C 4620
Het europene colloquium over m i n e r a l e voeding en b e m e s t i n g in de wijnbouw, de fruitteelt en a n d e r e c u l t u r e s in het
middelland s e - z e e g e b i e d .
gehouden te Montpellier van 2C s e p t e m b e r - 3 oktober 1964
R e i s v e r s l a g d o o r :
V e r s l a g van een r e i s n a a r Montpellier (28/9 - 4/10 1964) t e r bijwoning van a) een v e r g a d e r i n g van het "Comité Inter Instituts d'Etude d e s
Techniques Analytiques du diagnostic f o l i a i r e " en
b) net "Colloque E u r o p e e n sur la Controle de la Nutrition M i n é r a l e et de la F e r t i l i s a t i o n " .
J. Ch. van Schouwenburg oktober 1965
Inleiding
Op 28 s e p t e m b e r 1964 werd in Montpellier gehouden de h a l f j a a r -lijkse v e r g a d e r i n g van h e t ' C o m i t é I n t e r - I n s t i t u t s d'Etude d e s T e c h n i q u e s Analytiques du diagnostic f o l i a i r e " . Lid van dit Comité zijn (3)
b e l g i s c h e , (14) f r a n s e en (1) n e d e r l a n d s e l a b o r a t o r i a die g e m e e n -schappelijk de zuiver t e c h n i s c h e p r o b l e m e n d e r a n o r g a n i s c h e a n a l y s e van g e w a s m o n s t e r s o n d e r z o e k e n .
Onafhankelijk h i e r v a n doch e r o p aansluitend w e r d het "colloque E u r o p é e n sur la controle de la nutrition m i n é r a l e et de la f e r t i l i s a t i o n " gehouden. Deze ni e t - t o e v a l l i g e samenloop was het gevolg van het feit dat de initiatiefnemer van het "colloque" tevens één d e r m e d e - o p r i c h t e r s van het " C o m i t é " w a s .
Ket doel van de i n i t i a t i e f n e m e r (dr. J . F . Levy), D i r e c t e u r du L a b o r a t o i r e Coopératif de Diagnostic F o l i a i r e et de B i o c h e m i e A g r i c o l e t e Montpellier, was om m e t het colloquium locale en m e e r p r a c t i s c h t o e g e s p i t s t e e r v a r i n g e n in de openbaarheid te b r e n g e n als een aanvulling op het m e e r a l g e m e n e , t h e o r e t i s c h e k a r a k t e r van de g r o t e i n t e r n a t i o n a l e bijeenkomsten.
Het locale k a r a k t e r bleek onder m e e r uit de keuze van de t e b e -s p r e k e n c u l t u r e -s : wijn, r i j -s t , olijf, appel, p e e r , t o m a a t , katoen, m a i -s en a n d e r e m e d i t e r r a n e c u l t u r e s .
D a a r r a p p o r t e u r a l s lid van het " C o m i t é " toch aanwezig w a s , leek het v e r s t a n d i g m e t e e n het "colloque" bij te wonen om tegelijk door contacten m e t b e z o e k e r s poolshoogte te kunnen n e m e n van de a n a l y t i s c h e stand van zaken bij a n d e r e l a b o r a t o r i a .
T e v e n s werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om een volle dag (zaterdag 3 oktober) een bezoek te b r e n g e n aan de h e e r C.K. Kuyper van de 'Société Civile A g r i c o l e Libby" in N i m e s . Het g r o n d - en
g e w a s a n a l y s e l a b o r a t o r i u m van de S. C. A. Libby m a a k t d e e l uit van
een " c h a i n e " van l a b o r a t o r i a die vanuit Wageningen w o r d e n g e a d v i s e e r d . Op zondag 4 oktober w e r d vanuit Nimes de t e r u g r e i s a a n v a a r d . De v e r g a d e r i n g van het "Comité I n t e r - I n s t i t u t s "
In 1959 werd in Abidjan t e r gelegenheid van het colloquium over de "Nutrition M i n é r a l e et E n g r a i s " opgericht het "Comité I n t e r
-I n s t i t u t s d ' E t u d e d e s T e c h n i q u e s Analytiques du Diagnostic F o l i a i r e " . O o r s p r o n k e l i j k betrof het een samenwerking van 8 l a b o r a t o r i a die d o o r s t a n d a a r d i s a t i e van en gezamenlijk onderzoek aan analytische m e t h o d e n gebruikt bij de g e w a s a n a l y s e , t r a c h t t e komen tot een b e t r o u w b a a r d e r s y s t e e m van bepalingen.
D a a r t o e v e r g a d e r t het Comité twee m a a l p e r j a a r om voor het volgende halfjaar t e b e s l u i t e n over een gezamenlijk onderzoek n a a r aanleiding van wat het v o r i g e onderzoek heeft opgeleverd.
Deze methode van w e r k e n leidt niet, en kan ook niet leiden, tot snelle r e s u l t a t e n . Doch wel brengt deze v o r m van s a m e n w e r k i n g , een
schat van e r v a r i n g e n die op a n d e r e wijze niet zijn te v e r g a r e n omdat h i e r een r e g e l m a t i g contact wordt onderhouden t u s s e n "pur s a n g " analytici die optreden a l s de v e r t e g e n w o o r d i g e r s van hun l a b o r a t o r i a .
De v e r g a d e r i n g te Montpellier b e s p r a k de r e s u l t a t e n van het l a a t s t e onderzoek w a a r b i j een vergelijking mogelijk werd t u s s e n een d e s t r u c t i e langs d r o g e en langs natte weg (met H ^ S O . - H N O , op
H N 03- H C 1 04) .
Wagenmgen g e b r u i k t , als enig lab, voor de bepaling van m a c r o -e l -e m -e n t -e n -e-en ontsluiting m -e t E L S 04- H?0?.
