Voorkoms van stres by die st. 5–leerling

(1)

Voorkoms van stres by die St 5-1eerlinq

Johan Valentyn Louis Kurten BA. B.Rd. T.H.O.D.

Skripsie inqedien ter qedeeltelike voldoeninq aan die vereistes vir die qraad

Maqister Educationis in Voorliqtinq en Ortopedaqoqiek in die Fakulteit Opvoedkunde aan die

PotchefstroOMse Universiteit vir Christelike Ho~r Onderwys

Studieleier Dr. J.L. Marais Januade 1989.

Voorkoms van stres by die St 5-1eerling

Johan Valentyn Louis Kurten BA. B.Ed. T.R.O.D.

Skripsie ingedien ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad

Magister Educationis in Voorligting en Ortopedagogiek in die Fakulteit Opvoedkunde aan die

Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Ho@r Onderwys

Studieleier : Dr. J.L. Marais

Januarie 1989.

(2)

DANKBETUIGINGS Graag wens ek bystand verleen navorsing: die aan volgende persone my tydens my

te dank vir hulp en studie vir hierdie

*

Ons Hemelse Vader wat my toegerus het met die fisiese en verstandelike vermo~ns om hierdie studie te voltooi.

*

My vrou, Nannie en my twee dogters, Yolandi en Noeline wat my bygestaan, gemotiveer en onderskraag het. Baie dankie vir MjulleW _{tyd wat ek kon gebruik.}

Dr. J. L. Harais, studieleier vir uitmuntende leiding ge-waardeerde kommentaar en volgehoue aanmoediging.

Mev. A. Oosthuizen van die Statistiese Konsultasiediens aan die Vaaldriehoek se tak van die PU vir CHO vir haar raad in verband met die statistiek en hulp met die ver-werking van die gegewens deur die rekenaar.

Hev. A. Kriel vir die tik en duplisering van die stresinventarisse.

Hev. E. Naud~ vir netjiese en keurige tikwerk.

Hev. L. Duvenage vir haar hulp met die taalversorging. Die Transvaalse Onderwysdepartement vir die studiebeurs en toestemming om die navorsing in prim~re skole in Transvaal te onderneem.

DANKBETUIGINGS

Graag wens ek die bystand verleen aan navorsing:

volgende persone te dank vir hulp en my tydens my studie vir hierdie

*

Ons Hemelse Vader wat my toegerus het met die fisiese en verstandelike vermo@ns om hierdie studie te voltooi.

My vrou, Nannie en my twee dogters, Yolandi en Noeline wat my bygestaan, gemotiveer en onderskraag het. Baie dankie vir "julleW _{tyd wat ek kon gebruik.}

*

Dr. J. L. Marais, studieleier vir uitmuntende leiding ge-waardeerde kommentaar en volgehoue aanmoediging.

*

Mev. A. Oosthuizen van die Statistiese Konsultasiediens aan die Vaaldriehoek se tak van die PU vir

cao

vir haar raad in verband met die statistiek en hulp met die ver-werking van die gegewens deur die rekenaar.

*

Mev. A. Kriel vir die tik en duplisering van die stresinventarisse.

*

Mev. E. Naud~ vir netjiese en keurige tikwerk.

Mev. L. Duvenage vir haar hulp met die taalversorging. Die Transvaalse Onderwysdepartement vir die studiebeurs en toestemming om die navorsing in prim~re skole in Transvaal te onderneem.

DANKBETUIGINGS

*

cao

*

DANKBETUIGINGS

*

cao

*

(3)

ABSTRACT.

THE OCCUREHCE OF STRESS ON THE LEVEL OF STANDERD FIVE PUPILS.

The aim of this investigation was, to determine the degree

of stress occurence in Afrikaansspeaking primary schools on

the level of standard five pupils in the Vaal Triangle. Adolescence commences at the age of 1) or before, and concludes at the age of 19-22 years. This comprises the

period in which the standerd five pupil finds himself. At the time of this pre-adolessent stage, changes take place which influence the physical, psychical, cognitive and social aspects of the child.

The term stress, the results and the manifestation there- of were dealt with by means of a literature study. It seems

that stress forms an integral part of life. For some, stress

serves as an incentive for success, for others it results in

failure.

The main causes such as personality,

environmental and school factors are

psychological, discussed. The

manifestation takes place in the physical and psychological

emotional psycho-social,

context. The most common

behaviour manifestations in the school situation are those

of overplanning, hyperratiocination, striving to win, need of recognition, inability to relax, overinvolvement and time

problems.

The empirical investigation comprised the development and completion of a stress inventory to obtain information about the eccurence of stress under standard five pupils.

Responses were

that situations

henceforth analised, and it was determined,

at school like the writing of exams, ABSTRACT.

THE OCCURBHCE OF STRESS ON THE LEVEL OF STANDERD FIVE PUPILS.

the level of standard five pupils in the Vaal Triangle. Adolescence commences at the age of 11 or

concludes at the age of 19-22 years. This

period in which the standerd five pupil finds

before, and

comprises the

himself. At

the which

time of this pre-adolessent stage, changes take place

influence the physical, psychical, cognitive and social aspects of the child.

that stress forms an integral part of life. For some, stress serves as an incentive for success, for others it results in failure.

The main causes such as personality, psychological, discussed. The environmental and schoolfactors are

problems.

Responses were

that situations

at school like the writing of exams,

ABSTRACT.

before, and

comprises the

himself. At

the which

problems.

Responses were

that situations

at school like the writing of exams,

ABSTRACT.

before, and

comprises the

himself. At

the which

problems.

Responses were

that situations

(4)

failure, a poor record of achievement, relationship with teachers, adaptation, homework assignments and learning problems usually resulted in causes for stress. Personal factors such as the unknown, personal looks, failures, loneliness and acceptance by fellow pupils are the cause of stress for many a child. The death of a loved one, inter-relationships between child and parent, illness in the family and financial troubles cause stress for the pre-adolescent.

