Beregenings- en bevloeiingsmogelijkheden in 1985

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

ro

I

I

0

c

I

c Q) Ol c c Q) Ol (\)

3:

Ol c ""0 :::J 0 _c en :::J _c L Q) ~ (\)

3:

c Q) -"' Q) c _c u Q) ~ '-::::> :::J :::J u .._ 0 0 >

I

ALTERRA,

Wageningen Universiteit & Research centn

Omgevingswetenschappcn Cenlrum Waler & Kllmeal

Team Integraal WNf'•·h-.1" ...

ICW nota 1727 september 1986

REREGE~INGS- EN REVLOEIINGSMOGELIJKHEOEN IN 1985

ing. G.H. Reincts

Nota's van het Instituut ZlJO in principe interne communicatie-middelen, dus geen officiële publikaties.

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende discussie van onderzoeksresultaten. Inde meeste gevallen zullen

de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek

nog niet is afgesloten.

Bepaalde nota 1 _{s komen niet voor verspreiding buiten het Instituut} in aanmerking

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

INHOUD

VOORWOORD

SAMENVATTING EN CONCLUSIE 1. INLEIDING

2. AANTAL BEDRIJVEN MET BEREGENING EN/OF BEVLOEIING 2.1. Totale aantal in Nederland

3.

2.2. Aantal in de diverse landbouwgebieden 2.3. Aantal in de diverse provincies

OPPERVLAKTE MET BEREGENING EN/OF BEVLOEIING 3.1. Totale oppervlakte in Nederland

3.2. Op~pervlakten _{in de diverse landbouwgebieden}

3.3. Oppervlakten in de diverse provincies 3.4. Oppervlakten in de diverse gemeenten 4. BESCHOUWING PER (HOOFD)BEDRIJFSTYPE

4.1. Veehouderijbedrijven 4.1.1. Algemeen 4.1.2. Melkveebedrijven 4.1.3. Overige veehouderijbedrijven 4.2. Akkerbouwbedrijven 4.2.1. Algemeen 4.2.2. Aardappel/suikerbietenbedrijven 4.2.3. Niet-aardappel/suikerbietenbedrijven 4.3. Tuinbouwbedrijven 4.3.1. Algemeen 4.3.2. Glastuinbouwbedrijven 4.3.3. Vollegrondstuinbouwbedrijven 4.4. Gecombineerde bedrijven

5. VARIATIE BINNEN DE BEDRIJFSTYPEN

5.1. Relatie met produktieomvang per bedrijf 5.2. Relatie met bedrijfsoppervlakte

5.3. Relatieonderzoek melkveehouderijbedrijven

5.3.1. Beregening in relatie tot bedrijfsoppervlakte en produktieomvang

5.3.2. Relatie percentage grond bij huis en

blz. 1 3 4 4 5 9 11 11 12 16 16 22 22 22 23 24 25 25 27 28 29 29 30 30 33 34 34 35 37 37

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

VOORWOORD

AL TERRA.

Wageningen Universiteit & Research ccntre Omgevingswetenschappen

Centrum Water & Klimaat

Team Jnte~raal Water~eh".er

In ICW nota 1629 (VAN BOHEEMEN, 1985) wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling in de toepassing van beregening en bevloeiïng tot 1983. De vraagstelling bij de landbouwmeitelling van 1983 was echter zodanig dat de auteur tot de conclusie kwam dat de uitkomsten een overschatting gaven van het in 1983 bereikte niveau.

In 1985 zijn bij de meitelling weer vragen gesteld naar de toe-passing van beregening. De vraag luidde 'Welke oppervlakte beregent of bevloeit u in een droge periode'.

Deze vraagstelling sluit beter aan bij'de aan het einde van het droge jaar 1976 gestelde vraag 'Hebt u in 1976 een installatie ge-bruikt voor beregening en/of bevloeiïng. Zo ja, voor welke oppervlak-te?' dan de in 1983 gestelde vraag; 'Welke oppervlakte kunt u

berege-nen of bevloeien'.

Deze nota geeft een overzicht van de ontwikkeling van de bere-gening zoals die uit enquêtegegevens is af te leiden, waarbij het accent ligt op een vergelijking van de situatie in 1985 ten opzichte van die in 1976. Ze sluit nauw aan bij de genoemde nota van Van

Boheemen. In grote lijnen is dezelfde tekst aangehouden en zijn over-eenkomstige tabellen en kaarten opgenomen waarbij de gegevens van 1983 zijn vervangen door die van 1985. Gedeelten waarvoor de enquête van 1985 geen nieuwe gegevens verschafte zijn voor zover minder relevant

aten. Waar daar aanleiding toe was zJjn zowel de gegevens van

1983 als die van 1985 opgenomen.

Alle in deze nota gegeven tabellen zijn gebaseerd op de door het Centraal Bureau voor de Statistiek verzamelde gegevens.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

•

SAMENVATTING EN CONCLUSIES

Bij de landbouwmeitelling in 1985 is gevraagd naar de oppervlakte open grond op het bedrijf welke in een droge periode zou worden bere-gend of bevloeid.Indien op het bedrijf beregening respectievelijk

bevloeiïng zou worden toegepast werden aanvullende vragen gesteld onder andere naar de herkomst van het water. In deze nota word een analyse gegeven van de op deze vragen gegeven antwoorden. Hierbij is het accent gelegd op een vergelijking met de resultaten van de aan het einde van het droge jaar 1976 gehouden enquête naar de feitelijke toepassing van beregening en bevloeiïng in dat jaar. Op deze wijze kan het inzicht in de ontwikkeling worden verdiept wat kan leiden tot een bijstelling van de prognose van toekomstige ontwikkelingen.

Ook in 1983 zijn bij de meitelling vragen meegenomen over de toepas-singsmogelijkheden van beregening en bevloeiïng maar de formulering van de vragen bemoeilijkte de vergelijkbaarheid. In het algemeen gaven de uitkomsten een overschatting van het in 1983 bereikte niveau (VAN BOHEEMEN, 1985).

Een vergelijking van de tellingsresultaten van 1985 met die van 1976 geeft de volgende ontwikkeling te zien:

- een stijging van het aantal bedrijven met beregening of bevloeiïng van 16 naar 26% (het absolute aantal stijgt van 25 000 naar

35 500}.

Voor diverse (hoofd)bedrijfsgroepen afzonderlijk konden de volgende percentages worden vastgesteld:

1976 (1983) Veehouderijbedrijven 13 (25) zuivere melkveebedrijven 16 (29) Akkerbouwbedrijven 11 (22) aardappel/suikerbietenbedrijven 17 (29) overige akkerbouwbedrijven 6 (15)

Tuinbouwbedrijven excl. glasbedrijven 32 (63)

Gecombineerde bedrijven 20 (31)

De tussen haakjes gegeven percentages van 1983 tonen bij akker-bouwbedrijven een opvallend groot verschil ten opzichte van 1985.

1985 23 26 13 17 9 56 29

- een stijging van het percentage open grond met beregening van 12 naar 17.5% (de absolute oppervlakte steeg van 258 000 naar 353 000 ha.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

2

-Voor de diverse groepen van landbouwgebieden werden de volgende percentages bepaald: 1976 (1983) 1985 zeeklei 9 (28) 9 rivierklei 25 (39) 38 weidestreken 16 (32) 16 zandgronden 10 (18) 19 veenkoloniën 2 ( 5) 4 tuinbouwgebieden 35 (60) 41

- De sterkste groei kan worden geconstateerd in de rivierklei en de zandgebieden. Het blijkt dat binnen deze gebleden een grote dif-ferentiatie in niveau en groei opreedt. (Kaart 2, 3 en 4). Het

snelst is de groei in het westelijk deel van het rivierkleigebied en in het zuidelijk zandgebied.

- Het percentage bedrijven met beregening of bevloeiïng is in beide jaren op grotere bedrijven en op bedrijven met een grotere produk-tieomvang hoger dan op de kleinere bedrijven, waarbij 1985 over de hele linie op een wat hoger niveau ligt (fig. 1 en 2).

Aan het slot van deze nota wordt een overzicht gegeven van de herkomst van het water. In.de kustprovincies (m.u.v. Zeeland), in Utrecht en in de IJsselmeerpolders wordt hoofdzakelijk uit oppervlak-tewater beregend; in Noord-Brabant en Limburg hoofdzakelijk uit grond-water. De overige provincies nemen een tussenpositie in (tabel 20 en kaart 5).

De vraagstelling in 1985 sluit zonder meer beter aan bij de vraagstelling in 1976 dan die van 1983. De vraag blijft echter in hoeverre vergelijking van de concrete situatie in het zeer droge 1976 met de verwachting van de geënquêteerden voor een droge periode in 1985 in alle gevallen tot het juiste inzicht in de ontwikkeling leidt. Er zijn aanwijzingen dat de noodmaatregelen voor een extreme situatie, zoals de in 1976 veel toegepaste bevloeiïng, niet in de prognose voor

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 3

-1. INLEIDING

Bij de landbouwmeitelling wordt incidenteel een vraag opgenomen over de toepassing van beregening en/of bevloeiïng. Mede door het incidentele karakter van deze vragen bestaat het risico dat de

vraagstelling niet goed aansluit bij die van vorige enquêtes. Naast de verschillende vraagstelling is ook de geënquêteerde groep niet steeds dezelfde geweest. Dit bemoeilijkt een goede analyse van de

ont-wikkeling van de toepassing van beregening en bevloeiïng. Nemen we verder nog in aanmerking dat de werkelijke toepassing in sterke mate wordt bepaald door de weersituatie, dan zal duidelijk zijn dat zelfs bij een goed op elkaar afgestemde vraagstelling het ontwikkelingstempo nog moeilijk is vast te stellen.

