R C U L T U U R T E C H N I E K E N W A T E R H U I S H O U D I N G N O T A 367 dd. 23 d e c e m b e r 1966 T? DroeveK'J:.-•..:>••, -;, " 6700 AE Wagciiingc-i O r i ë n t e r e n d e b e g r o t i n g v a n de b e t e k e n i s v a n d e v e r k a v e l i n g v o o r de b e d r i j f s u i t k o m s t e n op g e m e n g d e z a n d b e d r i j v e n G . H . R e i n d s N o t a ' s v a n h e t I n s t i t u u t z i j n in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d -d e l e n , -d u s g e e n o f f i c i ë l e p u b l i k a t i e s . H u n i n h o u d v a r i e e r t s t e r k e n k a n z o w e l b e t r e k k i n g h e b b e n o p e e n e e n v o u d i g e w e e r g a v e v a n c i j f e r r e e k s e n , a l s op e e n c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e v a n o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In d e m e e s t e g e v a l l e n z u l l e n d e c o n c l u s i e s e c h t e r v a n v o o r l o p i g e a a r d z i j n o m d a t h e t o n d e r -z o e k n o g n i e t i s a f g e s l o t e n . A a n g e b r u i k e r s b u i t e n h e t I n s t i t u u t w o r d t v e r z o c h t z e n i e t in p u -b l i k a t i e s t e v e r m e l d e n . B e p a a l d e n o t a ' s k o m e n n i e t v o o r v e r s p r e i d i n g b u i t e n h e t I n s t i t u u t in a a n m e r k i n g . ' T * *
I N L E I D I N G
In aansluiting op het onderzoek naar de betekenis van de kavelgrootte en de ontsluiting op de arbeidsbehoefte (REINDS, 1962, 1964, 1965; REINDS en VAN HEMERT, 1962; RIGHOLT, 1962) is een oriënterend onderzoek verricht naar de betekenis van de bij genoemd onderzoek gevonden relaties voor het bedrijf als geheel. Dit onderzoek richt zich zowel op de bedrijfsvoering als op de bedrijfsinkomsten.
Als bedrijfstype is gekozen het gemengde zandbedrijf waarbij het bra-bantse bedrijf van het type, zoals het voorkomt in de Meierij en wel speci-aal in de gemeenten Nistelrode, Heesch en Heeschwijk, als uitgangspunt heeft gediend.
Als begrotingsmethode is lineaire programmering toegepast waarbij voor verschillende verkavelingstypen de bedrijfsuitkomsten zijn bepaald bij een bij de gegeven uitgangspunten optimale bedrijfsgrootte en bedrijfsvoering. Er zijn enkel verschillen in verkaveling verondersteld; eventuele verbete-ringen van de ontwatering en de bedrijfsgebouwen zijn niet in de begroting opgenomen.
Met nadruk zij vermeld, dat het een eerste poging betreft. Hierbij is uitgegaan van het traditionele gemengde bedrijf met paarde-tractie. De in de nota vermelde resultaten hebben dan ook slechts oriënterende betekenis. Zij zullen als uitgangspunt kunnen dienen voor verder onderzoek waarbij ook meer gemechaniseerde bedrijfstypen aan de orde zullen komen.
bedrijven ~2 bedrijf I K 2 K 1 bedrijf II K 3
"!=X
K 3 K t J bedrijf III ! K 2CZ3
v e r h a r d e wegei schaal 1 : 25 000O P Z E T VAN D E B E G R O T I N G HET BEDRIJFSTYPE
¥an het bouw- en grasland op zandgronden in Nederland was in 1962 ruim 70% in gebruik bij bedrijven met een oppervlakte tussen 5 en 20 ha. In totaal beslaat deze groep bedrijven ruim 730 000 ha of 36% van de 2 000 000 ha cultuurgrond, welke door personen met als hoofdberoep akkerbouwer of v e e -houder worden gebruikt(landbouwcijfers 1966). De arbeid op deze bedrijven wordt voornamelijk geleverd door de boer en zijn gezinsleden.
In het in de inleiding genoemde gebied wijkt de bedrijfsgrootteverdeling niet noemenswaardig af van de landelijke verdeling voor de zandgronden.
Om een indruk te krijgen van de verkaveling is van het gebied de verka-veling per bedrijf opgenomen aan de hand van gebruikerskaarten ter beschik-king gesteld door de Provinciale Directie van de Cultuurtechnische Dienst in Noord-Brabant. De bedrijven werden in twee groepen ingedeeld namelijk goed verkavelde en slecht verkavelde, waarbij onder goed verkaveld werd v e r s t a a n , bedrijven met meer dan 50% van de grond bij huis. Als uitgangspunt voor deze oriënterende begroting heeft als model gediend de groep slecht verkavelde b e -drijven groter dan 9 ha. De be-drijven van deze groep zijn gemiddeld circa 12 ha groot; zij hebben 7 veldkavels op een gemiddelde afstand van 1500 meter. De huiskavels van deze bedrijven zijn gemiddeld 2 ha.
Bij deze begroting is niet gestreefd naar een qua verkaveling zo natuurge-trouw mogelijk model van de bedrijven in de streek, doch naar een zeer sterk geschematiseerde weergave, met als doel een bepaling van de betekenis van de afzonderlijke verkavelingsfactoren afstand tot de bedrijfsgebouwen en v e r s n i p -pering. Hiertoe zijn deze factoren zowel gevarieerd tussen de bedrijven als binnen de bedrijven. Om de bedrijfsbegroting eenvoudig te houden, zijn per b e -drijf maximaal drie kavelgroepen met gelijke kenmerken per groep opgenomen. Door te werken met groepen kavels met gelijke kenmerken kan het aantal k a -vels onbeperkt worden uitgebreid zonder op technische bezwaren te stuiten bij de lineaire programmering.
De vier geconstrueerde bedrijfsmodellen hebben alle een kleine huiskavel, welke echter nog groot genoeg is om het paard en de kalveren bij huis te kun-nen weiden. Alle kavels zijn omgeven door een sloot, terwijl binkun-nen de kavels geen sloten voorkomen. De volgende modellen zijn opgesteld (fig. 1).
Bedrijf I Een huiskavel m e t één veldkavel m e t een b r e e d t e van 200 m e t e r op een afstand van 500 m e t e r ;
Bedrijf II Een huiskavel m e t d r i e veldkavels van gelijke grootte op r e s p e c -tievelijk 500, 1500 en 2500 m e t e r van de bedrijfsgebouwen. De lengte van deze k a v e l s is 200 m e t e r . Onderlinge afstand t u s s e n de k a v e l s 3000 m ;
Bedrijf IIa Als II doch alle veldkavels op 1500 m e t e r ;
Bedrijf III Een h u i s k a v e l m e t zeven veldkavels a l l e op een afstand van 1500 m e t e r . Kavelgrootten : 1 x 1/3, 2 x 1/6 en 4 x l / l 2 deel van de totale oppervlakte van de v e l d k a v e l s . De k a v e l s liggen in d r i e groepen, welke elk een d e r d e van de totale oppervlakte van de veldkavels hebben. De onderlinge afstand van de groepen i s
3000 m e t e r , de onderlinge afstand binnen de groepen i s 500 meter« Laatstgenoemd bedrijf toont grote o v e r e e n k o m s t m e t de slecht v e r k a v e l -de bedrijnen in het gebied.
Door t o e p a s s i n g van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g m e t v a r i a b e l e g r o n d b e p e r king i s voor het gehele t r a j e c t van 0 ha tot de optimale b e d r i j f s g r o o t t e de b e -drijfsvoering en het bedrijf s saldo b e r e k e n d . Wel dient t e worden o p g e m e r k t dat de keuze van de w e r k m e t h o d e , aandeel van l o o n w e r k e r , enz. i s g e b a s e e r d op de v e r w a c h t e optimale b e d r i j f s g r o o t t e , zodat ze niet optimaal behoeft t e zijn voor bedrijven welke qua oppervlakte s t e r k van deze optimale grootte af-wijken. De w a a r d e van de gevonden optima beneden c i r c a 8 ha is in dit geval dan ook b e p e r k t . Bij v a r i a b e l e grondbeperking dienen bij bedrijven m e t goede en m i n d e r goede k a v e l s m a a t r e g e l e n te worden getroffen om te voorkomen dat a l l e e n de goede kavels worden gebruikt. Het begintableau i s d a a r o m zo o p g e -steld dat alleen gebruik van de ongunstig gelegen k a v e l s de mogelijkheid schept in een bepaalde verhouding gunstiger gelegen k a v e l s t e gebruiken (bij-lage 1 r e g e l 47, 48 en 49).
Het blijft nu nog mogelijk dat een combinatie van de gunstigste m e t ue ongunstigste k a v e l s gunstiger of even gunstig i s dan gebruik van de d r i e o n -d e r s c h e i -d e n groepen.
