Examen HAVO
2011
Aardrijkskunde
Bij dit examen hoort een bijlage en een uitwerkkbijlage. Dit examen bestaat uit 45 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.
Als bij een vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het
antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening ontbreekt. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als
bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
Aanwijzingen voor de kandidaat
Het gebruik van de atlas is toegestaan.
Indien er bij de vragen verwezen wordt naar GB dan wordt de 53e druk van de
Opgave 1 - Actieve aarde op IJsland
IJsland ligt in het noorden van de Atlantische Oceaan. Op IJsland is te zien hoe endogene krachten het aardoppervlak vormen.
Op GB 192B zijn endogene krachten weergegeven op globaal schaalniveau.
1p 1 Welke kaart in de atlas geeft informatie over endogene krachten op IJsland op
een continentaal schaalniveau? Noteer het kaartnummer en de titel.
Bij IJsland is sprake van een divergente plaatbeweging.
2p 2 Leg uit dat een divergente plaatbeweging vulkanisme tot gevolg heeft. 1p 3 Welk eruptietype komt vooral voor op IJsland?
Naast de plaatbeweging is er een tweede oorzaak voor vulkanische activiteit op IJsland.
1p 4 Welke oorzaak wordt hier bedoeld? Maak gebruik van de GB.
IJsland hoort geologisch gezien zowel tot het continent Noord-Amerika als tot het continent Eurazië.
2p 5 Is IJsland vergeleken met deze continenten jong of oud? Licht je antwoord toe.
De uitbarsting van de vulkaan Eyjafjallajökull op IJsland leidde in maart en april 2010 tot het tijdelijk stilleggen van het vliegverkeer in delen van Europa. De aswolk die bij de uitbarsting tot een hoogte van bijna 10 kilometer in de
atmosfeer opsteeg, kon vliegtuigmotoren laten uitvallen. De aswolk werd met de wind meegevoerd.
Bestudeer bron 1 in het bronnenboekje.
In bron 1 zie je de luchtdrukverdeling van Europa van zaterdag 17 april. In deze bron zijn ook de gebieden A tot en met E aangegeven.
2p 6 In welk van de aangegeven gebieden (A t/m E) heeft men de meeste hinder ondervonden van de aswolk? Maak, met behulp van de wet van Buys Ballot, duidelijk dat vooral daar hinder werd ondervonden.
Bestudeer de neerslagkaart van Europa in GB.
2p 7 Geef een beschrijving van de neerslagverdeling op IJsland.
Leg met behulp van de overheersende windrichting uit hoe deze neerslagverdeling ontstaat.
Gelet op de geografische breedteligging is het opvallend dat het zuidelijk deel van IJsland een relatief gematigd klimaat heeft met ijsvrije havens, terwijl in het oosten van Canada, op een lagere geografische breedte, de havens een deel van het jaar slecht bereikbaar zijn door ijsvorming.
Opgave 2 - De grote groene muur in Afrika
Bestudeer voor het beantwoorden van de vragen GB 219A, bron 2 en bron 3 in het bronnenboekje.
De ligging van woestijnen is sterk gebonden aan de geografische breedteligging.
1p 9 Tussen welke geografische breedten bevinden zich de woestijnen in Afrika?
1p 10 Verklaar de geringe neerslag in woestijngebieden aan de hand van de
overheersende luchtdruk.
Aan de rand van woestijnen leven verschillende bevolkingsgroepen die voor hun bestaan voor een groot deel afhankelijk zijn van de natuurlijke omgeving.
1p 11 Noem met behulp van de GB een nomadenvolk in de Sahel.
Er bestaat een relatie tussen de nomadische leefwijze en de ecologie binnen het leefgebied.
1p 12 Leg dit uit.
2p 13 Welke economische bijdrage leveren nomaden aan het BNP van de
desbetreffende landen? Leg je antwoord uit.
De nomadische leefwijze staat onder druk.
3p 14 Geef hiervoor een demografische, een sociaal-culturele en een politieke
oorzaak.
Veel bevolkingsgroepen, waaronder de nomaden, ondervinden steeds meer de gevolgen van milieuproblemen. Deze milieuproblemen zijn gerelateerd aan verschillende ontwikkelingen in de desbetreffende gebieden.
Om milieuproblemen in Afrika tegen te gaan, heeft de Wereldbank het “grote groene muur” project gefinancierd.
2p 15 Welke twee milieuproblemen wil men hiermee oplossen?
