De stop Soros-wet van Viktor Orbán : in hoeverre valt het vluchtelingenbeleid van de Hongaarse regering te verklaren vanuit morele waarden en belangen?

DE STOP

SOROS-WET VAN VIKTOR

ORBÁN

In hoeverre valt het vluchtelingenbeleid van de Hongaarse

regering te verklaren vanuit morele waarden en belangen?

Carmen Kleijn 10650997

Bachelor scriptie: Ethiek in internationale organisaties en professies

Begeleider: Dhr. Dr. R van Es

Tweede lezer: Mw. Dr. C.M. Roggeband

Woordenaantal: 9394 incl. verwijzingen

Definitieve versie: 10 augustus 2018

Inhoudsopgave

Dankbetuiging 2

Inleiding 3

Methodologie 4

Theoretisch kader 5

Belang van moreel verantwoord handelen 5

Het model van morele besluitvorming 7

De Stop Soros-Wet 10

Inhoud en achtergrond 10

Migratiebeleid 11

De opkomst van het nationalisme en populisme 12

Orbáns toespraak 12

Democratisch tekort 14

Europees Verdrag ter bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden 15 Inhoud en achtergrond 15 Soevereiniteit 16 Analyse 17 Hongaarse politiek 17 Politiek vertrouwen 17

De Hongaarse regering als morele actor (toegespitst op het model) 19

Fase 1 21 Fase 2 21 Fase 3 21 Conclusie en discussie 22 Reflectie 23 Bibliografie 25 Appendix 30 Bijlage 1 30 Bijlage 2 31 Bijlage 3 33 Bijlage 4 39

Dankbetuiging

Deze scriptie is geschreven voor de opleiding Politicologie aan de Universiteit van

Amsterdam. De scriptie valt onder het thema “Ethiek in internationale organisaties en

professies” dat werd begeleid door Rob van Es, wiens Model van morele

besluitvorming in dit onderzoek is toegepast op de casus. Ik wil Rob van Es bedanken

voor de begeleiding en de feedback die hij gegeven heeft tijdens het schrijfproces van

deze scriptie. Daarnaast wil ik hem bedanken voor zijn geduld en begrip toen ik enkele

weken voor de scriptiedeadline van onderwerp besloot te veranderen. Zelf ben ik

content met het nieuwe onderwerp, de Stop Soros-wet in Hongarije, na het lezen hoop

ik dat u dat ook bent.

Verder zou ik graag mijn broertje Justin Kleijn en studiegenoot Bob Hamelers willen

bedanken voor het uitlenen van een indrukwekkende en zeldzame stapel boeken over

de Hongaarse geschiedenis. Als laatst wil ik Rogier Bruijnaers, Louise Filtenborg,

Brechtje Kroes en Maud van den Boorn bedanken voor het veelvoudig doorlezen en

nakijken van mijn scriptie en natuurlijk mijn medestudenten van de bachelor werkgroep

die feedback hebben gegeven.

Inleiding

In juni 2018 is door het Hongaarse parlement met een ruime meerderheid de Stop Soros-wet aangenomen (BBC News, 2017; Volkskrant, 2018b). Wanneer deze wet van kracht wordt, is het voor mensenrechtenorganisaties, hulpverleners en individuen strafbaar om hulp te verlenen aan migranten zonder asielstatus. De Hongaarse premier Viktor Orbán hoopt hiermee dat het voor vluchtelingen minder aantrekkelijk wordt om naar Hongarije te komen of via Hongarije verder Europa in te reizen (ibid.). De Stop Soros-wet richt zich niet direct op vluchtelingen, maar op migranten zonder asielstatus. Er is in Hongarije echter wetgeving van kracht die vluchtelingen criminaliseert, waardoor zij sneller hun recht op asielstatus verliezen (Haraszti, 2015, p. 39). Dit heeft als gevolg dat een groot deel van onder andere de Syrische oorlogsvluchtelingen niet de hulp ontvangen die zij nodig hebben. Daarnaast wordt hiermee voor de vluchtelingen de toegang naar de Europese Unie (EU) bemoeilijkt dan wel onmogelijk gemaakt, waardoor vluchtelingen elders op zoek moeten naar hulp. In bijlage 1 is een kaart te vinden waarin de routes die de vluchtelingen richting Europa afleggen te zien zijn.

Binnen de EU is het lastig tot consensus te komen over een geschikt vluchtelingenbeleid; anno 2018 vinden er nog steeds besprekingen plaats (NRC Handelsblad, 2018). Ondertussen wordt de Hongaarse wetgeving omtrent migratie steeds strenger, waardoor de EU zich in een lastige positie bevindt. Indien een wet als de Stop Soros-wet nageleefd wordt, komen de mensenrechten van de migranten zonder asielstatus in gevaar. Mensenrechten maken onderdeel uit van het fundament van de EU (Kent, 2008). Ondanks dat Hongarije pas in 2004 lid is geworden van de EU, lijkt er sprake te zijn van een toenemende mate van eurosceptisme en nationalisme onder de Hongaarse regering.

De centrale vraag in dit onderzoek luidt als volgt: In hoeverre valt het vluchtelingenbeleid van de Hongaarse regering te verklaren vanuit morele waarden en belangen? Uit het onderzoek blijkt dat de moraliteit van de Hongaarse regering door veel factoren beïnvloed wordt. Zo neigen ze meer richting de egoïstische dan altruïstische kant van moraliteit. Daarnaast lijken ze meer hun eigen politieke belangen te waarborgen, dan die van het Hongaarse volk. Dit zal tijdens het onderzoek verder besproken worden.

In dit onderzoek wordt het vluchtelingenbeleid van de Hongaarse premier Viktor Orbán en zijn regering onderzocht. Er zal gekeken worden naar de morele belangen en waarden die de regering als actor nastreeft en wat de achtergrond van deze morele belangen en waarden zijn. Om dit te begrijpen zal niet alleen het huidige vluchtelingenbeleid van de Hongaarse regering besproken worden, maar zal er ook worden gekeken naar het Hongaarse politieke speelveld in algemene zin. Op deze manier kan een beter beeld ontwikkeld worden over hoe Hongarije is gekomen waar het nu is en waarom het land bepaalde besluiten en maatregelen heeft genomen. Het is van maatschappelijk belang om de moraliteit achter dergelijke

besluitvorming te onderzoeken, omdat er momenteel veel frictie is tussen verschillende lidstaten in de EU. Daarnaast is relatief weinig wetenschappelijke literatuur beschikbaar over de moraliteit achter het beleid dat staten als Hongarije hanteren in tijden van crisis. Beschikbare literatuur is meer gericht op het beleid dat Hongarije voert dan op de beweegredenen hierachter. Hierdoor is het interessant om te kijken naar de heersende moraal in de Hongaarse regering.

Om de centrale vraag van deze scriptie te beantwoorden is gebruikgemaakt van het model voor morele besluitvorming, ontwikkeld door Rob van Es (2015). Dit model zal na de methodologische bespreking behandeld worden. Vervolgens worden de Stop Soros-wet en een beschrijving van de opkomst van het nationalisme en populisme besproken, inclusief een analyse van een toespraak gegeven door Orbán. Dit wordt besproken omdat zowel het nationalisme als het populisme een rol hebben gespeeld in de totstandkoming van de Stop Soros-wet. Hierna wordt het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (ERVM) beschreven. Het stuk eindigt met een uitgebreide analyse, waarin getracht wordt de centrale vraag te beantwoorden door de morele kwestie toe te passen op het model van morele besluitvorming. Als laatste volgen de conclusie, discussie en een reflectie.

Methodologie

Dit onderzoek is een case study naar de vluchtelingencrisis in Hongarije. Het onderzoek is afgebakend van de start van de vluchtelingencrisis in 2015 tot en met augustus 2018, wanneer dit onderzoek is afgerond. Er zal beargumenteerd worden waarom de Hongaarse regering als morele actor wordt gezien en hoe deze in het model van morele besluitvorming kan worden toegepast.

De data die gebruikt is in het onderzoek is afkomstig uit diverse literatuur over Hongarije, de vluchtelingencrisis, Viktor Orbán en zijn regering en de Stop Soros-wet. Daarnaast wordt het EVRM gebruikt, alsmede verscheidene onlinerapporten beschikbaar gesteld door de EU. Het merendeel van de informatie over de vluchtelingencrisis en de Stop Soros-Wet zal gehaald worden uit kwaliteitskranten, omdat dit toegang geeft tot recente informatie. Het is belangrijk om hierbij wel te realiseren dat de media subjectief is. Dit is geprobeerd op te lossen door de informatie uit de media te vergelijken met data uit bijvoorbeeld geschiedkundige boeken. Ook hier dient echter een kanttekening geplaatst te worden: deze boeken zijn geschreven door Nederlanders, wat betekent dat er hoogstwaarschijnlijk een West-Europese invalshoek is. Een groot deel van de wetenschappelijke literatuur is echter afkomstig van Hongaarse wetenschappers. Dit kan als gevolg hebben dat zij minder neutraal waren gedurende het onderzoek. Hier staat tegenover dat zij kennis hebben van de Hongaarse politiek en wellicht toegang hebben tot bronnen die voor anderen onbereikbaar zouden zijn.