Voor een beoordeling d e r r e s u l t a t e n moet wel in het oog w o r d e n gehouden dat i e d e r lab v r i j was in de keuze van zijn a n a l y s e m e t h o d i e k zodat de r e s u l t a t e n van het onderzoek met de nodige voorzichtigheid m o e t e n w o r d e n b e o o r d e e l d .
Als aanloop voor een wat s t e v i g e r aanpak van de a n a l y s e d e r s p o r e n e l e m e n t e n w o r d e n deze eveneens bepaald in dezelfde m o n s t e r s .
Over het a l g e m e e n kan w o r d e n gesteld dat de u i t k o m s t e n v o o r d e bepaling van Na, K, Ca en Mg een v r i j s t e r k e spreiding vertoonden die evenwel i e t s m i n d e r u i t g e s p r o k e n was bij de d r o g e v e r a s s i n g . De r e s u l t a t e n van Wageningen lagen wat hoger dan die van de d r o g e v e r a s sing m a a r w e r d e n vrijwel s t e e d s perfect bevestigd door twee l a b o r a t o -r i a die m e t H N O , - H C 1 04 d e s t r u e e r d e n . Dit strookt geheel m e t onze
eigen inzichten. 'Een d r o g e v e r a s s i n g zal onder bepaalde omstandigheden tot l a g e r e u i t k o m s t e n l e i d e n .
Een deel van de afwijkingen wordt zonder twijfel v e r o o r a a a k t d o o r d a t i e d e r lab zijn eigen v e r r a s s i n g s m e t h o d e heeft g e b r u i k t . Om d e z e foutenbron in de t o e k o m s t t e v e r m i j d e n w e r d b e s l o t e n dat enige labs zich zullen b e l a s t e n m e t de d e s t r u c t i e w a a r n a het d e s t r u a a t a a n v i e r a n d e r e leden w a a r o n d e r Wageningen t e r a n a l y s e zal w o r d e n t o e g e -zonden.
De o r g a n i s a t i e van het colloquium
Het colloquium werd bezocht door 114 b e l a n g s t e l l e n d e n uit Duitsland (3), België (13), Spanje (17), .Frankrijk (54), Engeland (3), Griekenland (1), Hongarije (2), I s r a e l (2), Italië(6), Nederland (3), P o r t u g a l (2), J o e g o s l a v i ë (3), Rusland (1).
Van de 7 dagen die het colloquium duurde w a r e n 4 dagen a a n c a . 65 lezingen met d i s c u s s i e s gewijd, o n d e r b r o k e n door 2 m i d d a g e n m e t e x c u r s i e s t e r w i j l de l a a t s t e twee dagen eveneens w e r d e n gebruikt voor e x c u r s i e s .
Het m e r e n d e e l van de g a s t e n was uitstekend gehuisvest in het
i n t e r n a a t van het "Institut Agronomique M é d i t e r r a n é e n de M o n t p e l l i e r " . T e v e n s w e r d e n in dit gebouw, voor zover d a a r t o e p l a a t s w a s , a l l e
m a a l t i j d e n g e r e s e r v e e r d .
Het i n t e r n a a t en het lesgebouw van dit I . A . M. zijn ontstaan uit een g e m e e n s c h a p p e l i j k e behoefte van v e r s c h i l l e n d e m e d i t e r r a n e landen a a n een m e e r r e g i o n a a l g e s p e c i a l i s e e r d e landbouwkundige opleiding. Het feit dat dit i n t e r n a t i o n a l e instituut in Montpellier is gevestigd is mogelijk het gevolg van de verhoudingsgewijze z w a r e financiële b i j -d r a g e van -de f r a n s e s t a a t .
Het Instituut was overdag (tot ca. 19. 30 uur) m e t een b u s d i e n s t redelijk m e t Montpellier verbonden, 's Avonds stonden a l l e e n (dure) t a x i ' s t e r beschikking.
Het g e z e l s c h a p werd 2 8 / 9 , 30/9 en l / l 0 d e s avonds ontvangen door r e s p . de g e m e e n t e r a a d van Montpellier, de " P r é f e t et le Conseil
-G é n é r a l de l ' H é r a u l t " e n de " E c o l e Nationale S u p é r i e u r e A g r o n o m i q u e " t e Montpellier. Door de b e l g i s c h e en duitse consuls werd een lunch m e t ontvangst aangeboden a a n de door hun r e g e r i n g e n uitgezonden v e r t e g e n w o o r d i g e r s .
Enige overwegingen
Het initiatief tot het houden van een r e g i o n a a l g e o r i ë n t e e r d c o l l o -quium verdient de nodige aandacht. De v o o r d e l e n van een d e r g e l i j k e , bewust klein gehouden, o r g a n i s a t i e v o r m zijn v e l e .
a. Het a a n t a l d e e l n e m e r s kan, door beperking van de stof, klein w o r -den gehou-den.
b. De belangstelling van de s p e c i a l i s t e n is i n t e n s i e v e r . A b s e n t e i s m e z a l k l e i n e r zijn: m e n is duidelijk a l s p e r s o o n aanwezig en v e r d r i n k t niet m e e r a l s anonymus in de m a s s a die de h e d e n d a a g s e m a m m o u t h -c o n g r e s s e n bevolkt.
c. Het logies kan veel gemakkelijker in één of desnoods enkele g e -bouwen of h o t e l s w o r d e n g e r e g e l d . In Montpellier was op dit punt de o r g a n i s a t i e welhaast i d e a a l : een i n t e r n a a t w a a r i n het m e r e n d e e l d e r d e e l n e m e r s was g e h u i s v e s t . Mede door de (in dit geval u i t s t e -kende) gezamenlijke m a a l t i j d e n was het mogelijk de p e r s o o n l i j k e contacten op een bijzonder p r e t t i g e en r u s t i g e (maaltijden duurden 1 ß uur) wijze t e l a t e n v e r l o p e n .