A synopsis was done concerning the literature study as well as the empirical survey. This concluded that stress con-cerning the standard five pupil differs from person to person and from situation to situation. Certain recommendations were made, contributory to research and for further research, namely a guidance programme in schools in-volving teachers and parents. More attention should also be given to the change-over from standard five to standard six. failure, a poor record of achievement, relationship with teachers, adaptation, homework assignments and learning problems usually resulted in causes for stress. Personal factors such as the unknown, personal

loneliness and acceptance by fellow pupils stress for many a child. The death of a child and parent,

looks, failures, are the cause of loved one,

inter-illness in the relationships between

family and financial adolescent.

troubles cause stress for the

pre-A synopsis was done concerning the literature study as well as the empirical survey. This concluded that stress con-cerning the standard five pupil differs from person to person and from situation to situation. Certain recommendations were made, contributory to research and for further research, namely a guidance programme in schools in-volving teachers and parents. More attention should also be given to the change-over from standard five to standard six. failure, a poor record of achievement, relationship with teachers, adaptation, homework assignments and learning problems usually resulted in causes for stress. Personal factors such as the unknown, personal

pre-A synopsis was done concerning the literature study as well as the empirical survey. This concluded that stress con-cerning the standard five pupil differs from person to person and from situation to situation. Certain recommendations were made, contributory to research and for further research, namely a guidance programme in schools in-volving teachers and parents. More attention should also be given to the change-over from standard five to standard six.

(5)

INHOUDSOPGAWE

Hoofstuk 1 • 2

Inleiding. Probleemstelling en Program van Navorsing. • 2

1.1 Inleidinq. 2

1.2 Probleemstellinq. 3

1.3 Die doel van die navorsing. 5

1.4 Metode van ondersoek. 6

1.5 Verloop van die ondersoek. 6

1. 6 Samevattinq. • • • • • • • 7

Hoofstuk 2

Stres by die pre-adolessent (12 tot 14 jaar). 2.1 Inleiding.

2.2 Wat is stres? 2.3 Oorsake van stres.

2.3.1 Inleidinq.

2.3.2 PERSOONLIKHEIDSFAKTORE.

2.3.2.1 Aanpassing by nuwe situasies. 2.3.2.~ Onvermoe om vriende te maak. 2.3.2.3 Selfkonsep. • • • . • • 2.3.2.4 Selfidentiteit. 2.3.2.5 Emosionele ontwikkelinq. 2.3.2.6 Geslag. 2.3.2.7 Intelliqensie. 2.3.2.80uderdom. 2.3.2.9 Deursettinqsvermoe. 2.1.2.10 Belanqstellinq. 2.3.2.11 Tyd en ontspanning. 2.1.3 PSIGOLOGIESE FAKTORE. 2.1.3.10nsekerheid. 2.3.3.2 Dood. 2.3.3.3 Egskeidinq. 2.1.1.4 Die enkelouer. 2.1.1.5 Gesinsfaktore. 2.1.3.6 Verwerping. 2.3.1.7 Waardes en norme. 8 8 8 8 10 10 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 14 15 15 15 16 16 16 17 17 18 i INHOUDSOPGAWB Hoofstuk 1 • 2

Inleiding, Probleemstelling en Program van Navorsing. 2

1.1 Inleiding. 2

1.2 Probleemstelling. 3

1.6 Samevatting. • • • • • • • 7

Hoofstuk 2

Stres by die pre-adolessent (12 tot 14 jaar). 2.1 In1eiding.

2.3.1 Inleiding.

2.3.2.1 Aanpassing by nuwe situasies. 2.3.2.2 Onvermo~ om vriende te maak. 2.3.2.3 Se1fkonsep • • • • • • 2.3.2.4 Selfidentiteit. 2.3.2.5 Emosionele ontwikkeling. 2.3.2.6 Geslag. 2.3.2.7 Intelligensie. 2.3.2.80uderdom. 2.3.2.9 Deursettingsvermo~. 2.3.2.10 Belangstelling. 2.3.2.11 Tyd en ontspanning. 2.3.3 PSIGOLOGIESE FAKTORE. 2.3.1.10nsekerheid. 2.3.3.2 Dood. 2.1.3.3 Egskeiding. 2.3.3.4 Die enkelouer. 2.3.1.5 Gesinsfaktore. 2.3.3.6 Verwerping. 2.3.1.7 Waardes en norme. • • 8 8 8 8 10 10 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 14 15 15 15 16 16 16 17 17 18 i INHOUDSOPGAWB Hoofstuk 1 • 2

1.1 Inleiding. 2

1.6 Samevatting. • • • • • • • 7

Hoofstuk 2

2.3.1 Inleiding.

2.3.2.1 Aanpassing by nuwe situasies. 2.3.2.2 Onvermo~ om vriende te maak. 2.3.2.3 Se1fkonsep • • • • • • 2.3.2.4 Selfidentiteit. 2.3.2.5 Emosionele ontwikkeling. 2.3.2.6 Geslag. 2.3.2.7 Intelligensie. 2.3.2.80uderdom. 2.3.2.9 Deursettingsvermo~. 2.3.2.10 Belangstelling. 2.3.2.11 Tyd en ontspanning. 2.3.3 PSIGOLOGIESE FAKTORE. 2.3.1.10nsekerheid. 2.3.3.2 Dood. 2.1.3.3 Egskeiding. 2.3.3.4 Die enkelouer. 2.3.1.5 Gesinsfaktore. 2.3.3.6 Verwerping. 2.3.1.7 Waardes en norme. • • 8 8 8 8 10 10 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 14 15 15 15 16 16 16 17 17 18 i INHOUDSOPGAWB Hoofstuk 1 • 2