Er zal daarnaast een recente toespraak van Viktor Orbán geanalyseerd worden, waarin zijn mening over de EU en het vluchtelingenbeleid naar voren komt.

Het onderzoek hanteert een sociaal-constructivistische ontologie, waarbij ervan uit is gegaan dat de werkelijkheid – in dit geval de moraliteit van de Hongaarse regering met betrekking tot de waarden en belangen die zij hebben jegens het vluchtelingenbeleid dat zij hanteren – vanuit een bepaald perspectief gekend wordt. De generaliseerbaarheid van het onderzoek ligt lastiger, omdat op microniveau de cases van elkaar verschillen. De moraliteit van de Hongaarse regering wordt hier namelijk toegepast op basis van de geschiedenis en politieke situatie van het land. Dit zal voor iedere staat anders zijn, alhoewel er wellicht vergelijkbare cases beschikbaar zijn in Oost-Europa, zoals Polen.

Theoretisch kader

Belang van moreel verantwoord handelen

De centrale vraag in dit onderzoek legt de nadruk op de morele waarden en belangen van de Hongaarse regering bij het voeren van hun migratiebeleid. Om deze vraag te beantwoorden en de casus te behandelen is gebruikgemaakt van het model voor morele besluitvorming van Van Es (2015, pp. 294-295). Het model is gecreëerd met het doel de morele besluitvorming in organisaties en binnen professies te analyseren. Allereerst zal worden ingegaan op het belang van moreel verantwoord handelen.

Waarom is het belangrijk om moreel verantwoord te handelen? Van Es bespreekt hiervoor vier redenen, waarvan twee op collectief en twee op individueel niveau. Moreel verantwoord handelen is nodig om de maatschappij efficiënt te ordenen (Van Es, 2015, pp. 36-38). De eerste reden op collectief niveau gaat over de gemeenschappelijke belangen. Wanneer men op zoek gaat naar gemeenschappelijke belangen, verhoogt dit de kans op samenwerking. De EU is hier een voorbeeld van. Door gezamenlijke belangen na te streven, zoals mensenrechten en economische vooruitgang, is er een samenwerking ontstaan tussen de lidstaten (Bachmann, 2015, p. 700). Opmerkelijk is dat deze gezamenlijke belangen onderhevig zijn aan een bepaalde dynamiek, waardoor samenwerking moeizaam kan verlopen wanneer de belangen afwijken. Een gevolg hiervan zijn enkele lidstaten die momenteel te maken hebben met een toenemend eurosceptisme. In hun optiek zouden bijvoorbeeld de nationale belangen te veel afwijken van de gezamenlijke belangen die de EU nastreeft.

De tweede reden op collectief niveau gaat over de maatschappelijke orde in een samenleving. Zonder moraliteit zou er geen maatschappelijke orde zijn in een samenleving; er is dus sprake van een gevoelsmatige behoefte (Van Es, 2015, pp. 36-38). Volgens filosoof Hobbes zou men voornamelijk geleid worden door angst in een samenleving waarin ieder voor

zich leeft. Hierdoor zou niemand zijn doelen bereiken (ibid.). Deze constatering zou wellicht ook kunnen worden geëxtrapoleerd naar ons denken over lidstaten. Wanneer zij reden hebben tot angst, bijvoorbeeld dat de komst van migranten in grote groepen nadelige gevolgen heeft voor het welzijn van het eigen volk, dan heeft dit gevolgen voor de Europese samenwerking. De Stop Soros-wet van de Hongaarse regering zou hier als voorbeeld voor kunnen dienen. Moraliteit is echter niet alleen een rationele afweging – medelijden, sympathie en angst om zelf in een onprettige situatie te komen spelen ook een rol (Van Es, 2015, pp. 36-38). Volgens filosoof Kant is moraliteit een beginsel waarmee goederen en diensten in de samenleving op een rechtvaardige manier verdeeld kunnen worden (ibid.). In het geval van de vluchtelingenkwestie, zou dit kunnen betekenen dat het moreel rechtvaardig is om vluchtelingen te helpen, omdat de Europese lidstaten zich momenteel in een bevoorrechte positie bevinden. Hongarije is hierbij een morele actor en de vluchtelingen de morele factor, waarbij de laatste afhankelijk is van de handelingen die de morele actor uitvoert (Van Es, 2015, p. 124). Een actor is degene die handelingen verricht, onder twee voorwaarden: de handeling is in vrijheid gekozen en de handeling is rationeel. Wie geen morele actor is, is een morele factor (ibid.).

Hiertegenover staan de twee redenen van moraliteit op individueel niveau, waaronder het belang van respect. Zelfrespect en respect van anderen is alleen te verwerven als je herkenbaar consequent moreel handelt (Van Es, 2015, pp. 39-44). Wanneer lidstaten als morele actoren afwijken van de gezamenlijke belangen, kunnen zij aan respect verliezen van andere staten. Respect zou ook kunnen toenemen, wanneer blijkt dat de handelingen van de morele actor voordelig uitpakken (ibid.).

De allerlaatste reden van moraliteit is zingeving. Moreel gedrag is onderdeel van het verwerven van zelfkennis en van processen van persoonlijke zingeving op basis van zelfkennis (Van Es, 2015, pp. 39-44). Het afzien van eigenbelang kan ook leiden tot positieve effecten voor het eigenbelang, omdat het respect oplevert of het leven meer zin geeft (ibid.).

Aan besluiten hangen vaak morele aspecten; wanneer het morele centraal staat spreken we van een morele kwestie. Hierin komt men van een morele vraag, via een moreel probleem tot een moreel dilemma (Van Es, 2015, pp. 129-138). In de Westerse wereld is een morele actor vaak een individu, maar het kan ook worden doorgetrokken naar macroniveau, wanneer een staat als actor optreedt (ibid.). In dit onderzoek zal de Hongaarse regering als morele actor gehanteerd worden. Er zijn een aantal factoren waaraan een groep moet voldoen om als morele actor te gelden (Van Es, 2015, p. 128). Allereerst moet er sprake zijn van een wij-gevoel, wat inhoudt dat groepsleden zichzelf moeten beschouwen als lid van de groep (ibid.). In het geval van de Hongaarse regering zullen alle leden zich als zodanig onderdeel van de regering moeten beschouwen. Daarnaast moet er sprake zijn van een sociale verantwoordelijkheid: een groep moet in staat zijn de eigen belangen aan te wijzen en te

behartigen (ibid.). De Stop Soros-wet is een voorbeeld van een dergelijke handeling, waarmee de Hongaarse regering als actor de eigen belangen nastreeft. Als laatste is het noodzakelijk dat de groep een eigen identiteit heeft, waarin de groep als eenheid optreedt (ibid.).

Het model van morele besluitvorming

Het moreel handelen van actoren kent twee uitersten: egoïsme versus altruïsme. Bij zuiver egoïsme wordt alleen het eigen belang van de actor nagestreefd; bij zuiver altruïsme het belang van de ander (Van Es, 2015, pp. 92-96). Het zal waarschijnlijker zijn dat een actor egoïstisch handelt op het moment dat de actor er mee weg kan komen, of dat zich de mogelijkheid tot egoïstisch handelen voordoet (ibid.). Het moreel egoïsme is niet equivalent aan het psychologisch egoïsme – bij het moreel egoïsme gaat het vooral om de kennis die een actor van het eigen belang heeft (ibid.). In hoeverre een actor daadwerkelijk in staat is het eigen belang te kennen, is discutabel. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van machtsuitoefening op een actor, waardoor een actor denkt dat iets het in het eigen belang is. Bij het handelen richting altruïsme zijn vaak gevoelens betrokken, zoals het willen zorgen voor familie (Van Es, 2015, pp.100, 105). In de huidige samenleving zal het merendeel van de actoren tussen beide uitersten handelen, waarbij de belangen van anderen een rol spelen naast de eigen belangen (ibid.). Een belangrijke rol in deze balans tussen twee uitersten, is het besef dat een actor ook een factor kan worden. Een actor kan zich wellicht het ene moment in een positie van macht bevinden, maar deze positie is onderhevig aan dynamiek en kan ook weer verdwijnen.

De Hongaarse regering bevindt zich in dit onderzoek in de positie van actor. Als actor heeft de Hongaarse regering een bepaalde machtspositie over uitgeprocedeerde migranten, de factor. Het welzijn van de factor is afhankelijk van het handelen van de actor, hier kan de actor morele afwegingen in maken. Verschillende afwegingen tussen egoïstische en altruïstische belangen hebben een invloed uitgeoefend op het migratiebeleid van de Hongaarse regering. Om te onderzoeken in hoeverre deze afwegingen een rol hebben gespeeld in het ontwikkelen van de Stop Soros-wet, wordt er gebruikgemaakt van het model van morele besluitvorming.