Slechts één punt was h i e r b i j over het hoofd g e z i e n . Het contact g e d u r e n d e de avonden, was moeilijk t e r e g e l e n omdat in het logeergebouw de enige h i e r v o o r geschikte r u i m t e nl. de eetzaal in feite niet toegankelijk w a s . Men liep de avonden wat v e r l o r e n rond tenzij m e n b e r e i d was à r a i s o n van NF 18 p e r t a x i zijn v e r t i e r of zijn z a k e n g e s p r e k k e n in Montpellier af t e handelen.
Het is duidelijk dat het bijwonen van een colloquium b o e i e n d e r en v r u c h t b a a r d e r is door de veel p e r s o o n l i j k e r sfeer die e r h e e r s t .
De v o o r d r a c h t e n
Z o a l s altijd was ook nu bf het colloquium te k o r t bf het a a n t a l lezingen t e g r o o t . Na een t w e e t a l dagen slijt het o p n e m i n g s v e r m o g e n en komen a l l e e n de z e e r goed v o o r b e r e i d e , op eenvoudige wijze g e p r e -s e n t e e r d e lezingen tot hun r e c h t . De a n d e r e lezingen l a t e n geen of weinig s p o r e n na.
De engelse bijdrage ( s p e c i a a l van E a s t Mailing; Greenham en Allen) stak m e t kop en s c h o u d e r s boven de r e s t uit wat betreft de p r e
-s e n t a t i e en de keuze van het o n d e r w e r p .
In beide gevallen was het onderwerp zo klein gehouden dat de s p r e k e r s in een z e e r r u s t i g t e m p o het behandelde uitputtend konden b e s p r e k e n . De c a u s e r i e werd ondersteund door u i t e r s t s o b e r e en d u i d e -lijke diapositieven. G r e e n h a m p r o j e c t e e r d e t a b e l l e n w a a r o p s o m s
s l e c h t s 6 g r o t e cijfers stonden. De p r e s e n t a t i e was tot het u i t e r s t e b e -p e r k t . Het gehoor k r e e g r u s t i g de tijd om a l l e s in zich o-p te n e m e n en m a a k t e e r d a a r o m dankbaar gebruik van. In E a s t Mailing beschikt m e n over de goede d i e n s t e n van een technicus die de effectiviteit van een bepaalde wijze van p r o j e c t e r e n heeft nagegaan. Deze p r e s e n t a t o r e n l a t e n d a a r o m een indruk van doelmatigheid en g r o t e kundigheid na omdat zij afsteken t e g e n al die s p r e k e r s die hun gehoor t r a c h t e n te e p a t t e r e n m e t een overvloed van gegevens en woorden. O n l e e s b a r e t a b e l l e n van 50 en m e e r cijfers worden o n v e r v a a r d g e p r o j e c t e e r d ; de t o e h o o r d e r s v e r l i e z e n het contact m e t de s p r e k e r en deze s p r e e k t t e n s l o t t e , o n g e -acht de belangrijkheid van zijn mededelingen voor een o n g e ï n t e r e s s e e r d
4
-publiek. N a a r de mening van r a p p o r t e u r blijkt s t e e d s opnieuw: Kies het o n d e r w e r p zo klein dat het r u s t i g en met h e r h a l i n g e n van de t e k s t ,
uitputtend in de t o e g e s t a n e tijd kan worden behandeld. Toon enige d i a p o s i t i e v e n en geef ook d a a r blijk van bescheidenheid: geef a l l e e n het a l l e r n o o d z a k e l i j k s t e c i j f e r m a t e r i a a l .
De lezingen
Voor a l l e n die zich i n t e r e s s e r e n voor het gebodene k a n k o r t h e i d s -halve n a a r de s t e n c i l s d e r v o o r d r a c h t e n worden v e r w e z e n .
De a n a l y s e zelve? a l s t e c h n i s c h gebeuren, is zoals m e e s t a l , het
stiefkindje d e r o n d e r w e r p e n . De onderzoeker is feitelijk niet g e ï n t e r e s -s e e r d in d e z e p r o b l e m e n en hij zal zich -s o m -s , m e t weinig inzicht in en kennis van deze m a t e r i e , bedienen van methoden zonder zich t e z e e r te b e k o m m e r e n om de e r a a n klevende nadelen.
Slechts twee s p r e k e r s behandelden de techniek van het a n a l y s e r e n . Cottenie (Landbouw Hogeschool t e Gent) t r a c h t een indruk te k r i j g e n van de s p o r e n e l e m e n t e n - s t a t u s van gronden door een soort Neubauer opzet. De in schalen op d e z e gronden geteelde k i e m p l a n t j e s w o r d e n na v e r a s s i n g op gehalten aan s p o r e n e l e m e n t e n onderzocht m e t een Q u a n t o -g r a a f (SM 150 T van M. B. L. E. ) die s i m u l t a a n de -gehalten l e v e r t van A l , F e , Mg, Mn, Zn, B, Cu, P b , Mo, Co m e t het Ni als inwendige
s t a n d a a r d .
Lachica ging wat d i e p e r in op een r e e d s e e r d e r gepubliceerd a r t i k e l . (Analyst 89 6 1 , 1964) over de bepaling van t o t a a l S. Het bleek mogelijk om in hetzelfde d e s t r u a a t een t u r b i d i m e t r i s c h e SO. bepaling en c o m p l e x o m e t r i s c h e (Ca + Mg) en Ca t i t r a t i e na een scheiding m e t k a t i o n e n -h a r s t e doen.