Door de pacht van de b e s c h i k b a a r komende grond geheel op het saldo van de ongunstigst gelegen k a v e l s te laten drukken kan worden b e r e i k t dat ook de k a v e l s uit de m i d d e n g r o e p worden g e b r u i k t
4
-DE BEDRIJFSVOERING
De activiteiten op het gemengde bedrijf kunnen in d r i e groepen worden ingedeeld, n a m e l i j k :
Teelt van m a r k t b a r e g e w a s s e n ; Melkveehouderij;
V e r e d e l i n g s p r o d u k t i e . Teelt van m a r k t b a r e gewassen
Na enkele vergelijkende r e n d e m e n t s b e r e k e n i n g e n en rekening houdend m e t de in het gebied voorkomende g e w a s s e n e n de ontwikkelingstendensen zijn de volgende g e w a s s e n . in de b e g r o t i n g a l s mogelijkheid opgenomen:
G r a a n in een v a s t e verhouding van 50% rogge en 50% h a v e r , a a r d a p -pelen en s u i k e r b i e t e n .
Voor a a r d a p p e l e n i s de wijze van oogsten facultatief gesteld^namelijk in h a n d -w e r k m e t gezinshulp of m a c h i n a a l in loon-werk.
In v e r b a n d m e t de v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n m a g van het bouwland m a x i -m a a l 80% -m e t g r a a n , 33% -m e t a a r d a p p e l e n en 25% -m e t b i e t e n worden b e t e e l d . De v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n zijn p e r kavel gesteld, a n d e r s zouden op v e r s n i p p e r de bedrijven de m e e s t afstandgevoelige gewassen altijd op de dichtstbij de b e drijfsgebouwen gelegen k a v e l s worden verbouwd. Als u i t k o m s t geeft de b e g r o -ting, gezien bovengestelde v o o r w a a r d e n altijd m e e r dan één gewas p e r kavel.
T h e o r e t i s c h kan m e n deze begroting zien a l s een gemiddelde over m e e r -d e r e j a r e n , w a a r b i j -de gewassen niet n a a s t -doch na e l k a a r op -dezelf-de kavel worden verbouwd. Bij deze gemiddelde t o e s t a n d zijn a r b e i d s b e hoefte en aanbod m e t e l k a a r in evenwicht. Door de v e r s c h i l l e n d e p l a a t
sing van de gewassen op het bedrijf in de loop d e r j a r e n zal de a r b e i d s -behoefte van j a a r tot j a a r kunnen v a r i ë r e n , w a a r d o o r in bepaalde j a r e n de arbeidsbehoefte het -aanbod kan overtreffen.
Melkveehouderij
De veebezetting p e r ha i s v a r i a b e l gesteld van 2 tot 3 g r o o t v e e - e e n h e d e n (g. v. e. ) p e r ha. D a a r n a a s t kan p e r g. v. e. 20 tot 40 a r e w o r d e n g e m a a i d , waar-van de helft wordt gehooid en de a n d e r e helft gekuild. De produktie p e r ha g r a s l a n d kan zodoende v a r i ë r e n van 3000 kg z . w . bij 117 kg N (2 g. v. e. + 40% m a a i e n ) tot 5400 kg z . w . bij 730 kg N (3 g. v. e. + 120% m a a i e n ) .
N a a s t de voederwinning op het g r a s l a n d kan ruwvoer worden gewonnen op het bouwland namelijk stoppelknollen na r o g g e , bietenkoppen en blad, welke v e r s kunnen worden v e r v o e d e r d of gekuild, terwijl bovendien h e t a a r d appeluitschot wordt v e r v o e d e r d . De mogelijkheid van verkoop van deze P r o -dukten i s niet in de begroting opgenomen, zodat de m a x i m a l e omvang van de voederwinning wordt bepaald door de omvang van de v e e s t a p e l . Om t e v o o r -komen dat de omvang van de v e e s t a p e l een beperking zou kunnen v o r m e n voor de s u i k e r b i e t e n t e e l t i s in het uitgangstableau de mogelijkheid geschapen het blad en de koppen onder te ploegen.
P e r melkkoe wordt 0, 4 kalf aangehouden en m i n i m a a l 0, 3 stuks ouder jongvee. Een m a x i m u m voor het jongvee is niet gesteld; aangenomen i s dat indien bijvoorbeeld in verband m e t de verkaveling het aantrekkelijk i s m e e r jongvee te weiden dit eventueel aangekocht kan worden.
De voederbehoefte
De voederbehoefte p e r g. v. e. in de stalperiode is gesteld op 230 kg ruw eiwit en 1200 kg z e t m e e l w a a r d e . Deze kan worden gedekt door de volgen-de a c t i v i t e i t e n : Winning hooi p e r ha 4 500 kg m e t 225 kg v r e + 1350 kg zw Winning g r a s k u i l p e r ha 12 000 kg m e t 240 kg v r e + 1320 kg zw V e r v o e d e r e n a a r d a p p e l u i t s c h o t p e r ha 5 000 kg m e t 75 kg v r e + 760 kg zw V e r s v e r v o e d e r e n van b i e t e n -blad en -koppen p e r ha 32 000 kg m e t 448 kg v r e + 3200 kg zw Inkuilen bietenblad en -koppen p e r ha 19 000 kg m e t 109 kg v r e + 1767 kg zw Verbouw van stoppelknollen,
v e r s v e r v o e d e r e n p e r ha 35 000 kg m e t 490 kg v r e + 2275 kg zw Aankoop van g r a a n m e e l bevat p e r 1 000 kg 85 kg v r e + 663 kg zw Aan koop van eiwitrijk m e e l bevat p e r 1 000 kg 250 kg v r e + 630 kg zw
(zie bijlage 1 r e g e l 68 en 69)
Naast deze produkten wordt, om tot een b e t e r r a n t s o e n te kunnen komen, p e r koe nog een v a s t e hoeveelheid b o s t e l en pulp aangekocht, bevattende
25 kg v r e + 100 kg zw. V e r d e r zijn om tot een v o e d e r t e c h n i s c h goed r a n t s o e n te komen aan de v r i j e c o n c u r r e n t i e van de v e r s c h i l l e n d e v o e d e r m i d d e l e n b e -perkingen gesteld namelijk: P e r g. v. e. dient in de s t a l p e r i o d e 3 kg hooi p e r dag b e s c h i k b a a r te zijn. In het h e r f s t r a n t s o e n (20 oktober - 20 d e c e m b e r ) m a g p e r dag m a x i m a a l aan v e r s v o e r w o r d e n opgenomen 34 kg v e r s e bietenkoppen en -blad of 47 kg stoppelknollen of aardappeluitschot. In de r e s t van de stal-*-p e r i o d e m a g m a x i m a a l 30 kg kuilvoer stal-*-p e r dag worden v e r s t r e k t . Hoe deze beperkingen in de begroting zijn g e r e a l i s e e r d is weergegeven in bijlage 2.
6
-Stalme stgeb ruik
De s t a l m e s t p r o d u k t i e van het rundvee is gesteld op 10 ton p e r g. v. e. p e r s t a l p e r i o d e . De w a a r d e van deze s t a l m e s t is afhankelijk van de aanwendbaar -heid op het bedrijf. E r is h i e r b i j van uitgegaan dat boven de m i n i m u m s t a l m e stb e m e s t i n g op deze stbedrijven s t a l m e s t tot een stbepaald niveau (zie stbijlage 1 r e
gel 80 en 81) kan worden aangewend om k u n s t m e s t te v e r v a n g e n . Door de g r o t e r e t r a n s p o r t intensiteit van s t a l m e s t ten opzichte van k u n s t m e s t i s het r e n dement van deze vervanging afhankelijk van de afstand van de kavels tot de b e -drijfsgebouwen.
Het saldo p e r ton bij uitrijden in loonwerk i s b e r e k e n d op ƒ 2, 40 bij een afstand van 500 m e t e r en van ƒ 0, 60 bij een afstand van 1500 m e t e r . Bij g r o -t e r e afs-tanden is he-t nie-t m e e r rendabel s -t a l m e s -t boven de minimumgif-t p e r ha door de l o o n w e r k e r te l a t e n u i t r i j d e n .