Deze nota legt het accent op een vergelijking van de toepassing van beregening in het droge jaar 1976 en de door de grondgebruikers verwachte toepassing in 1985 indien dit jaar droog geweest zou zijn. Deze keuze is gemaakt omdat de vraagstelling in 1985 afgestemd was op die in 1976. Bij de in 1983 gehouden enquête was dit veel minder het geval wat leidde tot een overschatting van het in 1983 bereikte niveau

(VAN BOHEEMEN, 1985).

De vraagstelling in de drie genoemde jaren in verkorte vorm luidde: 1976: Hebt u in 1976 een installatie gebruikt voor de toepassing van

beregening of bevloeiïng? Zo ja voor welke oppervlakte. 1983: Welke oppervlakte kunt u beregenen of bevloeien?

1985: Welke oppervlakte beregent of bevloeit u in een droge

periode?

De in 1983 gestelde vraag houdt geen rekening met de beregenings-behoefte respectievelijk mogelijkheden van de verschillende gewassen, terwijl de laatste vraagstelling als bezwaar heeft dat ze beregening ten behoeve van andere doeleinden (b.v. nachtvorstbestrijding en het inregenen van mest) buiten beschouwing laat.

Voor een uitgebreid overzicht van alle op beregening betrekking hebhende enquêtes kan worden verwezen naar VAN BOHEEMEN. 1985.

Als in deze nota wordt gesproken over beregening dan wordt

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 4

-2. AANTAL BEDRIJVEN MET BEREGENING EN/OF BEVLOEIING

2.1. Totale aantal in Nederland

De uitkomsten van de in 1983 verrichte telling geven aan, dat toen 30% van de bedrijven in Nederland de mogelijkheid had om te bere-genen (tabel 1). Uit de beantwoording van de in 1985 gestelde vragen bleek dat op 28% van de bedrijven beregening toegepast zou worden in een droge periode. Gezien de verschillen in vraagstelling mag hier niet uit worden geconcludeerd dat de beregening tussen 1983 en 1985 is afgenomen.

Uit de in 1976 gehouden enquête kwam naar voren, dat in dat jaar door 16% van de bedrijven daadwerkelijk tot beregening werd overge-gaan. Op grond van deze cijfers kan de conclusie worden getrokken dat in de periode 1976-1985 het aantal bedrijven met beregening met 43% is toegenomen.

Tabel J. Lande1Jjke ontwlkkellne In het aantal bedrijven •et beregening of bevloeJÏng In de periode 1961-1985

Jaar Totale Aan tG I Aantal Aantal Aantal Aantal lde• ln proc.

&antal zonder cul- •et cul- oet

""

•et bereg. van a.t~ntal •et

bedrijven tuurel'ond tuurerond beregening bevJoeJÏnC" /bevloeiing cultuurgrond

1961 300 15'1' 17 909' 282 248' 16 454. _6' 1973 169 132

•

292 164 841 10 114 6' 1976 158 615

•

119 154 496 2l 962~ 3592'

,.

816 16, 1979 148 674 3 384 144 535

"

576 1983 ]38 539 3 514 )35 025 40 569 30, 1985 135

•••

7 8434 _{128 056 35 551 28\:}

1 tnclusief bedrijven •el •lnder dan 10 sbe

•Inclusief bedrJjven aet alnder dan JO sbe en aJleen beregening of bcvloeiïng onder l!las 3-JnclusJef bedrijven ael aJnder dan JO sbe en bedrijven aet zowel beregening als bevJoeiïng

4

Jn 1985 zijn bedrijven aet glastuinbouw zonder overige cultuurgrond als bedrijven ~onder cultuurgrond beschouwd. Van de 7843 bedrijven zonder cultuurgrond ztjn 4189

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 5

-2.2. Aantai in de diverse landbouwgebieden

De verspreiding binnen Nederland van bedrijven met beregening is ?.eer ongelijkmatig. Binnen de onderscheiden landbouwgebieden (fig. 1) mag wel enige gelijkmatigheid worden verondersteld. omdat daar een zekere homogeniteit qua bodemtype, waterhuishouding en bouwplan

aan-wezig is.

Fig. I. Jnrleline van Nederland in landhouwgebieden

11 Noordelijke zeekleigebied 41 Noordelijk zandgebied

12 Hollandse droogmakerijen en 42 Oostelijk zandgebied JJsselmeerpolders

13 Zuidwestelijk zeekleigebied 43 Centraal 7.andgebied

21 Rivierkleigebied 44 Zuidelijk zandgebied

22 Lössgebied 51 Veenkoloniën

31 Noordelijk weidegebied 61 Overig Noord-Holland

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

6

-Tabel 2 geeft voor elk landbouwgebied het aantal bedrijven dat in 1985 zou beregenen in een droge periode, het aantal dat in 1983 kon beregenen en het aantal dat in 1976 tot beregening overging. De voor deze jaren vermelde aantallen zijn ook uitgedrukt in procenten van de

totale aantallen bedrijven.

Een rangschikking van de landbouwgebieden naar het niveau waarop beregening mogelijk was, leverde voor de drie jaren ongeveer dezelfde volgorde op. Onderaan in de rangschikkingen staat het Lössgebied en bovenaan het tuingebouwgebied Overig Noord-Holland.

De gegevens die voorhanden zijn over het aantal bedrijven met beregening in de jaren 1961 en 1973, liggen op een hoger aggregatie-niveau dan die voor de jaren 1976, 1983 en 1985.

De op één noemer gebrachte cijfers zijn opgenomen in tabel 3. Wanneer de ontwikkeling in het totale aantal bedrijven mede in

ogenschouw wordt genomen, dan kan worden vastgesteld dat in de periode 1961-1973 de ontwikkeling van beregening per groep van

land-bouwgebieden nogal verschilt maar als geheel weinig is toegenomen. Een duidelijke toename valt te constateren bij de Rivierkleigebieden en de Zandgronden. Voor de Tuinbouwgebieden kan geen conclusie worden

getrokken omdat het voor 1961 genoemde aantal bedrijven met beregening ook een aantal omvat met alleen beregening onder glas. Na 1973 heeft zich in alle onderscheiden gebieden een toename voorgedaan, echter niet overal in dezelfde mate.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

Tabel 2. Beregening en bevloeiïng per landbouwgebied

Totaal aantal Bedrijven met Bedrijven met Percent. met

bedrijven cultuurgrond beregening/bevloeiing beregening/

bevloeiing Lan·dbouwgebied 1976 1983 1985 1976 1983 1985 1976 1983 1985 1976 1983 1985 ZEEKLEI noordelijk zeeklei 5 380 4 615 4 512 5 293 4 555 4 442 552 1 163 813 10,4 25,5 18,3 hol!. en ijsselm. 6 677 6 119 6 057 6 624 6 084 5 457 1 721 2 600 1 610 26.0 42,7 29,5 zuidwest. zeek!. 12 895 10 968 10 836 12 696 10 799 10 566 1 626 3 011 1 762 12,8 27,9 16,7 RIVIERKLEI rivierklei geb. 13 028 11 399 11 351 12 777 11 147 10 946 4 477 6 021 5 849 35,0 54,0 53,4 lössgebied 2 896 2 471 2 386 2 828 2 429 2 339 121 89 73 4,3 3,7 3' 1 WEIDESTREKEN noord. weidegeb. 9 620 8 349 8 192 9 447 8 201 8 026 1 674 2 062 1 810 17,7 25,1 22,6 west. weidegeb. 18 495 15 820 15 391 18 035 15 498 14 247 3 416 6 014 3 681 18,9 38,8 25,8 ZANDGRONDEN

...,

noord. zandgeb. 15 318 12 824 12 377 14 988 12 549 12 069 998 726 830 6,7 5,8 8,1 oost. zandgeb. 19 550 17 279 16 802 19 177 16 936 16 426 1 758 2 957 3 293 9,2 17,5 20,0 centr. zandgeb. 10 523 9 141 9 022 9 846 8 573 8 376 453 819 859 4,6 19,6 10,3 zuid. zandgeb. 31 059 28 362 28 079 29 723 27 161 26 518 5 546 11 310 11 431 18,7 41,6 4_3' 1 VEENKOLONIËN 3 659 3 054 2 936 3 591 2 998 2 809 197 211 212 5,5 7,0 7,5 TUINBOUWGEBIEDEN ov. noord-hol!. 4 146 3 482 3 405 4 117 3 456 3 302 1 874 2 630 2 183 45,5 76,1 66,1 ov. zuid-holl. 5 369 4 656 4 553 5 354 4 639 2 533* 403 976 1 145 7,5 21,0 45,2 NEDERLAND 158 615 138 539 135 899 154 496 135 025 128 056 24 816 40 589 35 551 16,1 30,1 27,8 *In 1985 zijn bedrijven die alleen glastuinbouw hebben tot de bedrijven zonder cultuurgrond gerekend. In het tuinbouwgebied overig Zuid Holland komen deze bedrijven veel voor waardoor een vertekend beeld ontstaat bij de procentuele ontwikkeling van de beregening in dit gebied

