n t s t a a n . Dit v e r s c h i j n s e l i s ook i n N e d e r l a n d w a a r n e e m b a a r . D e s t e r k v e r b e t e r d e e c o n o m i s c h e p e r s p e c t i e v e n z i j n d a a r d e b e t a a n . De v e r g r o t e b e l a n g s t e l l i n g v o o r de s c h a p e n h o u d e r i j i s i n o n s land g e p a a r d ge- g a a n m e t e e n d u i d e l i j k e u i t b r e i d i n g van h e t landbouwkundig o n d e r z o e k op d i t t e r r e i n . De schrijvc:rs v a n dit v e r s l a g m a a k t e n e e n s t u d i e r e i s n a a r E n g e - l a n d e n Schotland om z i c h b i j v e r s c h i l l e n d e i n s t e l l i n g e n op d e hoogte t e s t e l l e n van h e t o n d e r z o e k e n o m e r v a r i n g e n op t e d o e n t e n a a n z i e n v a n d e s c h a p e n h o u d e r i j i n de p r a k t i j k . I r . J . A. M . V o e r m a n s h e e f t i n d e w e k e n van 3 tot 8 s e p t e m b e r e n v a n 1 7 tot 22 s e p t e m b e r 1973 d i v e r s e b e d r i j v e n e n i n s t e l l i n g e n b e z o c h t , w a a r b i j h e t z w a a r t e p u n t v o o r a l l a g op h e t gebied van b e d r i j f s s y s t e m e n e n d e d a a r a a n v e r b o n d e n c o n s e q u e n t i e s v o o r w a t b e t r e f t d e a r b e i d s b e h o e f t e e n d e gebouwen. Van 10 tot 14 s e p t e m b e r heeft h i j m e t i r . P. W . T o l e n i r . H. J . Weide v e r s c h i l l e n d e o n d e r z o e k i n g s i n s t i t u t e n en a n d e r e i n s t e l l i n g e n b e z o c h t . D a a r b i j l a g h e t z w a a r t e p u n t m e e r op h e t ge- b i e d van d e s chapenvoeding. E e n a a n t a l i n d r u k k e n v a n d e z e r e i s z i j n i n d i t v e r s l a g v e r m e l d . I r . T o l e n i r . V o e r m a n s h e b b e n s p e c i a a l a a n d a c h t b e s t e e d a a n d e v e r s c h i l - l e n d e p r o d u k t i e s y s t e m e n , t e r w i j l i r . Weide v o o r a l d e b e s c h r i j v i n g v a n de voeding op z i c h h e e f t genomen.
2. REISSCHEMA D e volgende i.nstellingen w e r d e n b e z o c h t . D a t a : ( s e p t e m b e r 1973) 3 B r i d g e t s E x p e r i m e n t a l H u s b a n d r y F a r m t e Winche s t e r .
4
R o s e m a u n d E x p e r i m e n t a l H u s b a n d r y F a r m t e H e r e f o r d . 5 e n T h e National s h e e p F a i r t e Stoneleigh.6
7 N a f f e r t o n F a r m t e New C a s t l e upon Tyne. 10 U n i v e r s i t y of A b e r d e e n t e A b e r d e e n . l l Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e t e A b e r d e e n . 12 H i l l F a r m i n g R e s e a r c h O r g a n i s a t i o n t e Edinburgh. School of A g r i c u l t u r e t e Edinburgh. 1 3 G r a s s l a n d R e s e a r ch I n s t i t u t e t e H u r l e y . 14 G r a s s l a n d R e s e a r c h I n s t i t u t e t e H u r l e y . M e a t a n d L i v e s t o c k C o m m i s s i o n t e B l e t c h l e y . 17 B o x w o r t h E x p e r i m e n t a l H u s b a n d r y F a r m t e C a m b r i d g e . 1 8 P l a n n e d B r e e d i n g I n s t i t u t e t e C a m b r i d g e . National I n s t i t u t e f o r R g r i c u l t u r a l Botany t e C a m b r i d g e . 19 National I n s t i t u t e f o r A g r i c u l t u r a l E n g i n e e r i n g t e S i l s o e . 20 D r a y t o n E x p e r i r n e n t a l H u s b a n d r y F a r m t e S t r a t f o r d o n Avon. 21 G r a s s l a n d R e s e a r c h I n s t i t u t e t e H u r l e y . 2 2 M a i z e Developrnent A s s o c i a t i o n t e T u n b r i d g e W e l l s .
3. VOEDING 3 . 1. Het m e e s t i n a a n m e r k i n g k o m e n d e v o e d e r voor s c h a p e n i s g r a s . O n d e r d e m e e s t e o m s t a n d i g h e d e n i s h e t v o o r d e l i g e r d e s c h a p e n zelf t e l a t e n g r a z e n d a n z e op s t a l v e r s of g e c o n s e r v e e r d g r a s t e v o e r e n . De beweidings- d i c h t h e i d i s v o o r a l a f h a n k e l i j k v a n d e k w a l i t e i t v a n d e g r a s m a t . D e z e wordt v o o r a l b e p a a l d d o o r g r o n d s o o r t , k l i m a a t e n b e m e s t i n g , m a a r ook d o o r de i n t e n s i t e i t v a n de v e e h o u d e r i j . I n h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k l o p e n d e z e o m - s t a n d i g h e d e n v r i j s t e r k u i t e e n . M e n h e e f t e r g r a s l a n d v a n goede kwaliteit ( a l of n i e t i n d e v o r m v a n k u n s t w e i d e ) , m a a r ook e e n n a t u u r l i j k e v e g e t a t i e d i e n a u w e l i j k s g r a s l a n d g e n o e m d m a g w o r d e n , w a a r h e i d e , vnl. s t r u i k h e i d e , d e o v e r h a n d h e e f t . Dit l a a t s t e i s h e t geval i n d e " h i l l s l ' , d i e s a m e n m e t het I'upland" 35% v a n h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k u i t m a k e n ( v o o r a l i n Schotland e n W a l e s ) .
T u s s e n h i l l s e n u p l a n d w o r d t g e e n s t r i k t o n d e r s c h e i d g e m a a k t : gewoonlijk w o r d e n d e g e b i e d e n 200-300 m boven d e z e e s p i e g e l upland en de h o g e r e s t r . e k e n h i l l s g e n o e m d . Hoe h o g e r , d e s t e r n i n d e r gunstig z i j n de o m s t a n d i g h e d e n v o o r e e n goede v e g e t a t i e e n d e s t e m e e r i s d e b o e r op s c h a - p e n h o u d e r i j a a n g e w e z e n . Bij d e H i l l F a r m i n g R e s e a r c h O r g a n i s a t i o n s p r e e k t m e n v a n u p l a n d - f a r m i n g a l s d e b o e r v o o r m e e r d a n 5070 g e b r u i k m a a k t v a n e e n a m w e i d i n g s s y s t e e m m e t r u n d v e e e n v a n h i l l - s h e e p - f a r m i n g a l s z i j n i n k o m s t e n v o o r m e e r d a n 5070 u i t d e s c h a p e n h o u d e r i j komen. H e t i s d u i d e l i j k d a t d e z e g r e n s n i e t s c h e r p i s e n d a t e r t a l v a n o v e r l a p p i n g e n b e s t a a n . D e H i l l F a r m i n g R e s e a r c h O r g a n i s a t i o n h e e f t v e e l w e r k g e d a a n voor d e h i l l f a r m i n g e n a l s zodanig z i c h s t e e d s op d e s c h a p e n g e r i c h t . D e l a a t s t e 1; j a a r , nu d e a c c o m o d a t i e s t e r k v e r b e t e r d i s i n h e t op 10 juli 1973 door p r i n s P h i l i p , h e r t o g v a n E d i n b u r g h , o f f i c i e e l geopende nieuwe gebouw t e P e n i c u i c k ( t e n z u i d e n v a n ~ d i n b u r g h ) w o r d t ook h e t u p l a n d i n h e t o n d e r z o e k b e t r o k k e n . D a a r d o o r i s t h a n s h e t o n d e r z o e k n i e t m e e r e e n z i j d i g op schapen, m a a r ook o p v l e e s v e e g e r i c h t . E r z i j n t w e e afdelingen, nl. g e r i c h t op plan- t e n e n g e r i c h t op d i e r e n .