GeJ^uik_au^b_ij_hejt_meJl^e_n_
Aangenomen i s dat op het bedrijf een p e r s o n e n a u t o aanwezig i s , welke in e e r s t e instantie dienst doet voor p r i v é v e r v o e r . Door de p e r s o n e n a u t o e v e n -tueel in te schakelen bij het t r a n s p o r t ten behoeve van het m e l k e n wordt de mogelijkheid geschapen een aantal u r e n te b e s p a r e n . P e r k m af t e leggen af-stand b e d r a a g t deze b e s p a r i n g 0,12 uur- ( P a a r d e t r a c t i e kost 0,15 u u r p e r k m , v e r v o e r p e r auto 0, 03 u u r p e r k m . ) De kosten voor het rijden zijn gesteld op 24 cent p e r k m , zodat een b e s p a a r d u u r ƒ 2, - - kost. N a a s t de b e s p a r i n g door h o g e r e snelheid v r a a g t een auto ook m i n d e r aanlooptijd dan p a a r d en wagen. Deze b e s p a r i n g b e d r a a g t c i r c a 0 , 1 u u r p e r k e e r m e l k e n . Om te voorkomen dat voor v e r s c h i l l e n d e afstanden door deze constante aanlooptijd v e r s c h i l l e n de t a r i e v e n p e r b e s p a a r d uur zouden m o e t e n gelden i s eenvoudigheidshalve g e -rekend dat élke a u t o s t a r t 10 cent kost, zodat de b e s p a r i n g op aanlooptijd dan eveneens ƒ 2 , - - p e r u u r kost.
Ook bij v e r s c h i l l e n d e in handwerk uitgevoerde w e r k z a a m h e d e n en bij contrÓlereizen zou gebruik kunnen worden gemaakt van de auto. In deze g e v a l len is de b e s p a r i n g aan tijd e c h t e r g e r i n g e r , d a a r de auto h i e r moet c o n c u r -r e -r e n m e t de fiets« Op een afstand van 1500 m e t e -r b e d -r a a g t de t i j d b e s p a -r i n g bij vervanging van v e r v o e r p e r fiets door v e r v o e r p e r auto bij gelijke aanlooptijders p e r rit 1, 5 x (0, 075 - 0, 03 u u r ) - 0, 068 u u r . De autokosten zijn
ƒ 0,10 + (1, 5 x ƒ 0, 24) = ƒ 0, 46. Een u u r b e s p a r i n g kost dus 0, 46 : 0, 068 = ƒ 6, 77. Deze mogelijkheid i s niet in de begroting opgenomen.
V e r e d e l i n g s p r o d u k t i e
De v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e a l s het m e s t e n van v a r k e n s en k a l v e r e n , het houden van legkippen, enz. n e e m t op het gemengde bedrijf een a p a r t e p l a a t s in. Door het niet gebonden zijn aan de grond heeft de v e r k a v e l i n g nagenoeg geen invloed op het r e n d e m e n t van deze bedrijfstak. De enige invloed zou nog kunnen liggen in het b e t e r kunnen benutten van de m e s t op de b e d r i j v e n m e t veel grond in de n a a s t e omgeving van de bedrijfsgebouwen, w a a r d o o r de g e -p r o d u c e e r d e m e s t een h o g e r e w a a r d e heeft.
In deze b e g r o t i n g e n i s a l s v e r e d e l i n g s t a k de v a r k e n s m e s t e r i j gekozen. E r i s van uit gegaan dat in een p e r i o d e van 20 weken biggen worden g e m e s t tot een gewicht, overeenkomend m e t een geslacht gewicht van 80 kg. De g e -bouwenkosten ten behoeve van de v a r k e n s m e s t e r i j zijn van het saldo afgetrokken; de gebouwenkosten voor de grond gebonden activiteiten zijn in de p a c h t -p r i j s -p e r ha v e r w e r k t .
Bij de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e i s de verhouding t u s s e n b r u t o - o p b r e n g s t en produktiekosten exclusief a r b e i d , veel ongunstiger dan bij de g r o n d -gebonden a c t i v i t e i t e n . Daling van de b r u t o - o p b r e n g s t m e t 1 % zonder wijziging van de kosten doet het saldo bij de rundveehouderij m e t 1, 3% dalen en dat van de v a r k e n s h o u d e r i j m e t 22%.
D a a r bovendien de p r i j s van het u i t g a n g s m a t e r i a a l (biggen) en e i n d p r o dukt m e e r fluctueert dan bij de grondgebonden a c t i v i t e i t e n , i s deze b e -drijfstak aanzienlijk r i s k a n t e r . Om dit r i s i c o te c o m p e n s e r e n i s een snelle afschrijving van de i n v e s t e r i n g in gebouwen voor de v a r k e n s -m e s t e r i j ingevoerd. Als r e n t e en afschrijving is een b e d r a g opgevoerd van 15% van de gebouwenkosten.
DJ". ARBEID
De b e s c h i k b a r e a r b e i d
De a r b e i d wordt voornamelijk geleverd door de b o e r . Voor bepaalde w e r k z a a m h e d e n , z o a l s combinen, bieten rooien er m a a i k n e u z e n wordt cl; l o o n w e r k e r ingeschakeld (voor n a d e r e detaillering zie bijlage 3 en 3a). Ven de l i c h t e w e r k z a a m h e d e n welke in handwerk worden v e r r i c h t kan m a x i m a a l 50% door gezinsleden worden gedaan. De b o e r m a g m a x i m a a l 3000 u u r por j a a r w e r k e n . Deze u r e n zijn a l s volgt over het j a a r v e r d e e l d : p e r halve m a a n d 130 u u r van m e i tot s e p t e m b e r ; 125 u u r van m a a r t tot m e i en van s e p t e m b e r tot n o v e m b e r ; en 120 u u r van n o v e m b e r tot m a a r t . Als t r e k k r a c h t i s een p a a r d aanwezig.
8
-Arbeidsbehoefte
De arbeidsbehoefte i s g e b a s e e r d op de taaktijden van het I. L. R. , w a a r -bij i s uit gegaan van w e r k m e t h o d e n welke p a s s e n -bij een gemengd bedrijf m e t p a a r d e t r a c t i e en een k r a p p e a r b e i d s b e z e t t i n g . De invloed van de afstand en de kavelgrootte is g e b a s e e r d op eigen onderzoek. Ten behoeve van de b e g r o t i n g s -techniek is de a r b e i d p e r gewas v e r d e e l d in een constant deel p e r bedrijf en een v a r i a b e l deel p e r h a .
Invloed van_de afstand
E r i s van uit gegaan dat de werkwijze, de keuze van h e t t r a n s p o r t m i d d e l noch de v r a c h t g r o o t t e wordt beïnvloed door de afstand. De betekenis van de
a f s t a n d s v e r s c h i l l e n wordt dan bepaald door de t r a n s p o r t f r e q u e n t i e en t r a n s p o r t -snelheid. De gemiddelde t r a n s p o r t t i j d p e r 1000 m b e d r a a g t in u r e n : V e r h a r d O n v e r h a r d 50% v e r h a r d 50% o n v e r h a r d bij p a a r d e t r a c t i e 0 , 1 0 0 ( 1 0 } 0 , 2 0 0 ( 5 ) 0 , 1 5 0 ( 6 , 6 ) p e r fiets 0 , 0 6 6 ( 1 5 ) 0 , 0 8 4 ( 1 2 ) 0 , 0 7 5 ( 1 3 , 2 ) bij t r e k k e r t r a c t i e 0 , 0 6 2 ( 1 6 ) 0 , 1 6 6 ( 6 ) 0 , 1 1 4 ( 9 ) p e r p e r s o n e n a u t o 0 , 0 1 7 ( 6 0 ) 0 , 0 4 0 ( 2 5 ) 0,028 ( 35 ) T u s s e n haakjes i s de snelheid in k m p e r uur gegeven.
Het aantal r i t t e n i s gesteld op:
het aantal v r a c h t e n (= ( b r u t o - o p b r e n g s t in kg + m i n i m u m s t a l m e s t in kg) :1000), v e r m e e r d e r d m e t het aantal v e r z o r g i n g s r i t t e n (= aantal u r e n p e r w e r k z a a m h e i d of combinatie van w e r k z a a m h e d e n — zie bijlage 3 — gedeeld door de schaft-lengte afgerond op hele r i t t e n n a a r boven). De schaftschaft-lengte i s in de s t a l p e r i o d e
gesteld op 2\ u u r en in de weideperiode op 3jr u u r . Voor het m e l k e n worden in de v/eideperiode nog twee r i t t e n p e r dag toegevoegd. Voor een bedrijf m e t a l l e p e r c e l e n op gelijke afstand zou het t r a n s p o r t ten behoeve van melken a l s c o n
stante p e r bedrijf kunnen worden opgevoerd, doch d a a r dit niet kan op b e d r i j -ven m e t v e r s c h i l l e n d e p e r c e e l s a f s t a n d e n , i s t e r w i l l e van de v e r g e l i j k b a a r h e i d de t r a n s p o r t i i j d v a r i a b e l p e r ha opgenomen.