1.1 Inleiding. 2

1.6 Samevatting. • • • • • • • 7

Hoofstuk 2

2.3.1 Inleiding.

2.3.2.1 Aanpassing by nuwe situasies. 2.3.2.2 Onvermo~ om vriende te maak. 2.3.2.3 Se1fkonsep • • • • • • 2.3.2.4 Selfidentiteit. 2.3.2.5 Emosionele ontwikkeling. 2.3.2.6 Geslag. 2.3.2.7 Intelligensie. 2.3.2.80uderdom. 2.3.2.9 Deursettingsvermo~. 2.3.2.10 Belangstelling. 2.3.2.11 Tyd en ontspanning. 2.3.3 PSIGOLOGIESE FAKTORE. 2.3.1.10nsekerheid. 2.3.3.2 Dood. 2.1.3.3 Egskeiding. 2.3.3.4 Die enkelouer. 2.3.1.5 Gesinsfaktore. 2.3.3.6 Verwerping. 2.3.1.7 Waardes en norme. • • 8 8 8 8 10 10 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 14 15 15 15 16 16 16 17 17 18 i

(6)

2.3.3.8 Godsdiens. 2.3.40MGEWINGSFAKTORE. 2.3.4.1 Die huisqesin. 2.3.4.2 Hospita1isasie. 2.3.4.3 Sosio-ekonomiese status. 2.3.4.4 Rampe. 2.3.4.5 Sport. 2.3.5 SKOOLSITUASIE. 18 19 19 20 20 21 22 22 22 22 2J 23 2.3.5.5 K1askamerfaktore. • • • • • • • • • • • • 23 2.3.5.6 Mislukkinqs. • • • • • • • • • 25

2.3.5.7 Die skool as oorsaak. 25

2.3.5.80uers. 25

2.4 MANIFESTASIE VAN STRES. 26

2.4.1 Fisiese simptome. 26 2.4.1.1 Slaaploosheid. 26 2.4.1.2 Massaver1ies. 27 2.4.1.3 Eetstoornisse en spysverterinqsprobleme. 27 2.4.1.4 Veluits1aq. • • • • 28 2.4.1.5 Maaqsimptome. 28 2.4.1.6 Asemhalinqsprobleme. 29 2.4.1.7 Enurese. 2.4.1.8 Konstante moeqheid. 2.4.1.9 Spiertrekkinqs. 2.4.1.10 Selfbevrediqende stimuli. 2.4.1.11 Hoofpyn. • • • • • • 2.4.2 EMOSIONELE MANIFESTASIES. 2.4.2.1 Anqs. • • • . . 2.4.2.2 Slaapstoornisse. 2.4.2.3 Kners van tande.

2.4.2.4 In Gevoel van onveiliqheid en magte1oosheid. • • • . • • . . 2.4.2.5 Psiqo-somatiesc siektes. 2.4.2.6 Frustrasie. 2.4.2.7 Depressie. 2.4.2.8 Hakkel. 29 29 30 30 30 H H H J2 J2 J2 H H 34 :U 2.1.1.8 Godsdiens. 2.3.40MGEWINGSFAKTORE. 2.1.4.1 Die huisgesin. 2.1.4.2 Hospitalisasie. 2.1.4.1 Sosio-ekonorniese status. 2.1.4.4 Rarnpe. 2.1.4.5 Sport. 2.3.5 SKOOLSITUASIE. 2.1.5.1 Inleiding. 2.3.5.2 Motivering. 2.1.5.3 Opdragte en huiswerk. 2.1.5.4 Skolastiese problerne. 2.1.5.5 Klaskarnerfaktore. 2.1.5.6 Mislukkings.

2.3.5.1 Die skool as oorsaak. 2.1.5.80uers. • • • • • 2.4 MANIFESTASIE VAN STRES.

2.4.1 Fisiese sirnptorne. 2.4.1.1 Slaaploosheid. 2.4.1.2 Massaverlies. 2.4.1.1 Eetstoornisse en 2.4.1.4 Velultslag. spysverterlngsproblerne. 2.4.1.5 Haagsirnptome. 2.4.1.6 Asernhalingsproblerne. 2.4.1.1 Enurese. • • • • • 2.4.1.8 Konstante rnoegheid. 2.4.1.9 Spiertrekkings. 2.4.1.10 Selfbevredigende stimuli. 2.4.1.11 Hoofpyn. • • • • • • 2.4.2 EMOSIONELE MANIFESTASIES. 2.4.2.1 Angs. • • • • • 2.4.2.2 Slaapstoornisse. 2.4.2.3 Kners van tande.

2.4.2.4 In Gevoel van onveiligheid en rnagteloosheid. • • • • • • • • 2.4.2.5 psigo-somatiese siektes. 2.4.2.6 Frustrasie. 2.4.2.1 Depressie. 2.4.2.8 Hakkel. 18 19 19 20 20 21 22 22 22 22 23 2J 23 25 25 25 26 26 26 21 21 28 28 29 29 29 30 30 30 J1 J1 J1 32 J2 J2 33 H 14 it 2.1.1.8 Godsdiens. 2.3.40MGEWINGSFAKTORE. 2.1.4.1 Die huisgesin. 2.1.4.2 Hospitalisasie. 2.1.4.1 Sosio-ekonorniese status. 2.1.4.4 Rarnpe. 2.1.4.5 Sport. 2.3.5 SKOOLSITUASIE. 2.1.5.1 Inleiding. 2.3.5.2 Motivering. 2.1.5.3 Opdragte en huiswerk. 2.1.5.4 Skolastiese problerne. 2.1.5.5 Klaskarnerfaktore. 2.1.5.6 Mislukkings.