D e p r o d u k t i v i t e i t v a n d e h i l l - s c h a p e n t r a c h t m e n o, a. t e v e r b e t e r e n d o o r d e v e g e t a t i e z o p r o d u c t i e f m o g e l i j k t e m a k e n e n d e z e z o goed m o g e l i j k t e g e b r u i k e n . Binnen S c h o t l a n d z i j n e r g r o t e v e r s c h i l l e n . I n h e t n o o r d e n en n o o r d o o s t e n v a n Schotland i s s t r u i k h e i d e d e v o o r n a a m s t e v e g e t a t i e op de h i l l s ; h i e r w o r d t 1
à
1, 2 o o i p e r ha gehouden. Het r e g e n r i j k e e n z e e r dun b e v o l k t e w e s t e l i j k e d e e l v a n Schotland h e e f t e e n v e e n l a a g v a n s o m s 1 tot 3 m d i k ; h i e r g r o e i e n r u s s e n , b i e z e n e n heide. S c h a p e n h o u d e r i j i s h i e r v r i j - w e l d e e n i g e b r o n v a n i n k o m s t e n e n d e s c h a p e n d i c h t h e i d b e d r a a g t 1 ooi op 2 t o t 5 h a . Rij h e t t r a d i t i o n e l e s y s t e e m v a n s c h a p e n h o u d e r i j w o r d e n d e ooien o n d e r v o e d i n h e t l a a t s t e d e e l v a n d e d r a c h t , i n d e d a a r b i j a a n s l u i t e n d e l a c - t a t i e p e r i o d e e n i n d e d e k p e r i o d e . De e e r s t e t w e e p e r i o d e n is de v o e d e r b e - h o e f t e s t e r k v e r h o o g d ; i n d e d e k t i j d i s e r n i e t z o z e e r s p r a k e van e e n v e r - hoogde v o e d e r b e h o e f t e , m a a r w e l i s d econditie/voedingstoestand
d a n on- voldoende o m o p t i n i a a l g e b r u i k t e m a k e n v a n d e p o t e n t i ë l e ovulatie.O p p r o e f b e d r i j v e n h e e f t d e H. F. R. O. d a n ook goede r e s u l t a t e n w e t e n t e b e r e i k e n m e t h e t o p s t a l l e n v a n d e ooien i n h e t l a a t s t e d e e l v a n d e d r a c h t e n d e l a m m e r t i j d e n m e t h e t w e i d e n o p v e r b e t e r d e w e i d e n i n d e l a c t a t i e p e r i o d e
e n d e dektijd. Z o w e l h e t a a n t a l ooien p e r h a a l s h e t a a n t a l g e s p e e n d e l a m - m e r e n kon h i e r b i j v e r h o o g d w o r d e n .
W o r d t i n d e h i l l s v a a k ePe'n ooi p e r h a of z e l f s p e r 2 tot 5 ha gehou- d e n , i n h e t l a a g l a n d i s d e schapendichtheid v e e l h o g e r , h e t g e e n ook t e v e r - w a c h t e n i s . H i e r g a a t m e n o p p r a k t i j k b e d r i j v e n tot 10 o o i e n p e r ha. I n t e r e s s a n t i n d i t v e r b a n d i s e e n p r o e f v a n h e t G r a s s l a n d R e s e a r c h I n s t i t u t e (G. R . I.
)
t e H u r l e y , w a a r b i j m e n o p k u n s t w e i d e v a n zowel E n g e l s r a a i g r a s a l s I t a l i a a n s r a a i g r a s v e r s c h i l l e n d e b e w e i d i n g s d i c h t h e d e n v e r g e l i j k t . M e n h e e f t h i e r ooien v a n v e r s c h i l l e n d e k r u i s i n g e n , a l l e m e t t w e e l a m m e r e n . H e t b e l a n g r i j k s t e c r i t e r i u m i s d e g r o e i v a n de l a m m e r e n i n kg p e r ha. H e t n e m e n v a n d e r g e l i j k e p r o e v e n m e t o o i e n m e t e e n l i n g e n h e e f t weinig z i n , o m d a t e e n l i n g e n a l t i j d w e l voldoende m e l k k r i j g e n . H e t a a n t a l ooien b e - d r a a g t r e s p . 14, 17 e n 20 p e r h a ; d e l a m m e r e n kunnen g e b r u i k m a k e n v a n " f o r w a r d c r e e p " ( a l l e e n v o o r d e l a m m e r e n t o e g a n k e l i j k e r u i m t e ) . D e d i e - r e n w o r d e n op 8 p e r c e l e n o m g e w e i d , B i j g r o t e r e d i c h t h e d e n i s d e t o t a l e g r o e i v a n d e l a m m e r e n h o g e r ( i n k g / h a ) . I n 1973 w a s h i e r b i j op E n g e l s r a a i g r a s g e e n k r a c h t v o e r nodig; op I t a l i a a n s r a a i g r a s a l l e e n b i j d e d i c h t h e d e n v a n 17 e n 20 ooien p e r ha. I n d e z e d r o g e z o m e r l e v e r d e h e t E n g e l s r a a i g r a s v e e l m e e r op d a n h e t I t a l i a a n s r a a i g r a s ; dit l a a t s t e w a s b i j d e h o o g s t e d i c h t h e i d k a a l g e g r a a s d e n v e r t o o n d e v e e l plekken w a a r h e l e m a a l g e e n g r a s m e e r stond. M e t behulp v a n e e n i n h e t m i d d e n v a n h e t p r o e f v e l d o p g e s t e l d e u i t - k i j k t o r e n z i j n g e d r a g s s t u d i e s v e r r i c h t o v e r d e m a t e , w a a r i n d e l a m m e r e n g e b r u i k m a k e n v a n d e c r e e p s . O p e e n l e e f t i j d v a n 1 0 w e k e n b l e k e n d e l a m - meren 95% v a n d e t i j d i n d e n i e t v o o r ooie-n t o e g a n k e l i j k e r u i m t e n t e v e r - t o e v e n . W a a r g e n o m e n w e r d , d a t d e l a m m e r e n van 7 w e k e n oud 8 0 s e c o n d e n p e r d a g zuigen. H i e r b i j w o r d t a l s dag g e r e k e n d d e t i j d d a t h e t l i c h t i s . D e g r a s o p n a m e w o r d t g e m e t e n d o o r 5 d a g e n l a n g m e s t m o n s t e r s ( g r a b s a m - p l e s ) t e n e m e n v a n ooien d i e ook i n e e n v o o r p e r i o d e v a n 7 d a g e n 2 x d a a g s C r 2 0 3 ontvangen. D e v e r t e e r b a a r h e i d v a n h e t g r a s w o r d t i n vivo b e p a a l d r n e t h a m e l s . V e r d e r w e r d h e t g r a a s p a t r o o n b e s t u d e e r d m e t e n k e l e ooien, v o o r - z i e n v a n e e n s l o k d a r m f i s t e l . O o k b i j e% l a m v a n d e z e ooien w a s d a a r t o e e e n s l o k d a r m f i s t e l a a n g e b r a c h t , 3. 2. O o i e n I n h e t V e r e n i g d K o n i n k r i j k i s v e e l o n d e r z o e k v e r r i c h t op h e t g e b i e d v a n d e v o e d e r b e h o e f t e e n - o p n a m e v a n ooien. EIet b e l a n g r i j k s t e w e r k h i e r - o v e r w o r d t g e d a a n t e E-Iurlcy ( T R E A C H E R ) , a a n h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i - t u t e ( R 0 BIIVSOIV) e n b i j d e E1111 F a r m i n g R e s e a r c h O r g a n i s a t i o n (RUSSEL). D o o r d e M e a t a n d 1 , i v e s t o c k C o m m i s s i o n (Sheep I m p r o v e m e n t S e r v i c e s ) i s r e c e n t e e n b o e k j e u i t g e g e v e n"
F e e d i n g t h e Ewe", w a a r i n o p p r a k t i s c h e w i j z e v o o r d e s c h a p e n h o u d e r t e c h n i s c h e i n f o r m a t i e w o r d t g e g e v e n o v e r d e v o e d i n g v a n ooien. Ook h e t j a a r v e r s l a g 1972 v a n h e t Rowett R e s e a r c h In-s t i t u t e b e v a t e e n a r t i k e l v a n
Q)RSKOV
e n KOBINSON " R e c e n t a d v a n c e s i n e w e a n d l a m b n u t r i t i o n " . Voor d e m e e r g e i n t e r e s s e e r d e n w o r d t h i e r n a a r v e r w e z e n ; i n d i t v e r s l a g wil1 e n w i j o n s b e p e r k e n tot h e t t h a n s lopende on- d e r z o e k , d e m e e s t r e c e n t e belangwekkende u i t k o m s t e n e n e n k e l e a l g e m e n e o p m e r k i n g en.t-ieuvelland in de buurt van Edinburgh
Roostervloeren en Zweedse ruiven zoals die op diverse bedrijven voorkomen
d a t b i j v o e d e r i n g a d l i b . g e d u r e n d e d c g e h e l e d r a a g t i j d d e aoLeri vet w o r d c n e n h i e r u i t k l e i n e l a m i n e r e n g e b o r e n w o r d e n , d i e s o m s l à 2 k g wegen. W a n n e e r a l l e e n g e d u r e n d e d e l a a t s t e m a a n d ad l i b . w o r d t g e v o e r d , hebben d e l a m m e r e n e e n n o r m a a l g e b o o r t e g e w i c h t . E e n v e r k l a r i n g voor d i t z e e r l a g e g e b o o r t e g e w i c h t i s n i e t eenvoudig t e geven. Het l i j k t e r op, d a t ooien d i e a d lib. g e v o e r d w o r d e n i n d e tiid dat d e f o e t e n z i c h nog nauwelijks ont- w i k k e l e n , d o o r g a a n m e t v e t aan;.ctt(,!1 In k o s t e v a n de l a m m e r e n . I n d i e n d i t z o i s , i s d i t e v e n w e l ncg geeri antwoord op d e v r a a g , w a a r o m z e d i t z o u d e n doen. I n e l k g e v a l is h e t a a n t e r a d e n ooien i n d t tweede e n d e r d e m a a n d v a n d e d r a c h t n i e t a d l i b . t e v o e r e n . In c l e pr,iktijk g e b e u r t d i t c n d e r n o r - m a l e o m s t a n d i g h e d e n ook n i e t z o vaak. T e H u r l e y i s t h a n s i n o n d e r z o e k i n h o e v e r r e d e voeding v o o r en t i j - d e n s h e t b e g i n v a n d e d r a c h t invloed h e e f t op d e v r u c h t b a a r h e i d . De i n d e z e p r o e f g e b r u i k t e ooien k o m e n d a a r t o e e e r s t op e e n hoog e n d a a r n a op e e n l a a g v o e d e r n i v e a u of o m g e k e e r d ,
D O N E Y e n G U N N (H. F. R. O.