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

•

8

-Tabel 3. Voor groepen van landbouwgebieden, het aantal bedrijven ~et

beregening of bevloeiing in 1961, 1973, 1976, 1983 en 1985

ZF.F.KLEI

aantal bedrijven idem met cultuurgrond idem met beregening

idem in procenten

RIVIERKLEI

aantal bedrijven idem met cultuurgrond idem met beregening

idem in procenten

WEl DESTREKEN

aantal bedrijven

idem met cultuurgrond idem met beregening

idem in procenten

ZANDGRONDEN

aantal bedrijven

idem met cultuurgrond idem met beregening idem in procenten

VEENKOLONIËN

aantal bedrijven idem met cultuurgrond

idem met beregening idem in procenten

TUINBOUWGEBIEDEN

aantal bedrijven idem met cultuurgrond

idem met beregening

idem in procenten

NEDERLAND

aantal bedrijven

idem met cultuurgrond

idem met beregening

idem in procenten 1961 45 968 2 827 6 1973 26 275 25 896 1 342 5 35 630 17 075 16 730 2 087 1 813 6 11 47 462 2 794 6 29 584 28 929 1 312 5 145 592 81 587 78 789 3 325 3 644 2 5 7 544 294 4 3 999 3 941 30 1 17 961 10 612 10 556 5 127 1 773 29 17 1976 24 952 24 613 3 899 16 15 924 15 605 4 598 29 28 115 27 482 5 090 19 76 450 73 734 8 755 12 3 659 3 591 197 5 9 515 9 471 2 277 24 1983 21 702 21 438 6 774 32 13 870 13 576 6 110 45 24 169 23 699 8 076 34 67 606 65 219 15 812 24 3 054 2 998 211 7 8 138 8 095 3 606 44 1985 21 405 20 465 4 185 21 13 737 13 285 5 922 45 23 583 22 273 5 491 25 66 280 63 389 16 413 26 2 936 2 809 212 8 7 956 5 835 3 326 57 300 157 169 132 158 615 138 539 135 899 282 248 164 841 154 498 135 025 128 056 16 454 10 114 24 816 40 589 35 551 6 6 16 30 28

In 1961 inclusief bedrijven met minder dan 10 sbe en bedrijven met

beregening onder glas, overige jaren 10 sbe of meer en geen beregening

onder glas

In 1983 is gevraagd naar de mogelijkheid van beregening, in 1985 naar de eventuele toepassing in een droge periode

In 1985 zijn in afwijking van de andere jaren glastuinbouwbedrijven zonder overige gronden tot de bedrijven zonder cultuurgrond gerekend Procenten van aantal bedrijven met cultuurgrond indien dit aantal bekend

is, anders procenten van alle bedrijven

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 9

-2.3. Aantal in de diverse provincies

Tabel 4 geeft voor elke provincie de aantallen bedrijven die in de jaren 1961, 1973, 1976, 1983 en 1985 beregening konden toepassen. In deze tabel is ook vastgelegd welke percentages de aantallen bedrij-ven met beregening vormen van de aantallen bedrijbedrij-ven met

cultuurgrond.

Zoals reeds eerder is opgemerkt moeten de verschillen tussen 1983 en 1985 toegeschreven worden aan verschil in vraagstelling. Opvallend

is dat in een aantal provincies (Groningen, Utrecht, Noord-Holland en de !Jsselmeerpolders) het verschil tussen beide jaren erg groot is, terwijl in de andere provincies het verschil gering is. Dit zou een gevolg kunnen zijn van verschil in interpretatie van de vragen in 1983

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 10

-Tabel 4 Voor de diverse provincJes, het totaal aantal bedrijven

en het aantal daarvan met cultuurgrond en het aantal Met beregening of bevloeiing ln 1961, 1973, 1976, 1983 en 1985

Groningen

aantal bedrijven

id. •et cultuurgr

id. met beregening id. in procenten Friesland

aantal bedrijven

td. •et cultuurgr

id. •et beregening id. in procenten Drenthe

aantal bedrijven id. met cultuurgr id. met beregening Id. in procenten Overijssel aantal bedrijven ld. met cultuurgr ld. met beregening id. ln procenten Gelderland aantal bedrijven id. met cultuurgr id. met beregening Id. in procenten Utrecht

aantal bedrijven id. met cultuurgr id. met beregening id. ln procenten Noord-Holland

aantal bedrijven Id. met cultuurgr id. met beregening id. in procenten Zuid-Holland

aantal bedrijven id. met cultuurgr id. met beregening id. In procenten Zeeland

aantal bedrijven id. met cultuurgr Id. met beregening id. in procenten :-.loord-Orabant

aantal bedrijven id. met cultuurgr Jd. met beregening id. In procenten l.imburg

aantal bedrijven id. met cultuurgr

id. met beregening id. in procenten I.Jsselmeer polders aantal bedrijven id. met cultuurgr

id. met bercgpnJng id. in procenten Nederland

aantal bedrijven id. met cultuurgr ld. met beregcnlnv. 1961 15890 179 I 23101 240 18928 324 2 31212 227 1 55956 2164 3 10701 560 5 24622 2562 33083 7026 21 12862 89 47884 2012 4 24077 986 4 JH41 85 5 300157 28224A 16454 1973 7826 7663 41 I 12028 11804 111 10070 9900 52 18929 18594 364 2 30620 29606 1949 7 6439 6226 348 6 l3R87 13118 1923 14 20657 20309 1598 8 7014 6921 12 26563 25631 2056 11 12559 11933 690 6 2540 2535 17(1 7 1976 7178 7030 373 5 11186 10983 1402 13 9175 9024 670 7 17760 17436 1779 JO 28585 27564 5505 20 6293 6070 931 15 12601 12479 3827 31 19603 19256 3329 17 6680 6588 76 I 25361 24426 4373 18 11613 11073 1981 18 2580 2567 HR2 38 J 6~.11 :t2 J 58615 164841 1541198 10114 21816 1983 6066 5955 1047 18 9572 9433 1630 17 7507 7450 358 5 15633 15315 2329 15 25133 24209 7408 31 '15381 5218 2376 46 10411 10328 6476 63 17011 16752 4452 27 5633 5572 197 4 23228 22384 9264

"

10288 982-1 3513 36 2.'i!JG 2580 154R 60 138!"139 135025 40509 30 1985 5895 5761 441 8 9332 9143 1612 18 7320 7120 431 6 15222 14895 2630 18 24602 23451 7578 32 5296 5071 1451 29 10132 9593 3917

"

16662 13386 3881 29 5502 5432 187 3 23128 22094. 9077 41 10172 9501 3462 3G 2fi3fi 2609 884 34 135H!JH I2R0;,6 28 -;~i-èd';.c;c'i"n'-;'p"'r"o'éc"e"C'"'"''ó"""o--:---:--·--'"'-' -c---:--è'G--;-_ 1 G

In 1961 Inclusief IJcdriJVl!ll 111P.l minde.- d<sn 10 sbc- cu bctlriJvc!n nu~l

beregening onder r.Jas. overii!C jaren 10 siH~ of meer· en t!CCII

bereRcninc o"dcr ~J~s

In 1985 zijn in afwijking Viln de iJIHJen! jan!n glilsluinbum-dJcdrijven zonder over i ge cronden lul de Lledr i jvt~n zom.ler cu ltuuq~r·um.l gerekend.

Procenten van aantal bcdrJjven met cultuurgrond Jndien dil a~ntal bekend Is. anders procenten va11 alle bedrijven.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 11

-3. OPPERVLAKTE MET BEREGENING EN/OF BEVLOEIING

3.1. Totale oppervlakte in Nederland

De oppervlakte welke in 1985 in een droge periode in Nederland zou worden beregend bedroeg 353323 ha. Volgens de enquête gehouden in

1983 kon in ons land 503676 ha worden beregend of wel 25% van de totale oppervlakte open grond. De oppervlakte die in 1976 werd bere-gend, bedroeg 257625 ha, overeenkomend met 12% van de toen aanwezige cultuurgrond. Als we er van uitgaan dat de vraagstelling in 1983 eer1

onjuist beeld gaf van de ontwikkeling dan kan gesteld worden dat in de periode 1976-1985 de oppervlakte met beregening met 37% is toegenomen. Eerder is een toename geconstateerd van het aantal bedt•ijven met bere~ gening van 43%. Dit houdt in dat de beregende oppervlakte per bedrijf iets kleiner is geworden, wat samenhangt mee de uitbreiding van de beregening naar kleinere bedrijven. In 1976 lag de gemiddelde

bedl'ijfsgt·ootte van bedl"ijven met beregening op 18 ha bij een gemid-delde bedrijfsgrootte van 14.5 ha, terwijl in 1985 zowel de gemiddelde bedrijfsgrootte van alle bedl'ijven als van de bedrijven met bet·egening

15.5 ha was. Bij vergelijking van de gegevens per hoofdbedrijfstype blijkt dat per type nauwelijks sprake is van een doling maar dat de daling van de gemiddelde bedrijfsgrootte vnr1 de bedrijven met

bere-gelling voorr1amclijk veroorzaakt wordt door een stet·ke toename va11 het aantal tuinbouwbedrijven met beregening.