Om deze tijd p e r ha t e kunnen uitdrukken m o e t een aanname worden g e -daan van de beweide oppervlakte« Aangenomen i s dat 6 ha m e t m e l k v e e wordt beweid, zodat p e r w e i d e p e r i o d e van 180 dagen, 30 dagen p e r p e r c e e l van •'.-. ha wordt gemolken. U i t e r a a r d heeft deze aanname tot consequentie dat, w a r n e e r m e e r of m i n d e r h e c t a r e s g r a s l a n d p e r bedrijf worden beweid de b e r e k e n d e tijd
voor het t r a n s p o r t ten behoeve van het melken niet m e e r j u i s t i s . Bij h e t eindr e s u l t a a t van de u i t g e v o e eindr d e b e g eindr o t i n g e n blijken de afwijkingen van de a a n g e -nomen oppervlakte rundveeweide geen belangrijke consequenties t e hebben. Inyloed van_de_yjejrsniop_ering_
De v e r s n i p p e r i n g van een bedrijf heeft invloed op de t r a n s p o r t t i j d zowel a l s op de te b e s t e d e n a r b e i d . N a a r m a t e een kavel k l e i n e r wordt i s het a a n t a l w e r k z a a m h e d e n welke geen volle schaft vragen g r o t e r , zodat relatief m e e r t r a n s p o r t nodig i s . Bovendien v r a a g t elke w e r k z a a m h e i d een z e k e r e a a n - en aflooptijd,welke e v e n e e n s z w a a r d e r drukt op de h a - t i j d van k l e i n e r e p e r c e l e n . Vooral op k l e i n e r e gemengde bedrijven zal het e c h t e r nogal eens v o o r k o m e n , dat van een bepaald gewas niet m e e r dan één p e r c e e l of een gedeelte van een p e r c e e l wordt verbouwd. In z o ' n geval wordt de h a t i j d , w a t t r a n s p o r t en a a n -looptijden b e t r e f t , n i e t door de kavelgrootte beïnvloed.
D a a r e r van uit gegaan i s dat alle kavels omgeven zijn door sloten en geen sloten binnen de kavels voorkomen is het l a n d v e r l i e s bij k l e i n e r e k a v e l s r e l a t i e f het g r o o t s t . De s l o o t b r e e d t e inclusief onbegroeide kant i s bepaald op 2 m e t e r . Bij k a v e l s van 2 ha gaat dan 1% m e e r van de b r u t o o p p e r v l a k t e v e r -l o r e n dan bij k a v e -l s van 4 ha en bij k a v e -l s van 1 ha 3% m e e r .
Bij de opzet van de b e g r o t i n g i s de b e s p a r i n g op a r b e i d door de g e r i n g e r e n e t t o o p p e r v l a k t e van de kleine p e r c e l e n gelijkgesteld aan de e x t r a r e i s -en aanlooptijd die deze p e r c e l e n v r a g e n . E-en uitzondering is gemaakt voor het v e r w e i d e n en de v e r w e r k i n g van de produkten bij de b o e r d e r i j , z o a l s b i j v o o r b e e l d het s o r t e r e n van a a r d a p p e l e n . De arbeidsbehoefte i s bij de l a a t s t g e n o e m -de w e r k z a a m h e d e n g e b a s e e r d op -de n e t t o - o p b r e n g s t . Op het v e r w e i d e n wordt l a t e r ingegaan.
Naast de genoemde e x t r a t r a n s p o r t - en aanlooptijd, v r a g e n de kleine k a v e l s door hun relatief g r o t e r e o m t r e k m e e r w e r k l a n g s de kavelranden zowel bij de grondbewerking, de v e r z o r g i n g , a l s de oogst. Ten opzichte van een kavel van 4 ha heeft een kavel van 2 ha bij gelijke lengte van 200 m e t e r , 100 m e t e r slootkant p e r ha m e e r en een kavel van 1 h a , 300 m e t e r slootkant e x t r a . De e x t r a tijden p e r 100 m e t e r sloot zijn voor de v e r s c h i l l e n d e w e r k -z a a m h e d e n v e r m e l d in bijlage 3.
Het slootonderhoud in de z o m e r is g e p r o j e c t e e r d in de m i n d e r drukke p e r i o d e t u s s e n de top van de hooioogst en het begin van de g r a a n o o g s t , t e r -wijl het z w a a r d e r e wint e r onderhoud door een l o o n w e r k e r gebeurt.
Verweidingstijd
10
-g r a s l a n d . Bij een m a t i -g of slecht v e r k a v e l d bedrijf zal m e n dan ook t r a c h t e n het g r a s l a n d , althans de beweiding, op zo weinig mogelijk k a v e l s t e c o n c e n t r e r e n en dan nog liefst op k a v e l s die niet te v e r uit e l k a a r liggen. B e l a n g -rijk h i e r b i j i s het p e r c e n t a g e g r a s l a n d van de c u l t u u r g r o n d . N a a r m a t e dit p e r c e n t a g e h o g e r i s , wordt op m i n d e r goed verkavelde bedrijven de m o g e l i j k -heid van c o n c e n t r a t i e op gunstig ten opzichte van e l k a a r gelegen k a v e l s i m m e r s k l e i n e r . Door de grote b e t e k e n i s van de verdeling van het g r a s l a n d over het bedrijf en van de ligging van de g r a s l a n d p e r c e l e n onderling i s het, indien niet v a s t s t a a t w a a r en hoeveel geweid wordt, moeilijk de invloed van de v e r s n i p -p e r i n g van het bedrijf o-p de verweidingstijd goed in de b e g r o t i n g o-p te n e m e n . De opgenomen verweidingstijden p r e t e n d e r e n dan ook niet m e e r dan een zo goed mogelijk gemiddelde van de op het bedrijf mogelijke verweidingstijden te geven. E r i s van uit gegaan dat elke melkveeweide e e n m a a l p e r 40 dagen wordt beweid. De beweiding s duur is afhankelijk van de k o p p e l g r o o t t e . T e r vereenvoudiging van de b e r e k e n i n g i s e r van uit gegaan dat alle b e w e i d i n g s -p e r c e l e n onafhankelijk van de ko-p-pelgrootte 1 ha zijn. Dit houdt in dat bij een g r o t e r e koppel m e l k v e e v a k e r m o e t worden verweid.
V e r d e r i s aangenomen dat de koppelgrootte de verweidingstijd p e r k e e r niet beïnvloedt.
In tabel 1 zijn de verweidingstijden voor bedrijf III bij een oppervlakte van 12 ha onder v e r s c h i l l e n d e omstandigheden w e e r g e g e v e n . Het bedrijf b e -vat 3 p e r c e e l s g r o e p e n van 4 h a . Groep A ligt in één kavel van 4 h a , groep B in twee kavels van 2 ha en groep C in v i e r kavels van 1 h a . De onderlinge afstand van de k a v e l s binnen de groepen is 500 m e t e r , de onderlinge afafstand t u s -sen de groepen 3000 m e t e r .
De verweidingstijden b e d r a g e n binnen de k a v e l s 0, 6 u u r , t u s s e n de k a -v e l s binnen de groepen 1, 9 u u r en t u s s e n de groepen onderling 5, 5 u u r .
Bij de u i t g e v o e r d e p r o g r a m m e r i n g e n is de tijd s t e e d s g e s p l i t s t in een v a r i a b e l e tijd p e r ha en een constante tijd p e r bedrijf. In deze t a b e l i s d s a r om tevens aangegeven m e t welke v e r d e l i n g de b e r e k e n d e tijden het b e s t k u n -nen worden b e n a d e r d , w a n n e e r wordt aangenomen dat:
. 2 van de 3 kavelgroepen worden beweid (formule I) • alle kavelgroepen worden beweid (formule II)
• t e v o r e n niet bekend is op hoeveel kavelgroepen de koeien weiden (formule III). Bij deze p r o g r a m m e r i n g i s formule III gebruikt.