Het model bestaat uit drie fasen, gevisualiseerd in figuur 1, 2 en 3 (zie volgende paigna). Fase 1 is wat Van Es de beeldvorming noemt: wat is er moreel aan een kwestie? Een kwestie roept een bepaalde morele intuïtie op (Van Es, 2015, pp. 168, 172). Om een duidelijk beeld te ontwikkelen van een kwestie, is het belangrijk te kijken naar de feiten en stakeholders (ibid.). Onder stakeholders valt iedereen die betrokken is bij een situatie en hier een aandeel in is. Deze stakeholders hebben verschillende waarden die er in het geding zijn. Deze worden geanalyseerd door middel van de ‘Ruit van waarden’, weergegeven in figuur 1. De ruit bevat vier verschillende domeinen die in verhouding tot elkaar staan: de organisationele (o.a.

effectiviteit, efficiëntie en transparantie) tegenover de professionele (o.a. integriteit, loyaliteit en oprechtheid), persoonlijke (o.a. betrouwbaarheid, integriteit, respect en gezondheid) en publieke waarden (o.a. democratische rechtstaat, rechtvaardigheid en burgerrechten) (Van Es, 2015, pp. 175-178). Deze domeinen hebben invloed op het perspectief waarmee iemand naar een kwestie kijkt. Vervolgens wordt de ruit verdeeld in drie niveaus waarmee naar moraliteit gekeken wordt. Het eerste niveau is het macroniveau, waarbij er vanuit het publiek gekeken wordt naar de morele beeldvorming. In dit geval zijn dit bijvoorbeeld de Europese burgers, die met verontwaardiging reageren op de gebeurtenissen bij de Europese grenzen. Of de Hongaarse burgers die ook verontwaardigd kunnen zijn of zich juist identificeren met de waarden van de regering. Er wordt geredeneerd vanuit publieke belangen, bijvoorbeeld dat het niet in het belang is van de Hongaarse burgers om meer vluchtelingen toe te laten, omdat daarmee de nationale veiligheid in het geding komt. Op microniveau wordt er vanuit de persoonlijke argumenten beredeneerd, op basis van intrinsieke – betrouwbaarheid, respect en integriteit – en instrumentele – geduld en tact – waarden (ibid.). De casus in dit onderzoek wordt voornamelijk vanuit mesoniveau bekeken; vanuit de optiek van een professie of organisatie. In dit geval is de Hongaarse regering de organisatie, die bepaalde waarden heeft en een bepaalde moraliteit wat betreft de vluchtelingencrisis. Bij het professionele domein gaat het over de kwaliteiten waarover iemand moet beschikken om het beroep juist uit te voeren. Hier wordt in de analyse over uitgeweid.

Figuur 1: Ruit van waarden (Van Es, 2015, pp. 294, 296).

Publiek

Professioneel

Organisationeel

Persoonlijk

Morele

kwestie

Macro

Meso

Micro

Fase 2 vormt het proces van oordeelsvorming: hoe kan men vanuit de ethiek kijken naar de morele kwestie? Deze fase omvat de oriëntaties van argumenten achter de ‘Cirkel van ethische perspectieven’, weergegeven in figuur 2. De cirkel is onderverdeeld in de beginselen, gevolgen en deugden van een morele kwestie (Van Es, 2015, pp. 295-301). Vanuit een morele kwestie kan zowel vooruit- als teruggekeken worden, waarbij het eerste de gevolgen omvat en het laatste juist de beginselen. Deugden omvatten de ideeën van hetgeen gepast en rechtvaardig is (ibid.). De Europese verdragen en de gemaakte afspraken zouden als beginselen gelden, de sancties die het verbreken met de verdragen met zich mee brengen gelden als de gevolgen. De Europese waarden zouden als de deugden gezien kunnen worden, alsmede de Hongaarse waarden. Daarnaast wordt de cirkel gesplitst in de universele geldigheid – de mensenrechten – en de lokale geldigheid – deugden in kleine kring. Daartegenover staat vanzelfsprekend de universele geldigheid en de laakbaarheid van de schending van mensenrechten.

Figuur 2: Cirkel van ethische perspectieven (Van Es, 2015, pp. 295, 301).

Als allerlaatste vormt fase 3 de besluitvorming: hier wordt ingegaan op de vier oriëntaties van argumenten achter de ‘Zandloper van identiteitsbepaling’ weergegeven in figuur 3. De zandloper is zoals de cirkel verdeeld in een deel dat terugkijkt en vooruitkijkt. Het terugkijken gaat hier vooral over de relaties van de actor en de geschiedenis. Vandaar dat bij deze casus gekeken wordt naar de geschiedenis van Hongarije wat betreft hun migratiebeleid, maar ook hun politiek en nationalisme. Het vooruitkijken richt zich op handelingen en aspiraties. Wat is bijvoorbeeld de richting die de Hongaarse regering opgaat met de Stop

Morele

kwestie

Gevolgen

Beginselen

Deugden

Universeel

Terugkijkend

_{Vooruitkijkend}

Lokaal

Soros-wet. Daarnaast beschrijft de zandloper de relatie die de actor heeft met een ander – is dit verantwoordelijkheid of juist zelfontwikkeling en identiteit.

Figuur 3: Zandloper van identiteitsbepaling (Van Es, 2015, pp. 295, 303)

In het onderzoek zullen de verschillende fasen aangehaald en toegepast worden op de casus. Daarnaast zal erop teruggeblikt worden bij de analyse van de centrale vraag.

De Stop Soros-Wet

Inhoud en achtergrond

Gedurende dit onderzoek is op woensdag 20 juni door het Hongaarse parlement met een ruime meerderheid de Stop Soros-wet officieel aangenomen (de Volkskrant, 2018b). Het is nu wettelijk bepaald dat mensenrechtenorganisaties, hulpverleners en individuen geen hulp mogen verlenen aan uitgeprocedeerde asielzoekers. Onder geen hulp wordt iedere vorm van hulpverlening verstaan, waaronder het aanbieden van voedsel, drinken en onderdak. Wie toch hulp biedt, kan gestraft worden met een gebiedsverbod bij de grens en daarnaast tot een jaar gevangenisstraf (ibid.). De wet is vernoemd naar Amerikaan George Soros, een Hongaarse Holocaustoverlevende die zijn leven heeft gewijd aan het vechten voor de rechten van migranten (Website George Soros). Soros heeft met zijn fortuin de Open Society Foundations opgericht, waarmee hij projecten in meer dan 100 landen steunt. De wet is naar Soros vernoemd omdat Soros fervent voorvechter is van een coulant migratiebeleid en zich hard maakt voor vluchtelingen in onder andere Hongarije. Nadat de wet is aangenomen heeft Soros aangeven dat het kantoor van de Open Society Foundations zal vertrekken uit Boedapest (Financieel Dagblad, 2018).

Volgens Szuleka (2018) werkt de Hongaarse regering non-gouvernementele organisaties bewust tegen (Szuleka, 2018, p. 8). Sinds Orbán in 2010 aan de macht is

Morele

kwestie

<= Terugkijkend

Vooruitkijkend =>

Verantwoordelijkheid

gekomen, zou hij invloed hebben uitgeoefend op de rechters van de hoogste rechtbanken (Szuleka, 2018, pp. 1-7). De Hongaarse rechtbanken komen steeds meer onder invloed van de regering te staan, waardoor de rule of law wordt ingeperkt. Met name de NGO’s wier waarden afwijken van de politieke agenda van Orbán hebben het lastig in Hongarije (ibid). Hier zal later in het onderzoek op teruggekomen worden.

De Stop Storos-wet is gericht tegen uitgeprocedeerde asielzoekers. Dit betekent dat officieel vluchtelingen niet automatisch zijn uitgesloten van hulp in Hongarije. De EU verbiedt het om vluchtelingen die asiel nodig hebben te weigeren; Hongarije probeert deze regels te omzeilen door de vluchtelingen te criminaliseren (Haraszti, 2015, p. 39). De Hongaarse regering heeft gedurende de vluchtelingencrisis een toenemende negatieve houding jegens vluchtelingen ontwikkeld. Hongarije heeft muren gebouwd om de grenzen te beschermen en vluchtelingen te weren om het land binnen te treden. De vluchtelingen die toch binnen komen, of Hongarije al hadden betreden, kunnen daarnaast niet rekenen op een warm ontvangst (de Volkskrant, 2018a; Haraszti, 2015; Juhasz, 2017). Het merendeel van de vluchtelingen dat asiel aanvraagt wordt dit geweigerd. Dit gebeurt op op grond dat zij asiel hadden kunnen aanvragen in één van de landen die zij al gepasseerd hebben, zoals Turkije en Servië. De staat heeft drie nieuwe overtredingen toegevoegd aan het strafrechtelijk wetboek, waaronder het oversteken van een gesloten grens, schade toebrengen aan een grens en het bouwen van een grens tegenwerken (Juhasz, 2017, p. 45). Het behandelen van deze vergrijpen heeft zelfs voorrang op andere overtredingen, begaan door de Hongaarse bevolking.

Migratiebeleid

Het Europese migratiebeleid ligt gevoelig, omdat traditioneel het beschermen van de grenzen en het bepalen van migratieprocedures de taak is van lidstaten (Asiel en migratiebeleid, 2018). In 2005, een jaar nadat Hongarije lid is geworden van de EU, trad het Verdrag van Nice (2001) in werking (Kent, 2008, p. 15). Vanaf dit moment worden alle beslissingen in de EU over grenscontroles, asielaanvragen en immigraties genomen op basis van een meerderheidsstem. Het migratiebeleid valt onder de gedeelde verantwoordelijkheid van de Europese lidstaten (Juhasz, 2017, p. 35). De afspraak dat het land waar de vluchteling binnenkomt de migratieprocedure afhandelt, is sinds de vluchtelingencrisis niet meer te handhaven (Juhasz, 2017, p. 36). De Europese Commissie verplichtte alle lidstaten een evenredig aantal vluchtelingen op te nemen, iets dat Hongarije tevergeefs heeft aangevochten (Trouw, 2017b).