De v o o r d r a c h t e n over de i n t e r p r e t a t i e van de g e w a s a n a l y s e t o o n -den volgens d e z e a u t e u r een t y p i s c h e verlegging van het a c c e n t . M e e r dan v r o e g e r t r a c h t m e n , en vaak met s u c c e s , de b e m o n s t e r i n g wat
g e n u a n c e e r d e r te bedrijven. Oorspronkelijk werd s t a n d a a r d i s e r i n g van m o n s t e r n a m e zowel wat betreft het tijdstip van b e m o n s t e r i n g als de p l a a t s d e r b l a d e r e n a l s gunstig aangezien om zo weinig mogelijk v a r i a t i e in zijn m a t e r i a a l t e k r i j g e n . Enkele o n d e r z o e k e r s wijken nu bewust af van deze s t a n d a a r d i s a t i e en p r o b e r e n een b e t e r inzicht t e k r i j g e n door het a n a l y s e r e n van a n d e r e plantendelen of door m o n s t e r n a m e op a n d e r e t i j d s t i p p e n w a a r b i j een c o r r e l a t i e wordt gezocht m e t een physiologisch v e r s c h i j n s e l .
Bould meent een b e t e r inzicht in de N - s t a t u s van zijn v r u c h t b o m e n t e kunnen k r i j g e n door afhankelijk van het tijdstip van b e m o n s t e r e n , de b l a d e r e n , het x y l e e m s a p of de kleine w o r t e l s t e a n a l y s e r e n . Zodoende wordt hij wat onafhankelijker van het tijdstip van b e m o n s t e r e n .
Mme Blanc p r e f e r e e r t de b l a d s t e e l van de t o m a a t boven het blad zelf om een indruk te k r i j g e n van het N r e g i m e . D a a r e n b o v e n a n a l y s e e r t zij n i t r a a t i. p . v. Kjeldahl N w a a r b i j zij aansluit bij het w e r k van van B u r g . C a r l e s wijst op een typisch r e g u l e r e n d e r o l van de b l a d s t e e l bij wijn die K, Na en Mg t r a n s p o r t n a a r het blad schijnt t e g e n t e houden t e r w i j l F e , Mn, S en P veel s n e l l e r w o r d e n d o o r g e l a t e n .
Het v e r l o o p van de elementgehalten gedurende een vegetatie -p e r i o d e wordt nagegaan door Lafon (N, P , K, Ca, Mg, S, B, Mn, F e zowel in blad, takken a l s d r u i v e n bij wijn); Bouat (bladafval bij olijf blijkt te c o r r e l e r e n met s c h e r p N m i n i m u m in blad), Skalska (N, P , K in blad, scheuten en takken bij de rode bes) en (N, P , K in bol, stengel en blad bij tulp).
5• 5
-De invloed van c u l t u u r m a a t r e g e l e n wordt v a s t g e s t e l d door A d a m i c (grondbedekking bij appel); Allen (bespuiting m e t MgCL w o r -den s n e l l e r opgenomen dan bij MgSO. omdat de e e r s t e h y g r o s c o p i s c h e r i s ) ; Bovay, Kozma en L e f e v r e onderzoeken de invloed van de o n d e r -s t a m bij wijn en appel; Chabou-sou vindt een invloed van i n -s e c t i c i d e n ; Lafon gaat na de uitwerking van bindhoogte, buigen van de takken en plantdichtheid bij wijn; Nadali m e r k t t e n s l o t t e op dat de invloed van het m i l i e u veel g r o t e r is dan de v a r i ë t e i t s i n v l o e d .
R e p e r c u s s i e s op de g e w a s a n a l y s e t e n gevolge van b e m e s t i n g worden v a s t g e s t e l d door B a r o c c i o (vergelijkt grondinjecties m e t n o r -m a l e b e -m e s t i n g ) , v. d. Boon (K^SÖ, bij appel), Bulatovic (N bij p e e r ; a l l e e n de v r o e g e en late v a r i ë t e i t e n p r o f i t e r e n e r v a n ) , F o u r c a s s i e (N bij m a i s ) , Loué (K, Ca, Mg bij m a i s ) , Naumann (invloed van het anion SO, of C O , (dus HCO,) op opname van K, Ca, Mg), Conde (KCl of K2S 04 en tegelijk N a i s NH4, N O ^ u r e u m bij v e l d s l a ) ,
T r z c i n k s k i (geen mestinvloed bij rijke gronden.1).
Optimale e l e m e n t g e h a l t e n worden aangegeven door Braud (N, P , S bij katoen); G a r c i a (N, P , K bij olijf), Haas (K, Mg, Ca bij appel ), Hernando (N, P , K, S, Ca, Mg, N O , bij wijn), L a c h o v e r (K bij m a i s , a a r d a p p e l , biet, a r a c h i s , katoen), Recalde (die l i e v e r m e t optimale verhoudingen w e r k t , wijn) en Rodriguez (N, P , K bij wijn).
De r e a c t i e van de s a m e n s t e l l i n g van het gewas op g e b r e k s v e r -schijnselen, werd b e s c h r e v e n door D e m e t r i a d e s (B, K, Mg bij olijf), D i e t r i c h (Mg bij wijn), G ä r t el (Fe c h l o r o s e K-, M g - en B - g e b r e k , z u u r schade bij wijn), Levy (K, Mg bij wijn), S a r o s i ( M n / F e bij wijn), v. Schreven (bitterpit bij appel).
Badour en Levy b e s c h r e v e n een geval van s e c u n d a i r Mn g e b r e k (er was voldoende Mn in de grond) door het opbrengen van een F e - r i j k e boven-grond bij wijn. Ook S a r o s i beschrijft een c h l o r o s e tengevolge van een t e lage F e / M n verhouding eveneens bij wijn. Het te hoge Mn cijfer is t e g e n t e gaan door toevoegen van FeEDDHA d a a r het F e c i j f e r h i e r -door stijgt t e r w i j l het Mn-gehalte daalt. De F e en Mn e r v a r i n g e n van Arnold Bik bij r o z e n schijnen h i e r , bij wijn, hun aequivalent t e hebben.