2.4.2.4 In Gevoel van onveiligheid en rnagteloosheid. • • • • • • • • 2.4.2.5 psigo-somatiese siektes. 2.4.2.6 Frustrasie. 2.4.2.1 Depressie. 2.4.2.8 Hakkel. 18 19 19 20 20 21 22 22 22 22 23 2J 23 25 25 25 26 26 26 21 21 28 28 29 29 29 30 30 30 J1 J1 J1 32 J2 J2 33 H 14 it

(7)

2.4.2.9 Hartkloppings. 34 2.4.2.10 Teruggetrokke kind. 35 2.4.2.11 Senuweeagtigheid. 35 2.4.3 PSIGO-SOSIALE SIMPTOME. 35 2.4.3.1 Skool- en ontspanningsaktiwiteite. 35 2.4.3.2 Aggressiewe gedrag. • • . • • • • 36 2.4.3.3 Besluitloosheid. • . . • • • • 37 2.4.3.4 Die gebruik van afhanklikheidsvormende

mid-dels. • • • • • • • 37 2.4.3.5 Stokkiesdraai. 38 2.4.3.6 Skoolfobie. 38 2.4.4 PSIGOLOGIESE MANIFESTASIE. 38 2.4.4.1 Onvermoe om te konsentreer. 38 2.4.4.2 Vrese. • • • • • • • • • • • 39 2.4.4.3 In Gevoel van verworpenheid. 39

2.4.4.4 Gedragsmanifestasie. 39

2.5 Manifestasie van stres in die skoolsituasie. 41

2.5.1 Oorbep1anning. 41

2.5.2 Hiperdenke. 41

2.5.3 Wenrnotief. 42

2.5.4 Behoefte aan erkenning. 42

2.5.5 Onvermoe om te ontspan. 42

2.5.6 Ongeduld ten opsigte van onderbrekings. 43 2.5.7 Oorbetrokkenheid. • • • • • • • • 43 2.5.8 Tydsprob1eme.

2.5.9 Behoefte aan persoonlike verhoudings. 2.5.10 Positiewe verwagtings.

2.6 Sarnevatting. Hoofstuk J

Die metode van ondersoek. 3.1 Inleiding.

3.2 00e1 van die ondersoek.

3.3 Enkele ondersoekmetodes en keuse van die rneetin-strument.

3.4 Die ontwerp van die stresinventaris as meetinstru-ment.

3.5 Die eerste redaksie van die stresinventaris. 3.6 Tweede redaksie van die stresinventaris.

43 43 44 44 45 45 45 45 45 46 47 51 iii 2.4.2.9 Hartkloppings. 2.4.2.10 Teruggetrokke kind. 2.4.2.11 Senuweeagtigheid. 2.4.1 PSIGO-SOSIALE SIMPTOME. 2.4.1.1 Skoo1- en ontspanningsaktiwiteite. 2.4.1.2 Aggressiewe gedrag. 2.4.1.3 Besluitloosheid.

2.4.3.4 Die gebruik van afhank1ikheidsvormende mid-34 35 35 35 35 36 '37 dels. . . . • • . • 37 2.4.3.5 Stokkiesdraai. 38 2.4.3.6 Skoolfobie. 38 2.4.4 PSIGOLOGIESE MANIFESTASIE. 38 2.4.4.1 Onvermoe om te konsentreer. 38 2.4.4.2 Vrese. • • • . . . . • • • 39

2.4.4.3 In Gevoe1 van verworpenheid. 39

2.5 Manifestasie van stres in die skoo1situasie. 41

2.5.1 Oorbeplanning. 41

2.5.3 Wenmotief. 42

2.5.6 Ongeduld ten opsigte van onderbrekings. 43

2.5.7 Oorbetrokkenheid. • • • • • • • 43

2.5.8 Tydsprobleme.

2.5.9 Behoefte aan persoonlike verhoudings.

2.5.10 Positiewe verwagtings. 2.6 Samevatting.

Hoofstuk "

3.2 Doe1 van die ondersoek.

3.3 Enkele ondersoekroetodes en keuse van die meet

in-43 43 44 44 45 45 45 45 strument. • • • • • • . . . 45

3.4 Die ontwerp van die stresinventaris as meetinstru-ment. • • . • . • • . • • . • . . • . • • . • 46 3.5 Die eerste redaksie van die stresinventaris. 47 3.6 Tweede redaksie van die stresinventaris. 51

i i i 2.4.2.9 Hartkloppings. 2.4.2.10 Teruggetrokke kind. 2.4.2.11 Senuweeagtigheid. 2.4.1 PSIGO-SOSIALE SIMPTOME. 2.4.1.1 Skoo1- en ontspanningsaktiwiteite. 2.4.1.2 Aggressiewe gedrag. 2.4.1.3 Besluitloosheid.

2.5.3 Wenmotief. 42

2.5.8 Tydsprobleme.

Hoofstuk "

in-43 43 44 44 45 45 45 45 strument. • • • • • • . . . 45

i i i 2.4.2.9 Hartkloppings. 2.4.2.10 Teruggetrokke kind. 2.4.2.11 Senuweeagtigheid. 2.4.1 PSIGO-SOSIALE SIMPTOME. 2.4.1.1 Skoo1- en ontspanningsaktiwiteite. 2.4.1.2 Aggressiewe gedrag. 2.4.1.3 Besluitloosheid.

2.5.3 Wenmotief. 42

2.5.8 Tydsprobleme.

Hoofstuk "

in-43 43 44 44 45 45 45 45 strument. • • • • • • . . . 45

(8)

3.7 Keuse van proefpersone. 3.8 Metode van steekproefneming. 3.9 Steekproefgrootte. 3.10 Bege1eidende brief. 3.11 Statistiese tegnieke. 3.12 Terugontvangste. 3.13 Gevo1gtrekking. 3.14 Samevatting. Hoofstuk •

Resultate van die ondersoek.

4.1 In1eiding. 51 51 52 52 53 54 54 55 56 56 56 4.2 Biografiese besonderhede van die ondersoekgroep. 56

4.2.2 Analise van response. • • • • • • • • 56 4.3 Skoolfaktore wat vir stres verantwoordelik is. 59

4.3.1 Figuur 4.4 Toetse/eksamen en druiping. 59

4.1.1.1 Figuur 4.4. 59 4.3.1.2 Figuur 4.4. 59 4.3.1. 3 Figuur 4.4. 60 4.3.1.4 Samevattende gevolgtrekking. 60 4.3.2 Akademiese prestasie. 61 4.1.2.1 Figuur 4.5. 61 4.3.2.2. Figuur 4.5. 61 4.3.2.3 Samevattende gevo1gtrekking. 62

4.3.3 Verhouding met onderwysers. 62

4.1.1.1 Figuur 4.6A. 62 4.1.3.2 Figuur 4.6A. 63 4. 3. 3. J F iguur 4. 6A. 61 4.3.3.4 Figuur 4.6A. 4.3.3.5 Figuur 4.6B. 4.3.3.6 Figuur 4.6B. 4.1.3.7 Figuur 4.6B. 4.3.3.8 Figuur 4.6B. 4.3.3.9 Samevattende gevo1gtrekking. 4.3.4 Nuwe Hoerskool. 4.3.4.1 Figuur 4.7. 4.3.4.2 Figuur 4.7. 4.3.4.3 Figuur 4.7. 4.3.4.4 Samevattende gevo1gtrekking. 64 64 65 65 66 67 67 67 68 69 69 iv 3.7 Keuse van proefpersone.