Dit vonnis werd door Hongarije als een aanval op de soevereiniteit van het land beschouwd. Hongarije is sindsdien doorgegaan met het weren van migranten; door het bouwen van hekken langs de grenzen dwingen zij migranten naar buurlanden te vertrekken. Dit nieuwe migratiebeleid van Hongarije was tegenstrijdig met zowel dat van de EU, als met

het Hongaarse beleid dat in 2013 nog gehandhaafd werd (Juhasz, 2017, p. 36). Een uitgebreide weergave van het Europese migratiebeleid, gecreëerd door Juhasz, is weergegeven in bijlage 2. Hongarije had daar volgens Juhasz in 2013 zelfs aan toegevoegd dat zij het belangrijk vonden een open-minded houding te hanteren wat betreft migratie (Juhasz, 2017, p. 38). Onderdeel van deze houding was het beschermen van vluchtelingen, het voorzien in alle benodigde voorzieningen en het verschaffen van informatie aan het Hongaarse volk, zodat zij niet geleid worden door vooroordelen en stereotyperingen (ibid.). Deze voornemens lijken in groot contrast te staan met de handelingen van het parlement van Viktor Orbán sinds de start van de vluchtelingencrisis in 2015.

De Hongaarse houding jegens vluchtelingen heeft sinds de crisis in 2015 een nieuwe wending gekregen. Daar waar de Hongaarse politiek, in hun eigen woorden, eerst stond voor een tolerante en verwelkomende houding tegenover migranten, staan er nu borden langs de weg waarop vluchtelingen wordt verzocht om weg te gaan (Haraszti, 2015; Juhasz, 2017). Deze borden zijn in het Hongaars geschreven en zijn bedoeld om de Hongaarse bevolking te beïnvloeden. Orbán beschuldigt de EU ervan dat zij de gevolgen van het migratiebeleid niet goed hebben ingeschat (Haraszti, 2015). Door deze inschattingsfout zouden, in Orbáns optiek, miljoenen Hongaren benadeeld worden. De Hongaarse regering gaat fel in tegen het migratiebeleid van de EU en wordt steeds mondiger in hun eurosceptisme. Er worden verbanden gelegd tussen de overheersing van het Habsburgse rijk, het Oostenrijkse rijk en die van de de Sovjet-Unie (Orbán, 2018, bijlage 3). Dit maakt duidelijk dat het verleden van Hongarije deels invloed heeft op de moeite die de staat nu heeft om beleid van de EU te accepteren en uit te voeren (Szabad, 2010; Palmer, Colton & Kramer, 2007, p. 701).

De opkomst van het nationalisme en populisme

Orbáns toespraak

Tijdens de 170ste viering van de Hongaarse revolutie in 1848, gaf Viktor Orbán een toespraak aan het Hongaarse volk. In deze toespraak richtte Orbán zich op de vluchtelingenproblematiek en verklaarde hij waarom Hongarije momenteel het Hongaarse belang moet nastreven. De toespraak is door de Hongaarse regering vertaald naar het Engels en gepubliceerd op de officiële website van de overheid (Website of the Hungarian Government, 2018a). Om de moraliteit van de Hongaarse regering beter in kaart te brengen, zal nu een beknopte analyse op de morele aspecten van deze toespraak volgen. De gehele toespraak is te lezen in bijlage 3.

De toespraak is drie weken voor de nationale verkiezingen in april 2018 gehouden en uit de toespraak wordt duidelijk dat het migratiebeleid een belangrijk onderwerp was in de verkiezingsstrijd. Volgens van Wijdeven (2018) creëert de regering Orbán bewust een

“nationalistische, antidemocratische, anti-intellectuele en xenofobe stemming om de eigen machtspositie te verstevigen” (Van de Wijdeven, 2018, p. 187). Dergelijke populistische politici winnen in meer lidstaten aan populariteit, zoals Nederland, Denemarken en Frankrijk. Over het algemeen krijgen zij zelden meer dan 10 procent van de stemmen (the Guardian, 2015). Er zijn verschillende vormen van populisme, aan beide kanten van het politiek spectrum, maar het is met name het rechtspopulisme dat leidt tot een toename van nationalisme (Wodak, 2016, p. 8). Orbán legt de nadruk op de toekomst van Hongarije en hoe de komst van groeperingen met een andere achtergrond deze toekomst in gevaar brengt. Er wordt een vergelijking gemaakt met de revolutie die 170 jaren geleden heeft plaatsgevonden, een situatie die volgens Orbán net zo schrijnend was. Destijds zou er, net als vandaag de dag, een grote groep “mensen die anders zijn dan de Hongaren” erop uit zijn om Hongarije af te pakken van de Hongaren.

Nationalisme is geen nieuw fenomeen – sterker nog, de laatste 200 jaar is nationalisme een belangrijke factor geweest in het vormen van politiek gedrag (Cottam, Dietz, Mastors & Preston, 2016, p. 293). Nationalisme is belangrijker geworden toen de moderne staten ontstonden, waarbij zaken als een nationale munteenheid, vlag, taal, eenheid, waardigheid, territoriale afbakening en het welzijn van het nationale volk stegen in waarde (Cottam et al, 2016, p. 295). Orbán benadrukt tijdens de toespraak het feit dat vluchtelingen geen Hongaars spreken en daarnaast geen respect tonen voor de lokale cultuur, de wetten en de Hongaarse manier van leven. Deze groep zou er slechts op uit zijn om Hongarije af te pakken van de Hongaren en hun eigen normen en waarden op te dringen. De enige oplossing hiervoor is het tegengaan van immigratie en de grenzen te sluiten: “Those who do not halt immigration at their borders are lost” (Orbán, 2018, bijlage 3).

Orbán legt tijdens de toespraak ook de nadruk op de gevolgen die globalisering met zich meebrengt. Er zou een situatie ontstaan waarin de nationalisten tegenover de elitaire kosmopolieten komen te staan. Er wordt door Orbán beweerd dat de nationalisten het democratische kamp vormen, terwijl de aanhangers van supranationale organisaties antidemocratisch zijn. De EU en personen als George Soros hebben in de optiek van Orbán niet het beste met Europa voor. Door migratie te stimuleren in plaats van tegen te houden, brengen zij de Europese cultuur in gevaar. Orbán geeft aan dat dit niet in overeenkomst is met de wil van het Europese volk en geeft vol trots aan dat Hongarije het enige EU-land is dat de bevolking heeft gevraagd of zij instemmen met massamigratie. De meerderheid van de Hongaarse bevolking zou dan ook tegen migratie zijn – hierdoor treedt de regering streng op.

In tijden van crisis gaan mensen op zoek naar een zondebok, iets dat vaak bijdraagt aan het creëren van een wij-versus-zij-gevoel en een versterking van xenofobie (Wodak, 2016, pp. 1-3). Tegenslagen geven ruimte voor anti-establishmentpartijen om zich te keren tegen de

Hij probeert een wij-versus-zij-gevoel te creëren en legt voornamelijk de nadruk op alles wat Hongarije wordt aangedaan (Van de Wijdeven, 2018).

Naast de gevaren van migratie, benadrukt Orbán meerdere malen hoe bijzonder het Hongaarse volk is. Ondanks alle tegenslagen is het land in staat geweest om te blijven bestaan. Volgens Orbán heeft het bestaan van Hongarije zelfs voordelen die voor mensen niet te omvatten zijn. Zonder Hongarije zou de wereld een mindere plek zijn. Orbán richt zich vervolgens op de jongere kiezers in het electoraat: “There will come a moment when you realise that one needs a place, a language, a home where one is among one’s own, and where one can live one’s life in safety, surrounded by the goodwill of others” (Orbán, 2018).

Over het algemeen is de nationale politiek van de lidstaten in de jaren hiervoor veel gericht geweest op de EU. De EU heeft zich in een relatief korte periode fors uitgebreid, zo kwamen er nieuwe lidstaten bij en groeide ook het aantal Europese instanties (McCormick, 2011). Wat ooit begon als een economische samenwerking om de lieve vrede in Europa veilig te stellen, is inmiddels uitgegroeid tot een politieke instantie met bevoegdheid om verdragen en wetten op te stellen en beleidsvoering te bepalen (Hix & Hoyland, 2011; McCormick, 2011, p. 17).