)
h e b b e n gevonden, d a t d e invloed vand e voeding i n de e e r s t e m a a n d v a n d e d r a c h t o p d e e m b r y o n a l e s t e r f t e ge- r i n g i s . T h e o r e t i s c h zou d e voeding d i r e c t na h e t d e k k e n d u s r e e d s v e r - m i n d e r d kunnen worden. E r i s e c h t e r niernand d i e d i t a a n d u r f t , want e e n ooi k a n b i j d e dekking n i e t b e v r u c h t z i j n en d a n zou d i t b i j de volgende d e k - king ( n a 17 dagen) e e n o n g u n s t i g e invloed op d e ovulatie kunnen hebben. D e e m b r y o n a l e s t e r f t e e n d e o v u l a t i e z i j n w e l gevoelig v o o r s t r e s s - i n v l o e - d e n e n e e n p l o t s e l i n g e v e r m i n d e r i n g i n v o e r k a n o p zichzelf ook e e n s t r e s s v e r o o r z a k e n .
Bij h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e , w a a r m e n e e n s y s t e e m h e e f t v o o r e e n hoge l a r n r n e r e n p r o d u k t i e p e r ooi p e r j a a r ( z i e onder 3. 3 ) , w o r d e n d e ooien d a n ook na h e t s p e n e n v a n de l a r n m e r e n tot e e n m a a n d na h e t d e k -
k e n 1, 5 à 1 , 75 m a a l hun o n d e r h o u d s b e h o e f t e g e v o e r d ( 3 , 5 k c a l ~ ~ / d a ~ ) . D a a r n a s t a a n z i j d e t w e e d e e n d e r d e m a a n d v a n d e d r a c h t op o n d e r h o u d s - v o e r ( 2 , 2 5 k c a l M E ) . O m d e i n v l o e d v a n h e t z e e r i n t e n s i e v e I a m m e r e n p r o - d u k t i e s y s t e e r n op de l e v e n s d u u r v a n d e o o i e n n a t e g a a n e n ook o m d e m i - n i m a l e h o e v e e l h e i d v o e r t e t e s t e n w o r d t e e n proef u i t g e v o e r d , w a a r b i j de d i e r e n g e d u r e n d e d e l a a t s t e t w e e m a a n d e n van de d r a c h t e n d e l a c t a t i e v i e r v e r s c h i l l e n d e e n e r g i e h o e v e e l h e d e n k r i j g e n , a f h a n k e l i j k van h e t a a n t a l l a m - m e r e n d a t z e d r a g e n of zogen. Het a a n t a l g e d r a g e n l a m m e r e n w o r d t h i e r b i j r ö n t g e n o l o g i s c h bepaald. Bij d e H. F. R. O. i s w a a r g e n o m e n , d a t ooien op e e n l e e f t i j d v a n t w e e j a a r l i c h t e r e l a m r n e r e n w e r p e n dan op o u d e r e l e e f t i j d , ook w a n n e e r z e i n d e z e l f d e v o e d i n g s t o e s t a n d v e r k e r e n ( g e m e t e n a a n N E F A - e n k e t o n - l i c h a r n e n g e h a l t e n in h e t b l o e d ) . Dit w i j s t e r op d a t d e z e ooien nog e e n z e - k e r e j e u g d t o e s l a g nodig h e b b e n i n de d r a a g t i j d , h e t g e e n ook t e H o o r n g e - v o n d e n i s . Bij o p n a m e p r o e v e n vonden FOOT e . a . d a t t w e e j a r i g e o o i e n m e e r k r a c h t v o e r o p n e m e n d a n o u d e r e , e n d a t i n e e n g e m e n g d e g r o e p m e t t w e e - j a r i g e e n o u d e r e ooien d e t w e e j a r i g e t o c h w e l a a n hun t r e k k e n komen. Of d i t o n d e r a l l e o m s t a n d i g h e d e n h e t geval i s , m o e t o. i . betwijfeld worden. T e k o r t a a n eiwit g e d u r e n d e d e l a a t s t e helft v a n d e d r a a g t i j d h e e f t m a a r weinig invloed op h e t g e b o o r t e g e w i c h t v a n d e l a m m e r e n , m a a r w e l m e e r o p d e g e w i c h t s v e r a n d e r i n g v a n de ooi. O o k dit i s i n p r o e v e n t e H o o r n g e c o n s t a t e e r d . H i e r u i t zou g e c o n c l u d e e r d kunnen w o r d e n , d a t e e n d r a c h t i - ge ooi i n s t a a t i s d e f o e t a l e g r o e i bij e i w i t t e k o r t t o c h tot op z e k e r e hoogte
t e h a n d h a v e n door a a n t a s t i n g v a n h e t e i g e n l i c h a a m s u ~ c c f s e l .
Bij v r o e g e r e o n d e r z o e k i n g e n , o. a . t,e H u r l e y , i s v a s t g e s t e l d d a t e r n s t i g e ondervoeding i n h e t l a a t s t e d e e l van d e d r a c h t de m e l k p r o d u k t i e n a d e l i g beinvloedt. E e n d e r g e l i j k e ondervoeding h e e f t ook e e n v e r l a g i n g v a n h e t g e b o o r t e g e w i c h t v a n d e l a m m e r e n t o t gevolg. D e m a t e w a a r i n e e n m e e r n o r m a l e voeding t i j d e n s d e d r a c h t invloed u i t o e f e n t op d e m e l k p r o - d u k t i e i s e c h t e r , ook i n h e t V e r e n i g d Koninkrijk, nog n i e t goed o n d e r z o c h t . Nog u i t g e w e r k t m o e t w o r d e n e e n proef t e H u r l e y , w a a r i n ooien d e l a a t s t e 7 w e k e n v a n d e d r a c h t op v i e r n i v e a u s w e r d e n g e v o e r d , uiteenlopend v a n 70 tot 1 1570 v a n d e n o r m , gevolgd d o o r v i e r e n e r g i e n i v e a u s i n de l a c t a t i e - p e r i o d e . D e z e p r o e f o m v a t t e d u s i n totaa.1 l 6 behandelingen. P r o e f u i t k o m s t e n , v e r k r e g e n a a n het Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e , w e k - k e n d e v e r w a c h t i n g d a t h e t m o g e l i j k m o e t z i j n h e t e i w i t g e h a l t e v a n h e t v o e r i n d e l a c t a t i e p e r i o d e t e b e p e r k e n . Door e e n w a t l a g e r e m e l k p r o d u k t i e g a a n d e l a m m e r e n d a n m e e r v a n hun b e s c h i k b a a r g e s t e l d e c r e e p - v o e r o p n e m e n , h e t g e e n e e n voor'deel i s b i j v r o e g s p e n e n ( o p e e n l e e f t i j d v a n ca. 5 w e k e n ) . De v r i j w i l l i g e o p n a m e v a n v o e r i s d e l a a t s t e j a r e n o n d e r w e r p v a n u i t g e b r e i d o n d e r z o e k g e w e e s t t e H u r l e y , w a a r b i j v e e l g e b r u i k w e r d g e m a a k t v a n h a m e l s . Bij de H. F. R.
0.
v e r r i c h t J a n e t FOO'T w e r k m e t ooien op d i t gebied. Z i j vond o. a . d a t9
w e k e n voor h e t a f l a m m e n v e e l g r o t e r e i n d i v i - d u e l e v e r s c h i l l e n i n k r a c h t v o e r o p n a m e b e s t a a n d a n 3 w e k e n v o o r h e t a f - l a m m e n . T h a n s i s d e invloed v a n d e v o e d e r o p n a m e i n h e t l a a t s t e d e e l v a n d e d r a c h t op d e o p n a m e a a n gedroogd g r a s i n d e l a c t a t i e p e r i o d e o n d e r w e r p v a n o n d e r z o e k . T e H u r l e y i s o. a . d e g r a s o p n a m e d o o r ooien op v e r s c h i l l e n d e .mo- n o c u l t u r e s b e s t u d e e r d . Gevonden i s , d a t e r e e n a a n m e r k e l i j k v e r s c h i l b e - s t a a t t u s s e n d e o p n a m e a a n t i m o t h e e , a a n r a a i g r a s s o o r t e n e n a a n l u z e r n e . D e o p n a m e a a n t i m o t h e e w a s g e r i n g , zodat d r a c h t i g e ooien h i e r u i t nauwe- l i j k s voldoende r u w eiwit kunnen putten. Van r a a i g r a s s e n w e r d m e e r o p g e - n o m e n , m a a r ook nog n i e t voldoende voor o p t i m a l e e i w i t v o o r z i e n i n g v a n d r a c h t i g e ooien. L u z e r n e g e v o e r d a a n ooien d i e d r a c h t i g w a r e n v a n t w e e l a m m e r e n , gaf e e n o p n a m e d i e voldoende w a s ; d e d i e r e n konden h i e r u i t hun e i w i t b e h o e f t e dekken.In h e t k r a c h t v o e r w o r d t i n het a l g e m e e n v e e l g e r s t g e b r u i k t , m a a r b i j h e t G r a s s l a n d R . e s e a r c h l n s t i t u t e b e s t a a t h e t n o r m a l e v o e r voor de o o i e n voor 2 / 3 d e e l u i t g e d r o o g d g r a s .