Evenals Cottenie m e l d t J i m e n o het gebruik van een indicatorplant bij de beoordeling van de v r u c h t b a a r h e i d s t o e s t a n d van de grond.
Bould m e r k t op dat de s a m e n s t e l l i n g van de plant b e t e r lijkt t e c o r r e -l e r e n m e t de " g e r e d u c e e r d e " verhouding van de voeding s e -l e m e n t e n in de bodemoplossing dan met de n o r m a l e verhouding.
M e e r a l g e m e e n g e r i c h t was de v o o r d r a c h t van v. d . H e n d e die de t a a k van de g e w a s a n a l y s e zag a l s aanvulling van de grond a n a l y s e c i j f e r s . Routchenko hoopt een inzicht t e k r i j g e n van de physiologische a c h t e r grond door m e t e l k a a r te v e r g e l i j k e n totale gehalten en niet g e s y n t h e -t i s e e r d e gehal-ten van he-tzelfde elemen-t (dus " v r i j " in de plan-t aanwezig). Zijn deze l a a t s t e cijfers hoog dan is de plant v e r h i n d e r d om d e z e v o o r -r a d e n t e s y n t h e t i s e -r e n . Dit zou dan komen doo-r v e -r k e e -r d e ve-rhoudingen d e r g e a d s o r b e e r d e m a c r o e l e m e n t e n , door deficiëntie d e r k a t a l y s e r e n d e
( m i c r o - ) e l e m e n t e n of door een onvoldoende p h o t o s y n t h è s e .
Auteur b e w a a r d e e c h t e r het stilzwijgen over de wijze w a a r o p hij het gehalte van " v r i j e ionen" bepaald heeft.
B e r t r a n d werkt voor de s p o r e n e l e m e n t e n m a t h e m a t i s c h uit de wet van de "optimum de c o n c e n t r a t i o n n u t r i t i v e " . H i e r d o o r kan hij met e l k a a r v e r g e l i j k e n de werkelijke opgenomen hoeveelheden d e r s p o r e n e l e m e n t e n
-en de hoeveelhed-en die, volg-ens de g r o n d a n a l y s e c i j f e r s , m e t t e r d a a d aanwezig zijn. Hetgeen hem de mogelijkheid verschaft een p r a c t i s c h b e m e s t i n g s advies te geven.
Homes gaf in v e r k o r t e v o r m w e e r , zijn inzichten die omstandig b e -s c h r e v e n -s t a a n in zijn boek "Alimentation m i n é r a l e é q u i l i b r é e d e -s végétaux".
P e r s o o n l i j k e contacten.
De kennismakeing m e t G r e e n h a m en Allen heeft e r t o e geleid dat het " E a s t Mailing R e s e a r c h Station" t o e g e t r e d e n is tot de m o n s t e r u i t -w i s s e l i n g s g r o e p die vanuit Wageningen -wordt geleid.
Tot dezelfde groep behoort het l a b o r a t o r i u m van de "Société Civile A g r i c o l e Libby" die in Vauvert een fabriek heeft gesticht voor de v e r w e r k i n g van, voorlopig a l l e e n , t o m a t e n . Met de landbouwkundige expert van het bedrijf, de Kuyper, w e r d e n a l l e moeilijkheden d o o r g e -nomen die de oprichting van het lab m e t zich m e e b r a c h t .
-V e r s l a g over het e u r o p e e s colloquium over de m i n e r a l e voeding en de b e m e s t i n g in de wijnbouw, de fruitteelt en a n d e r e c u l t u r e s in het m i d d e l l a n d s e zeegebied, gehouden te Montpellier op 2 8 s e p t e m b e r
-3 oktober 1964.
J . van d e r Boon oktober 1965
De i n t e r p r e t a t i e van het bladonderzoek
Het doel van het bijwonen van dit colloquium was o . a . na t e gaan, of m e n bij de g e w a s s e n , geteeld in het m i d d e l l a n d s e zeegebied, m e t g e w a s a n a l y s e v e r d e r e v o r d e r i n g e n had gemaakt dan met het b l a d o n d e r -zoek in de fruitteelt in de gematigde s t r e k e n . In het bijzonder ging de belangstelling uit n a a r de m e t h o d e van Lagatu en Maume, w a a r i n g e -w e r k t -wordt m e t de b e g r i p p e n : intensiteit van de voeding, -w a a r o n d e r m e n v e r s t a a t de som van de gehalten aan N, P?O r en K?0 , berekend
op de droge stof, en de optimale verhouding t u s s e n N, P ^ O , en K-,0 uitgedrukt in de som van de d r i e oxiden.
In de gehouden v o o r d r a c h t e n kwam n a a r v o r e n , dat vele factoren de gehalten van de voedingsstoffen in het gewas beïnvloeden en d a a r d o o r de i n t e r p r e t a t i e bemoeilijken.
Enige van die factoren zijn:
Welke verbinding s v o r m van het voeding s element moet m e n a n a l y s e r e n ? In potproeven m e t toenemende hoeveelheden stikstof werd de r e a c t i e van het gewas het b e s t e w e e r g e g e v e n door de in het sap opgeloste m i n e -r a l e stikstof en de ve-rhouding van d e z e tot de t o t a l e hoeveelheid in het sap aanwezige stikstof (Routchenko m e t m a i s ) .
Bij t o m a a t was het n i t r a a t g e h a l t e van de b l a d s t e e l van een juist v o l -groeid blad een goede index voor de stikstofvoeding (Blanc).
Een H C l e x t r a c t zou een b e t e r e m a a t geven van het voor het g e -was a c t i e v e i j z e r , dan een totale a n a l y s e (Samish).
Welk plantendeel moet m e n a n a l y s e r e n ?
Bould wijst voor de appel op d r i e mogelijkheden: Blad in midden a u g u s t u s , kleine w o r t e l t j e s in de winter (lijkt e r g t h e o r e t i s c h ) en het xyleemsap van de scheuten in het v o o r j a a r .