3.8 Metode van steekproefneming. 3.9 Steekproefgrootte. 3.10 Begeleidende brief. 3.11 Statistiese tegnieke. 3.12 Terugontvangste. 3.13 Gevolgtrekking. 3.14 Samevatting. Hoofstuk ..

4.1 Inleiding. 51 51 52 52 53 54 54 55 56 56 56 4.2 Biografiese besonderhede van die ondersoekgroep. 56

4.2.2 Analise van response. • • • . • 56 4.3 Skoolfaktore wat vir stres verantwoordelik is. 59

4.1.1.1 Figuur 4.4. 59 4.3.1.2 Figuur 4.4. 59 4.3.1. 1 Figuur 4.4. 60 4.3.1.4 Samevattende gevolgtrekking. 60 4.3.2 Akaderniese prestasie. 61 4.J.2.1 Figuur 4.5. 61 4.3.2.2. Figuur 4.5. 61 4.3.2.3 Samevattende gevolgtrekking. 62

4.1.3.1 Figuur 4.6A. 62 4.3.3.2 Figuur 4.6A. 63 4.3.3.3 Figuur 4.6A. 4.3.3.4 Figuur 4.6A. 4.3.3.5 Figuur 4.6B. 4.3.3.6 Figuur 4.6B. 4.3.1.7 Figuur 4.6B. 4.3.3.8 Figuur 4.6B. 4.3.3.9 Samevattende 4.3.4 Nuwe Hoerskool. 4.3.4.1 Figuur 4.7. 4.1.4.2 Figuur 4.7. 4.3.4.1 Figuur 4.7. 4.1.4.4 Sarnevattende gevolgtrekking. gevolgtrekking. 63 64 64 65 65 66 67 67 67 68 69 69 iv 3.7 Keuse van proefpersone.

4.1.3.1 Figuur 4.6A. 62 4.3.3.2 Figuur 4.6A. 63 4.3.3.3 Figuur 4.6A. 4.3.3.4 Figuur 4.6A. 4.3.3.5 Figuur 4.6B. 4.3.3.6 Figuur 4.6B. 4.3.1.7 Figuur 4.6B. 4.3.3.8 Figuur 4.6B. 4.3.3.9 Samevattende 4.3.4 Nuwe Hoerskool. 4.3.4.1 Figuur 4.7. 4.1.4.2 Figuur 4.7. 4.3.4.1 Figuur 4.7. 4.1.4.4 Sarnevattende gevolgtrekking. gevolgtrekking. 63 64 64 65 65 66 67 67 67 68 69 69 iv

(9)

4.1.5 Studiegewoontes. 4.1.5.1 Figuur 4.8. 4.1.5.2 Figuur 4.8. 4.1.5.3 Figuur 4.8. 69 70 70 71 71 72 72 7J 73 74 4.1.5.4 Samevattende gevo1gtrekking. 4.1.6 Sportprestasie. 4.1.6.1 Figuur 4.9. 4.1.6.2 Figuur 4.9. 4.3.6.1 Figuur 4.9. 4.3.6.4 Samevattende gevo1gtrekking.

4.4 Persoon1ike faktore wat vir stres verantwoorde1ik

is. 4.4.1 Se1fbee1d. 4.4.1.1 Figuur 4.10. 74 74 75 4.4.1.2 Figuur 4.10. • • • • • • • • 75 4.4.1.1 Figuur 4.10. • • • • • • • 76 4.4.1.4 Samevattende gevo1gtrekking. 77 4.4.2 Toekoms. 77 4.4.2.1 Figuur 4.11. 77 4.4.2.2 Figuur 4.11. 78 4.4.2.1 Figuur 4.11. 78 4.4.2.4 Samevattende gevo1gtrekking. 79 4.4.3 Eensaamheid. 79 4.4.3.1 Figuur 4.12. 79 4.4.1.2 Figuur 4.12. 80 4.4.3.3 Samevattende gevo1gtrekking. 80 4.4.4 My 1iggaam. 81 4.4.4.1 Figuur 4.13. 81 4.4.4.2 Figuur 4.11. 82 4.4.4.3 Samevattende gevo1gtrekking. 82 4.5 Huis1ike faktore wat vir stres verantwoorde1ik is. 83

4.5.1 Oood. 83 4.5.1.1 Figuur 4.14. 83 4.5.1.2 Figuur 4.14. 84 4.5.1.3 Figuur 4.14. 4.5.1.4 Samevattende gevo1gtrekking 4.5.2 Gesinsverhoudinge 4.5.2.1 Figuur 4.15. 4.5.2.2 Figuur 4.15. 84 85 85 85 86 y 4.1.5 Studiegewoontes. 4.1.5.1 Figuur 4.8. 4.1.5.2 Figuur 4.8. 4.3.5.3 Figuur 4.8. 4.3.5.4 Samevattende 4.3.6 Sportprestasie. 4.1.6.1 Figuur 4.9. 4.3.6.2 Figuur 4.9. 4.1.6.1 Figuur 4.9. gevolgtrekking. 4.3.6.4 Samevattende gevolgtrekking.