Rij h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e w o r d t a a n d e ooien, d i e o m d e 7 m a a n d e n w e r p e n , k o r r e l g e v o e r d w a a r i n 4070 g e h a k s e l d s t r o gemengd i s . V e r d e r b e v a t d e z e k o r r e l 170 u r e u m . T i j d e n s d e l a c t a t i e w o r d t k o r r e l met 41% gedroogd g r a s g e v o e r d . D e k o r r e l s m e t g e h a k s e l d s t r o w o r d e n b i j e e n m e n g v o e d e r f a b r i k a n t t e E d i n b u r g h g e m a a k t m e t e e n s p e c i a l e , v r i j o u d e r - w e t s e , p e r s d i e h i e r v o o r g e s c h i k t i s . E r z i j n s l e c h t s weinig m e n g v o e d e r - f a b r i k a n t e n d i e o v e r e e n d e r g e l i j k e p e r s b e s c h i k k e n . Dit i s w e l e e n d u u r v o e r , w a n t h e t s t r o m o e t e e r s t g e p e r s t w o r d e n , d a n n a a r d e f a b r i e k g e - t r a n s p o r t e e r d , d a a r n a g e h a k s e l d e n t e n s l o t t e g e p e r s t , t e r w i j l s t r o op z i c h - zelf g e e n hoge v o e d e r w a a r d e h e e f t , Het w o r d t d a n ook a l l e e n voor p r o e f - d o e l e i n d e n g e b r u i k t . E-Iet v o o r d e e l e r v a n i s , d a t e'ék s o o r t v o e r v e r s t r e k t w o r d t d a t e e n goede stril.ctuur i n d e p e n s handhaaft. Het v o e r kan nauwkeu- r i g g e d o s e e r d w o r d e n , e v e n t u e e l kunnen v o e d e r r e s t e n gewogen w o r d e n e n a l l e d i e r e n k r i j g e n v o e r m e t d e z e l f d e v o e d e r w a a r d e .
E e n z e e r s p e c i a a l v o e r m e n g s e l v o o r ooien z a g e n w i j op ccsn p r o e f - b e d r i j f v a n d e School of R g r i c u l t u r e t e A b e r d c e n . D a a r ontvangen d e d r a ~ h - t i g t ooien e e n i ~ i e n g s e l v a n g e h a k s e l d t a r w e c t r o , g e p l e t t e g e r s t , g e p l e t t e h a v e r , g e d r o o g d e pulp en e e n e i w i t c o n c e n t r a a t . Dit w o r d t op d e b o e r d e r i j l o s d o o r e e n g e m e n g d e n h i e r b i j w o r d t
2
à. 2 , 5% m e l a s s e toegevoegd o m s t u i v e n t e g e n t e gaan. O p g e s l a g e n g e d u r e n d e 3 ii 4 w e k e n zou e r nagenoeg g e e n u i t z a k k i n g v a n d e z w a a r d e r e d e l e n o p t r e d e n . Het p e r c e n t a g e s t r o b e d r a a g t vanaf b e g i n noverriber 70%, eind n o v e m h e r - b e g i n d e c e m b e r 60y0, d a a r n a tot eind d e c e m b e r 5070 e n v a n j a n u a r i t o t e n rnet r n a a r t 40%.Voor d e p r a k t i j k k a n d e z e v o e d e r i n g s m e t h o d e o n d e r b e p a a l d e o m s t a n d i g - h e d e n m o g e l i j k v o o r d e l e n h e b b e n , v o o r p r o e f d o e l e i n d e n l i j k t het o n s m l n - d e r g e s c h i k t . I n h e t m a t e r i a a l w o r d t d o o r d e d i e r e n w e l g e s e l e c t e e r d . O p d e z e b o e r d e r i j w o r d e n d a n ook g e e n v o e d e r p r o e v e n g e n o m e n ; d e h i e r gehouden s c h a p e n w o r d e n g e b r u i k t i n h e t k r u i s i n g s p r o g r a m m a v a n prof. O w en.
Voor b a l a n s p r o e v e n w o r d t b i j de
H,
F. R . O . d e m e s t v a n ooien op- g e v a n g e n i n z a k k e n v a n e e n n e t v o r m i g weefsel., d a t d e u r i n e d o o r l a a t . In v e r b a n d m e t h e t f e i t d a t w i j m e t vijf o n d e r z o e k e r s s p r a k e n i n e e n b e - p e r k t e t i j d , h e b b e n w i j d i t n i e t g e z i e n . H o e h e t w e r k t kunnen wij d a n ook n i e t b e o o r d e l e n .Bij h e t R o w e t t R e s e a r c h I n s t i t u t e w o r d e n d e m e s t e n d e u r i n e van ooien op o n g e v e e r d e z e l f d e m a n i e r v a n e l k a a r geschei.den e n opgevangen a l s t e H o o r n g e b e u r t , nl. door m i d d e l v a n e e n zeef o n d e r e e n h e l l i n g van 45O, w a a r de m e s t o v e r h e e n glijdt e n d e u r i n e d o o r loopt. De u r i n e w o r d t h i e r opgevangen i n e e n m e n g s e l v a n 100 m l f o r m a l i n e e n 200 m l geconcen- t r e e r d z w a v e l z u u r . Dit w o r d t o v e r h e t r o o s t e r i n d e kooi gegoten, zodat d i t r o o s t e r e n d e z e e f ook e n i g s z i n s s c h o o n g e s p o e l d w o r d e n . D e pH van de u r i n e w o r d t zodoende op 4 à 5 g e b r a c h t . I n d e nieuwe v e r t e r i n g s s t a l v a n h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e s t a a n d e h a m e l s i n hun kooien o p g a a s ; z i j h e b b e n m e s t z a k k e n a a n . I n t e g e n s t e l - l i n g tot i n H o o r n w o r d e n h i e r g e e n u r i n e t r e c h t e r s g e b r u i k t , m a a r d e h a m e l s h e b b e n e e n h a l v e v o e t b a l van r u b b e r o n d e r d e buik. E e n p o m p j e b i j e l k d i e r p o m p t d e u r i n e h i e r u i t via e e n s l a n g e t j e n a a r e e n opvangvat. D e p o m p j e s h e b b e n z o ' n c a p a c i t e i t , d a t d e h a l v e b a l l e n nooit o v e r l o p e n . Z i j w e r k e n continue, d u s ook a l s h e t d i e r n i e t p a s g e t i r i n e e r d heeft. Het i s noodzake- l i j k h i e r v o o r b a l l e n v a n n a t u u r r u b b e r t e g e b r u i k e n , o m d a t a n d e r e m a t e r i - a l e n z o a l s p l a s t i c n i e t d i r e c t i n de o o r s p r o n k e l i j k e v o r m t e r u g v e r e n a l s h e t d i e r g e l e g e n h e e f t . 3. 3. L a m i n e r e n D e voeding v a n l a m m e r e n i s o n d e r w e r p v a n o n d e r z o e k t e I-Iurley, w a a r h e t z w a a r t e p u n t l i g t b i j de k u n s t m a t i g e opfok e n b i j h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e , w a a r ( ~ R S K O V d i e p g a a n d o n d e r z o e k v e r r i c h t o p h e t g e - bied van s l a c h t r i j p m a k e n v a n l a m m e r e n e n w a t d a a r m e e s a m e n h a n g t . T e H u r l e y i s e e n s p e c i a a l gebouw voor l a m m e r e n o p f o k m e t e e n s t e r k d o o r g e v o e r d e a u t o m a t i s e r i n g . H i e r i n z i j n o. a . v i e r a f d e l i n g e n , elk m e t 20 hokken v o o r
6
l a m m e r e n , z o d a t i n t o t a a l 480 l a m m e r e n t e g e l i j k e r - t i j d kunnen w o r d e n opgefokt. T e n t i j d e v a n ons b e z o e k w a s ée'n a f d e l i n g v o o r l a m m e r e n i n g e b r u i k . E l k h o k i s v o o r z i e n v a n6
s p e n e n , d i e s a m e n m e t d e6
s p e n e n v a n h e t d a a r n a a s t g e l e g e n hok i n of buiten h e t hok g e d r a a i dkunnen w o r d e n . Dit g e b e u r t a u t o m a t i s c h d o o r m i d d e l van e e n tijdklok. O p d e z e w i j z e k a n d e t i j d , d a t d e l . a m r n e r e n kunnen d r i n k e n , v o o r e l k e twee hokken a f z o n d e r l i j k g e r e g e l d w o r d e n e n w e l v a n m i n i m a a l 0 , 5 m i n . p e r dag t o t continue. In t o t a a l kunnen i n h e t gebouw z o 10 v e r s c h i l l e n d e r e g i - m e s t e g e l i j k e r t i j d w o r d e n t o e g e p a s t . De k u n s t m e l k w o r d t i n e e n t a n k bij
50 C b e w a a r d e n v a n h i e r u i t r o n d g e p o m p t . D r i e m a a l p e r w e e k w o r d t h e t h e l e l e i d i n g s y s t e e m schoongernaakt d o o r w a t e r m e t een r e i n i g i n g s m i d d e l r o n d t e pompen.