Volgens C a r l e s e. a. is de b l a d s t e e l voor s o m m i g e e l e m e n t e n z o n d e r m e e r een d o o r g a n g s p o o r t , m a a r voor a n d e r e niet. De v e r h o u -ding van de gehalten van het element t u s s e n bladschijf en b l a d s t e e l zou van belang zijn bij de beoordeling van de voedingstoestand van het g e -w a s .
De b l a d s t e e l geeft bij de t o m a a t de b e m e s t i n g m e t stikstof b e t e r w e e r dan de bladschijf (Blanc).
Een t e k o r t aan b o r i u m kan gevaarlijk zijn bij de bloei, de v r u c h t -zetting en het u i t g r o e i e n van de vrucht in verband m e t de kwaliteit. Afhankelijk van het stadium wordt de bloem, het blad of de vrucht g e -nomen (Quillon, a a n g e p a s t e b e m o n s t e r i n g en b e m e s t i n g ) .
De p o s i t i e van het plant ede el
Bij citims werd g e c o n s t a t e e r d , dat de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van het blad afhankelijk was van de p l a a t s van de b e m o n s t e r i n g : boven of onder in de boom, aan de o m t r e k of binnen in de boom, en ook a a n de n o o r d - of zuidzijde van de boom. ( M a r t i n - P r e v e l e. a. ).
-8-Het gehalte van N, P en K in het blad van de olijf is l a g e r van de top n a a r de b a s i s van de scheut. Men moet dus een bepaalde p o s i t i e k i e z e n zoals bijv. het m i d d e l s t e d e r d e deel (Recalde).
Het blad, dat de a a r van de maiskolf omhult, heeft een i e t s a n d e r e s a m e n s t e l l i n g dan de b l a d e r e n , 1-2 knopen l a g e r . Over de p l a a t s van b e m o n s t e r i n g b e s t a a t in de l i t e r a t u u r geen o v e r e e n s t e m m i n g , m a a r het is van belang h i e r i n tot een eenheid te komen ( F o u r c a s s i e ) .
Het tijdstip van de b e m o n s t e r i n g
Door p e r i o d i e k e b e m o n s t e r i n g heeft m e n het v e r l o o p in de m i n e -r a l e s a m e n s t e l l i n g tijdens het g -r o e i s e i z o e n nagegaan. In bepaalde
"fysiologische s t a d i a " komen s o m s z e e r lage gehalten v o o r , en s o m m i g e o n d e r z o e k e r s a c h t e n dit dan het aangewezen moment voor a n a l y s e en aanbeveling voor de b e m e s t i n g . Zo voor de rode bes tijdens de oogst (Skalskä), voor de tulp tijdens de bloei (Skalskä), voor de olijf in a u g u s -tus tijdens het v e r s t e n e n van de pit (Bouat), e t c .
De b l a d s a m e n s t e l l i n g van m a i s tijdens de bloei, a l s de s t e m p e l s gaan v e r d r o g e n , w e e r s p i e g e l t goed de voedingstoestand van het gewas ( F o u r c a s s i e ) . D a a r het m a g n e s i u m g e h a l t e dan nog voldoende kan zijn, m a a r l a t e r nog s t e r k kan d a l e n m e t ongunstige gevolgen, beveelt Loue
een tweede b e m o n s t e r i n g aan.
N o r m a l i t e r vertoont de b l a d s a m e n s t e l l i n g een r e g e l m a t i g e v e r -andering m e t het ouder worden. H i e r v a n zijn vele voorbeelden bekend. Bij a p p e l b l a d e r e n wordt in augustus min of m e e r een constant gehalte b e r e i k t , en m e n beveelt dat tijdstip dan ook a a n voor de b e m o n s t e r i n g . Op het colloquium w e r d e n ook voor de s u b t r o p i s c h e g e w a s s e n d e r g e l i j k e v e r s c h i j n s e l e n genoemd. Jong olijvenblad heeft een hoog gehalte a a n N, P en K en een oud blad een hoog gehalte aan Ca. Het gehalte a a n b o r i u m daalt in de loop van het seizoen en het m a n g a a n g e h a l t e stijgt (Bouat). Men moet bij het i n t e r p r e t e r e n rekening houden m e t het t i j d -stip van b e m o n s t e r i n g , en Levy houdt d a a r v o o r de door Lagatu en Maume ingevoerde r e f e r e n t i e t i j d s t i p p e n a a n : begin en eind van de bloei van de druif, het tot kleine b e s s e n u i t g r o e i e n van de v r u c h t e n en het rijpings s t a d i u m .
F a c t o r e n in de plant, die de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g beïnvloeden: De o n d e r s t a m van de druif heeft een g r o t e invloed op het gehalte a a n Ca en Mg. De v a r i a t i e s t u s s e n o n d e r s t a m m e n zouden volgens Bovay constant zijn ondanks v e r s c h i l l e n in het w e e r en de grond. Ook de appel vertoont duidelijke v e r s c h i l l e n in de b l a d s a m e n s t e l l i n g n a a r r a s en o n d e r s t a m (Lefevre). Bij olijf d a a r e n t e g e n zouden d e r g e l i j k e o n d e r -scheidingen niet van betekenis zijn (Bouat).
F a c t o r e n buiten de plant, die de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g beïnvloeden: N i e t - v o e d i n g s f a c t o r e n :
Spuiten m e t i n s e c t i c i d e n heeft een v e r a n d e r i n g van de s a m e n s t e l -ling van het blad tengevolge (Chaboussou, Dulac).
Uitbuigen van de scheuten v e r a n d e r t de gehalten, a l s w a r e n ze "fysiologisch" ouder geworden. Het kaligehalte in de t o p b l a d e r e n daalt
en die van c a l c i u m en m a g n e s i u m stijgen (Lafon e. a. ).