Figuur 2 illustreert de ontwikkeling in de oppervlakte die kan

worden berer,end. In 1961 kon nog maar 47170 ha open gt~ond \\1_nrden

bere-gend en in 1976 60043 ha. Oe figuur geeft ook nog dr·ie niveaus voor !Jet jaar 1990. De daaraan ten grondslag liggende prognose wordt in de volger1de pat·agraaf toegelicht. Op de bedrijven met bereger1i11g werd i11

1985 op (~emiddeld 65 % van de bedrijfsopervlakte beregening toegepast in ee11 droge periode. In 1976 werd 61% van de bedrijfsoppervlakte op deze wijze van extra water voorzierr.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 12 -60 ~ !!... • Hoog u 40 c 0 • Midden L en L :J 20 È :J (_) 0 1960 1970 1980 Jaar

Figuur 2. Landelijke ontwikkeling in de oppervlakte cultuurgrond met beregening of bevloeiing, uitgedrukt in procenten van de totale oppervlakte open grond in Nederland. Voor 1990 de drie niveaus die worden genoemd in de SWLT-prognose (SWLT,

1980)

Bij de enquête in 1985 is niet alleen gevraagd naar de totale oppervlakte welke wordt beregend op het bedrijf, maar er is ook een opsplitsing gemaakt naar de grondgebruiksvorm. Hierbij zijn onder-scheiden: grasland, bouwland en tuinbouwgrond.

Gemiddeld blijkt in Nederland 21% van het grasland te worden beregend,

9% van het bouwland en 42% van de tuinbouwgrond. Per (hoofd) bedrijfs-type lopen deze cijfers nogal uiteen. Het laagst zijn de percentages op akkerbouwbedrijven, respektievelijk 5% voor grasland, 6% voor bouw-land en 11% voor tuinbouwgrond en het hoogst op tuinbouwbedrijven, 29%

voor grasland, 28% voor bouwland en 54% voor tuinbouwgrond (zie tabel

5) .

3.2. Oppervlakten in de diverse landbouwgebieden

Tabel 6 geeft de oppervlakten die in 1985 in de diverse land-bouwgebieden konden worden be1·egend, uitgedrukt in procenten van de

totale oppervlakten open grond in die gebieden. De voor 1961, 1973 en

1976 vastgestelde percentages zijn eveneens vermeld. Voorts toont de

tabel de resultaten van een prognose die in 1980 door de Studiecommis-sie Waterbehoefte Land- en Tuinbouw (SW!.T, 1980) werd uitgebracht. De prognose heeft betrekking op het jaar 1990. Bij de opstelling daarvan

werd een drietal scenarjo's onderscl1eiden, dje uitmondden in een

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

•

13

-Tabel 5. Oppervlakte (ha) grasland, bouwland en tuinbouwgrond en het percentage hiervan met beregening en/of bevloeiing per bedrJjfstype (enkele bedrijfstypen zijn samengevat).

VEEHOUDERIJBEDRIJVEN melkvee 80 - 100% sbe melkvee 60-80% sbe mestveebedrijven overige rundveebedr. rundvee/varkensbedrijven varkensbedrijven pluimveebedrijven schapenbedrijven grasland opp ber. 1096000 21% 784700 22% 149900 26% 11400 9% 12400 17% 33400 28% 20200 16% 3700 11% 11700 5% overige veehouder!jbedr. 68800 9% AKKERBOUWBEDRIJVEN 26600 5% graanbedrijven 500 2% aardappel/suikerb.bedr. 7900 4% over i ge akkerbouwbedr. 18200 5% TUINROUWBEDRIJVEN 10400 24% glastuinbouwbedrijven 2300 11% opengrondsgroentebedr. 1700 25% bloembollenbedrijven 1400 16% ov.eenjarige teelten 400 19% pit- en steenvruchten 2700 35% boomkwekerij/vaste planten 600 18% ov. meerjarige teelten 100 22% glas/opengrondsgroente 200 35% champignonbedrijven 400 42% overige tuinbouwbedr. 700 35% GECOMBINEERDE BEDRIJVEN 31200 18% veehouderij/akkerbouw 21900 13% veehouderij/tuinbouw 5500 13% akkerbouw/tuinbouw 1500 10% veeh/akkerb/tuinbouw 2300 24% NEDERLAND 21% bouwland opp. ber. 156000 19% 55000 12% 39300 10% 4700 6% 3700 11100 24900 4000 300 11100 484400 25600 284800 174000 18000 1300 5400 2300 2900 2800 800 300 400 400 1400 67700 41200 2200 19100 5200 10% 11% 16% 11% 2% 11% 6% 0% 8% 5% 26% 25% 35% 36% 33% 12% 26% 9% 36% 17% 21% 16% 13% 34% 18% 25% 9% tuinbouwgrond opp. ber. 4500 46% 300 34% 1000 34% 100 38% 100 100 1800 400 700 25700 400 14500 10800 70300 3400 18600 13700 4800 18700 6000 1000 1400 200 2600 14100 1900 2700 7600 1800 29% 35% 56% 44% 48% 11% 0% 12% 11% 54% 72% 66% 60% 53% 35% 53% 30% 79% 45% 54% 36% 32% 55% 30% 35't 42%

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

- 14

-'laag' is gebaseerd op de veronderstelling dat na 1980 geen verdere ontwikkeling zou plaats vinden. Dit niveau is afgeleid uit de voor

1976 verkregen telllngsresultaten. Daarbij is gesteld dat de

oppervlakte met beregening als volgt zou zijn toegenoen in de periode

1976-19RO; grasland 35%, bouwland 20% en vollegrondstuinbouw 10%;

'hoog' geeft het niveau aan dat maximaal bereikt zou kunnen worden,

indien overal voldoende water voor beregening beschikbaar zou komen; 'midden' geeft het midden aan tussen de twee voorgaande niveaus.

Door de SWLT werd het midden-niveau als de meest realistische gepresenteerd.

Uit tabel 6 komt naar voren dat in de meeste gebieden het lage-niveau van de SWLT-prognose in 1985 is bereikt of gepasseerd. De snelste groei treedt op in het rivierkleigebied. waar het midden-niveau nagenoeg is bereikt en in de zandgebieden met uitzondering van het noordelijk zandgebied. Verder is er nog enige groei in de tuin-bouwgebieden. In de overige gebieden is sinds 1976 de beregening niet

noemenswaardig toegenomen.

In paragraaf 3.1. werd gesteld dat in 1985 op de bedrijven met beregening gemiddeld 65% van de oppervlakte zou wo1·den beregend in een droge periode. Dit percentage loopt voor de diverse hoofdbedrijfstypen nogal uiteen. Het laagst is het op akkerbouwbedrijven (44%), gevolgd door gecombineerde bedrijven (56%), veehouderijbedrijven (69%) en als hoogste tuinbouwbedrijven (72%). Dit verschil vindt men ook bij de vergelijking van de landbouwgebieden.

In de gebieden met veel akkerbouw (zeekleigebieden, veenkoloniën en löss) ligl het percentage van de oppervlakte welke per bedrijf wordt

beregend rond de 50% of lager. Voor de overige geiJledc11 varleert het

van 57% in het Noordelijk Zandgebied (met ook betrekkelijk veel bouwland) tot 80% in het rivierkleigebied.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

. -·.

15

-Tabel 6. Voor de diverse landbouwgebieden het aandeel van de oppervlakte open grond met beregening.of bevloeiïng in procenten van de oppervlakte open grond, zoals vastgesteld bij de tellingen in 1961, 1973, 1976 en 1985, alsmede zoals aangegeven in de

SWLT-prognose (de bereikte niveaus zijn met kruisjes gemarkeerd)

Landbouwgebied ZEEKLEI Noordelijk zeekleigebied Holl. droogmakerijen en IJsselmeerpolders Zuidwestelijk zeekleigebied RIVIERKLEI Rivierkleigebied Lössgebied WEIDESTREKEN Noordelijk weidegebied Westelijk weidegebied ZANDGRONDEN Noordelijk zandgebied Oostelijk zandgebied Centraal zandgebied Zuidelijk zandgebied VEENKOLONIËN TUINBOUWGEBIEDEN Overig Noord-Holland Overig Zuid-Holland NEDERLAND ZEEKLEI RIVIERKLEI WEIDESTREKEN ZANDGRONDEN VEENKOLONIEN TUINBOUWGEBIEDEN Jaar 1961 1973 1976 1985 5 6 18 6 31 2 16 17 5 9 6 16 2 9 14 7 48 1 17 16 6 18 11 34 4 42 47 SWLT-prognose laag midden hoog

8* 22 8 42* 4 21 26 7 14* 11* 28* 4* 21 30 19 49 19 28 32 28 39 35 51 23 34 37 30 56 33 35 37 48 63 60 74 40 16 35 25 41 58 67 76 2 1 4 1 2 5 12 3 12 9 25 16 10 2 35 18 9 38 16 19 4 41 18* 12 35* 24 16* 4* 58 33 23 43 30 39 23 67 48 33 52 36 62 40 76

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

16

-3.3. Oppervlakten in de diverse provincies

Tabel 7 geeft de oppervlakten die in de diverse tellingsjaren per provincie konden worden beregend. Bij het cijfermateriaal kunnen de-zelfde kanttekeningen worden geplaatst als bij de bespreking van de ontwikkeling op landelijk en landbouwgebiedsniveau naar voren zijn gebracht.