D e l a m m e r e n w o r d e n na 24 u u r v a n d e coi weggenomen. Als h e t n i e t z e k e r i s d a t z e b i e s t h e b b e n gehad, k r i j g e n z e da.t m e t e e n f l e s . N o r m a a l k r i j g e n z e d e e e r s t e d r i e w e k e n koude k u n s t m e l k a d lib. e n d a a r - na t o t e e n l e e f t i j d v a n
6
w e k e n b e p e r k t . K r a c h t v o e r w o r d t vanaf h e t begin v e r s t r e k t , e v e n a l s hooi e n w a t e r . E e n b e s c h r i j v i n g v a n d i t a u t o m a t i s c h e s y s t e e m v a n l a m m e r e n o p f o k i s g e g e v e n d o o r TREACHER e n PENNING (1 97 l ) , t e r w i j l r e c e n t d a a r o v e r e e n a r t i k e l v a n TREACHER (1 97 3) i s v e r-
s c h e n e n . De l a m m e r e n w o r d e n b i j d i t s y s t e e m g e s p e e n d o p e e n l e e f t i j d v a n6
weken. S p e n e n op j o n g e r e l e e f t i j d , z e l f s o p 3 weken, i s m o g e l i j k , m a a r d i t g e e f t . g r o e i v e r t r a g i n g . D e invloed v a n h e t l i c h a a m s g e w i c h t op h e t m o - m e n t v a n s p e n e n op d e g r o e i d a a r n a i s nog n i e t aangetoond. T h a n s z i j n op d i t gebied i n o n d e r z o e k d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e k u n s t m e l k e n de h o e v e e l - h e i d d a a r v a n . O m i n h e t k a d e r v a n p r o d u k t i e s y s t e m e n - o n d e r z o e k ( m o d e l s t u d i e ) e e n a n t w o o r d t e k r i j g e n o p d e v r a g e n of E n g e l s r a a i g r a s S 24 g e s c h i k t i s v o o r w e i d e l a m m e r e n t o t 35 kg e n of g e d r o o g d g r a s h i e r b i j e e n b e t e r e a a n - vulling i s d a n g e r s t i s door NEWTON e e n proef u i t g e v o e r d . D e l a m m e r e n w e r d e n geweid m e t d i c h t h e d e n v a n r e s p . 40, 60 e n 80 l a m m e r e n p e r h a . G e d r o o g d g r a s e n g e r s t w e r d e n g e d u r e n d e d e h e l e proef v e r s t r e k t . De e e r - s t e u i t k o m s t e n w e z e n u i t , d a t d e o p n a m e h i e r v a n v o o r a l a f h a n k e l i j k i s v a n d e h o e v e e l h e i d g r a s , m a a r d a t e r n a u w e l i j k s v e r s c h i l b e s t a a t t u s s e n d e o p n a m e a a n g e d r o o g d g r a s e n g e r s t . In e e n g e s p r e k m e t @ R S K O V o v e r k r a c h t v o e r v e r s t r e k k i n g i n d e w e i d e w e e s d e z e e r op, d a t e e n h o e v e e l h e i d v a n bijv. 300 g r a m k r a c h t v o e r i n e e n s w e l e e n v e r l a g i n g van de p1-I i n d e p e n s tengevolge z a l hebben, h e t - g e e n e e n v e r l a g i n g v a n de g r a s o p n a m e z a l kunnen geven. O n g e m a l e n g r a a n z a l m i n d e r s n e l i n d e peris a a n g e t a s t w o r d e n er'. d a a r o m b e t e r m e t r u w v o e r - v o e d e r i n g o v e r e e n s t e m r n e n . TREACHER e n H O X E Y v e r g e l e k e n v o o r h e t s l a c h t r i j p m a k e n v a n l a m m e r e n v e r s c h i l l e n d e r a n t s o e n e n nl. : 1) g e p l e t t e g e r s t m e t vi.srneel ( t o t 27 kg l e v e n d gewicht 1870 r e , d a a r n a 1470 r e ) 2 ) g e p l e t t e g e r s t m e t v i s m e e l ( g e d u r e n d e d e h e l e p e r i o d e 15, 5% r e ) 3) g e d r o o g d g r a s , m a i s e n s o j a s c h r o o t ( g e d u r e n d e d e h e l e p e r i o d e 18O10 r e ) . Van r a n t s o e n 3 w e r d 2570 m e e r opgenomen, m a a r de g r o e i w a s g e l i j k a a n d i e b i j r a n t s o e n 2. D e v o e d e r c o n v e r s j e , u i t g e d r u k t in kg d s / k g g r o e i , w a s b i j 3 d a n ook o n g u n s t i g e r d a n b i j l en 2. D,e opnarne e n de g r o e i w a r e n b i j1 i e t s g e r i n g e r d a n b i j 2 , ondanks de a a n p a s s i n g van r a n t s o e n l a a n d e t h e o r e t i s c h e e i w i t b e h o e f t e v a n h e t l a m . Uit d e z e e n u i t v o r i g e p r o e v e n , w a a r i n e v e n e e n s e e n o n d e r z o e k w e r d i n g e s t e l d n a a r d e penswand van d e d i e r e n , kwam n a a r v o r e n d a t 25 g r a m l a n g hooi p e r d i e r p e r dag voldoende
i s om e e n goede s t r u c t u u r van d e p e n s w a n d p a p i l l e n i n s t a n d t e houden. E e n d e r g e l i j k e hoevee1hei.d s t r u c t u u r g e v e n d m a t e r i a a l lijkt o n s i n N e d e r l a n d n a u w e l i j k s voldoc:i~de. ( ~ R S K O V u i t t e d e v e r o n d e r s t e l l i n g d a t het k r a c h t v o e r i n N e d e r l a n d e n I1uitsla.nd w a a r s c h i j n l i j k f i j n e r g e m a l e n z a l wor
-
d e n d a n i n h e t V e r e n i g d Koninkrijk. G e d u r e n d e j a r e n i s b i j p r o e v e n m e t l a m m e r e n a a n h e t R o w e t ~ R e s e a r c h 1nstitu.te a l s c o n t r o l e r a n t s o e n e e n kor-
r e l m e t c a .90%
g e p l e t t e g e r s t , 7,5% w i t v i s m e e l e n 1 , 5% g e s l i b d k r i j t g e -
b r u i k t . Dit i s g e v o e r d z o n d e r v e r d e r r u w v o e r t e v e r s t r e k k e n . A l s s t r o o i - s e l w o r d t z a a g s e l g e b r u i k t . T o c h i s d e penswand op d i t r a n t s o e n n i e t g e - h e e l n o r m a a l ontwikkeld, m a a r e r treedt: e e n z e k e r e s a m e n k l o n t e r i n g van p e n s p a p i l l e n op. ( l o k i.s h i e r b i j h e t o n d e r h u i d s v e t w e e f s e l z a c h t e r d a n b i j m e t g r a s g e v o e r d e l a m m e r e n . Het is g e b l e k e n , d a t oribehandelde ( o n g e m a - l e n ) g e r s t k o r r e l s i n p l a a t s v a n g e p l e t t e g e r s t d e z e m i n d e r g e w e n s t e v e r - a n d e r i n g e n i n derpenswand n i e t v e r o o r z a k e n .GRSKOV
v e r g e l e e k ongerna- l e n g e r s t , a l s zodanig g e v o e r d , m e t i n k o r r e l s g e p e r s t e g e m a l e n g e r s t . D e o n g e m a l e n g e r s t , a l s zodanig g e v o e r d , gaf e e n m o o i e gezonde penswand-s t r u c t u u r , t e r w i j l g e p e l l e t e e r d e o n g e m a l e n g e r s t op zichzelf w e l e e n b e t e r e p e n s w a n d v e r o o r z a a k t e d a n g e p l e t t e g e r s t , m a a r t o c h n i e t z o goed a l s on- b e h a n d e l d e g e r s t k o r r e l s . O n b e h a n d e l d e g e r s t k o r r e l s g a v e n e e n h o g e r gewicht v a n de pensin.- houd m e t d a a r i n e e n h o g e r e pH e n e e n h o g e r d r o g e - s t o f g e h a l t e , t e r w i j l h e t p e n s v o c h t m e e r a z i j n z u u r e n m i n d e r p r o p i o n z u u r b e v a t t e dan b i j g e p e l - l e t e e r d e g e r s t k o r r e l s . O o k d e v e r t e e r b a a r h e i d v a n onbehandelde g e r s t k o r - r e l s b l e e k h o g e r t e z i j n d a n van g e p e l l e t e e r d e g e r s t k o r r e l s . L a m m e r e n , g e v o e r d rnet g e p l e t t e g e r s t , h e b b e n h o g e r e g e h a l t e n a a n v e r t a k t e v e t z u r e n e n a a n v e t z u r e n m e t e e n oneven a a n t a l C - a t o m e n i n h e t o n d e r h u i d s e v e t - w e e f s e l , w a a r d o o r dit v e t e e n l a g e r s m e l t p u n t heeft. D e p r o d u k t i e v a n d e z e v e t z u r e n w o r d t b e v o r d e r d d o o r d e v e r h o o g d e b e s c h i k b a a r h e i d a a n p r o p i o n a - t e n b i j k r a c h t v o e r r a n t s o e n e n ( D U N C A N e. a . (197 l ) ,
GRSKOV
e. a. (1972), 0R.CKOV (1973)).D o o r h e l e onbehandelde g e r s t t e v o e r e n hoopt @RSKOV h e t o n d e r h u i d s v e t v a n l a m m e r e n h a r d e r t e k r i j g e n . Afgezien h i e r v a n h e e f t h e t v o e r e n van o n b e h a n d e l d e g e r s t d e v o o r d e l e n van b e t e r e v e r t e e r b a a r h e i d en e e n b e t e r e penswand. U i t e r a a r d i s h e t g o e d k o p e r , t e r w i j l ook o p g e v a l l e n w a s , d a t d e l e v e r v a n m e t h e l e g e r s t k o r r e l s g e v o e r d e l a m m e r e n m i n d e r h a r d w a s d a n v a n rnet a n d e r k r a c h t v o e r g e v o e r d e d i e r e n . N a a s t d e o n g e m a l e n g e r s t v e r - s t r e k t h i j e e n k o r r e l m e t e i w i t s u p p l e m e n t , w a a r i n ook m i n e r a l e n e n v i t a - m i n e s v e r w e r k t zijn. H a v e r b l e e k v o o r jonge l a m m e r e n m i n d e r g e s c h i k t t e z i j n d o o r h e t hoge r c - g e h a l t e . O p l a t e r e l e e f t i j d ( b o v e n ca. 4 m a a n d e n ) kunnen l a m m e r e n o n g e m a l e n h a v e r w e l v e r w e r k e n ,
O m e i w i t v e r l i e s t e n g e v o l g e v a n a a n t a s t i n g d o o r m i c r o - o r g a n i s m e n i n d e p e n s t e v o o r k o m e n k a n h e t eiwit bv. g e c o a t w o r d e n m e t f o r m a l i n e . @RSK.OV h e e f t e c h t e r e e n m e t h o d e gevonden " o m h e t d i e r zelf h e t e i w i t t e l a t e n b e s c h e r n i e n ! , z o a l s h i j h e t u i t d r u k t . Exij m a a k t h i e r t o e g e b r u i k van d e s l o k d a r m s l e u f r e f l e x . N o r n i a a l i s d e z e b i j o u d e r e d i e r e n v e r l o r e n g e - g a a n , m a a r d e d i e r e n kunnen g e t r a i n d w o r d e n o m d e z e op o u d e r e l e e f t i j d t e behouden o n d e r b e p a a l d e v o o r w a a r d e n , D e e e r s t e i s , d a t z e vrijwill.ig d r i n k e n e n g e e n d o r s t h e b b e n , w a n t d a n d r i n k e n z e o m hun d o r s t t e l e s s e n e n d a n k o m t h e t d r i n k e n i n d e v o o r m a g e n t e r e c h t . Dit i s ook het g e v a l a l s
z e gedwongen w o r d e n t e d r i n k e n . Z e m o e t e n v r i j w i l l i g d r i n k e n a l s uj.ting v a n j e u g d p r i k k e l . Dit g a a t g e p a a r d m e t k w i s p e l e n v a n d e s t a a r t en s t o t e n - d e bewegingen v a n d e kop.