Tabel 1. Verweidingstijd p e r p e r i o d e van 40 dagen bij v a r i a b e l e v e e b e z e t t i n g bij gunstige en m i n d e r gunstige verdeling van de b e w e i d i n g s p e r c e l e n over een m a t i g v e r k a v e l d bedrijf en vergelijking van deze v e r w e i -dingstijd m e t de verwei-dingstijden volgens de n o r m e n in de l i n e a i r e p r o g r a m m e ring (formule III)
O p p e r -vlakte weide in ha Stuks melkvee 10 a b c d 12 a b c d 14 a b c d 16 a b c d Verdeling over de k a v e l g r o e p e n in ha A 4 0 3 1 4 0 4 1 4 0 4 1 4 0 4 1 B 1 1 1 1 2 2 1 1 3 3 2 2 4 4 3 3 0 4 1 3 0 4 1 4 0 4 1 4 0 4 1 4 V e r w e i d i n g s -tijd 1 2 , 8 1 6 , 7 1 6 , 3 2 0 , 3 1 3 , 4 1 7 , 3 1 6 , 3 22,2 1 5 , 3 1 9 , 2 1 6 , 8 2 2 , 3 1 5 , 9 1 9 , 8 1 7 , 3 2 4 , 7 Verweidingstijd volgens f o r m u l e II 1 3 , 0 1 7 , 0 1 4 , 0 1 8 , 0 1 5 , 0 1 9 , 0 1 6 , 0 2 0 , 0 a gunstigste ligging op 2 k a v e l g r o e p e n b ongunstigste ligging op 2 k a v e l g r o e p e n c gunstigste ligging op 3 k a v e l g r o e p e n d ongunstigste ligging op 3 k a v e l g r o e p e n A = 4 p e r c e l e n op B = 4 p e r c e l e n op C = 4 p e r c e l e n op 1 6 , 0 2 0 , 0 1 6 , 0 2 2 , 0 1 7 , 0 2 3 , 0 1 8 , 0 2 4 , 0 1 kavel 2 k a v e l s 4 k a v e l s III 1 3 , 3 1 9 , 7 1 4 , 9 1 8 , 1 1 4 , 3 2 0 , 7 1 5 , 1 1 9 , 9 1 5 , 3 21,7 1 6 , 1 2 0 , 9 1 6 , 3 2 2 , 7 1 7 , 1 2 1 , 9
F o r m . I, 10 uur per bedrijf + variabel per beweide ha 0, 5 uur op groep A + 1, 0 uur op groep B + 1, 5 uur op groep C
F o r m . II, 13 uur per bedrijf + variabel per beweide ha 0 uur op groep A + 1,0 uur op groep B + 2, 0 uur op groep C
F o r m . Ill, 1 1 , 5 uur per bedrijf + variabel per beweide ha 0, 2 uur op groep A + 1, 0 uur op groep B + 1, 8 uur op groep C
12
-Uit vergelijking van de b e r e k e n d e beweidingstijden m e t de tijden volgens formule III blijkt dat de in de begroting opgenomen tijden nogal wat kunnen af-wijken van de r e c h t s t r e e k s b e r e k e n d e tijden.
DE SALDI
Onder saldo p e r activiteit wordt v e r s t a a n de b r u t o geldelijke o p b r e n g s t m i n u s de d i r e c t t o e g e r e k e n d e k o s t e n . Als direct t o e g e r e k e n d e kosten zijn g e
-rekend pacht, gebouwenkosten, z a a i z a a d en pootgoed, b e m e s t i n g , r e n t e en afschrijving, loonwerkkosten, g e w a s - en v e e v e r z e k e r i n g e n en spuitmiddelen.
Bij de berekening van de saldi (bijlage 4) zijn de volgende op de v e r k a -veling betrekking hebbende a a n n a m e n gedaan.
Loonwerkkosten
Voor de b e r e k e n i n g van de loonwerkkosten i s uitgegaan van de te b e steden u r e n , w a a r b i j aangenomen i s dat het werk op de kavel begint en e i n -digt, d a a r een grote afstand tot de b o e r d e r i j niet behoeft te betekenen dat de loonwerker een grote afstand m o e t afleggen. U i t e r a a r d speelt de afstand tot de b o e r d e r i j wel een r o l bij de k o s t e n van s t a l m e s t rijden, m a a i k n e u z e n en dergelijke w e r k z a a m h e d e n , w a a r b i j het t r a n s p o r t t u s s e n kavel en b o e r d e r i j een belangrijk onderdeel i s .
De k a n t v e r l i e z e n
Z o a l s r e e d s bij de arbeidsbehoefte werd o p g e m e r k t , i s de netto o p p e r -vlakte door de aanwezigheid van sloten rondom de kavels relatief het kleinst bij kleine p e r c e l e n . Bovendien zijn de opbrengsten langs de lengtezijden en op de wendakkers l a g e r dan midden op het p e r c e e l . Uit v e r r i c h t onderzoek ten behoeve van deze begroting i s gebleken dat voor bouwland voor de l e n g t e -zijden deze o p b r e n g s t v e r l a g i n g overeenkomt m e t de opbrengst van een 50 cm b r e d e strook goed gewas en voor de kopakkers m e t een strook van 75 cm- Voor het g r a s l a n d w a a r v o o r soortgelijk onderzoek nog gaande i s zijn voorlopig d e -zelfde k a n t v e r l i e z e n aangehouden.
Bij een onbegroeid gedeelte (sloot + onbegroeide kant) van 2 m e t e r rond de k a v e l s en de genoemde d e p r e s s i e s kan een opbrengstverhouding t u s s e n k a v e l s van 4, 2 en 1 ha (bij 200 m kavellengte) van 100 : 98, 5 : 95, 5 worden b e rekend. Voor bouwland i s de o p b r e n g s t p e r ha op deze v e r s c h i l l e n g e c o r r i -g e e r d . Voor -g r a s l a n d w a a r m e t een bepaalde veebezettin-g p e r ha i s -gewerkt i s aangenomen dat de k a n t v e r l i e z e n g e c o m p e n s e e r d kunnen w o r d e n door een h o g e r e stikstofgift p e r ha. Het saldo p e r ha wordt op de k l e i n e r e p e r c e l e n dus l a g e r door de h o g e r e b e m e s t i n g s k o s t e n .
B E G R O T I N G S R E S U L T A T E N DE BEDRIJVEN VAN OPTIMALE GROOTTE
De beö-vjfsvoering
De optimale b e d r i j f s g r o o t t e blijkt afhankelijk te zijn van de v e r k a v e ling. Voor het een kavelbedrijf is ze 15, 5 ha, voor het bedrijf m e t d r i e k a -v e l s r e s p e c t i e -v e l i j k op 500, 1500 en 2500 m e t e r 1 4 , 1 ha, -voor het bedrijf m e t d r i e k a v e l s alle op 1500 m e t e r 12, 8 ha en voor het bedrijf m e t zeven k a v e l s 12, 6 ha. Op alle bedrijven i s n a a s t deze kavels nog een huiskavel m e t v o l -doende r u i m t e voor een p a a r d e - en k a l v e r w e i d e .
De veebezetting blijkt op alle bedrijven 2 stuks grootvee p e r ha g r a s -land te zijn. P e r melkkoe worden s t e e d s 0, 4 k a l v e r e n en 0, 3 stuks ouder
jongvee aangehouden. M e s t v a r k e n s komen op de bedrijven van optimale g r o o t -te niet voor.
De oppervlakte g r a s l a n d blijkt m i n d e r door de verkaveling te w o r d e n beïnvloed dan de oppervlakte bouwland (tabel 2). De oppervlakte g r a a n en bieten neemt zowel absoluut a l s relatief bij s l e c h t e r wordende v e r k a v e l i n g af. Op het b e s t v e r k a v e l d e bedrijf worden geen a a r d a p p e l e n verbouwd op de a n d e r e c i r c a 5% van de totale o p p e r v l a k t e .
T a b e l 2. Grondgebruik bij optimale bedrijf sgrootte
Bedrijf Kavelaantal/af stand(m) G r a s l a n d 2 stuks grootvee p e r ha Opp. gemaaid g r a s l a n d Bouwland G r a a n Aardappelen Bieten
Totale oppervl. veldkavels
I 1/500 6 , 0 4 , 8 9 , 5 7 , 1 0 2 , 4 1 5 , 5 In ha II 3/1500 7 , 0 4 , 4 7 , 1 5 , 5 0 , 5 1 , 1 1 4 , 1 H a 3/1500 6 , 6 5 , 3 6 , 2 4 , 6 0 , 7 0 , 9 1 2 , 8 III 7/1500 5 , 7 4 , 5 6 , 9 4 , 9 0 , 7 1 . 3 1 2 , 6 I 3 9 32 61 46 0 15 I n % II 50 32 50 3 9 4 7 100 100
na
52 41 48 36 5 7 1 0 0 III 45 36 55 39 5 11 100Bedrijf II en IIa hebben beide 3 k a v e l s op gemiddeld 1500 m e t e r af-stand, doch op bedrijf II v a r i e e r t de afstand van 500 tot 2500 m e t e r t e r w i j l op bedrijf IIa alle k a v e l s op 1500 m e t e r liggen.