Snoeien zou "fysiologisch" verjonging betekenen: Hoger N - en K-gehalte en l a g e r C a - g e h a l t e (Bouat). Het zinkgehalte stijgt ook (Samish)
-9-
•9-Bevloeien geeft een h o g e r gehalte a a n kali en b o r i u m in het blad (Samish).
Beperking van het w o r t e l s t e l s e l door r o t s g r o n d , z u r e ondergrond en hoge w a t e r s t a n d houdt het kaligehalte laag (Samish).
R e g en spoelt fosfaat, en nog m e e r c a l c i u m en zwavel uit het blad. Het i j z e r g e h a l t e wordt niet beïnvloed ( L e c r e n i e r ) .
Licht b e v o r d e r t de opneming van e l e m e n t e n in het blad, o. a. d u i -delijk "vöör-f o s faat ( L e c r e n i e r ) .
H y d r o c a r b o n a t e n , o. a. aanwezig in gronden m e t een onvoldoende luchthuishouding bij hoge pH, v e r l a g e n het i j z e r g e h a l t e in het blad, en verhogen die van k a l i en m a g n e s i a , m e t als gevolg c h l o r o s e . (Naumann).
Bodembedekking in de fruitteelt heeft een duidelijke invloed op de s a m e n s t e l l i n g van het appelblad. G r a s , gemaaid en onder de b o m e n g e b r a c h t gaf een hoog N - g e h a l t e in het blad. Bomen in g r a s hadden hoge fosfaat cijfer s voor het blad (Adamic). G r a s gaf een laag N - g e h a l t e en een lage opbrengst van de b o m e n a a n a p p e l s . Op de zwartgehouden p e r c e l e n was het stikstofgehalte hoog en na 28 j a a r r e a g e e r d e n de b o -m e n p a s op de s t i k s t o f b e -m e s t i n g . E r kwa-m dus g e d u r e n d e lange tijd genoeg stikstof in de grond v r i j door m i n e r a l i s a t i e ( G r e e n h a m ) .
Het w e e r beïnvloedt zodanig de s a m e n s t e l l i n g van het blad, dat m e n voor de i n t e r p r e t a t i e van de b l a d a n a l y s e c i j f e r s voor een bepaald p e r c e e l deze moet kunnen v e r g e l i j k e n met die van p e r c e l e n , w a a r m e n weet dat de voedingstoestand in orde is (Samish).
Voedingsfactoren:
In f a c t o r i ë l e p r o e v e n m e t m e e r d e r e b e m e s t i n g s f a c t o r e n zijn d u i -delijk w i s s e l w e r k i n g e n aangetoond op de o p b r e n g s t . Dit is de o o r z a a k aldus Bould, dat de l i t e r a t u u r g e g e v e n s zulke t e g e n s t r i j d i g e m e n i n g e n w e e r g e v e n . Bij de i n t e r p r e t a t i e m o e t e n de gehalten van m e e r d e r e v o e d i n g s e l e m e n t e n tegelijk worden bezien. Alleen voor z e e r lage g e -h a l t e n m e t e r n s t i g e g e b r e k s s y m p t o m e n kan -het ge-halte van één e l e m e n t , nl. van het ontbrekende voldoende zijn.
Van d e r Boon b e s p r a k de invloed van kalisulfaat op de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van blad en v r u c h t van de appel. V e r a n d e r i n g e n zijn af-hankelijk van het p l a n t e d e e l en de hoogte van het kaliniveau.
F o s f a a t o v e r m a a t b l o k k e e r t i j z e r in het weefsel m e t a l s gevolg i j z e r c h l o r o s e ( G ä r t e l ) . De gehalten in het blad a a n k a l i en de P / F e verhouding zijn hoog. I j z e r g e b r e k door v i r u s geeft geen hoog k a l i -gehalte van het druivenblad t e zien. Te veel P kan bovendien zinkgebrek geven.
I J z e r h o u d e n d e grond, opgebracht t e r b e s t r i j d i n g van c h l o r o s e in de wijnbouw gaf e r n s t i g m a n g a a n g e b r e k . De F e / M n - v e r h o u d i n g wordt a l s de c a u s a l e factor gezien (Badour). Omgekeerd kan i j z e r g e b r e k o p -t r e d e n ondanks een hoog gehal-te van he-t blad a a n i j z e r , m a a r word-t- wordt-dan v e r o o r z a a k t door een hoog tot z e e r hoog m a n g a a n g e h a l t e ( S a r o s i ) .
Bij de druif en de olijf wordt de methode van Lagatu en M a u m e : i n t e n s i t e i t van de b e m e s t i n g (som van de gehalten a a n N, P ^ O - en K?0
a l s p e r c e n t a g e s van de d r o g e stof) en de optimale verhouding t u s s e n N, P-jO,- en K2O nog veelvuldig t o e g e p a s t . Levy h a n t e e r t d a a r b i j ook de k a l i / m a g n e s i a v e r h o u d i n g als c r i t e r i u m voor het optreden van m a g n e
-s i u m g e b r e k . R e c a l d e e . a . leidden voor de olijf een optimale verhouding in het blad af voor de hoofdvoeding s elementen N P S K_Ca Mg. In
v e r s c h e i d e n e p r o e v e n tijdens het colloquium genoemd^ werclen v o o r -beelden gegeven, hoe het gehalte aan een bepaald element beïnvloed wordt door a n d e r e e l e m e n t e n (Kozma, Sanchez Conde).
10 1 0 10
-T e r w i j l S a m i s h het gehalte op:.zich zelf m e e s t a l voldoende acht voor een goede i n t e r p r e t a t i e , en Braud voor katoen de optima voor N, P en S weinig van e l k a a r afhankelijk vindt, acht JTourcassie het a a n de hand van zijn p r o e v e n m e t m a i s niet v e r a n t w o o r d een eenvoudig verband t e leggen t u s s e n de opbrengst en één voeding s e l e m e n t , hetgeen o v e r e e n s t e m t m e t de mening van Bould in gevallen van niet e r n s t i g e v o e d i n g s t e k o r t e n .