A l s z e z i j n opgefokt d o o r s t e e d s m e l k u i t e e n e m m e r of t r o g t e d r i n k e n , k a n d e s l o k d a r m s l e u f r e f l e x behouden blijven, m a a r m e n k a n z e n a t u u r l i j k ook t r a i n e n d o o r s t e e d s w a t d r i n k e n u i t e e n f l e s t e geven. I-let i s b e l a n g r i j k d a t d e v o e r m e t h o d e e n h e t v o e d e r r e g i m e v a n d e o p f o k p e r i o d e gevolgd w o r d t . Dit opent d e m o g e l i j k h e i d o m bv. b i j d i e r e n m e t e e n s l o k - d a r m f i s t e l , d i e h i e r o p g e t r a i n d z i j n , e e n f l e s voor t e houden e n o n d e r h a n d , a l s d e d i e r e n i n d e s t e m m i n g z i j n ( k w i s p e l e n v a n d e s t a a r t ) e e n b e p a a l d e stof d i e a n d e r s n i e t o p g e n o m e n zou w o r d e n i n d e s l o k d a r m f i s t e l t e stoppen. D o o r d e v o o r g e h o u d e n f l e s w o r d t d e s l o k d a r m s l e u f g e s l o t e n e n d e t o e t e d i e n e n stof g a a t z o n d e r h e t s m a a k o r g a a n t e p a s s e r e n r e g e l r e c h t n a a r d e l e b m a a g . B e h a l v e v o o r p r o e f d o e l e i n d e n z i e t
GRSKOV,
e n t h o u s i a s t a l s h i j i s , z e l f s ook m o g e l i j k h e d e n v o o r d e p r a k t i j k o m o p d e z e w i j z e v o e d e r e i w i t t e n t e g e n v e r l i e z e n i n d e p e n s t e b e s c h e r m e n .4. KRUICINGSSYSTEMEIV
Groot-Brillarinie h e e f t o n g e v e e r 1 3 wiiljoen'fol<ooien. EI- z i j n zoli? 50 r a s s e n , m a a r d e z e z i j n niet a l l e even belangrljli, S l e c h t s 1 4 r a s s e n t e l - l e n m e e r d a n 100. O00 fokooien, H i e r v a n hebben s l e c h t s Z r a s s e n m e e r dan e e n m i l j o e n fokooien, Van d e m e e r dan 300 voorkomende k r u i s i n g s t y p e n hebben e r 30 m e e r d a n 25.000 fokooien e n h i e r v a n
9
m e e r dan 100. 000 fok- ooien.Als we d e v e r d e l i n g v a n de t o t a l e f o k s t a p e l , wat b e t r e f t ziaivere r a s s e n en k r u i s i n g e n , bekijken dan z i e n we d a t c a . 45'70 a l s zuiver r a s v e r - d e r gefokt w o r d t , t e r w i j l 25% u i t ooien van z u i v e r r a s voor krïlisingen be- nut worden. De r e s t e r e n d e 30% van d e f o k s t a p e l b e s t a a t uit g e k r u i s t e ooien.
De k r u i s i r i g s s y s t e r n e n iri G r o o t - " B r i t t a n n i e z i j n g r o t e n d e e l s geba- s e e r d op d e zgn. "hill b r e e d s f f in d e heuvel s . D e z e h i l l b r e e d s z i j n Meine s c h a p e n , d i e u i t m u n t e n i n s o b e r h e i d , w e e r s t a n d s v e r m o g e n , m o e d e r e i g e n - s c h a p p e n e n m e l k p r o d i k t i e . Tn de gebieden w a a r z e voorkomen a i j n z e m e e s t a l de enig mogelijke v o r m van a g r a r i s c h e produktie. Omdat h e t hou- d e n van d e h i l l b r e e d s niet voldoende r e n d a b e l i s , w o r d t door d e overheid p e r d i e r ongeveer f 10.
-
p e r j a a r s u b s i d i e gegeven. Deze hill b r e e d s m a - k e n bijna 60% v a n d e t o t a l e s c h a p e n s t a p e l u i t .De o u d e r e fokooien van de hill b r e e d s w o r d e n v e r k o c h t a a n schiapen- h o u d e r s i n d e l a g e r e d e l e n v a n de h e u v e l s , w a a r d e ooien gedekt w o r d e n d o o r r a m m e n van d e zgn. "Upland b r e e d s " . Deze b r e n g e n een goede g r o e i - s n e l h e i d e n g r o t e r e v r u c h t b a a r h e i d i n h e t k r u i s i n g s p r o d u k t . De ooien uit d e z e k r u i s i n g , d e " h a l f b r e e d s " , w o r d e n v e r k o c h t a a n d e schapenhouderrrs i n d e dalen, w a a r z e gedekt w o r d e n door de "lowland b r e e d s " , de t y p h e h e v l e e s r a s s e n , d i e z o r g e n voor e e n goede bevleesdheicl v a n h s t eindprodukt.
Door d e z e k r u i s i n g s s y s t e m e n w o r d t g e t r a c h t t e komen teat
een alacht-
l a m , d a t e e n goed weerstsndsvermogeun heeft, s n e l g r o e i ten
een goeds
s l a c h t k w a l i t e i t bezit. Niet a l l e k r u i s i n g e n gaan volgems d i t schema, aoms w o r d e n d e Upland b r e e d s o v e r g e s l a g e n , t e r w i j l s o k wal m e t de aiadpraduk- t e n w o r d t doorgefakt. O m d a t i n Groot.-Brittazlnib geen e e n s g a z i
be-
s t a a t o v e r d e m e e s t gunstige krizisingscornbinatie heeft d e Meatan& Live-
s t o c k C o r n m i s s i o n e e n o n d e r z o e k opgezet w a a r i n bij s e n a a n t a l g r o t e r s b e d r i j v e n veelbelovende e n i n voldaaadc? m a t e voarkomaks.de ~ ~ s ~ e a e d k r u i - s i n g e n v e r g e l e k e n w o r d e n wat b e t r e f t t e c h n i s c h e e n e c ~ n o m i s c k ~ e r e s u l e i - ten.Tevens w o r d e n d o o r e e n aantal o n d e r z o e k s i n s t i t u t e n op kleine schaal v e r g e l i j k e n d e p r o e v e n gedaan niet een aantal typen g elcruiste ooien, E r is v o o r a l v e e l belangstelling voor het v e r h o g e n van de v r u c h t b a a r h e i d e n daar-. om heeft ook in G r o o t - B r i t t a n n i ë d e F i n a i j n i n t r e d e gedaan. O p d e bezoch- t e i n s t i t u t e n w e r d nog a l e e n s g e b r u i k g e m a a k t v a n F i n x dor set-ooien, die d a n v e r g e l e k e n w e r d e n m e t d e t r a d i t i o n e l e kruisingen.
5. VERHOGING VAN D E W E R P F R E Q U E N T I E Door v e r s c h i l l e n d e i n s t i t u t e n w e r d o n d e r z o e k g e d a a n n a a r v e r h o - ging v a n d e w e r p f r e q u e n t i e . H i e r v o o r z i j n d r i e m e t h o d e n b e s c h i k b a a r . a ) h e t g e b r u i k v a n r a s s e n of k r u i s i n g e n m e t e e n l a n g b r o n s t s e i z o e n . b) b r o n s t i n d u c t i e m. b. v. h o r m o n e n . c) daglengtebeinvloeding. In h e t a l g e m e e n w e r d e n m i n s t e r i s t w e e v a n d e d r i e m e t h o d e n t e g e l i j k g e - b r u i k t .