4.4 Persoonlike faktore wat vir stres verantwoordelik

is. 4.4.1 Selfbeeld. 4.4.1.1 Figuur 4.10. 4.4.1.2 Figuur 4.10. 4.4.1.3 Figuur 4.10. 4.4.1.4 Samevattende gevolgtrekking. 4.4.2 Toekoms. 4.4.2.1 Figuur 4.11. 4.4.2.2 Figuur 4.11. 4.4.2.3 Figuur 4.11. 4.4.2.4 Samevattende gevolgtrekking. 69 70 70 71 71 72 72 73 73 74 74 74 75 75 76 77 77 77 78 78 79 4.4.3 Eensaamheid. 79 4.4.3.1 Figuur 4.12. 79 4.4.3.2 Figuur 4.12. 80 4.4.3.3 Samevattende gevolgtrekking. 80 4.4.4 My liggaam. 81 4.4.4.1 Figuur 4.13. 81 4.4.4.2 Figuur 4.13. 82 4.4.4.3 Samevattende gevolgtrekking. 82 4.5 Huislike faktore wat vir stres verantwoordelik is. 83

4.5.1 Dood. 83 4.5.1.1 Figuur 4.14. 83 4.5.1.2 Figuur 4.14. 84 4.5.1.3 Figuur 4.14. 84 4.5.1.4 Samevattende gevolgtrekking 85 4.5.2 Gesinsverhoudinge 4.5.2.1 Figuur 4.15. 4.5.2.2 Figuur 4.15.

..

.

85 85 86 y 4.1.5 Studiegewoontes. 4.1.5.1 Figuur 4.8. 4.1.5.2 Figuur 4.8. 4.3.5.3 Figuur 4.8. 4.3.5.4 Samevattende 4.3.6 Sportprestasie. 4.1.6.1 Figuur 4.9. 4.3.6.2 Figuur 4.9. 4.1.6.1 Figuur 4.9. gevolgtrekking. 4.3.6.4 Samevattende gevolgtrekking.

..

.

85 85 86 y 4.1.5 Studiegewoontes. 4.1.5.1 Figuur 4.8. 4.1.5.2 Figuur 4.8. 4.3.5.3 Figuur 4.8. 4.3.5.4 Samevattende 4.3.6 Sportprestasie. 4.1.6.1 Figuur 4.9. 4.3.6.2 Figuur 4.9. 4.1.6.1 Figuur 4.9. gevolgtrekking. 4.3.6.4 Samevattende gevolgtrekking.

..

.

85 85 86 y

(10)

4.5.2.3 Figuur 4.15. 4.5.2.4 Figuur 4.15. 4.5.2.5 Figuur 4.15. 4.5.2.6 Samevattende gev01gtrekking. 4.5.3 Siekte. 4.5.3.1 Figuur 4.16. 4.5.3.2 Figuur 4.16. 4.5.3.3 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.4 Finansies. 4.5.4.1 Figuur 4.17. 4.5.4.2 Figuur 4.17. 4.5.4.3 Samevattende gev01gtrekking. 4.6 Stresfaktore vo1gens rangorde.

4.6.1 Tabe1 4.2 4.6.1.1 Interpretasie. 4.7 Samevatting. Hoofstuk 5 86 87 88 89 89 89 90 91 91 91 92 93 93 94 95 95 96 Samevatting, Gevo1gtrekkings en Aanbeve1ings. 96

5.1 In1eiding. • • • • • 96

5.2 Prob1eemste11ing. 96

5.3 Doe1 van die ondersoek. 97

5.5 Die voorkoms van stres by die st 5-1eer1ing. 97 5.6 Beskrywing van die meetinstrumente. 98

5.7 Resu1tate van die ondersoek. 99

5.8 Gevo1gtrekking. • • • • • • 100

5.9 Aanbevelings. . • • • • • 101

5.10 Aanbeve1ings met betrekking tot verdere navorsing. 5.11 Ten slotte. Bibliografie 102 102 103 By1ae's . • • . . • . . . • . • • • . • • . . • . . • . . • 110 vi 4.5.2.1 Figuur 4.15. 4.5.2.4 Figuur 4.15. 4.5.2.5 Figuur 4.15. 4.5.2.6 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.1 Siekte. 4.5.1.1 Figuur 4.16. 4.5.1.2 Figuur 4.16. 4.5.1.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.4 Finansies. 4.5.4.1 Figuur 4.17. 4.5.4.2 Figuur 4.17. 4.5.4.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.6 Stresfaktore vo1gens rangorde.

4.6.1 Tabe1 4.2

4.6.1.1 Interpretasie. 4. 7 Sameva t ting •

Hoofstuk 5

Samevatting, Gevo1gtrekkings en Aanbeve1ings. 5.1 In1eiding. • • • • •

5.2 Prob1eemste11ing. 5.1 Doe1 van die ondersoek. 5.4 Metode van ondersoek.

5.5 Die voorkoms van stres by die st 5-1eer1ing. 5.6 Beskrywing van die meetinstrumente.

5.7 Resu1tate van die ondersoek. 5.8 Gevo1gtrekking.

5.9 Aanbevelings. • • • • • •

5.10 Aanbeve1ings met betrekking tot verdere navorsing. 5.11 Ten slotte. Bibliografie 86 87 88 89 89 89 90 91 91 91 92 91 91 94 95 95 96 96 96 96 97 97 97 98 99 100 101 102 102 • • • 103 By1ae' s . • • . • • . . • • . • • • . • . . • . . . • • . • 110 vi 4.5.2.1 Figuur 4.15. 4.5.2.4 Figuur 4.15. 4.5.2.5 Figuur 4.15. 4.5.2.6 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.1 Siekte. 4.5.1.1 Figuur 4.16. 4.5.1.2 Figuur 4.16. 4.5.1.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.4 Finansies. 4.5.4.1 Figuur 4.17. 4.5.4.2 Figuur 4.17. 4.5.4.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.6 Stresfaktore vo1gens rangorde.

4.6.1 Tabe1 4.2

Hoofstuk 5

5.10 Aanbeve1ings met betrekking tot verdere navorsing. 5.11 Ten slotte. Bibliografie 86 87 88 89 89 89 90 91 91 91 92 91 91 94 95 95 96 96 96 96 97 97 97 98 99 100 101 102 102 • • • 103 By1ae' s . • • . • • . . • • . • • • . • . . • . . . • • . • 110 vi 4.5.2.1 Figuur 4.15. 4.5.2.4 Figuur 4.15. 4.5.2.5 Figuur 4.15. 4.5.2.6 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.1 Siekte. 4.5.1.1 Figuur 4.16. 4.5.1.2 Figuur 4.16. 4.5.1.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.5.4 Finansies. 4.5.4.1 Figuur 4.17. 4.5.4.2 Figuur 4.17. 4.5.4.1 Samevattende gevo1gtrekking. 4.6 Stresfaktore vo1gens rangorde.