F i g u u t 2 saldo in guldens . oor;o il+ÜCC 12000 iüüüO ÖOCO óooo 4000 ?ooo • / • / 1 1 // 3 r I // / \ i ^ s * ^ \ \ -00, 10.) o o 4000 200-_ - I _ - - Ä 12 14 in
hi-Samenstelling saldi (bij een pacht van ƒ 200 p e r ha) voor de v i e r onder-scheiden modellen bij tot optimaal oplopende b e d r i j f s g r o o t t e .
m e s t v a r k e n s graan
s u i k e r b i e t e n a a r d a p p e l e n rundvee
Vergelijking van bedrijf I m e t bedrijf II geeft voornamelijk een indruk van de invloed van de afstand op de bedrijfsvoering, w e l i s w a a r n e e m t ook het a a n t a l veldkavels toe van 1 tot 3, doch de invloed h i e r v a n is m i n d e r b e l a n g r i j k omdat deze veldkavels nog v r i j groot blijven. Bij een gelijke a r b e i d s b e z e t ting blijkt op bedrijf I 10% m e e r grond te kunnen worden b e w e r k t . De o p p e r -vlakte bouwland n e e m t bij g r o t e r e afstanden af, de opper-vlakte g r a s l a n d n e e m t wat toe, doch e r wordt m i n d e r hooi en kuil gewonnen.
Vergelijking van bedrijf Ha m e t III geeft een indruk van de b e t e k e n i s
van de v e r s n i p p e r i n g . Op het v e r s n i p p e r d e bedrijf vindt m e n m e e r s u i k e r b i e t e n en m i n d e r v e e .
Vergelijking van bedrijf II m e t bedrijf Ha geeft een indruk van de b e t e kenis van de aanpassingsmogelijkheden door verschuivingen binnen het b e -drijf. De optimale oppervlakte blijkt op bedrijf II ruim een ha h o g e r te liggen. De wijze van grondgebruik i s nagenoeg gelijk.
De b e d r i j f s r e s u l t a t e n
Het saldo wordt duidelijk beïnvloed door de verkaveling. Bij optimale bedrijf sgrootte ligt het saldo op het m i n s t gunstig gelegen bedrijf III m e t ƒ 1 2 250, - r u i m 20% l a g e r dan het gunstigst gelegen bedrijf I m e t ƒ 1 5 450, -. F i g . 2 geeft het saldoverloop en de s a m e n s t e l l i n g voor de v i e r o n d e r s c h e i -den bedrijven bij toenemende b e d r i j f s g r o o t t e .
Om van het saldo tot het a r b e i d s i n k o m e n te komen dienen nog de v a s t e kosten p e r bedrijf afgetrokken te worden. In deze kosten zijn a l s de b e l a n g -r i j k s t e opgenomen: de m a c h i n e k o s t e n , de p a a -r d e k o s t e n en <?•> kosten van het slootonderhoud door de l o o n w e r k e r . De m a c h i n e k o s t e n en de p a a r d e k o s t e n zijn voor alle v i e r bedrijven gelijk. D a a r de lengte van de te onderhouden sloten op de bedrijven niet gelijk i s , v e r s c h i l t wel de post slootonderhoud. D a a r -n a a s t zij-n e r -nog algeme-ne koste-n p e r bedrijf die m e d e afha-nkelijk ku-n-ne-n zijn van de oppervlakte grond a l s p e r s o n e n v e r v o e r , w a t e r , e l e k t r i c i t e i t , t e -lefoon, v e r z e k e r i n g , abonnementen, landbouwschap, enz.
Bij de v r i j geringe v e r s c h i l l e n in oppervlakte (12^ - 1 5 j ha) kunnen de m e e s t e van deze kosten wel a l s gelijk beschouwd worden voor alle bedrijven. Een uitzondering i s gemaakt voor de kosten van het landbouwschap. Tabel 3 geeft een overzicht van de saldi, de v a s t e kosten en het a r b e i d s i n k o m e n p e r bedrijf.
1-1
a
•f
• I
• 0 • o • 0 x S X \ \ \ \ \ Il 0 \ \ \ \ \ N 0 0 • 11 • • 0 0 \ N \ \ \ ^ \ \ \ \ \ \ \ \ S. 1 _\.
-0 • \ \ \ \ s \ \ \ \ s. \ \ \ \ 9 • • ) 0 \ \ \ \ V \ ^ S N \ s i 4 • • 0 0 • • • \ \ V \ x \ \ \ \ \ \ \ \ • < • \ S ^ a • 0 • o • 0 • o i_ \ \ V \ \ v \ \ \ \ A à 1 \ \ S . \ ^ ^ \ <a
i e • « • a o • o • o • o • o \ \ \Z > 1 \ J S
V \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ S \ \ \ \ \ ^ \ \ \ \ N ^ \ \ \ C _ V o U 00 • • • 0 • • 0 N ^ \1.
« s 0 • o • • • e 0 0 \ \ \ v < N s \ \ \ ^ \ \ N 0 • 0 • 0 N \ S N \ \ \ S \ S \ N \ \ \ s \ \ \ v \ ' 0 • • 0 0 _ • 0 • 0 • 0 1 \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ " i 0 • 0 • « • 0 \ \ \ N \ ^ \ K \ \ \ \ \ • O o O M O O CO O o o o • e • o • o O 0 \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ V \ \ \ \ \ • o o \ \ N \ \ \ MS \ \ \ • e \ \ i i • • e • » • o \ \ \ \ \ \ \ \ O or> V ß o d-o o PJ o o 0 0 o vo o o .* CVi o Fig. 3. Arbeidsfilm van de v i e r bedrijfsmodellen~\1 te b e s t e d e n a r b e i d akkerbouw
~2 te b e s t e d e n a r b e i d r u n d v e e h o u d e r i j
o b e s c h i k b a r e a r b e i d b o e r t totaal b e s c h i k b a r e a r b e i d
-Tabel 3. Het saldo, de v a s t e k o s t e n en het a r b e i d s i n k o m e n in guldens voor be-drijven m e t v e r s c h i l l e n d e v e r k a v e l i n g , bij optimale b e d r i j f s g r o o t t e
Bedrijf K a v e l a a n t a l / a f s t a n d I II Ha III 1/500 3/1500 3/1500 7/1500 Saldo 15 435 13 463 12 795 12 218 Werktuigkosten 1 450 1 450 1 450 1 450 P a a r d e k o s t e n 330 330 330 330 Slootonderhoud 195 268 244 405 Landbouwschap 128 121 116 111 Overige algemene kosten 1 250 1 250 1 250 1 250
Arbeidsinkomen b o e r + gezinsleden 12 082 10 044 9 405 8 672 Arbeidsinkomen in % van III 140 115 109 100
N a a s t het l e v e r e n van een l a g e r saldo en bedrijfsinkomen v r a g e n de m i n d e r goed v e r k a v e l d e bedrijven m e e r arbeid, doordat op deze bedrijven m e e r activiteiten voorkomen w a a r i n gezinsleden m e e w e r k e n . Het v e r s c h i l in a r b e i d s i n k o m e n p e r u u r t u s s e n goed en m i n d e r goed v e r k a v e l d e bedrijven wordt d a a r d o o r relatief g r o t e r dan het v e r s c h i l in b e d r i j f s s a l d o . Tabel 4 geeft een o v e r z i c h t van de arbeidsbehoefte en het inkomen p e r gewerkt u u r voor de o n d e r s c h e i d e n bedrijven. F i g u u r 3 geeft een n a d e r e d e t a i l l e r i n g van de arbeidsbehoefte p e r bedrijf.
Tabel 4. Arbeidsbehoefte en a r b e i d s i n k o m e n p e r gewerkt u u r bij optimale b e d r i j f s g r o o t t e (in guldens)
Bedrijf
Ka velaant al /af s tand
I II Ha III 1/500 3/1500 3/1500 7/1500 Arbeidsinkomen B e s t e d e u r e n Inkomen p e r gewerkt u u r In % van III 12 082 10 044 9 405 8 672 3 084 3 294 3 319 3 384 3.-90 3,05 2 , 8 5 2,56 152 119 112 100
DE BEDRIJFSVOERING EN -RESULTATEN BIJ KLEINERE BEDRIJVEN De t o e g e p a s t e b e g r o t i n g s t e c h n i e k geeft n a a s t de r e s u l t a t e n bij optimale b e d r i j f s g r o o t t e tevens een inzicht in de bedrijfsvoering en b e d r i j f s u i t k o m s t e n voor k l e i n e r e b e d r i j v e n . T h e o r e t i s c h wordt de gehele ontwikkeling van het
16
bedrijf vanaf O ha tot optimale grootte gegeven. De uitgangspunten zijn e c h -t e r g e b a s e e r d op de -te v e r w a c h -t e n op-timale b e d r i j f s g r o o -t -t e en gelden dus nie-t voor het gehele t r a j e c t . Zo heeft het bedrijf zonder cultuurgrond alleen m a a r m e s t v a r k e n s , t e r w i j l in de arbeidsbehoefte niet alleen de c n s t a n t e a r b e i d p e r bedrijf ten behoeve van de v a r k e n s m e s t e r i j i s opgenomen doch t e v e n s die ten behoeve van bouw- en g r a s l a n d en m e l k v e e h o u d e r i j . Bovendien zijn de werkmethoden en het w e r k t u i g e n p a r k niet optimaal voor b e d r i j f s g r o o t t e n die s t e r k afwijken van de t e v e r w a c h t e n optimale bedrijfsgrootte Het b e r e -kende bedrijf s saldo voor de k l e i n s t e bedrijven zal d a a r o m l a g e r uitvallen dan bij een p r o g r a m m e r i n g w a a r b i j de uitgangspunten zouden zijn g e b a s e e r d op deze kleine b e d r i j v e n . Bovenstaande houdt t e v e n s in dat de keuze van a n d e r e werkmethoden welke m e e r geschikt zijn voor g r o t e r e b e d r i j v e n , b i j v o o r -beeld t r e k k e r t r a c t i e in p l a a t s van p a a r d e t r a c t i e , een a n d e r e b e d r i j f s g r o o t t e a l s optimaal r e s u l t a a t zal kunnen geven.