B e h a l v e t e I-Iurley, w a a r Newton o n d e r z o e k op d i t gebied v e r r i c h t - t e , i s d i t a l s b e d r i j f s s y s t e e m i n o n d e r z o e k b i j de C o l l e g e s of A g r i c u l t u r e t e A b e r d e e n e n E d i n b u r g h , t e r w i j l h e t b i j h e t R a w e t t R e s e a r c h I n s t i t u t e z e e r c o n s e q u e n t w o r d t d o o r g e v o e r d o m g e r e g e l d o v e r l a m m e r e n v o o r p r o e f d o e l e i n d e n t e kunnen b e s c h i k k e n .
B i j z i j n v e r t r e k u i t C a m b r i d g e n a a r h e t N o r t h of Scotland C o l l e g e of A g r i c u l t u r e t e A b e r d e e n h a d prof. O w e n e e n kudde v a n 160 ooien m e e - genomen. T e C a m h r i d g e h a d h i j h i e r m e e a l g e d u r e n d e e n k e l e j a r e n a a n e e n k r u i s i n g s p r o g r a m m a g e w e r k t . F i n x D o r s e t - o o i e n w o r d e n d o o r h e m v e r g e - l e k e n r n e t G r e y f a c e - o o i e n v o o r w a t b e t r e f t d e g e s c h i k t h e i d v a n b r o n s t i n d u c t i e m e t behulp v a n h o r m o n e n . Voor h e t p r o d u c e r e n van s l a c h t l a m m e r e n w o r d e n d e z e k r u i s l i n g - o o i e n d o o r e e n S u f f o l k - r a m gedekt. H e t i s h i e r b i j d e b e d o e - l i n g d a t e e n d e e l v a n d e kudde w e r p t i n m a a r t ' 7 4 , d e c e m b e r ' 7 4 , juli ' 7 5 , m a a r t ' 7 6 enz. e n h e t a n d e r e d e e l i n d e c e m b e r '73, juli ' 7 4 enz. D e d e k - kingen i n o k t o b e r e n f e b r u a r i vinden o p n a t u u r l i j k e w i j z e p l a a t s ; b i j d e i n juli t e d e k k e n ooien w o r d t m e t behulp v a n p l a s t i c v a g i n a a l s p o n s j e s v a n h e t m e r k V e r a m i x ( i n N e d e r l a n d i n d e h a n d e l g e b r a c h t o n d e r d e c a a m R e p r o - m a p ) b r o n s t i n d u c t i e t o e g e p a s t . Bij h e t w e g h a l e n v a n h e t s p o n s j e k r i j g e n d e o o i e n e e n i n j e c t i e m e t 750 I. E . PMS. D e i n m a a r t g e b o r e n l a m m e r e n w o r d e n i n juni g e s p e e n d e n v e t g e - w e i d tot j u l i - s e p t e m b e r ; d e i n juli g e b o r e n l a m m e r e n w o r d e n g e s p e e n d op e e n l e e f t i j d v a n 5 w e k e n e n m e t k r a c h t v o e r g e v o e r d tot d e c e m b e r . O o k d e i n d e c e m b e r g e b o r e n l a m m e r e n w o r d e n na 5 w e k e n g e s p e e n d e n d a a r n a m e t k r a c h t v o e r s l a c h t r i j p g e m a a k t v o o r P a s e n . Bij h e t E a s t of S c o t l a n d C o l l e g e of A g r i c u l t u r e t e E d i n b a r g i s e e n d e r g e l i j k s y s t e e m v a n 2 k e e r i n 3 j a a r w e r p e n ontwikkeld e n t h a n s i n b e - p r o e v i n g m e t F i n x D o r s e t - o o i e n e n G r e y f a c e - o o i e n . D e d e k t i j d e n z i j n : 2e helft juli, l e helft f e b r u a r i e n n o v e m b e r ( z i e s c h e m a ) . De l a m m e r e n w o r d e n d a n g e b o r e n i n d e c e m b e r , j u n i - j u l i e n a p r i l . De i n d e c e m b e r gebo- r e n l a m m e r e n w o r d e n s n e l a f g e m e s t m e t k r a c h t v o e r ; d e i n de z o m e r gebo- r e n l a m m e r e n w o r d e n e x t e n s i e f geweid o p h e r f s t w e i d e en l a t e r g e v o e r d m e t h a k v r u c h t e n e n k r a c h t v o e r o m z e i n f e b r u a r i ( b i j d e d a n geldende h o g e p r i j - z e n ) t e v e r k o p e n ; d e v o o r j a a r s l a m m e r e n w o r d e n vetgeweid. Voor o m s t a n - d i g h e d e n , w a a r b i j m e n i n h e t v o o r j a a r v r o e g o v e r g r a s b e s c h i k t , l i j k t h e t o n s zinvol d e d e k t i j d v a n n o v e m b e r e e n m a a n d n a a r v o r e n t e v e r s c h u i v e n . Dit s y s t e e m v e r t o o n t d u s v r i j v e e l o v e r e e n k o m s t m e t h e t t e A b e r - d e e n t o e g e p a s t e s y s t e e m . S p e e d y ( ~ d i n b u r g ) a c h t h e t w e l nodig o m ook i n j a n u a r i b r o n s t i n d u c t i e t o e t e p a s s e n . Hij a d v i s e e r t 500 I. E. PMS, t e r w i j l Newton ( H u r l e y ) d e h o e v e e l h e i d t e g e b r u i k e n PMS v a n h e t r a s l a a t a f h a n g e n e n b i j v e r s c h i l l e n d e r a s s e n 1000 I. E. a a n h o u d t , Dit l a a t s t e i s e c h t e r m i n - d e r o p v e r h o g i n g v a n d e w e r p f r e q u e n t i e a l s b e d r i j f s s y s t e e m g e r i c h t , m a a r m e e r t o e g e s p i t s t op v e r h o g i n g v a n h e t a a n t a l l a m m e r e n p e r w o r p .
Opvallend w a s , d a t Speedy h e t g e b r u i k van P M S bij b r o n s t i n d u c t i e o v e r b o d i g a c h t , a l s m e t e e n b i j h e t v e r w i j d e r e n van d e s p o n s j e s een z o e k e r - r a m bij d e ooien w o ~ d t gel.aten. D a a r b i j vond h i j het b e t e r de ooien i e d e r e 4
-
8 u u r m e t e e n z o e k e r t e c o n f r o n t e r e n , d a n e r constant e e n z o e k e r b i j t e l a t e n . Of d e c o n f r o n t a t i e rriet e e n r a m (of d i t nu e e n z o e k e r i s of niet) d e w e r k i n g v a n PMS (dat m e e r f o l l i k e l s d o e t r i j p e n ) kan e v e n a r e n , m e n e n w i j e c h t e r t e m o g e n betwijfel..en.M e n h a d a l d a a r d e e r v a r i n g opgedaan, dat in m e i gedekte ooien b e t e r e r e s u l t a t e n a f w i e r p e n dan ooien d i e i n a p r i l of i n juni gedekt werden. M o g e l i j k zou dit v e r k l a a r d kunnen w o r d e n d o o r e e n "flushingeffect", t e n - gevolge v a n e e n b e t e r e v o e d i n g s w a a r d e v a n h e t g r a s i n m e i d a n i n juni, t e r - w i j l het i n Schotland i n a p r i l r n i s s c h i e n nog t e koud i s o m e e n b e h o o r - l i j k e n e r g i e g e h a l t e in h e t g r a s t e v e r k r i j g e n . D a a r n a a s t i s t e E d i n b u r g h e e n s y s t e e m i n b e p r o e v i n g o m F i n x D o r s e t - o o i e n o m d e z e s m a a n d e n ( i n d e c e m b e r - j a n u a r i e n i n juni-juli) t e l a t e n w e r p e n . D e i n d e w i n t e r g e b o r e n l a m m e r e n w o r d e n d a n i n t e n s i e f ge- v o e r d tot P a . s e n en d e z o m e r l a m m e r e n . w o r d e n geweid m e t k r a c h t v o e r b i j - v o e d e r i n g . Het i s dui.delijk d a t h i e r b i j d e l a m m e r e n v r o e g g e s p e e n d m o e t e n w o r d e n .
T o e p a s s i n g van KI b i j i n f e ' b r u a r i t e b e v r u c h t e n ooien had s l e c h t e r e s u l t a t e n a f g e w o r p e n d o o r e e n l a a g d r a c h t i g h e i d s p e r c e n t a g e ; dekking in juli gaf b e t e r e r e s u l t a t e n . Het i s d e bedoeling t e t r a c h t e n dit t e c o n t i n u e r e n
o m na t e g a a n of dit s y s t e e m g e d u r e n d e e e n a a n t a l j a r e n a c h t e r e e n b i j d e - z e l f d e ooien t o e g e p a s t kan w o r d e n . I n e e n a n d e r e b r o n s t i n d u c t i e p r o e f w e r d e n twee s o o r t e n h o r m o n e n b e p r o e f d . N a a s t e e n n o r m a l e s p o n s d i e 60 -mg M e d r o x y p r o g e s t e r o n a c e t a a t b e v a t t e , w e r d e e n s p o n s b e p r o e f d d i e 1000 m g n a t u u r l i j k p r o g e s t e r o n be- va.tte. D e r e s u l t a t e n h i e r m e e w a r e n z e e r goed en d e z e s p o n s w a s a a n z i e n - l i j k goedkoper. E r z a t m a a r v o o r ca. 50 c e n t h o r m o o n in.