Vergelijking van g e w a s o n d e r z o e k t . o. v. grondonderzoek
D i v e r s e o n d e r z o e k e r s z e t t e n op dit colloquium de v o o r - en
nadelen van g e w a s o n d e r z o e k t e g e n o v e r die van g r o n d o n d e r z o e k . Het is t e v e r w a c h t e n , dat in dit m i l i e u van gewasonderzoek de v o o r d e l e n van de e e r s t e methode m i n of m e e r w e r d e n afgewogen ten opzichte van de nadelen van het g r o n d o n d e r z o e k . Toch is het van belang voor hen, die uitsluitend grondonderzoek u i t v o e r e n , van de a r g u m e n t e n over de l a a t s t e methode kennis t e nemen, om van de zwakheden van deze bij het eigen onderzoek b e t e r bewust t e zijn.
Zo noemde bijv. Levy a l s de voordelen van g e w a s o n d e r z o e k : a) tijdens het s e i z o e n c o n t r o l e , of het gewas wel goed gevoed i s ;
b) de r e a c t i e van het gewas op b e m e s t i n g zou b e t e r w o r d e n w e e r g e g e v e n door de a n a l y s e c i j f e r s van het gewasonderzoek dan door die van het grondonderzoek;
c) het u i t w i s s e l b a r e k a l i van het grondonderzoek m o e t w o r d e n g e ï n t e r -p r e t e e r d in afhankelijkheid van de z w a a r t e van de grond en de a a r d van het k l e i m i n e r a a l .
F o u r c a s s i e vond s l e c h t s een matig verband t u s s e n het k a l i -gehalte van het blad van m a i s en het u i t w i s s e l b a r e k a l i g e h a l t e van de grond.
Voor de stikstofvoeding van het gewas is m e n op de b l a d a n a l y s e aangewezen om een idee t e v e r k r i j g e n over de voedingstoestand (Van den Hende).
Op dezelfde b a s i s b e r u s t het standpunt van Cottenie, die de N e u b a u e r m e t h o d e voor s p o r e n e l e m e n t e n h a n t e e r t , hetgeen b e t e r de b e s c h i k b a a r h e i d voor het gewas zou w e e r g e v e n dan een of a n d e r e
c h e m i s c h e g r o n d a n a l y s e m e t h o d e . Waegemans gebruikt een gemodifi-c e e r d e N e u b a u e r - m e t h o d e om de rijkdom van d i v e r s e lagen van het bodemprofiel a a n v o e d i n g s e l e m e n t e n t e onderzoeken.
Conclusie
Men is zich bewust, dat vele factoren buiten de d i r e c t e voeding om het gehalte van het gewas a a n m i n e r a l e voedingsstoffen bepalen. Dit zijn p r o b l e m e n , w a a r o p onder a n d e r e Delver a a n ons Instituut in
zijn onderzoek ook gestoten i s .
Gewasonderzoek wordt gebruikt om g e b r e k s v e r s c h i j n s e l e n b e t e r t e kunnen d i a g n o s t i c e r e n en een u i t s p r a a k t e kunnen doen over de
voedingstoestand van het g e w a s . Een nieuwe ontwikkeling die wij m e n e n te kunnen onderkennen, is het s y s t e m a t i s c h nagaan van de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g in het verloop van het seizoen, de v e r a n d e
-r i n g e n in ve-rband t e b -r e n g e n m e t bepaalde "fysiologische" stadia in het gewas en zo een u i t s p r a a k t e kunnen doen over het b e s t e tijdstip van b e m o n s t e r i n g .
In s o m m i g e gevallen wordt de analyse bepleit van een bepaalde c h e m i s c h e verbinding in p l a a t s van de totale a n a l y s e van het e l e m e n t . Dit sluit o . a . aan bij het w e r k van Van Burg over n i t r a a t .
-• 11.
E x c u r s i e s
Een t w e e j a r i g e proef m e t k a l i u m c h l o r i d e en kaliumsulfaat gaf geen o p b r e n g s t v e r s c h i l l e n a a n d r u i v e n . De meststoffen w a r e n b r e e d werpig g e s t r o o i d of op een diepte van 2530 cm ingewerkt. Het s t i k
stofgehalte van het blad daalde s t e r k op de veldjes, w a a r k a l i u m c h l o -r i d e was i n g e w e -r k t .
Ondergeploegde l u z e r n e v e r s t e r k t e k a l i g e b r e k in d r u i v e n , w a a r -schijnlijk door het v r i j k o m e n van stikstof.
Een proef m e t c h e m i s c h e onkruidbestrijding en al of niet g r o n d -bewerking had a l s r e s u l t a a t , dat de hoogste opbrengst w e r d behaald op de veldjes die niet w e r d e n b e w e r k t , en w a a r het onkruid c h e m i s c h werd gedood, en de s l e c h t s t e opbrengst op de veldjes, w a a r het
onkruid v r i j kon g r o e i e n , ook door het weg l a t e n van de g r o n d b e w e r k i n g . T e n s l o t t e w e r d een uitgebreid fruitbedrijf bezocht in de Rhône delta, w a a r Mme Huguet doel en r e s u l t a t e n van h a a r proefnemingen u i t e e n z e t t e . P r o e v e n rnet N, P en K w e r d e n h i e r genomen bij p e r e n .
Door p e r i o d i e k gewasonderzoek van bloemknop, bladknop en blad w e r d e n de gehalten van d i v e r s e hoofdvoeding s elementen en s p o r e n e l e m e n t e n nauwkeurig in de loop van het seizoen nagegaan. (Gouny e t Huguet: A n n . P h y s i l vég 6 (1964) : 33-77).