Bij de hiervolgende b e s p r e k i n g van de r e s u l t a t e n i s er van uitgegaan dat de toegepaste werkmethoden enz. optimaal zijn voor bedrijven m e t 8 tot 16 ha c u l t u u r g r o n d .
T a b e l 5 geeft een o v e r z i c h t van de b e d r i j f s v o e r i n g en de - r e s u l t a t e n van bedrijven van r e s p e c t i e v e l i j k 8, 10 en 12 ha onder v e r s c h i l l e n d e v e r k a -velingsomstandigheden.
R o u DO U r-l o cd , R CM R CD 0 0 R > •f-l d> 4 3 00 R •i-i u CD O > co • r l r l TJ 0) 43 R <D be R • r l > ni > R 0) co CO cd I—I i n •—I CD
•s
H et) eg Cd 1-4 a 00 o o u 0 0 CO 1-1 • r l u T3 0) PQ Oi .3 i-H <0 % X u i) > o m i n m ^ 0 r^ ^ ~ ^ « r~ - ^ "^ m O v o r- CM t > oo m ^J " * co « « ~ r>- ^ "^ so o m oo oo TH CM NO r- r» ^ n •» « •• t*~ T H m o so «rl co r>- m co o o o ^ - - - . 0 0 CM «rl 0 0 CO CM CO O 0 0 CM • -. • f - «rl «-> • * oo m O CO CO f > vO «H CO CO « « « t > *rl «rl T l l f l C M1 8 66 5 2,6 0 10 0 9 27 9 2,8 4 10 9 9 83 8 2,9 9 11 5 1 1 55 2 3,8 8 14 9 8 62 5 2,5 7 10 0 vO o o 00 00 o «rl ««ri co m "^ m o m i n r> » - -. oo «n -rl * * - * CO cd 43 cö "o 'S R G «—» r ö — - J * m m ffl fe d ™ d " co oo w , Û co ^ eu _ 5 ö CD U > M 2 X V X CD S cd ft« ft c I—1 R d) 4 J ft n CO M cd cd U ^ • r l 3 CO o^ CM in er* m «H i r i v û o N£> « « « t*- -rl TH ^f oo m CM m "tf m o m m CO . . . O O T H m co • * «rl co «n r-i o m o in «rl . « « N r l r i CM ^t4 r- co co co m t— t> o co CM « « « N r * T i CM "tf r*" co in «H «ri o \ o r*- r> ^f « « « r * «ri CM • * r- co 9 60 8 2,8 7 11 2 1 1 14 0 3,4 2 13 3 8 58 3 2,5 7 10 0 9 01 8 2,7 3 10 6 9 38 9 2,8 0 10 9 • ^N< M • O „ « r l « H I—I O D Vi - S f t . S o A! a CO ( 0 R ^ . W . H (1) (U U U < <.s
s
•4J cd o O 00 CO V ( • < - » • H (H a> 43 d) > d)•s
cd fi cd A ! <o •*-» co C0 R 0) cd > R cd cd •4-> (U X cosi
w J«5 cd "^ (U jj K T3 Rs
R a) S • M cd oo R cd >H
O R D O •-s g
n cd ,iJ 'Ö ^ l ! > ttJ R >£ ri
^ > 0 ) CD -R ÛO o a> u i—i « co ^ R (U > 0) 43 V d) O 60 ft O d) 0) fttJ ri „ • M ft co oS *
I
2
2 « ** 00 cd • w i—i G M§2
R 0 0 * l > O d) O •'H o o R• 5
S , M •<H Cl) r d R CU (U , Q d) d) q ^ ! cd :? > ^ 00 b o ^ • ^ > • H Q) ffl 00 u (U *-> o f-l 00 R d) > • H d> 0) TJ (U •u cd S u cd cd R Tt v O p H >a
d> 00 0) > cd »H d) > d) T ) r< O O TJ r i d) U <0 O u u eu 00 u d) ft R a) o OU r i •* -S I cd u a> > eu t J d) o 00 R d> eu R 0) S o r «.s
+J d) rR ft O 0 u r H O) > 0 0 CO R :? w> O r ^Is
5 eu ^ R + j cd O cd 2 d»s
m£
Ir? ri r i T ) T) d) d) 4 3 •° d) d) r i T J <0 •4-><s °
4) D0 rC f) 00 T3 .S A M O > R t» «J -« S h o > R d ) 'r t rR «) O rR d) * SP 0) 00 0) R CM • • c o rt<18
-DE INVLOED VAN HET SALDO IN -DE VERE-DELINGSPRODUKTIE O P -DE BEDRIJFSVOERING
In de u i t g e v o e r d e begrotingen blijkt bij optimale b e d r i j f s g r o o t t e geen v a r k e n s m e s t e r i j m e e r in het b e d r i j f s p l a n voor te komen. Nagegaan i s in h o e v e r r e een verhoging van het saldo in de v a r k e n s m e s t e r i j invloed heeft op de optimale b e d r i j f s g r o o t t e , het a a n t a l te houden v a r k e n s en het bedrijf s -saldo. Aangenomen i s dat de bij de l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g m e t v a r i a b e l e grondbeperking gevonden bedrijfsplannen bij v e r s c h i l l e n d e b e d r i j f s g r o o t t e n , voor de betreffende b e d r i j f s g r o o t t e optimaal blijven bij stijging van het v a r k e n s s a l d o . Door nu p e r aanwezig m e s t v a r k e n een bepaald b e d r a g bij het b e -d r i j f s s a l -d o op te tellen krijgt m e n een nieuw b e -d r i j f s s a l -d o . D a a r h e t aantal v a r k e n s m e t toenemende b e d r i j f s g r o o t t e daalt, kan bij stijging van het v a r -k e n s s a l d o de optimale oppervla-kte e e r d e r b e r e i -k t worden. Voor bedrijf III i s de optimale b e d r i j f s g r o o t t e bij een saldostijging van 25% in de v a r k e n s m e s t e r i j b e r e k e n d op genoemde wijze zowel a l s via een e x t r a p r o g r a m m e r i n g . D a a r het r e s u l t a a t gelijk w a s , is voor de overige bepaling gebruik g e m a a k t van e e r s t g e n o e m d e eenvoudige methode. De r e s u l t a t e n van de b e r e -keningen zijn samengevat in t a b e l 6.
Tabel 6. Invloed v a r k e n s s a l d o op de optimale b e d r i j f s g r o o t t e , het aantal m e s t v a r k e n s en het b e d r i j f s s a l d o V a r k e n s s a l d o ƒ 20 ƒ 22 ƒ 24 ƒ 26 ƒ 28 Bedrijf I o p t i m a l e o p p (ha) 1 5 , 5 1 5 , 5 1 5 , 5 1 5 , 5 6 , 2 aantal v a r k e n s 0 0 0 0 288 saldo (gld) 15 435 15 435 15 435 15 435 15 741 Bedrijf H
optimale opp. (ha) 1 4 , 1 1 3 , 5 7,0 6 , 5 5 , 3 a a n t a l v a r k e n s 0 16 285 302 323 saldo(gld) 13 463 13 469 13 755 14 350 14 957 Bedrijf Hl o p t i m a l e opp. (ha) 1 2 , 6 5 , 8 5,6 5 , 2 5 , 2 a a n t a l v a r k e n s 0 312 319 337 337 saldo(gld) 12 218 12 546 13 171 13 845 14 519
Bij een verhoging van het v a r k e n s s a l d o m e t 10% blijkt het voor het slecht v e r k a v e l d e bedrijf III r e e d s aantrekkelijk het grondgebruik voor een b e l a n g r i j k deel te vervangen door v a r k e n s m e s t e n , op het goed v e r k a v e l d e b e -drijf I i s dit p a s het geval bij een saldoverhoging van 40%.