4.6.1 Tabe1 4.2

Hoofstuk 5

5.10 Aanbeve1ings met betrekking tot verdere navorsing. 5.11 Ten slotte. Bibliografie 86 87 88 89 89 89 90 91 91 91 92 91 91 94 95 95 96 96 96 96 97 97 97 98 99 100 101 102 102 • • • 103 By1ae' s . • • . • • . . • • . • • • . • . . • . . . • • . • 110 vi

(11)

LIS VAN TABELLE EN FIGURE

*

Tabe1 3.1 Aanta1 stresinventarisse ingevu1 en terugontvang.

*

Tabe1 4.1 Biografiese besonderhede van die ondersoekgroep.

* Tabe1 4.2 Stresfaktore volgens rangorde voorgeste1.

*

Figuur 4.1 Skoo1faktore.

*

Figuur 4.2 Persoon1ike faktore.

*

Figuur 4.3 Huislike faktore.

*

Figuur 4.4 Toets/Eksamen druip.

*

Figuur 4.5 Akademiese prestasie.

*

Figuur 4.6A Verhouding met onderwyser.

*

Figuur 4.6B Verhouding met onderwyser.

*

Figuur 4.7 Hoerskoo1.

*

Figuur 4.8 Studiegewoontes.

*

Figuur 4.9 Prestasie motief.

*

Figuur 4.10 Selfbee1d.

*

Figuur 4,11 Die toekoms.

*

Figuur 4.12 Eensaamheid.

*

Figuur 4.13 My 1iggaam.

*

Figuur 4.14 Dood.

*

Figuur 4.15 Ouer/kind verhouding.

*

Figuur 4.16 Siekte.

*

Figuur 4.17 Finansies.

LYS VAN TABELLE EN FIGURE

*

Tabe1 4.1 Biografiese besonderhede van die

ondersoekgroep.

*

Tabe1 4.2 Stresfaktore vo1gens rangorde voorgeste1.

*

Figuur 4.3 Huis1ike faktore.

*

Figuur 4.10 Se1fbee1d.

*

Figuur 4.1J My 1iggaam.

*

Figuur 4.14 Dood.

*

Figuur 4.16 Siekte.

*

ondersoekgroep.

*

Figuur 4.14 Dood.

*

Figuur 4.16 Siekte.

*

ondersoekgroep.

*

Figuur 4.14 Dood.

*

Figuur 4.16 Siekte.

(12)

BYLAE'S

*

By1aag 1 T.O.D. brief

*

By1aag 2 Stresinventaris

*

By1aag 3 Brief aan skoo1hoofde

*

By1aag 4 Figuur 4.1

*

By1aag 5 Figuur 4.2

*

By1aag 6 Figuur 4.3 BYLAE'S

*

By1aag 1 T.O.D. brief * By1aag 2 Stresinventaris

*

By1aag 3 Brief aan sKoo1hoofde

*

By1aag 4 Figuur 4.1

*

By1aag 5 Figuur 4.2

*

Bylaag 6 Figuur 4.3 BYLAE'S

*

By1aag 4 Figuur 4.1

*

By1aag 5 Figuur 4.2

*

Bylaag 6 Figuur 4.3 BYLAE'S

*

By1aag 4 Figuur 4.1

*

By1aag 5 Figuur 4.2

*

Bylaag 6 Figuur 4.3

(13)

~.

;.".i

ROOFSTUK 1

INLEIDING, PROBLEBMSTELLING EN PROGRAM VAN NAVORSING.

1.1 Inleiding.

Die adolessent bevind hom in 'n ontwikkelingstadium wat vir hom onbegrypbaar is. Vir navorsers soos Yamamoto en Soliman is dit sorgwekkend hoe swak ouers van pre-adolessente hulle werklik ken. Ouers praat voortdurend namens die pre-adolessent omdat hulle van die standpunt af uitgaan dat hulle die pre-adolessente genoeg verstaan en omdat jong adolessente 'n gebrek aan selfkennis het. As gevolg van hierdie standpunt is daar bitter min inligting beskikbaar oor hoe die pre-adolessent werklik die w~reld ervaar en be-leef (Yamamoto et al.,1987:8551.

Die meeste kinders, en dus ook die st 5-leerling van die tagtiger jare gaan geweldig omvangryke en komplekse beroepsveranderinge tegemoet. Hulle word aan soveel psigologiese druk onderwerp dat soveel as 15% van alle kinders gesondheidsprobleme ondervind. Oit wissel van ligte hoofpyne tot hare uittrek. Die hedendaagse st 5-leerling is aan geweld op televisie, oormatige seks, dwelms, afwesigheid van die ouers, kompetisiedruk en statusbewuste ouers bloot-gestel. Oaar is bevind dat 5% van alle kinders in een of an-der stadium stres ervaar. In 1985 het ongeveer 100 kinders onder die ouderdom van 15 jaar selfmoord gopleeg, wat dubbel die getal in 1980 verteenwoordig (Brophy,1986:58-61: Venter,1988:21. Stres was by talle van hierdie slagoffers aanwesig.

Hoofstuk 1 2

HOOFS'l'UK 1

INLEIDING, PROBLEEMSTELLING EN PROGRAM VAN NAVORSING.

1.1 Inleiding.

Die adolessent bevind hom in 'n ontwikkelingstadium wat vir horn onbegrypbaar is. Vir navorsers soos Yamamoto en Soliman is dit sorgwekkend hoe swak ouers van pre-adolessente hulle werklik ken. Ouers praat voortdurend namens die pre-adolessent omdat hulle van die standpunt af uitgaan dat hulle die pre-adolessente genoeg verstaan en omdat jong adolessente 'n gebrek aan selfkennis het. As gevolg van hierdie standpunt is daar bitter min inligting beskikbaar oor hoe die pre-adolessent werklik die w@reld ervaar en be-leef (Yamamoto et al.,1987:855).