3.4. Oppervlakten in de diverse gemeenten

Tussen de verschillende gemeenten komen grote verschillen voor in het aandeel van de open grond, waarop beregening zou worden toegepast in een droge periode.

Kaart 1 geeft een overzicht van de beregeningsmogelijkheden in 1985. In bepaalde gemeenten kon meer dan 80% van het areaal open grond wor-den behandeld, in andere minder dan 5%.

De hoogste waarden worden gevonden in het westelijk deel van het Gelders rivierkleigebied. Verder komen hoge waarden voor langs de

IJssel, in de kop van Noord-Holland, in Noord-Brabant en in Midden-Limburg. Uit deze kaart blijkt dat binnen bepaalde landbouwgebieden nog een duidelijke differentiatie optreedt.

In het verleden werd een kaart gemaakt waarop voor alle gemeenten in Nederland staat aangegeven welk deel van de oppervlakte in 1976 daadwerkelijk werd beregend (VAN BOllEEMEN en DE WILDE, 1979). De ver-schillen tussen de voor 1985 en 1976 gevonden percentages zijn weerge-geven op kaart 2 (positieve verschillen) en kaart 3 (negatieve ver-schillen).

Tot de gebjeden waarvoor in positieve zin grote verschillen zijn

vastgesteld, komen in grote lijnen overeen met de gebieden waar in 1985 zeer veel tot veel beregend kon worden. Ook in 1976 kwam in deze gebleden al vrij veel beregening voor.

Voor vele gemeenten in Noord- en Zuid-Holland is een teruggang vastgesteld in de oppervlakte die zal worden beregend in een droge

periode ten opzichte van de toegepaste beregening in l1et zeer droge

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

Tabel 7. Voor de diverse provincies de oppervlakten met beregening of bevloei1ng zoals vastgesteld bij de tellingen in 1961, 1973, 1976 en 1983.

Oppervlakte open grond in ha

Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel* Gelderland Utrecht 1961 190 201 257 150 189 726 235 185 308 562 83 294 1973 180 305 235 606 176 136 215 495 270 592 72 100 1976 178 789 233 388 173 016 212 153 264 389 70 493 1985 174 292 229 732 168 974 207 112 255 930 68 337 Noord-Holland 178 677 152 435 148 951 140 974 Zuid-Holland 197 938 165 176 161 504 153 424 Zeeland 138 390 129 600 128 353 125 460 Noord-Brabant 329 427 289 102 284 132 274 869 Limburg 143 994 118 213 115 553 111 527 !Jsselmeerp. 56 469 87 900 94 468 99 419 Nederland 2 309 013 2 092 660 2 065 189 2 010 050 *(ecl. NOP)

Oppervlakte met beregening/ bevloei1ng in ha

Idem in proc. van totale oppervlakte open grond 1961 1973 634 1 003 2 033 2 874 5 464 756 1 223 2 966 7 697 10 567 2 162 2 162 1976 4 615 24 866 6 453 22 056 51 011 10 842 1985 1961 1973 1976 1985 8 462 0,3 0,6 24 878 0,8 1,2 7 618 2,9 0,4 35 083 0,5 1,4 80 190 2,5 3,9 16 442 3,1 3,0 2,6 4,9 10,6 10,8 3,7 4,5 10,4 16,9 19,3 31,3 15,4 24,1 5 672 14 644 37 097 32 352 3,2 9,6 24,9 23,0 6 120 4 921 23 830 17 926 3,1 3,0 14,8 11,7 205 96 334 778 0' 2 0.1 0' 3 0' 6 10 758 17 165 41 298 88 375 3,3 5,9 14,5 32,1 3 389 5 732 17 133 27 774 2,4 4,8 14,8 24,9 1 307 3 158 18 090 13 442 2,3 3,6 19,2 13,5 47 170 66 043 257 625 353 323 2,0 3,2 12.5 17,6

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

18

-Bij nadere bestudering van de gegevens blijkt dat er een duide-lijk verband bestaat tussen de ontwikkeling van de beregening inclu-sief bevloeiïng ten opzichte van 1976 en de mate van voorkomen van bevloeiïng, zoals uit tabel 8 blijkt.

Tabel 8. Relatie ontwikkeling beregening + bevloeiïng sinds 1976 en de toepassing van bevloeiïng in procenten van de totale water-voorziening in het Zuidhollandse deel van het westelijk weidegebied.

1985 t.o.v. 1976 bevloeid in 1976 aantal gemeenten

> + 25% 8% 1

+15 - +25% 30% 18

+ 5 - +15% 67% 14

5 +5% 64% 5

-15 - -5% 79% 3

Deze relatie zou er op kunnen wijzen dat de bevloeiïng in 1976 als een

noodmaatregel in zeer extreem droge jaren moet worden gezien en dat

men voor een droog jaar deze maatregel niet ingecalculeerd heeft bij het beantwoorden van de enquête.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

D .,.

0

5 - 1 : ) ,

§

10- êO 1 ~2:::~-co, -

<~0-

GO 1 IIJico-o:~, - .oo, 19

-'<aart Beregenings- en bevloeiingsmogel ijkheden in 1985 als perc. van de opp cultuurgrond

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

0

.

s • \OQ(\0511"18

§

'5.. t S ' \OOOati'\Q ~ IS - 2S 1 \OOOamcl • ê!S - '!.0 ·, \OQnanut

/

0

- 20

-«aart 2 Toename beregening en bevloeiing in proc. van de opp. cultuurgrond tussen 1975 en 1985

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

D

(S • afnama

§

s 4 1S , arnamQ ~ 1S - 25 , arnama ~~~~ 2'io - so • afnc:>mo 21

•<aan 3 Qfname beregening en bevloeiing in proc van de opp. cultuurgrond tussen 1976 en 1985

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

22

-4. BESCHOUWING PER (HOOFD) BEDRIJFSTYPE

4.1. Veehouderijbedrijven 4. 1. 1. Algemeen

In 1985 werden 80 799 veehouderijbedrijven (met cultuurgrond) ge-teld. Hiervan was 23% (18 352 bedrijven) in staat om beregening toe te passen in een droge periode. Dit percentage is ongeveer 75% hoger dan het percentage dat in 1976 daadwerkelijk tot beregening overging (13%).

De verschillen tussen de diverse landbouwgebieden in het niveau van de beregening kan worden afgelezen uit tabel 9, alsook de ver-schillen in de ontwikkeling van de beregening in de periode 1976-1985.

'

Tllbel 9. Percentll&e bedrijven •et beree;enlng en/of bevloeJine In 1976 en l96S op veehouderij~drljven

por landbouve;ebied. Tussen haakjes het aantal bedrijven •et beree:ening en/o( bevloeiing" In 1985. alle veehouder I jbedr. 11e lkveebedr. oet •elkveebedr. oel ov. veehouderij-vat OI - veehouderij-vat 17 80-100~ •v vat OI 60-8010 •v vat 02 bedr. vat 03 - 17 Landbouwgebled ---

---

---1976 1985 1976 1985 1976 1985 1976 1985

perc. perc. aant. perc. perc. aant. perc. perc. aanL perc. perc. aant. 2EEJ(LEI

noordelijk %eekl. 9 12 (281) 11 16 (249) 8 13 (2.31 3 2 (91

holLen Jjssel•. 21 2S (222) 34 31 ( 168) 34 32 (39) 7 6 (IS)

zuidwest- zeel< I. 11 16 (307) 16 27 (173) 17 17 (64) s 8 (70)

RIVIERKLEI

rivierklei ceb. 29 49 (3314 I 39 60 (190:SI 3S S4 (605) 16 33 (804 I

lösscebled s 3 (35) 8 6 (20) 7 4 (91 2 I (61 WE I DESTREKEN noord. weidegeb. 17 21 ( 1613) 19 24 (1449) 15 2S (92) 4 6 {12) west. weidee.eb. 16 16 {1587 1 19 19 (1228) 20 17 ( 157) 5 8 (292) Z.ANOORONOEN noord. zand&eb. 6 6 (6241 7 8 (530) 8 6 (61 I 2 2 (33) oost. zandeeb. 9 21 (2979) 10 27 (1549) 11 24 (783) 6 12 (64'7 I centr. z.andeeb. 4 8 (625) 5 12 (34'7) 6 10 (131) 2 4 (149) zuid. zandgeb. 16 37 (631'7) 24 S2 (25'79) 22 49 (1295) 10 26 (2443) YEENKOl.ONIEN vcenkolonlen 10 10 _{691 14 16} (56) 12 4 (61 s 3 (71 TUINBOUWGEBIEDEN OV.ROO['d-holl. 32 3S (334 I 37 43 (267) 44 41 (451 10 10 {26)

ov. zuid-hol I. 26 21 (431 35 2S (29) 22 22 (41 9 13 (lOl

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

23

-Ook bij-de veehouderijbedrijven blijkt de beregening het sterkst toegenomen in het rivierkleigebied en in de zandgebieden aet uitzon-dering van het noordelijk zandgebied.