Democratisch tekort

De EU-lidstaten hebben te maken met een groeiend aantal rechts-populistische partijen. Zoals eerder in het onderzoek is aangehaald, verzetten deze partijen zich tegen de gevestigde elite. Een probleem waar de EU tegen aanloopt is het zogenaamde democratisch tekort. Een groot deel van het electoraat vindt dat zij onvoldoende zeggenschap heeft in bepaalde zaken die zij wel belangrijk vinden, zoals het aantal migranten dat hun land opneemt (Le Gloannec, 2016). Wanneer de invloed van de EU dermate groot is, zouden er dan geen Europese verkiezingen gehouden moeten worden? Indirect kiest het electoraat de vertegenwoordigers in de EU, omdat de nationale regering immers de vertegenwoordigers voor de verschillende Europese instanties aanlevert (Hix & Hoyland, 2011; McCormick, 2011). Hierop zou kunnen worden aangemerkt dat het electoraat bij deze verkiezingen vooral de nationale belangen in acht neemt en geen rekening houdt met de Europese Unie. Echter, wanneer er sprake zou zijn van Europese verkiezingen, dan zou er alsnog een evenredig aantal vertegenwoordigers worden gekozen. Dit zou betekenen dat landen als Hongarije nog steeds moeten opboksen tegen bijvoorbeeld Duitsland. Daarnaast beschikt de EU over meerdere mogelijkheden voor het “gewone volk” om invloed uit te oefenen op de politieke agenda, zoals het Europees Burgerinitiatief (Europese Commissie, 2018). Helaas zal dit bij een onderwerp als migratiebeleid weinig invloed uitoefenen, omdat de EU gebonden is aan verdragen zoals het EVRM en het Verdrag van Nice. Daar komt bij dat de internationale veiligheid een grote rol

speelt bij het migratiebeleid, zeker omdat er binnen het Schengengebied een vrij verkeer van personen en goederen is. Het is belangrijk dat de lidstaten samenwerken om de migratiestroom zo efficiënt en veilig mogelijk te laten verlopen.

Het is opvallend dat veiligheid door zowel pro-Europese als anti-Europese partijen wordt aangehaald. De komst van veel [voornamelijk Islamitische] migranten wordt door onder andere populistische partijen gezien als een gevaar voor de nationale veiligheid omdat zij in verband worden gebracht met terrorisme (European Commission, 2016; bijlage 4). Zo zouden zij zijn opgegroeid met totaal andere waarden dan wij in de Westerse wereld.

Het volgende hoofdstuk is een analyse waarin de morele rol van de Hongaarse regering met betrekking tot het EVRM wordt besproken. Daarnaast zullen er voorbeelden worden aangehaald waarbij wordt afgevraagd wat Westerse en of Europese waarden daadwerkelijk inhouden.

Europees Verdrag ter bescherming van de rechten van de

mens en de fundamentele vrijheden

Inhoud en achtergrond

Het EVRM werd kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1950 ondertekend, twee jaar nadat in 1948 de Universele Verklaring van de rechten van de mens door de Verenigde Naties was aanvaard (de Blois, 2014, p. 349). De Universele Verklaring is geen juridisch bindend document, maar de meeste VN-lidstaten hebben toegezegd zich aan de verklaring te houden (ibid.). Onder de Universele Verklaring vallen klassieke mensenrechten zoals: ‘het recht op bewegingsvrijheid’ (art. 13) en ‘het recht om asiel te zoeken’ (art. 14). Daarnaast zijn er ook sociale mensenrechten toegevoegd, waaronder ‘het recht op een behoorlijke levensstandaard’ (art. 25) en ‘het recht op onderwijs en de vrijheid van onderwijs’ (art. 26) (de Blois, 2014, pp. 350-351).

De beginselen van de Universele Verklaring zijn later uitgewerkt in verschillende verdragen, waaronder het EVRM. Het EVRM is bindend voor alle 47 lidstaten van de Raad van Europa, waaronder dus Hongarije. De Raad van Europa heeft meer lidstaten dan de EU en alle leden kunnen beroep doen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (de Blois, 2014; Kent, 2008).

Het internationale recht ontwikkelt zich op basis van onderlinge afspraken en verdragen, aan het niet naleven van deze afspraken zijn sancties gebonden (Hille, 2015, p. 64). Internationale verdragen zijn van toenemende invloed op de wereldorde en hiermee ook op de nationale rechtstaat (Rosier, 2010). Afhankelijk of staten een monistisch of een dualistisch rechtssysteem hanteren, hebben de verdragen die door de EU gesloten worden

bij te maken, de EU sluit slechts verdragen over onderwerpen die de lidstaten zelf hebben overgedragen. Zo heeft de EU geen inspraak in onder andere de inrichting van het openbaar bestuur, volksgezondheid en het onderwijsbeleid (McCormick, 2011, pp. 126-127).

Mensenrechten zijn een onderwerp waarbij is afgesproken dat het maatschappelijk belang dermate hoog ligt, dat er op internationaal niveau afspraken over gemaakt dienen te worden. Deze afspraken geven nationale staten de plicht om de mensenrechten voorop te stellen, iets dat soms tegenstrijdig kan zijn met de nationale wetgeving. Wanneer Hongarije de Stop Soros-wet invoert, worden er volgens het EVRM en de Universele Verklaring van de rechten van de mens mensenrechten geschonden (Majtényi, Kopper & Susánszky, 2018). Er ontstaat een conflict tussen de internationale en nationale wetgeving, waarbij er gevolgen kunnen zijn voor Hongarije wanneer zij de internationale afspraken negeren of niet nakomen.

Soevereiniteit

Het Hongaarse parlement beweert dat er sprake is van schending van de Hongaarse soevereiniteit, wanneer zij niet hun eigen vluchtelingenbeleid kunnen hanteren (Website of the Hungarian Government, 2018b; bijlage 4). Volgens Rosier (2010) zijn er in de juridische zin van soevereiniteit twee aspecten: intern en extern. “Het interne aspect van soevereiniteit is dat de staat, met name de overheid, de hoogste wereldlijke macht over zijn burgers uitoefent […] waarbij het nationale recht bepaalt welke instantie(s) tot deze overheidshandelingen bevoegd is (zijn). Het externe aspect betreft de verhouding tussen staten onderling. Soevereiniteit in die relatie omvat juridische gelijkheid, territoriale integriteit, vrijheid en politieke onafhankelijkheid. Het duidt op het recht van een staat om zonder inmenging door andere staten vorm en inhoud van zijn rechtsorde te bepalen” (Rosier, 2010, p. 111). Op basis van deze definitie van soevereiniteit, leveren leden van internationale organisaties inderdaad een deel van hun soevereiniteit in wanneer zij akkoord gaan met een verdrag als het EVRM. Toegepast op Hongarije, betekent dit dat de Europese verdragen, zoals het EVRM, boven de Hongaarse grondwet staan. Zolang de Hongaarse regering wetgeving creëert dat past binnen de internationale verdragen, zal de Hongaarse staat soeverein zijn in hoe zij de wetgeving opstellen. Het moment dat Hongarije tegen de internationale verdragen ingaat, zoals bij de Stop Soros-wetgeving, zullen hier sancties aan gebonden zijn. Afhankelijk van de sancties, zal Hongarije door de internationale orde waarschijnlijk ‘gedwongen’ worden hun beleid aan te passen. Dit betekent dat Hongarije in zekere mate inderdaad aan soevereiniteit heeft verloren op nationaal niveau. Echter, hadden ze dit verlies al het moment dat ze besloten lid te worden van de EU en het EVRM te ratificeren.

Daartegenover staat dat de Hongaarse regering destijds zelf besloten heeft om deel te nemen aan deze afspraken. Artikel 6 (1) van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)

verklaart dat: “The Union is founded on the principles of liberty, democracy, respect for human rights and fundamental freedoms, and the rule of law, principles which are common to the Member States.” (Kent, 2008, p. 72). Deelname aan de EU betekent dat lidstaten de Europese waarden moeten respecteren en voorop moeten stellen en onder Artikel 7 van de VEU mag de Europese Raad bepalen wanneer deze verbroken worden door een lidstaat (ibid.). Hier zal bij de analyse op teruggekomen worden.

Analyse

Hongaarse politiek

Eerder in dit onderzoek is aangegeven dat gemiddeld genomen rechts-populistische partijen zelden meer dan 10 procent van de stemmen krijgen in EU-lidstaten (the Guardian, 2015). Mudde heeft de laatste 25 jaar populistische partijen bestudeerd en geeft aan dat het zorgelijk is dat de partijen aan populariteit toenemen, maar dat populistische groepen over het algemeen geen belangrijke rol hebben in de beleidsvormen en slechts sporadisch een voor hen belangrijk agendapunt aan bod komt (ibid.). Mudde richt zich in zijn stuk op Hongarije en geeft aan dat het merendeel van de internationale media gefocust is op de neonazipartij Jobbik, terwijl in Mudde zijn optiek de regeringspartij van Orbán er een meer rechts-radicale discours op na houdt. In april 2011 heeft Orbán de grondwet uit 1949 gewijzigd – volgens hemzelf om Hongarije te liberaliseren en meer economische en democratische vooruitgang te garanderen – waarmee hij uiteindelijk meer macht naar zichzelf wist toe te trekken (Van de Wijdeven, 2018, pp. 116-117). Daarnaast zou Orbán de intentie hebben om Hongarije te deliberaliseren en minder democratisch te maken. Eerder in dit onderzoek is Szuleka (2018) aangehaald, die argumenteert dat de rechtsstaat in Hongarije onder druk komt te staan. “In the project of “illeberal democracy”, which both governments in Poland and Hungary try to implement, there is very little room for NGOs standing for values which are not shared by the governing majority (among these values, there are human rights, rights of minorities, equal treatment of the rule of law) (Szuleka, 2018, p. 9).