Ook is m e n bezig u i t d e g e b r u i k t e s p o n z e n h e t a c h t e r g e b l e v e n h o r - m o o n t e r u g t e winnen o m t e t r a c h t e n d e k o s t e n nog l a g e r t e m a k e n . Het G r a s s l a n d R e s e a . r c h I n s t i t u t e t e H u r l e y d o e t op h e t ogenblik g e e n o n d e r z o e k m e e r n a a r v e r h o g i n g v a n de w e r p f r q u e n t i e . E n i g e conclu- s i e s u i t i n h e t v e r l e d e n v e r r i c h t o n d e r z o e k z i j n d e volgende: T e g e n P M S ( e e n e i w i t ) w e r d e n d o o r d e ooien g e e n a n t i s t o f f e n g e - m a a k t . D e l a n g s t e p e r i o d e d a t b i j ooien r e g e l m a t i g P M S w e r d g e b r u i k t , b e d r o e g 7 j a a r e n g e d u r e n d e d e z e p e r i o d e i s d e r e s p o n s s t e e d s d e z e l f d e gebleven. M e t 1500 T. E. P M S w e r d e n d e b e s t e r e s u l t a t e r i . v e r k r e g e n . De verhoging v a n h e t a a n t a l l a m m e r e n p e r w o r p b e d r o e g gemiddeld 0, 5. E e n b e z w a a r v a n h e t g e b r u i k v a n PMS w a s d a t h e t a a n l e i d i n g gaf tot e e n g r o t e v a r i a t i e i n w o r p g r o o t t e , nl. van 1 tot
6
l a m m e r e n p e r ooi. I n d e g r o t e w o r p e n t r a d v r i j v e e l s t e r f t e op.O m g e r e g e l d l a m m e r e n v o o r p r o e f d o e l e i n d e n t e hebben, w o r d t bij h e t Rowett R e s e a r c h I n s t i t u t e z e e r i n t e n s i e f g e b r u i k g e m a a k t v a n
96
ooien. M e n b e s c h i k t h i e r v o o r o v e r e e n s t a l m e t t w e e a f d e l i n g e n , d i e v e r d u i s t e r d z i j n e n w a a r i n t e l k e n s 4 8 ooien z i j n g e h u i s v e s t . D e o o i e n z i j n a l l e .uit D o r s e t H o r n - m o e d e r s en van F i n s e v a d e r s (Dit i s d e ooi v a n de t o e k o m s t , a l d u s Q r s k o v ) . Z e w o r d e n gedekt d o o r S u f f o l k r a m m e n . Door m i d d e l van daglengte-beinvloeding e n b r o n s t i n d u c t i e m e t s p o r ~ s j e s w o r d t e e n consequent-
1 8-
s y s t e e m d o o r g e v o e r d , w a a r b i j de t o t a l e cyclus '7 m a a n d e n b e d r a a g t . H i e r - b i j w o r d e n d e o n g e v e e r gelijktijdig g e b o r e n l a m r n e r e n a b r u p t g e s p e e n d , z o d r a d e jongste 28 d a g e n zijn. De o u d s t e z i j n d a n c a . 35 dagen. B i j h e t s p e n e n v a n d e t w e e d e g r o e p l a m i n e r e n ( c a . 1 7 d a g e n na de e e r s t e ) w o r d e n b i j a l l e 48 ooien i n de d e s b e t r e f f e n d e afdeling s p o n s j e s i n g e b r a c h t .
D e s p o n s j e s w o r d e n na 1 2 d a g e n v e r w i j d e r d . J-onge o o i e n k r i j g e n e e n i n j e c - t i e v a n 500 1. E. P M S , o u d e r e n i e t . N a h e t u i t h a l e n v a n d e s p o n s j e s w o r d e n d e ooien u i t d e i n d i v i d u e l e holckëri irr g r o e p s h o k k e n v a n 12 o v e r g e b r a c h t m e t e e n z o e k e r r a m e r b i j .
D e d e k r a m m e n z i j n i n h o k j e s v l a k n a a s t d e o o i e n g e h u i s v e s t . D e d o o r d e z o e k e r s a a n g e w e z e n ooien w o r d e n t w e e m a a l m e t e e n t u s s e n p o o s v a n 12 u u r u i t de hand gedekt; 15 t o t 21 d a g e n d a a r n a w o r d e n de ooien w e e r m e t z o e k e r s g e c o n f r o n t e e r d opdat t e r u g k o m e r s gedelct kunnen w o r d e n . D e o o i e n z i j n dus "continu i n b e d r i j f " ( d r a c h t , l a c t a t i e , b r o n s t i n d u c t i e ) . A l l e e n d e ooien d i e b i j d e e e r e t e b r o n s t na het u i t h a l e n v a n h e t s p o n s j e b e - v r u c h t z i j n , hebben na h e t s p e n e n van de l a m m e r e n c a . 17 d a g e n "vakantie" t o t d a t a l l e l a m m e r e n i n d e b e t r e f f e n d e afdel.ing g e s p e e n d z i j n en s p o n s j e s i n g e b r a c h t w o r d e n .
Twee m a a n d e n na h e t d e k k e n w o r d t d e d a g l e n g t e plotseling verhoogd v a n 7, 5 tot 18 u u r e n blijft e e n m a a n d h i e r o p . D a a r n a w o r d t d e d a g l e n g t e d a g e l i j k s v e r k o r t m e t 3, 5 m i n u u t , zodat d e ooien a f l a m m e n b i j e e n d a g - l e n g t e v a n ca. 15 u u r e n gedekt w o r d e n b i j e e n d a g l e n g t e van ca. 12 u u r . C a . 7 0 tot 80 d a g e n na h e t d e k k e n w o r d e n d e ooien d o o r g e l i c h t o m e e n s c h a t - ting t e m a k e n van h e t a a n t a l l a m i n e r e n m e t h e t d o e l de voeding d a a r o p a a n t e p a s s e n . B i j d r i e e n m e e r l a m i n e r e n p e r w o r p w o r d e n e'én of n i e e r l a m - m e r e n o v e r g e s p e e n d . D o o r d a t m e n t w e e g r o e p e n van 4 8 ooien h e e f t , d i e i n a p a r t e a f d e - l i n g e n v a n d e s t a l g e h u i s v e s t z i j n e n d e z e g r o e p e n 3, 5 m a a n d t. o. v. e l k a a r v e r s c h i l l e n w a t d e c y c l u s b e t r e f t , w o r d e n e r e l k e 3, 5 m a a n d l a m m e r e n g e b o r e n .
Dit s y s t e e m i s g e s t a r t i n oktober 1970. E r i s d u s nog g e e n e r v a - r i n g opgedaan, hoelang de ooien d i t i n t e n s i e v e s y s t e e m vol kunnen houden. D e r e s u l t a t e n z i j n tot nu t o e : w o r p g r o o t t e l , 95 tot 2, 35, e e n d r a c h t i g h e d s - p e r c e n t a g e v a n 90 tot 98%, a a n t a l g e s p e e n d e l a m m e r e n p e r ooi p e r j a a r 3, 7. In d e ooien w o r d t n i e t g e s e l . e c t e e r d . O m de invloed o p d e l e v e n s d u u r v a n d e o o i e n e n d e m i n i m a a l benodigde h o e v e e l h e i d v o e r v a s t t e s t e l l e n z i j n d e d i e r e n i n v i e r g r o e p e n i n g e d e e l d . G e d u r e n d e d e l a a t s t e t w e e m a a n - d e n v a n d e d r a c h t e n t i j d e n s d e l a c t a t i e ontvangen d e z e g r o e p e n v e r s c h i l - l e n d e e n e r g i e h o e v e e l h e d e n , a f h a n k e l i j k v a n h e t a a n t a l l a m m e r e n d a t z e d r a g e n of zogen ( z i e 3. 2). B e h a l v e i n de dektijd w o r d t e l k e ooi individueel g e h u i s v e s t e n g e v o e r d . E e n d e r g e l i j k s y s t e e m vindt i n de p r a k t i j k nog g e e n t o e p a s s i n g . D e b e w e r k e l i j k h e i d e n e e n a a n t a l t e c h n i s c h e a s p e c t e n e r v a n z u l l e n e e r s t o p g e l o s t d i e n e n t e w o r d e n . D a a r n a z a l blijken of e e n d e r g e l i j k s y s t e e m van l a m m e r e n p r o d u k t i e kan w e d i j v e r e n m e t a n d e r e s y s t e m e n . De bij de c o l l e g e s of A g r i c u l t u r e t e A b e r d e e n en E d i n b u r g h i n be- p r o e v i n g z i j n d e s y s t e m e n v a n d r i e m a a l a f l a m m e n i n twee j a a r l i j k e n m i s - s c h i e n m e t e n k e l e w i j z i g i n g e n o m h e t m e e r a a n d e k l i m a t o l o g i s c h e e n ande- r e o m s t a n d i g h e d e n a a n t e p a s s e n - voor b e p a a l d e op s c h a p e n h o u d e r i j g e -
s p e c i a l i s e e r d e b e d r i j v e n m o g e l i j k . V o o r w a a r d e v o o r e e n d e r g e l i j k s y s t e e m i s d a t d e ooien b i j dekking b u i t e n h e t n o r m a l e s e i z o e n e e n goed d r a c h t i g - h e i d s p e r c e n t a g e h e b b e n , t e r w i j l h e t w e l s l a g e n v o o r a l afhangt van d e p r i j - z e n v a n de l a m m e r e n e n d e v r a a g hoe l a n g de ooien m e e g a a n .