In enkele gevallen treedt een daling van het percentage bedrijven met beregening op, maar het gaat hier dan doorgaans om zeer kleine aantallen bedrijven (lössgebied en overig Zuid-Holland).

De oppervlakte die in 1985 in een droge periode zou worden beregend, bedroeg 251 517 ha, overeenkomend met 20% van de totale oppervlakte open grond op die bedrijven. Voor bepaalde landbouwgebieden was dit aanzienlijk meer CRivierkleigebied 49%, Zuidelijk Zandgebied 34%), voor andere duidelijk lager (Lössgebied 2%, Noordelijk Zandgebied 6%, Noordelijk Kleigebied 9% en Veenkoloniën 9%).

Veehouderijbedrijven die kunnen beregenen, zouden dit volgens de in 1985 gehouden enquête, op ongeveer 70% van de bedrijfsoppervlakte in een droge periode doen. Voor enkele gebieden is dienaangaande een hoger percentage gevonden CRivierkleigebied 82%, overige Zuid-Holland 86%), voor andere een lager (Lössgebied 41%, Veenkoloniën 50%).

Onderstaand volgt een aparte beschouwing voor twee deelgroepen binnen de groep veehouderijbedrijven, te weten de melkveebedrijven en de overige bedrijven. Deze tweedeling is doorgevoerd omdat in 1985: - 76% van de veehouderijbedrijven met beregening tot de groep melkvee

bedrijven behoorde (64% van de veehouderijbedrijven zijn melkveebe-drijven);

- 87% van de oppervlakte die door de veehouderijbedrijven kon worden beregend, in gebruik was bij de melkveebedrijven (82% van de grond van veehouderijbedrijven behoort tot de melkveebedrijven);

- 27% van de melkveebedrijven beregening kon toepassen en van de niet-melkveebedrijven slechts 15%.

4.1.2. Melkveebedrijven

Het aantal melkveebedrijven bedroeg in 1985 51 567. Hiervan kon 27% (13 859 bedrijven) beregening toepassen. Tussen de bedrijfsgroep melkveebedrijven met 80-100% van het totale aantal SBE in de

produk-tierichting melkveehouderij (VAT Ol-bedrijven) en de bedrijfsgroep met 60-80% van het het aantsl SBE in de richting (VAT 02-bedrijven) blijkt vrijwel geen verschil aanwezig te zijn in de mogelijkheden tot toepas-sing van beregening (landelijk gezien: 26 tegen 26%).

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

24

-De schaal waarop in de diverse landbouwgebieden beregening kan worden toegepast, loopt sterk uiteen. Dit was zowel in 1976 als in 1985 het geval (tabel 9).

De uitkomsten van de in 1985 verrichte meitelling worden, voor zover het de bedrijfsgroep aelkveebedrijven betreft, ondersteund door de resultaten van de in 1978/1979 gehouden Structuurenquête Bedrijven met Melkvee. Bij die structuurenquête waren 49 405 melkveebedrijven met 30 sbe of meer betrokken, waarvan 24% (11 818 bedrijven) te kennen gaf een beregenings- of bevloeiïngsinstallatie in gebruik te hebben.

De oppervlakte die in 1985 op melkveehouderijbedrijven zou worden beregend in een droge periode was 219 888 ha ofwel 21% van de totale oppervlakte van de melkveebedrijven. In enkele landbouwgebieden was dit meer dan 30% (overig Noord-Holland 32%, Zuidelijk Zandgebied 39% en het Rivierkleigebied 53%) in enkele andere gebieden daarentegen lager dan 10% (Lössgebied 3%, Noordelijk Zandgebied 6% en de

Veenkoloniën 9%).

Uit de in 1985 verkregen tellingsresultaten komt verder naar voren dat bij de VAT Ol-bedrijven gemiddeld 70% en bij de VAT

02-bedrijven gemiddeld 68% van de bedrijfsoppervlakte zal worden bere-gend (indien op deze bedrijven beregening wordt toegepast).

4.1.3. Overige veehouderijbedrijven (VATcode 03-17)

In 1965 werden 29 212 veehouderijbedrijven geteld, die minder dan 60% van hun SBE uit melkvee hadden en daarom tot de categorie overige veehouderijbedrijven zijn gerekend. Van deze bedrijven kon 15% (4 493 bedrijven) beregening toepassen. De oppervlakte die deze groep bedrij-ven zou beregenen, bedroeg 31 629 ha overeenkomend met 14% van het areaal open grond op deze bedrijven. Tabel 10 geeft een nadere speci-ficatie naar bedrijfstype.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

•

25

-Tabel 10 Beregening en/of bevloeiing op veehouderijbedrijven Jn 1976 en 1985, totaal aantal bedrijven per groep en per-centage hiervan dat beregening of bevloeiing toepaste

(1985 ook naar oppervlakte)

aantal 1976 aantal 1985 oppervl. 1985

totaal ber. totaal ber. totaal her.

bedrijfsgroep code ha aelkveebedrijven 01.02 67562 16% 51710 27% 1030479 21% rundveemesterijbedr. 03,04 3227 3% 2552 9% 16161 8% ov. rundveebedrijven 05 2516 10% 1341 17% 16183 15% varkensbedrijven 06-08 7963 4% 9646 16% 46971 17% plui•veebedrijven 09-13 2314 9% 1967 14% 6112 13% schapenbedrijven 14 1494 4% 1325 6% 11969 5% graslandbedrijven 15 1055 3% 1796 5% 32446 5% rundvee/varkens bedr. 16 8341 12% 4194 25% 44716 23%

ov. veehouderij bedr. 17 4374 11% 6187 14% 48164 12%

totaal 98646 13% 80922 23% 1257222 20%

4.2. Akkerbouwbedrijven 4.2.1. Algemeen

In 1965 waren 17 565 akkerbouwbedrijven Jn Nederland en hiervan kon 13% beregening toepassen. Dit percentage Js Jets hoger dan het percentage akkerbouwbedrijven dat in 1976 tot beregening overging

(11%).

De regionale verschillen in de aate van voorkomen van beregening kunnen worden afgelezen uit tabel 11. Voor diverse gebieden Js een percentage boven de 20% vastgesteld (Hollandse droogmakerijen en IJsselmeerpolders 26%, Rivierkleigebied 26%, Westelijk weidegebied 29%, Overig Noord-Holland 54%). In enkele gebieden kon 5% of minder van de bedrijven beregenen (Veenkoloniën 5%, Noordelijk zandgebied 4% en Lössgebied 0%).

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

Tabel 11 Percentage bedrijven met beregening en/of bevloeiing in 1976 en 1985 (aantallen tussen haakjes) op akkerbouwbedrijven per landbouwgebied. alle akkerbouwbedr. aardappel/suikerb.bedr. ev.bedrijven

vat 18-vat 21 vat 19 vat 18, 20 en 21

Landbouwgebied

---

_---

---1976 1985 1976 1985 1976 1985

perc. perc. aant. perc. perc. aant. perc. perc. aant.

---ZEEKLEI noordelijk zeekl. 12(202) 23 (384) 34(168) 34 (343) 4 ( 34) 6 ( 41) holl.en ijsselm. 35(732) 26 (622) 45(609) 26 (531) 17(123) 24 ( 91) zuidwest. zeekl. 6(292) 6 (306) 14(159) 9 (178) 4(133) 4 (128) RIVIERKLEI rivierklei geb. 23 (59) 26 ( 115) 35 ( 24) 35 (50) 19 (35) 21 (65) lossgebied 2 ( 10) 0 ( 0) 6 ( 6) 0 (0) 1 ( 4) 0 ( 0) WEIDESTREKEN noord. weidegeb. 17 (22) 16 (35) 28 ( 21) 27 (25) 2 ( 1 ) 8 ( 10) west. weidegeb. 26 ( 71) 29 (97) 37 (48) 30 (54) 16 (23) 29 (43) ZANDGRONDEN

"'

noord. zandgeb. 6(102) 9 (75) 6 (80) 5 (60) 6 (22) 3 (15)

_"'

oost. zandgeb. 2 ( 8) 7 (76) 3 ( 2) 17 (18) 2 ( 6) 6 (58) centr. zandgeb. 6 (6) 9 (20) 33 ( 2) 17 (3) 4 ( 4) 8 ( 17) zuid. zandgeb. 7(102) 20 (414) 14 (37) 34 (132) 6 ( 65) 16 (282) VEENKOLONIEN veenkolonien 3 (63) 5 (94) 3 (47) 5 (76) 4 ( 16) 7 (18) TUINBOUWGEBIEDEN ov. noord-holl. 33 (18) 53 ( 22) 52 (11) 67 ( 16) 21 ( 7) 38 (6) ov. zuid-holl. 35 (6) 10 ( 1 ) 0 ( 0) 20 ( 1 ) 50 ( 6) 0 ( 0)

---NEDERLAND 11 13 (2261) 17 17 (1487) 6 9 (774)

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

27

-Opvallend is de teruggang van het percentage akkerbouwbedrijven met beregening in de Hollandse en IJsselmeerpolders en de toename in het Zuidelijk Zandgebied en in het Noordelijk Zeekleigebied.