Politiek vertrouwen

In dit onderzoek zijn meerdere theoretici besproken die beweren dat Hongarije onder leiding van Orbán steeds ondemocratischer wordt en dat Orbán zijn macht uitbreidt. Zo zou Orbán ook de regie hebben over een groot deel van de Hongaarse media en hebben gesjoemeld met de resultaten van een referendum over vluchtelingen en migratie (Aljazeera, 2018; the Guardian, 2016; Szuleka, 2018; Van de Wijdeven, 2018). Een van de twee media uit de Hongaarse oppositie is sinds 2018 failliet verklaard, volgens Marton Dunai een stap in de

blijkt dat de Hongaarse bevolking inderdaad een negatieve houding heeft ten op zichtte van de EU (Hix & Hoyland, 2011, p. 112). Deze zelfde data tonen echter ook aan dat de Hongaarse bevolking van alle Europese lidstaten het minste vertrouwen heeft in de nationale overheid en in de nationale democratie. Het onderzoek waarvoor de data verzameld zijn is echter al in 2008 uitgevoerd, uit gegevens van de Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD) is gebleken dat het vertrouwen in de nationale overheid tussen 2007 en 2014 met 8 procent is gestegen (Website OECD: Country Fact Sheet Hungary). Het bleek helaas niet mogelijk om recentere data te vinden, om te analyseren hoeveel vertrouwen het Hongaarse electoraat in 2018 heeft in zowel de EU als de nationale overheid en democratie. De Hongaarse krant Budapest Business Journal geeft in 2017 aan dat het vertrouwen in de democratie nog altijd opvallend laag is in Hongarije (Budapest Business Journal, 2017). Tijdens de verkiezingen van 2018 is Fidesz – de partij van Orbán – opnieuw de grootste partij geworden van Hongarije (New York Times, 2018). De verdeeldheid onder de oppositiepartijen in Hongarije heeft er mede toe geleid dat de partij van Orbán opnieuw kon winnen (ibid.).

Naast het feit dat het de oppositie in Hongarije lastig wordt gemaakt om politieke invloed uit te oefenen, dan wel de rechten van minderheden te beschermen, zou er onder het Hongaarse electoraat ook een angst heersen om deel te nemen aan protesten (Majtényi et al., 2018, p. 3).

De populariteit van- en het vertrouwen in de Hongaarse regering zijn discutabel vanwege hierboven genoemde data. Men kan er op basis van de verkiezingsuitslagen niet vanuit gaan dat het merendeel van het Hongaarse electoraat anti-vluchtelingen is. De situatie ligt ontzettend complex, mede hierdoor is de Hongaarse regering – en niet het Hongaarse electoraat – als actor gekozen in het onderzoek achter de moraliteit van de Stop Soros-wet. Wanneer niet zeker is of verkiezingen eerlijk verlopen en daarnaast het volk weinig vertrouwen lijkt te hebben in de democratie in zijn algemeenheid, is het haast onmogelijk om de moraliteit van het electoraat te onderzoeken in dit onderzoek. De Hongaarse regering is daarentegen wel aansprakelijk als morele actor, zij hebben plichten jegens de samenleving. Mounk heeft in “The People versus Democracy” een definitie van een liberale democratie opgesteld, op basis van een originele definitie gecreëerd door Dahl: “A democracy is a set of binding electoral institutions that effectively translates popular views into public policy. Liberal institutions effectively protect the rule of law and guarantee individual rights such as freedom of speech, worship, press, and association to all citizens (including ethnic and religious minorities). A liberal democracy is simply a political system that is both liberal and democratic – one that both protects individual rights and translates popular views into public policy” (Mounk, 2018, p. 27).

Hongarije is een Europese lidstaat en hiermee officieel erkent als een liberale democratie, dit is een vereiste om lid te mogen worden (McCormick, 2011). Een belangrijk

element van een liberale democratie, zoals genoemd in de definitie van Mounk, is het garanderen van mensenrechten en het beschermen van etnische en religieuze minderheden. Wanneer een staat niet in staat blijkt dit behoorlijk te doen, omdat er een meerderheid is die vindt dat hun belangen voor gaan, kan er gesproken worden van een tirannie van de meerderheid (Dahl, 2015, pp. 194-198). Een dergelijke tirannie zou niet alleen tegen de waarden van een liberale democratie ingaan, maar ook tegen de waarden die ten grondslag liggen aan de EU. Deze waarden zijn als volgt: “De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtstaat en eerbieding van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen” (Artikel 1, 2003).

Majtényi et al. (2018), Seewann (2018) en Szuleka (2018) concluderen naar aanleiding van hun onderzoeken dat de Hongaarse politiek momenteel een onliberaal beleid op nahouden.

De Hongaarse regering als morele actor (toegespitst op het model)

Volgens Moore (2017) is er sprake van een soort spanningsveld tussen deugdelijke en ondeugdelijke organisaties (vicious versus virtuous), met daartegenover de oriëntatie op succes of juist uitmuntendheid. Er kan van een ondeugdelijke organisatie gesproken worden wanneer zij onverantwoord handelen, geen problemen hebben wanneer iemand onrecht wordt aangedaan en een verlangen hebben om alsmaar meer van iets na te streven (Moore, 2017, pp. 129-130). Een deugdelijke organisatie streeft het tegenovergestelde na. De Hongaarse regering streeft naar meer soevereiniteit, ondanks dat dit niet per definitie in het voordeel van zowel de vluchtelingen als het Hongaarse volk is. Daarnaast wordt er een groep mensen onrecht aangedaan, in dit geval de vluchtelingen die benadeeld worden, en de hulpverleners, die hun medemens willen helpen met het risico hiervoor de gevangenis in te gaan. Er kan ook gesteld worden dat de Hongaarse overheid onverantwoord handelt wanneer zo veel mensen hun primaire behoeften ontnomen worden. Het feit dat NGO’s worden ontmoedigd en dat de rechtspraak onder steeds meer invloed van de regering komt te staan is verontrustend.

In hoeverre valt het vluchtelingenbeleid van de Hongaarse regering te verklaren vanuit morele waarden en belangen? Waarom is het belangrijk dat de Hongaarse regering als actor moreel verantwoord handelt? Het is belangrijk om de samenwerking met andere (EU-lid)staten te waarborgen, omdat samenwerking ook in het belang van de Hongarije kan zijn. Daarnaast is het op internationaal niveau besloten om mensenrechten collectief te beschermen. Dit voorkomt niet alleen dat individuen enkel het eigen belang nastreven, maar creëert ook een

georganiseerde en veilige samenleving. Op individueel niveau is moraliteit ook belangrijk voor de Hongaarse regering; wanneer zij moreel handelen krijgen zij respect van andere actoren. De handelingen van de Hongaarse regering als actor krijgen momenteel veel kritiek, waardoor de regering binnen de EU aan respect kan verliezen. Op nationaal niveau wordt het tegenstanders van de regering lastig gemaakt om openbaar kritiek te leveren, vanwege de invloed die de regering heeft op de media, de NGO’s, de oppositie en de rechtsspraak. Wat betreft zingeving is de Stop Soros-wet positiever te verklaren vanuit het perspectief van de actor. Zij geloven dat het in het eigen belang is om de Hongaarse waarden en samenleving te beschermen.

De Hongaarse regering treedt op als groep, met een sociale verantwoordelijkheid die zij voelen richting het Hongaarse volk. Zij streven hun eigen belangen na en benadrukken hierin sterk hun eigen identiteit. Dit is ook terug te zien in de toespraak die Orbán heeft gegeven tijdens de viering van de revolutie (bijlage 3). In de optiek van de huidige Hongaarse regering is een wet als de Stop Soros-wet juist moreel te verklaren, omdat dit de belangen van het Hongaarse volk zou behartigen.

Wat betreft de twee uitersten van het moreel handelen, zou gesteld kunnen worden dat de actor meer richting het egoïsme dan het altruïsme neigt. Hierin spelen meerdere factoren een rol. Allereerst is een wet als de Stop Soros-wet puur uit eigenbelang ontwikkeld – het draait om het beschermen van de eigen bevolking. Hiermee worden de belangen van de uitgeprocedeerde asielzoekers niet meegenomen. Daarnaast zou men zich kunnen afvragen wier belangen de Hongaarse regering met de Stop Soros-wet precies behartigt. Zijn dit de belangen van het Hongaarse volk, zoals de regering zelf beweert? Of zijn dit de belangen van de actor zelf, zodat zij meer politieke macht kunnen behouden?

Szuleka haalt in haar onderzoek een citaat aan van Bard en Kochenov: “Whereas Hungary is essentially a cleptocracy [sic] the government may pick any ideology available on the political spectrum to acquire and retain economic and political powers, the Polish government […] are more likely to truly believe in what they are preaching in terms of national interests” (Szuleka, 2018, p. 2). Hiermee wordt verondersteld dat de Hongaarse regering haar ideologie op een dergelijke manier nastreeft, dat dit voordelig is voor hun politieke macht, in tegenstelling tot het nastreven van hun waarden. Dit zou moreel verwerpelijk zijn. Het is bekend dat Orbán zelf niet altijd een christelijke ideologie erop na heeft gehouden, gezien het feit dat Orbán zelf tot het ontstaan van de vluchttelingencrisis een fervent atheïst was (Trouw, 2017a). Majtényi et al. (2018) geven aan dat de Hongaarse overheid de rechtstaat niet respecteert, omdat het de wetgeving aanpast aan zijn eigen politieke behoeften, de behoeften van de meerderheid en die van de etnisch Hongaarse bevolking (pp. 5-6). De politieke ideologie zou fluctueren naar de politieke belangen van de actor.