B E S C H O U W I N G O V E R D E M E T H O D I E K BEPERKING AANTAL ACTIVITEITEN
In de b e g r o t i n g e n zijn 13 grondgebonden activiteiten opgenomen en nog 5 à 7 niet grondgebonden activiteiten. Door het grote aantal grondgebonden activiteiten wordt het begintableau bij v e e l p e r c e l e n snel g r o t e r , t e m e e r d a a r ook v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n welke p e r p e r c e e l gesteld dienen t e w o r d e n veel r u i m t e v r a g e n . Wil m e n n a t u u r g e t r o u w e modellen begroten dan z a l m e n gauw m e e r p e r c e l e n of p e r c e e l s g r o e p e n in de begrotingen m o e t e n opnemen. Het z a l dan aanbeveling v e r d i e n e n een opzet te zoeken welke m i n d e r r u i m t e v r a a g t . Bij de o r i ë n t e r e n d e b e g r o t i n g i s gebleken dat een aantal activiteiten op geen d e r bedrijven plaatsvindt. Nemen we aan dat deze activiteiten in volgende b e grotingen m e t m e e r v a r i a t i e in p e r c e e l s v o r m , ontsluiting, enz. e v e n e e n s w e i -nig k a n s e n m a k e n , dan kunnen deze v e r v a l l e n . Het aantal a c t i v i t e i t e n wordt dan t e r u g g e b r a c h t van 13 op 9>
Gaat m e n bij de begroting uit van b e s t a a n d e b e d r i j v e n , dan kan m e n p e r p e r c e e l t e v o r e n v a s t s t e l l e n of ze geschikt zijn voor bouwland, voor g r a s l a n d of voor b e i d e . H i e r d o o r wordt het aantal activiteiten w e e r v e r m i n d e r d , n a m e lijk voor bouwlandpercelen tot 6, voor g r a s l a n d p e r c e l e n tot 3 , t e r w i j l op p e r -celen die voor beide activiteiten geschikt zijn, 9 activiteiten mogelijk blijven. Op deze wijze wordt het bijvoorbeeld mogelijk bij gelijk a a n t a l activiteiten van de v e r r i c h t e p r o g r a m m e r i n g e n 2 bouwlandkavels en 3 g r a s l a n d k a v e l s en 2 k a -v e l s m e t facultatief grondgebruik in de begroting op te n e m e n , in t o t a a l dus 9 in p l a a t s van 3 k a v e l s of k a v e l g r o e p e n . Wel wordt het a a n t a l beperkingen, doordat v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n p e r kavel gesteld worden, g r o t e r bij m e e r bouwland en facultatieve k a v e l s . P e r kavel worden namelijk 5 v r u c h t w i s s e l i n g s -beperkingen gesteld.
BEPERKING AANTAL BEPERKINGEN
Bij veel bouwlandkavels kan w o r d e n overwogen bouwplannen in p l a a t s van gewassen a l s activiteit in t e v o e r e n , bijvoorbeeld 80% g r a a n m e t 20% bieten, 67% g r a a n m e t 33% a a r d a p p e l e n en 47% g r a a n m e t 20% bieten en 33% a a r d a p -pelen, w a a r d o o r de v r u c h t w i s s e l i n g s b e p e r k i n g e n kunnen v e r v a l l e n . Het aantal activiteiten zou h i e r d o o r in dit speciale geval gelijk blijven d a a r 3 g e w a s s e n v e r v a n g e n worden door 3 v r u c h t w i s s e l i n g e n , doch het a a n t a l b e p e r k i n g e n zal m e t 3 p e r bouwlandkavel v e r m i n d e r e n .
Door beperking van het aantal activiteiten en beperkingen z o a l s w e r d o m s c h r e v e n , zou bijvoorbeeld het uitgangstableau van bedrijf XII van 46 a c t i v i
20
teiten met 38 beperkingen teruggebracht worden tot 34 activiteiten met 29 b e -perkingen, zonder dat het resultaat wezenlijk verandert.
Door het gebruik van de auto voor het transport ten behoeve van het m e l -ken als vaststaand aan te nemen kan het aantal activiteiten en beperkingen nog met één worden verminderd.
ENKELE ALGEMENE OPMERKINGEN
De arbeid is ingedeeld in perioden van een halve maand. Om het aantal beperkingen niet te groot te maken zijn een beperkt aantal van deze perioden als knelperioden in de begroting opgenomen. Door de vele activiteiten op het gemengde bedrijf is het echter moeilijk te overzien in welke periode de arbeid een knelpunt zal gaan vormen. Verder geeft, mede gezien de vrij willekeurige bepaling van de mogelijke overuren en de mogelijkheid van verschuiving van werkzaamheden> een indeling in halfmaandse perioden een schijnexactheid. Het werken met langere perioden dient daarom te worden overwogen.
De indruk bestaat dat door de starre arbeidsbeschikbaarheid, speciaal voor het gezinsbedrijf, het risico bestaat dat een te hoge waarde wordt gehecht aan een beschikbaar uur in een knelperiode. Door het gehele jaar in de b e g r o -ting op te nemen, bijvoorbeeld elke maand van maart tot en met november en de r e s t als één periode, kan losse arbeid tegen een flink tarief, bijvoorbeeld ƒ 20, - per uur onbeperkt worden ingevoerd, waardoor een te hoge restwaarde in een bepaalde periode wordt
vermeden-Voor gezinsarbeid is geen vergoeding in de begroting opgenomen. Daar de mogelijkheid van gezinsarbeid afhangt van de gewassenkeuze kan de b e s t e -de arbeid nogal uiteenlopen. Het gevolg is dat -de laatste stappen naar het optimum soms een minimale vergoeding geven voor de extra bestede uren (bijv. bedrijf II, 5 uur extra voor ƒ 1, - saldoverhoging). Door een minimum vergoeding voor de gezinsarbeid per activiteit te verwerken in het saldo per activiteit zou dit bezwaar worden vermeden.
Voor bepaalde werkzaamheden bijvoorbeeld verweiden heeft de wijze van verdeling over de kavels van de betreffende activiteit invloed op de arbeids-behoefte. De mogelijkheid om de betekenis van concentratie op gunstig ten op-zichte van elkaar gelegen kavels of percelen in het begintableau in te bouwen is nog onderwerp van studie.
S A M E N V A T T I N G
Met behulp van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g i s voor v i e r gemengde z a n d b e -drijven m e t p a a r d e t r a c t i e , m e t goede en m i n d e r goede v e r k a v e l i n g (fig. 1) een b e d r i j f s b e g r o t i n g gemaakt. N a a s t de a r b e i d van de b o e r i s voor bepaalde w e r k z a a m h e d e n (licht handwerk) enige gezinshulp b e s c h i k b a a r . Voor een a a n -t a l w e r k z a a m h e d e n word-t de loonv/erker ingeschakeld. De b e d r i j f s g r o o -t -t e i s p e r bedrijf
geoptimaliseerd-A l s activiteiten zijn opgenomen verbouw van g r a a n , a a r d a p p e l e n (op twee m e c h a n i s a t i e niveaus) en s u i k e r b i e t e n , het houden van r u n d v e e , het winnen van r u w v o e r op bouw- en g r a s l a n d en het m e s t e n van v a r k e n s .
De arbeidsbehoefte i s g e b a s e e r d op de taaktijden van het I. L. R. , w a a r -bij i s uitgegaan van werkmethoden v/elke p a s s e n -bij een gemengd bedrijf m e t p a a r d e t r a c t i e en een k r a p p e a r b e i d s b e s e t t i n g . De invloed van de k a v e l g r o o t -t e en de afs-tand i s g e b a s e e r d op eigen onderzoek
De optimale b e d r i j f s g r o o t t e van het één kavel bedrijf blijkt c i r c a 20% g r o t e r dan van het zeven kavel bedrijf. De e x t r a oppervlakte blijkt geheel uit bouwland te b e s t a a n , m e t v r i j veel suikerbieten. Het a r b e i d s i n k o m e n blijkt op het e e r s t g e n o e m d e bedrijf c i r c a 40% hoger te liggen bij 10% m i n d e r t e b e s t e d e n a r b e i d p e r j a a r (tabel 4).
Bij k l e i n e r e bedrijven blijkt het v e r s c h i l in a r b e i d s i n k o m e n wat m i n -d e r groot (tabel 5, fig. 2).
Het m e s t e n van v a r k e n s blijkt, wanneer voldoende grond b e s c h i k b a a r i s , bij de gestelde saldi (bijlage 4) niet rendabel. Bij een stijging van het v a r k e n s s a l d o m e t 10% blijkt op de ongunstig v e r k a v e l d e bedrijven het houden van een flink aantal m e s t v a r k e n s wel aantrekkelijk te zijn, w a a r b i j de opti-m a l e oppervlakte grond daalt van 13 ha tot 6 ha.
Voor de goed v e r k a v e l d e bedrijven wordt dit stadium e e r s t bij een s t i j -ging van het v a r k e n s saldo m e t 40% b e r e i k t .