Opmerkelijk in het laatste gebied is dat het percentage voor de aardappel/suikerbietenbedrijven gelijk is gebleven, maar door de relatieve groei van deze groep is het gemiddelde voor de akkerbouwbe-drijven bijna verdubbeld.

Op de akkerbouwbedrijven zou in een droge periode in 1985 in totaal 34 664 ha worden beregend, hetgeen overeenkomt met 6% van het areaal open grond, op de akkerbouwbedrijven. In enkele gebieden zou dit plaatsvinden op meer dan 20% van het areaal open grond, te weten in het Rivierkleigebied (22%) en in overig Noord-Holland (29%).

Op de bedrijven met beregening zou gemiddeld 44% van de opper-vlakte worden behandeld. De grote en kleine bedrijven ontlopen elkaar niet veel op dit punt.

In de volgende subparagrafen wordt nader ingegaan op de situatie bij twee deelgroepen binnen de groep akkerbouwbedrijven, te weten de groep aardappel- en/of suikerbietenbedrijven (VAT19) en de groep be-staande uit de resterende akkerbouwbedrijven (VAT18, 20, 21). Dit on-derscheid is gemaakt, omdat voor 1985 werd vastgesteld, dat:

66% van de akkerbouwbedrijven met beregening tot de groep aardappel- en/of suikerbietenbedrijven behoorde;

70% van de oppervlakte die door de akkerbouwbedrijven kon worden beregend, op de aardappel- en/of suikerbietenbedrijven was

gele-gen;

bij de groep aardappel- en/of suikerbietenbedrijven 17% beregening kon toepassen en bij de resterende akkerbouwbedrijven slechts 9%. 4.2.2. Aardappel/suikerbietenbedrijven

Het aantal aardappel/suikerbietenbedrijven dat in 1985 zou berege-nen, bedraagt 1487. Dit is 17% van het totale aantal. Ook in 1976 werd door 17% beregening toegepast, zodat geen toename heeft plaatsgevon-den. Tabel 12 laat zien dat er grote regionale verschillen zijn in het niveau van de toepassing van beregening.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

28

-Tabel 12. Oppervlakte (ha) die in 1985 op aardappel- en/of suiker-bietenbedrijven zou worden beregend in een droge periode. Alleen landbouwgebieden met meer·dan 6000 ha in gebruik bij dit type bedrijven afzonderlijk vermeld.

noordelijk zeekleigeb. holl. en ijsselmeerp. zuidwestelijk zeekl.geb. noordelijk zandgebied zuidelijk zandgebied veenkolooien overige gebieden Nederland opp. alle bedrijven 45493 75412 61304 41189 6355 56878 21363 307994 beregend idem bedr.m. beregen~----~O~P~P~·----~%~ 16120 6305 14 18670 7366 10 6560 2790 5 3016 1335 3 2869 2009 32 4292 1666 3 5480 2816 13 57007 24287 8

Landelijk gezien wordt in een droge periode op de bedrijven met beregening van dit type bedrijven 43% van de oppervlakte beregend.

4.2.3. Niet-aardappel/suikerbietenbedrijven

In 1985 waren er 8673 niet-aardappel/suikerbietenbedrijven. Hiervan pasten 774 beregening toe in een droge periode, wat neer komt op 9% van het aantal. Tabel 13 geeft een overzicht van de toepassing op de onderscheiden typen akkerbouwbedrijven in 1976 en 1985.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

29

-Tabel 13 Beregening en/of bevloeiing op akkerbouwbedrijven in 1976 en 1985, totaal aantal bedrijven per groep en per-centage hiervan dat beregening of bevloeiing toepaste

(1985 ook naar oppervlakte)

aantal 1976 aantal 1985 oppervl. 1985

---

---

---totaal her. totaal her. totaal ber.

Bedrijfsgroep code ha

aardappel- en/of

sul-kerbietenbedrijven 19 7125 17% 8892 17% 307994 7.9%

graan-bedrijven 18 684 1% 473 1% 26748 0.1%

aardappel- en/of

sul-kerb./graanbedrijven 20 2922 4% 2054 5% 75224 2.2%

overige

akkerbouwbedrijven 21 4660 8% 6146 11% 128220 6.8%

Totaal 15392 11% 17565 13% 528187 6.4%

Totaal excl. VAT19 8267 8673 220193 4.7

4.3. Tuinbouwbedrijven 4. 3. 1. Algemeen

In 1985 werden 27 562 tuinbouwbedrijven geteld, waarvan 364 cham-pignonbedrijven zonder cultuurgrond en waarvan 4189 alleen cultuur-grond onder glas hadden (tabel 2). Van de 23009 bedrijven met open grond pasten 12 977, dat is 56%, beregening toe.

Het vaststellen van een ontwikkeling in de toepassing van bere-gening wordt be•oeilijkt door het feit, dat bij het in 1976 verrichte onderzoek de groep tuinbouwbedrijven vallend in de categorie glas-bedrijven (VAT22-24) een aparte postie innamen. In verband hier•ee is bij de verdere behandeling van de hoofdbedrijfsgroep tuinbouwbedrijven een onderscheld aangebracht tussen de glasbedrijven (VAT22-24) en de niet-glasbedrijven (VAT25-33).

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

30

-4.3.2. Glasbedrijven

In 1985 werden 11 044 glasbedrijven geteld, waarvan 6855 naast cultuurgrond onder glas ook open grond exploiteerden. Van die bedrij-ven had 46% (3162 bedrijbedrij-ven) de mogelijkheid om beregening uit te voeren op het eigen areaal open grond. Een vergelijkbaar cijfer voor het jaar 1976 is niet beschikbaar.

De oppervlakte open grond die zou worden behandeld, is vastge-steld op 3002 ha, overeenkomend met 39% van het totale areaal open grond op de glasbedrijven. Per bedrijf kon gemiddeld 1,0 ha worden beregend.

Een verdergaande analyse is niet uitgevoerd, aangezien de opper-vlakte met beregening betrekkelijk gering is en het bovendien teelten betreft die nevenaktiviteiten op de betreffende bedrijven vormen. 4.3.3. Vollegrondstuinbouwbedrijven

Het aantal in 1985 aanwezige niet-glasbedrijven met cultuurgrond bedroeg 15 732 en daarvan kon 61% beregening toepassen. Een verdere onderverdeling van deze groep is opgenomen in tabel 14.

Worden de diverse bedrijfsgroepen binnen de categorie vollegronds tuinbouwbedrijven onderling vergeleken, dan blijkt dat bij de

bedrijfsgroep pit- en steenvruchtbedrijven (fruitteelt) in verhouding weinig beregening voorkomt (38% van de bedrijven) en bij de bedrijfs-groep opengrondsgroentenbedrijven relatief veel (73%).

In 1976 werd door 33% van de vollegrondstuinbouwbedrijven overge-gaan tot beregening. Dit betekent dat de mogelijkheden tot toepassing van beregening bijna verdubbeld zijn in de periode 1976-1985 (61% in 1985). Deze groei treedt, zij het in verschillende mate, op alle on-derscheiden bedrijfstypen op.

De oppervlakte die in 1985 op de niet-glasbedrijven kon worden beregend, bedraagt 42 578 ha, ofte wel 46% van de totale oppervlakte. Op de bedrijven met beregening kon gemiddeld 83% van de oppervlakte worden behandeld.

Hierna volgt voor enkele bedrijfsgroepen binnen de categorie niet-glasbedrijven een nadere beschouwing.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

31

-Tabel 14. Beregening en/of bevloeiing op vollegronds tuinbouwbedrijven in 1976 en 1985, totaal aantal per groep en percentage hier-van dot beregening toepaste (1985 ook naar oppervlakte)

aantal 1976 aantal 1985 oppervl. 1985

---

---

---totaal ber. totaal ber. totaal ber.

Bedrijfsgroep Code ha

Opengrondsgroen

te-bedrijven 25 4018 43% 4055 73% 25933 56%

Bloembollen-bedrijven 26 3366 29% 2255 62% 17831 52%

Ov. eenjarige

open-grondsteeltbedrijven 27 1575 35% 1398 60% 8114 44%

Pit- en steenvruchten

bedrijven 28 4002 25% 3226 38% 24699 32%

Boomkwekerij en vaste

planten bedrijven 29 2545 35% 2826 66% 8020 44%

Ov. meerjarige

open-grondsteeltbedrijven 30 369 16% 280 46% 1447 24% Glas/opengrondsteelt bedrijven 31 674 47% 537 89% 1973 64% Overige vollegronds tuinbouwbedrijven 33 1452 33% 1155 67% 4832 40%

---Totaal 18001 33% 15732 61% 92848 46% Opengrondsgroentenbedrijven

Het totale aantal bedroeg in 1985 4055, waarvan een relatief groot aandeel (2953 bedrijven c.q. 73%) beregening kon toepassen.

Bij de in 1977/1978 gehouden Structuurenquête Bedrijven met Vollegrondsgroenten waren in totaal 2907 vollegrondsgroentenbedrijven betrokken, elk met een o~vang van 30 SBE of meer. Hiervan bleek 58% over beregeningsapparotuur te beschikken.Dit geeft aan dat het gebruik von beregeningsinstollaties op vollegrondsgroentenbedrijven reeds enige tijd op een hoog niveau ligt (bevloeiïng niet beschouwd).