Die meeste kinders, en dus ook die st 5-1eerling van die tagtiger jare gaan geweldig omvangryke en komplekse beroepsveranderinge tegemoet. Hulle word aan soveel psigologiese druk onderwerp dat soveel as 15% van alle kinders gesondheidsprobleme ondervind. Dit wissel van ligte hoofpyne tot hare uittrek. Die hedendaagse st 5-leerling is aan geweld op televisie, oormatige seks, dwelms, afwesigheid van die ouers, kompetisiedruk en statusbewuste ouers bloot-gestel. Daar is bevind dat 5% van alle kinders in een of an-der stadium stres ervaar. In 1985 het ongeveer 100 kinders onder die ouderdom van 15 jaar selfmoord gepleeg, wat dubbel die getal in 1980 verteenwoordig (Brophy,1986:58-611 Venter,1988:2).

aanwesig.

Hoofstuk 1

Stres was by talle van hierdie slagoffers

2

HOOFS'l'UK 1

1.1 Inleiding.

aanwesig.

Hoofstuk 1

2

HOOFS'l'UK 1

1.1 Inleiding.

aanwesig.

Hoofstuk 1

(14)

1.2 Prob1eemstelling.

{

~d~~~~en~is

'n tydperk tussen kindwees en volwassenheid. In die moderne same1ewing begin adolessensie voor die ouder-dom van 13 jaar en eindig tussen 19 en 22 jaar. Dit omvat 'n tydperk waarin die individu ten opsigte van die fisiese, psigiese, kognitiewe en ten opsigte van sosialisering gewe1-dig verander. Gedurende die pre-ado1essente stadium, die tydperk waarin die st S-1eerling horn bevind, vind een van die mees drarnatiese veranderinge in die mens plaas

(Garbarino,198S:SI. Die adolessent word ondermeer seksueel volwasse en verskeie veranderinge vind by die geslagsorgane van seuns en dogters plaas. Die seun of dogter moet nou leer om seksdrange te beheer (Louwet al.,l984:34SI. Die pre-ado1essent is ondermeer begaan oor sy uiterlike: die seun veral oor sy lengte en liggaamsbou en die dogter oor haar gelaatstrekke en figuur. Die pre-adolessent weet nie altyd hoe om op liggaamlike veranderinge te reageer nie en dit veroorsaak stres (Louw et al.,l984:346: Bamber,l979:10SI. Gedurende die pre-adolessente stadium word

~osialisering

vir die kind baie belangrik en te midde van baie vriende ervaar hy soms groot eensaamheid. Die kind wat nie deur die por-tuurgroep aanvaar word nie openbaar soms gedragsprobleme. 'n Toenemende belangstelling in die teenoorgestelde geslag vind plaas en die ander wat nie daarin suksesvol is nie voel min-derwaardig. Vir baie pre-adolessente kan sosialisering ern-stige emosionele probleme meebring wat tot stres kan lei

(Elkind,l978:S64, Marais,l982:731.

Die st S-leerling se

affekti~e

lewe raak ook meer ingewik-keld. Hulle~et veral te doen met eksamens, siektes, gebrek aan een of ander vermoe, die keuse van 'n studierigting, skool en keusevakke.

en sukses met vriendskappe,

Gebrek aan eensaamheid

gewildheid of spot, sportmislukkings en die kies van spanne kan ook stres ver-oorsaak (De Wit & Van Der Veer,l979:68).

Hoofstuk 1 '3

1.2 Probleemstelling.

~d~l~SIe)is In tydperk tussen kindwees en volwassenheid. In die rnoderne samelewing begin adolessensie voor die ouder-dom van 1, jaar en eindig tussen 19 en 22 jaar. Dit ornvat In tydperk waarin die individu ten opsigte van die fisiese , psigiese, kognitiewe en ten opsigte van sosialisering gewel-dig verander. Gedurende die pre-adolessente stadium, die tydperk waarin die st 5-1eerling horn bevind, vind een van die mees drama tie se veranderinge in die mens plaas

(Garbarino,1985:51. Die adolessent word ondermeer seksueel volwasse en verskeie veranderinge vind by die geslagsorgane van seuns en dogters plaas. Die seun of dogter moet nou leer om seksdrange te beheer (Louw et al.,1984:J451. Die pre-adolessent is ondermeer begaan oor sy uiterlike: die seun veral oor sy lengte en liggaarnsbou en die dogter oor haar gelaatstrekke en figuur. Die pre-adolessent weet nie altyd hoe om op liggaamlike veranderinge te reageer nie en dit veroorsaak stres (Louw et al.,1984:'46: Bamber,1979:105). Gedurende die pre-adolessente stadium word

~osialisering

vir die kind baie belangrik en te midde van baie vriende ervaar hy soms groot eensaamheid. Die kind wat nie deur die por-tuurgroep aanvaar word nie openbaar soms gedragsprobleme. In Toenemende belangstelling in die teenoorgestelde geslag vind plaas en die ander wat nie daarin suksesvol is nie voel min-derwaardig. Vir baie pre-adolessente kan sosialisering ern-stige emosionele probleme meebring wat tot stres kan lei

(Elkind,l978:564: Marais,1982:731.

Die st 5-1eerling se

affekti~e

lewe raak ook meer ingewik-keld. Hulle~et veral te doen met eksamens, siektes, gebrek aan een of ander verrnoe, die keuse van In studierigting, skool en keusevakke.

Gebrek aan eensaarnheid

gewildheid of spot, sportmislukkings en die kies van spanne kan ook stres ver-oorsaak (De Wit & Van Der Veer,1979:681.

Hoofstuk 1

~osialisering

(Elkind,l978:564: Marais,1982:731.

affekti~e

Hoofstuk 1

~osialisering

(Elkind,l978:564: Marais,1982:731.

affekti~e