Fase 1

Wat is er moreel aan de kwestie? Bij de Stop Soros-wet zijn er meerdere belangen in het spel van diverse stakeholders. De grote stakeholders in de morele kwestie zijn de Hongaarse regering, de EU en de uitgeprocedeerde migranten. De laatste groep heeft voornamelijk veiligheid en welvaart als belang. De EU heeft in deze specifieke kwestie als voornaamste belang hetbeschermen van de mensenrechten, terwijl zij daartegenover de samenwerking met Hongarije niet in gevaar willen brengen. De EU komt hierdoor in een dilemma terecht, waarbij het zich moet afvragen welke belangen het moet nastreven. De Hongaarse regering, de actor in deze kwestie, heeft ook uiteenlopende belangen. Allereerst beweren ze de belangen van het Hongaarse volk na te streven, maar uit dit onderzoek is gebleken dat zij waarschijnlijk ook hun eigen politieke belangen nastreven om zo de macht te behouden. Een dergelijke actor, zoals de Hongaarse regering, heeft te maken met een spanningsveld aan waarden, zoals genoemd in het theoretisch kader. De Hongaarse regering zou als overheid de publieke waarden nastreven op macroniveau (o.a. democratische rechtstaat, rechtvaardigheid en burgerrechten), met een spanning tussen de professionele en organisationele waarden (richting mesoniveau). Met de Stop Soros-wet lijken zij de organisationele waarden voorop te stellen (o.a. effectiviteit, efficiëntie en transparantie).

Fase 2

Hoe kan men vanuit de ethiek kijken naar de morele kwestie? Er zijn in het verleden bepaalde beginselen vastgesteld, waar vanuit de morele waarden bepaald zijn. Voorbeelden hiervan zijn het EVRM en de UVRM. Deze omvatten fundamentele waarden, waaraan men vindt dat voldaan moet worden wil een handeling moreel te verdedigen zijn. Deugden omvatten het idee van hetgeen gepast en rechtvaardig is en deze kunnen verschillen op lokaal niveau. Wanneer men vindt dat de deugden afwijken van die van anderen, ontstaat er ruimte voor populistische of nationalistische ideologieën om de deugden te beschermen. De lokale geldigheid krijgt in dat geval voorrang op de universele geldigheid. Dit is wat momenteel de situatie in Hongarije schetst – de actor stelt de lokale belangen op korte termijn voorop.

Fase 3

Wat is de uiteindelijke besluitvorming? Op 20 juni is door het Hongaarse parlement de Stop Soros-wet aangenomen. Hiermee maakt de Hongaarse regering een duidelijk standpunt met betrekking tot het migratiebeleid. Bij besluitvorming is er sprake van een morele verantwoordelijkheid (Van Es, 2015, p. 206). Een actor heeft de verplichting zich te verantwoorden voor zijn handelen (ibid.). De actor in de Stop Soros-wet kwestie verantwoordt

De actor heeft een verantwoordelijkheid over hen en heeft hiervoor de belangen van de “slachtoffers” van de Stop Soros-wet moeten achterstellen. Aangezien de Hongaarse regering een volksvertegenwoordiging betreft, is er ook nog sprake van een publieke verantwoordelijkheid (Van Es, 2015, p. 211). Dit omvat de verplichting van een actor om het gedrag te rechtvaardigen ten overstaan van de burger, gerepresenteerd in een parlementaire democratie (ibid.). De Hongaarse regering rechtvaardigt dit door te stellen dat zij de wensen van het volk uitvoeren. In hoeverre het beleid van de Hongaarse regering daadwerkelijk representatief is voor de ideeën van het electoraat is lastig te bepalen. Uit dit onderzoek is gebleken dat het beleid namelijk minder representatief is dan Orbán beweert. Publieke verantwoording vindt vaak plaats via de media, maar de actor in kwestie heeft veel invloed op de nationale media. De verantwoording zal vooral via de internationale [kritische] media lopen, of uiteindelijk staatsrechtelijk aan bijvoorbeeld het Europees Hof (ibid.). Tegenover verantwoordelijkheid staat identiteit, iets dat onderhevig kan zijn aan verschillende levensfasen waarin iemand zich bevindt (Van Es, 2015, p. 217). In het geval van de Hongaarse regering heeft de vluchtelingencrisis een grote invloed gehad op deze identiteit. Zoals eerder aangegeven stond Hongarije naar eigen zeggen in het verleden open voor migratie en hulp aan asielzoekers. Sinds de crisis is dit omgeslagen – althans bij de actor. De actor bevindt zich nu in een fase waarop er anders naar de kwestie gekeken wordt. Momenteel ondervinden veel Europese lidstaten problemen met het migratiebeleid, waardoor er onrust ontstaat bij het electoraat. Hier moeten regeringen op anticiperen, omdat het electoraat anders elders [bij andere partijen] op zoek gaat naar vertegenwoordiging.

Conclusie en discussie

Al decennialang heeft de EU te maken met een migratiestroom uit omliggende landen. Nadat in 2001 het Verdrag van Nice ondertekend werd door de lidstaten, werd er afgesproken dat het migratiebeleid gevormd zou worden op basis van een meerderheidsstem. Toen in 2015 de burgeroorlog in Syrië uitbrak is een grote groep vluchtelingen richting Europa vertrokken, waarvan de meerderheid uiteindelijk via Hongarije het Schengengebied in wilde reizen. De Hongaarse regering begon zich door de toenemende groep voornamelijk Islamitische migranten af te zetten tegen het Europese migratiebeleid. Naast dat de regering openlijk eurosceptisch en anti-migratie werd, hebben ze 20 juni 2018 de Stop Soros-wet aangenomen. Deze wet houdt in dat het verboden wordt voor mensenrechtenorganisaties en individuen om iedere vorm van hulp te verlenen aan uitgeprocedeerde vluchtelingen. Vluchtelingen worden in Hongarije waar mogelijk gecriminaliseerd, waardoor een uitzonderlijk groot aantal mensen zonder primaire levensbehoeften komt.

Gedurende dit onderzoek is duidelijk geworden dat deze wet tegen het EVRM en de Universele Verklaring voor de rechten van de mens ingaat, net als tegen de definitie van een

liberale democratie en tegen de Europese waarden. Desondanks is tijdens dit onderzoek geprobeerd de morele waarden en belangen van de Hongaarse regering toe te passen op hun vluchtelingenbeleid en de Stop Soros-wet. Gezien de geschiedenis van Hongarije is het begrijpelijk dat zij veel waarde hechten aan soevereiniteit. De staat is relatief jong en er is pas sinds enkele decennia ruimte voor politieke vrijheid. Het is alleen niet duidelijk of er daadwerkelijk politieke vrijheid is op dit moment. Zo wordt de Hongaarse democratie door meerdere wetenschappers beschreven als onliberaal en zelfs ondemocratisch.

Tijdens dit onderzoek werd duidelijk dat het Hongaarse electoraat weinig vertrouwen heeft in zowel de Europese als de nationale politiek en democratie in het algemeen. Viktor Orbán trekt steeds meer macht naar zich toe en door de grote verschillen in de oppositie is Orbán steeds lastiger onder controle te houden. Het is dan ook discutabel of de huidige Hongaarse regering onder leiding van Orbán daadwerkelijk de belangen van het Hongaarse volk nastreeft. Is het daadwerkelijk in het belang van het Hongaarse volk om tegen de EU te keren? Het is daarom nog maar de vraag of de regering werkelijk de lokale belangen voor de mensenrechten laat gaan, of dat Orbán hoopt meer macht te krijgen in Hongarije. Zolang de EU een deel van de soevereiniteit van Hongarije belemmert, zal Orbán niet de enige leider over de Hongaarse staat zijn.

Beredeneerd vanuit het model van morele besluitvorming komt naar voren dat het bij dergelijke morele kwesties lastig is voor actoren om de belangen van alle stakeholders te behartigen. Verschillende dimensies brengen verschillende waarden met zich mee, waardoor er spanningsvelden ontstaan. Daarnaast is het voor de actor in kwestie lastig een balans te vinden tussen universele beginselen en lokale deugden. Verder speelt de identiteit van de actor een grote rol. Deze wil de Hongaarse regering beschermen en de vluchtelingencrisis vormt een trigger. Het lijkt alsof het model telkens voor de helft de morele waarden achter de Stop Soros-wet kan verantwoorden, met daartegenover een grote “maar”. Publieke waarden tegenover de professionele en organisationele, lokale deugden tegenover de universele beginselen en identiteit tegenover de verantwoordelijkheid die afgelegd moet worden.

Reflectie

Dit onderzoek naar de moraliteit van de Stop Soros-wet in Hongarije is maatschappelijk en wetenschappelijk relevant, omdat het een actueel onderwerp is dat momenteel speelt in de samenleving. Dit zijn meteen redenen waardoor het doen van onderzoek naar dit onderwerp lastig is geweest. Tijdens het verloop van dit onderzoek zijn er een aantal wijzigingen geweest, zo werd in eerste instantie gedacht dat de wet nooit aangenomen zou kunnen worden. Ten einde van dit onderzoek, 20 juni 2018, bleek dat de Hongaarse regering de wet toch had aangenomen; iets dat de koers in het onderzoek toch wat veranderde. In eerste instantie zou

een dergelijk wetsvoorstel te introduceren. Nu was het tijdens het onderzoek ook belangrijk om mee te nemen dat de actor, de Hongaarse regering, in staat was een wetsvoorstel als deze ook daadwerkelijk door te voeren. Dit betekende dat er geen sprake was van grootspraak, maar dat zij werkelijk de ideeën uitvoeren.