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

•

32

-De totale oppervlakte die in 1985 kon worden beregend, is vastgesteld op 14 493 ha. Deze oppervlakte vormt 56% van het totale areaal open grond bij de beschouwde bedrijfsgroep.

In enkele landbouwgebieden komen relatief veel opengrondsgroen-tenbedrijven (aeer dan 200) voor. Onderstaand volgen voor deze gebie-den enkele nadere gegevens.

Van alle opengrondgroentenbedrijven in Nederland ligt 52% (2089 bedrijven) in het Zuidelijk Zandgebied. Hiervan kon 78% beregenen. In Overig Noord-Holland werden 601 bedrijven geteld, waarvan 85% met be-regening. In het Zuidwestelijk Zeekleigebied komt ongeveer eenzelfde aantal (589 bedrijven) voor als in Overig Noord-Holland, aaar hiervan beschikte slechts 49% over de mogelijkheid tot beregening. In het Rivierkleigebied komt daarentegen veel beregening voor en wel op 94% van de 233 bedrijven .

Bloembollenbedrijven

In 1985 waren 2255 van dergelijke bedrijven, waarvan 1395 (62%) met beregening. De oppervlakte die zou worden beregend, is vastgesteld op 9262 ha, overeenkomend met 52% van het totale areaal open grond op de bloembollenbedrijven in Nederland.

De bloembollenbedrijven liggen bijna allemaal in Noord- en Zuid-Holland. In het tuinbouwgebied Overig Noord-Holland waren in 1985 601 bedrijven, waarvan 85% met beregening. In Overig Zuid-Holland wer-den 496 bedrijven geteld, waarvan slechts 31% met beregening. Andere gebieden met veel bloembollenbedrijven zijn het Westelijk Weidegebied

(465 bedrijven) en de Hollandse Droogmakerijen en IJsselmeerpolders (380). Binnen deze twee gebieden kon ruim 60% van de bedrijven

berege-nen.

Pit- en steenvruchtenbedrijven

In 1985 werden 3226 bedrijven van dit type geteld. Hiervan kon 38% beregenen. In totaal kon 7881 ha worden behandeld, hetgeen 32%

vormt van de oppervlakte op alle pit- en steenvruchtenbedrijven tezamen. In het Rivierkleigebied werden veel bedrijven van het hier be-schouwde type geteld (1357). Hiervan kon 61% beregenen. In het Zuid-westelijk Zeekleigebied werden 691 bedrijven aangetroffen, waarvan slechts 18% beregening kon toepassen. In het Westelijk Weidegebied kwamen 380 bedrijven voor, waarvan 26% met beregening, en in het

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

33

-Lössgebied 242, waarvan slechts 2~ kon beregenen. In genoemde 4 gebieden ligt totaal 83~ van de pit- en steenvruchtenbedrijven.

Boomkwekerij- en vaste plantenbedrijven

In 1985 werden 2826 van dergelijk bedrijven geïnventariseerd, waarvan 66~ •et de mogelijkheid tot toepassing van beregening. In totaal kon 3542 ha worden behandeld c.q. 44~ van de oppervlakte binnen de totale bedrijfsgroep.

In het Zuidelijk Zandgebied werden 984 bedrijven in de telling betrokken, waarvan 76~ kon beregenen. In het Westelijk Weidegebied waren 969 bedrijven gelegen, waarvan 69~ met beregening. In deze gebieden ligt 69~ van dit type bedrijven.

Bij de Structuurenquête Bedrijven met Boomkwekerijgewassen en Vaste Planten 1981/1982 werden 3168 tuinbouwbedrijven betrokken. Hiervan bleken 2217 een installatie voor beregening van vollegronds-gewassen te bezitten en 736 een installatie voor de beregening van de buiten plaats vindende pot- en containerteelt. Cijfers voor alleen de bedrijfsgroep boomkwekerij- en vaste plantenbedrijven zijn niet voor-handen.

4.4. Gecombineerde bedrijven

Het aantal gecombineerde bedrijven (met cultuurgrond) bedroeg in 1983 6683. Tabel 15 geeft nadere informatie over de samenstelling van deze groep en over de mogelijkheden tot toepassing van beregening.

In geval sprake was van de produktierichting tuinbouw op het bedrijf, waren de mogelijkheden tot beregening ruimer en zijn ze ook sterker toegenomen. Van alle gecombineerde bedrijven kon 29~ beregenen

(in 1976 20~).

Bij de Structuurenquête Bedrijven met Vollegrondsgroenten 1977/ 1978 werden 2755 bedrijven geïnventariseerd die als gecombineerd bedrijf konden worden getypeerd. Van deze groep paste 40~ beregening toe. Dit cijfer heeft dezelfde orde van grootte als de cijfers die bij de telling van 1985 werden verkregen voor de groepen van gecombineerde bedrijven met de produktierichting tuinbouw in de aanduiding (VAT35-37).

Echter, bij het in 1979 verrichte •echanisatie-onderzoek gaf slechts 22~ van de betrokken gecombineerde bedrijven (1624 van de 7386 bedrijven) op dat ze een beregeningsinstallatie gebruikten.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

34

-Door de gecombineerde bedrijven tezamen kon in 1985 21 562 ha worden beregend: dit is 19% van het totale areaal open grond op deze bedrijven. Gemiddeld zou 56% van de bedrijfsoppervlakte in een droge periode worden behandeld.

Tabel 15 Beregening en/of bevloeiïng op gecombineerde bedrijven in 1976 en 1985, totaal aantal bedrijven per groep en percentage hiervan dat beregening of bevloeiïng toepaste

(1985 ook naar oppervlakte)

Bedrijfsgroep Veehouderij/akkerbouw bedrijven Veehouderij/tuinbouw bedrijven Akkerbouw/tuinbouw bedrijven Veehouderij/akkerbouw/ tuinbouwbedrijven Totaal Code 34 35 36 37

aantal 1976 aantal 1985 oppervl. 1985 totaal ber. totaal ber.

4725 14% 3750 17% 1793 35% 1061 56% 1948 18% 1331 39% 1030 26% 541 42% 9496 20% 6683 29% totaal ber. ha 65172 14% 10338 41% 28287 41% 9352 21% 113148 19%

5. VARIATIE BINNEN DE BEDRIJFSTYPEN

5.1. Relatie met de produktieomvang per bedrijf

Alle, bij de telling van 1985 betrokken bedrijven zijn ingedeeld in groepen met een overeenkoaend aantal SBE. Voor elke groep is het aandeel met beregening uitgedrukt in procenten van het totale aantal bedrijven binnen de groep. Aldus werd een verband gelegd tussen de mate van voorkomen van beregening en de bedrijfsomvang (fig. 3). Ter vergelijking zijn de gegevens van 1976 eveneens in figuur 3 opgenomen.

ICW-nota 1727

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

80 70 Alle b~rijven Cexcl. gk:Jsii.H'\bouw) ---1985 35

-Veehouderijbedrijven Akkerbouwbedrijven Tuf-.bov..,be<rij.oen

(exc.l. glostuinbouw I 60 -1976 50 30 20 10 0

~I ~

Lmilll

~

1231.567 123LS67 1231.567 123LS67 Bedrijf somvangklasse

I~ 10- 70 SBE )::: 110-150 SBE 5=190-250 SBE 7:>350 SBE

2:70-110 .. L:::IS0-190 .. 6=150-350 ,. m}:gem.

Figuur 3. Aantal bedrijven dat beregening toepast als percentage van het totale aantal geënquêteerde bedrijven per hoofdbedrijfs-type en per bedrijfsomvangklasse. De voor 1976 uitgezette waarden zijn naar REINDS en VAN HEMERT (1978) die in hun analyse alleen bedrijven betrokk~n waarvan het bedrijfshoofd landbouwer of tuinder was

Vastgesteld is dat de frequentie van voorkomen groter is naarmate het aantal SBE hoger is. Binnen de groep van bedrijven met 10-70 SBE kon 15% beregenen, terwijl binnen de groep met meer dan 350 SBE 45% die mogelijkheid had. Het in 1976 verrichte onderzoek heeft ook een dergelijk beeld opgeleverd, zij het op een lager niveau. Bij de daar-voor uitgevoerde analyse werden echter alleen bedrijven meegenomen, waarvan het bedrijfshoofd als hoofdberoep landbouwer of tuinder had

5.2. Relatie met de bedrijfsoppervlakte

In 1976 was er voor de groep als geheel (fig. 4 eerste histogram) nog een duidelijk verband tussen bedrijfsgrootte en percentage bedrij-ven met beregening.

Een indeling van de in 1985 geïnventariseerde bedrijven naar grootte van het areaal cultuurgrond, leverde voor de groep als geheel een minder duidelijk verband. Bij de groep van bedrijven met minder dan 5 ha was een opvallend groot aandeel in staat om te beregenen. Het gaat in deze klasse voornamelijk om tuinbouwbedrijven waarvan een hoog percentage beregening toepast. Van deze bedrijfsgrootteklasse is name-lijk 2/3 tuinbouwbedrijven. Binnen de hoofdbedrijfstypen treedt deze