Tijdens dit onderzoek werd duidelijk dat de lokale bevolking weinig vertrouwen heeft in zowel de EU als de nationale overheid en democratie in het algemeen. Het zou voor een eventueel vervolgonderzoek interessant zijn om dieper in te gaan op dit wantrouwen jegens de democratie. Ten tijde van dit onderzoek waren er helaas nog geen data uit 2018 beschikbaar bij de European Social Survey (ESS). Deze data zouden een goede aanvulling aan dit onderzoek geweest kunnen zijn, omdat de beschikbare data voor dit onderzoek van voor de vluchtelingencrisis is. Zou de populariteit van Orbán daadwerkelijk zijn toegenomen sinds de vluchtelingencrisis?

Daarnaast is het een lastige opgave om moraliteit te toetsen aan de hand van Europese waarden. Deze waarden mogen dan de basis vormen voor de Europese samenleving, recentelijke gebeurtenissen trekken deze waarden toch in twijfel. Zo heeft Italië een contract met Libië, waarin zij wapens en andere benodigdheden leveren aan Libië om te voorkomen dat migranten via dat land naar Europa reizen (Bialasiewicz, 2012). Deze wapens zijn vervolgens door al-Qadhafi gebruikt om opstandelingen tijdens de Arabische lente aan te vallen (ibid.). Aan het einde van dit onderzoek, 28 en 29 juni 2018, was er in Brussel een bijeenkomst van de Europese Raad, waarbij is besloten dat de andere Europese lidstaten harder gaan optreden tegen migranten (NRC-handelsblad, 2018). De precieze strekking van de afspraken zijn nog niet bekend, wel is al duidelijk dat migranten die via het Middellandse Zeegebied Europa proberen binnen te komen worden vastgehouden in gesloten detentiecentra (Ibid.). Eerder in de week van 29 juni heeft de Italiaanse regering al een schip vol migranten geweerd, waardoor het schip moest doorvaren naar Spanje (the Independent, 2018).

Het is duidelijk dat na Hongarije ook andere lidstaten strenger gaan optreden tegen migranten. Het is belangrijk om dit te benoemen, want zelfs de meer liberale staten blijken het nationaal belang soms belangrijker te vinden dan mensenrechten. Een voorbeeld hiervan speelt zich nu af in de Verenigde Staten, waar de leader of the free world kinderen scheidt van hun ouders en ze opsluit in kooien (Business Insider, 2018). De Verenigde Staten hebben zich daarnaast in juni 2018 teruggetrokken uit de VN-mensenrechten organisatie (de Volkskrant, 2018c). Dit soort situaties maken het lastig en haast hypocriet om Hongarije te veroordelen, omdat wanneer het er op aankomt, de meeste staten mensenrechten niet altijd vooropstellen.

Bibliografie

Aljazeera (26 februari 2018). Hungary: Oban’s media manipulation exposed. Opgevraagd op 24 2018 juni van https://www.aljazeera.com/programmes/listeningpost/2018/02/hungary-orban-media-manipulation-exposed-180224152247534.html

Artikel 1: De waarden van de Unie (2003). Opgevraagd op 3 juni 2018 van

https://www.europa-nu.nl/id/vgt8md6d4mvq/artikel_i_2_de_waarden_van_de_unie

Bachmann, V. (2015). Global Europa, ESPON and the EU’s Regulated Spaces of Interaction. Journal of European Integration 37(6): 685-703.

BBC News. Thorpe, N. (6 september 2017). Europe migrant crisis: Hungary rages at EU asylum verdict. Opgevraagd op 23 juni 2018 van https://www.bbc.com/news/world-europe-41177420

Bialasiewicz, L. (2012). Off-shoring and Out-sourcing the Borders of Europe: Libya and EU Border Work in the Mediterranean. Geopolitics, 17:4, 843-866

Blois, de M. (2014) Grondslagen van het recht: Hoofdlijnen. Boom Juridische uitgevers: Den Haag

Budapest Business Journal (19 oktober 2017). Hungarians unhappy with state of democracy, says research. Opgevraagd op 19 juni 2018 van https://bbj.hu/analysis/hungarians-unhappy-with-state-of-democracy-says-research_140465

Business Insider, Pepper, R. (20 juni 2018). Side-by-side photos show migrant children locked up in cages under both Trump and Obama. Opgevraagd op 29 juni 2018 van http://www.businessinsider.com/photos-migrant-children-policy-under-trump-obama-2018-6?international=true&r=US&IR=T

Canovan, M. (1999) Trust the People! Populism and the two faces of Democracy. Political Studies 47 (1): 2-16.

Cottam, M.L., Dietz, B., Mastors, E. & Preston, T. (2016). Introduction to Political Psychology. Routledge: New York

Es, R. van (2015). Professionele ethiek: morele besluitvorming in organisaties en professies. Vakmedianet: Devenet

European Commission (2016). Communication from the commission to the European

Parliament, the European Council and the Council. Enhancing security in a world of mobility: improved information exchange in the fight against terrorism and stronger external borders. 14.09.2016. 602 final: Brussel

Europese Commissie (2018). Het Europees Burgerinitiatief. Opgevraagd op 13 juni 2018 van http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/welcome

Financieel Dagblad (15 mei 2018). Open Society Foundation van Soros sluit kantoor in Boedapest. Opgevraagd op 19 juni 2018 van https://fd.nl/economie-politiek/1254331/open-society-foundation-van-soros-sluit-kantoor-in-boedapest

Gloannec, A. Le (2016) Holding the borders, holding the centre: the EU and the refugee crisis. Oslo: NUPI

Guardian, the (30 juli 2015). The Hungary PM made a ‘rivers of blood’ speech … and no one cares. Opgevraagd op 10 juni 2018 van

https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/jul/30/viktor-orban-fidesz-hungary-prime-minister-europe-neo-nazi

Guardian, the (2 oktober 2016). Hungary’s refugee referendum not valid after voters stay away. PM Viktor Orbán fails to convince 50% of electorate to turn out, but those who did so voted to exclude new refugees. Opgevraagd op 18 juni van

https://www.theguardian.com/world/2016/oct/02/hungarian-vote-on-refugees-will-not-take-place-suggest-first-poll-results

Harazsti, M. (2015). Behind Viktor Orban’s War on Refugees in Hungary. New Perspectives Quarterly. Vol. 32, Issue 4 pp. 37-40.

Hille, C. (2015). Internationaal publiekrecht vanuit politicologisch perspectief. Republic of Letters Publishing: Dordrecht

Independent, the (22 juni 2018). Italy’s far-right government turns away rescue ship with 224 refugees: ‘They will only see Italy on a postcard’. Opgevraagd op 29 juni 2018 van

https://www.independent.co.uk/news/world/europe/migrant-crisis-italy-rescue-ships-matteo-salvini-libya-spain-latest-mission-lifeline-a8412591.html

Juhász, K. (2017). Assessing Hungary’s Stance on Migration and Asylum in Light of the European and Hungarian Migration Strategies. Politics in Central Europe: Vol. 13, No. 1. Kent, P. (2008). Law of the European Union. Pearson Educated Limited: Harlow

Majtény, B., Kopper, A. & Susánszky, P. (2018). Constitutional othering, ambiquity and subjective risks of mobilization in Hungary: examples from the migration crisis,

Democratization. Routledge: Taylor & Francis Group

Moore, G. (2017). Vitue at Work: Ethics for Individuals, Managers, and Organizations. Oxford University Press: Oxford

New York Times. Santora, Marc. (8 april 2018). Hungary Election Gives Orban Big Majority, and Control of Constitution. Opgevraagd op 23 juni 2018 van

https://www.nytimes.com/2018/04/08/world/europe/hungary-election-viktor-orban.html

NRC-handelsblad. Alonso, S. & Sadée, T. (28 juni 2018). EU-leiders willen betere opvang migranten in Noord-Afrika. Opgevraagd op 29 juni 2018 van

https://www.nrc.nl/nieuws/2018/06/28/halszaak-migratie-bepaalt-lot-van-eu-a1608355

Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD). Country Fact Sheet: Hungary (2015). Opgevraagd op 18 juni 2018 van https://www.oecd.org/gov/Hungary.pdf Palmer, R.R., Colton, J. & Kramer, L. (2007). A History of the Modern World since 1815. McGraw-Hill: New York

Reuters News. Dunai, M. (10 april 2018). Major Hungarian opposition newspaper to close after Orbán victory. Opgevraagd op 24 juni 2018 van https://www.reuters.com/article/us- hungary-election-media/major-hungarian-opposition-newspaper-to-close-after-orban-victory-idUSKBN1HH10S

Rosier, T.E. (2010). Grondslagen van het recht: Achtergronden. Boom Juridische uitgevers: Den Haag

Seewann, G. (2018). Hungary: History as a Legitimizing Precedent – “Illiberal Democracy”. Zio Jeces 67:2.