Geef voor elk milieuprobleem aan op welk schaalniveau het zich afspeelt. Het is de bedoeling dat de “grote groene muur” in Noord-Afrika de lijn volgt waar gemiddeld 400 mm neerslag per jaar valt.
1p 16 Teken deze lijn in op werkblad 1. Gebruik informatie uit de GB.
Men heeft er bij de aanleg van de “grote groene muur” voor gekozen om de dichtbevolkte gebieden te ontwijken.
1p 17 Beredeneer deze keuze.
Met het “grote groene muur” project wil men meer doelen realiseren dan alleen het oplossen van milieuproblemen.
1p 18 Motiveer de keuze van de ligging van de “grote groene muur” aan de hand van gegevens uit GB 165E.
Opgave 3 - Globalisering
Bestudeer bron 4 en 5 in het bronnenboekje.
De bronnen zijn kenmerkend voor de machtsverhoudingen tussen centrum en periferie. De meeste internationale handel vindt plaats tussen de drie
economische machtsblokken op de wereld.
1p 20 Welk begrip wordt gebruikt om de handel tussen deze drie machtsblokken aan te
geven?
Ontwikkelingen in de telecommunicatie hebben ‘outsourcing’ mogelijk gemaakt. Een voorbeeld hiervan is telemarketing, het telefonisch verkopen van producten.
1p 21 Wat is de belangrijkste reden voor telemarketingbedrijven om te ‘outsourcen’? ‘Outsourcing’ van telemarketing is wat betreft Zuid-Azië zichtbaar in bron 4.
2p 22 Welk land binnen Azië heeft veel van deze werkgelegenheid aangetrokken?
Verklaar dit vanuit een culturele dimensie.
2p 23 Beredeneer dat ‘outsourcing’ leidt tot het ontstaan van fragmentarische
modernisering in de periferie.
Bestudeer GB 212D.
Het type economie van een land wordt gebaseerd op de exportsamenstelling.
2p 24 Leg uit dat er sprake is van een internationale arbeidsverdeling.
Gebruik in je uitleg de begrippen centrum en periferie.
Het centrum-periferiemodel is dynamisch. Zo zijn enkele landen, die voorheen tot de periferie behoorden, door het ontwikkelen van een eigen industrie
opgeschoven naar de semiperiferie.
Voorbeeld van landen die tot de semiperiferie horen, zijn onder andere de zogenaamde BRICMIT-landen.
1p 25 Zoek in GB op welke landen tot de BRICMIT-landen gerekend worden.
Veel van de landen die zijn opgeschoven naar de semiperiferie kozen voor een bepaalde strategie om te industrialiseren. In veel gevallen werd eerst gekozen voor importsubstitutie, het vervangen van de invoer door eigen producten, om vervolgens over te gaan op industrie gericht op export.
2p 26 Geef twee voordelen van importsubstitutie.
De Wereldhandelsorganisatie WTO streeft naar liberalisering van de wereldhandel.
Buitenlandse investeringen zijn belangrijk voor economische groei in de periferie. Overheden creëren gunstige voorwaarden voor multinationale ondernemingen (MNO’s).
2p 28 Noem twee maatregelen waarmee overheden buitenlandse investeringen kunnen
aantrekken.
De vestiging van MNO’s kan ook negatieve gevolgen hebben voor een periferieland.
2p 29 Noem twee nadelige gevolgen van de vestiging van MNO’s voor een periferieland. De investeringen door MNO’s zijn in Afrika relatief klein, terwijl deze investeringen in Azië juist heel groot zijn. Hiervoor zijn meerdere oorzaken.
2p 30 Geef twee oorzaken voor de beperkte omvang van de investeringen in Afrika: één vanuit de politieke dimensie en één vanuit de sociaal culturele dimensie.
Opgave 4 - Hazardmanagement in het Caribisch gebied
Bestudeer bron 6 en bron 7 in het bronnenboekje. Gebruik waar nodig de atlas.
De vulkaan Kick-‘em-Jenny is pas in 1936 ontdekt.
1p 31 Wat is de belangrijkste oorzaak voor de late ontdekking van deze vulkaan?
1p 32 Verklaar het ontstaan van Kick-‘em-Jenny met behulp van informatie uit de bronnen.
Het Caribisch gebied is voor tsunamiwaarschuwingen tot nu toe afhankelijk van het waarschuwingssysteem op Hawaï.
1p 33 Noem een nadeel voor het Caribisch gebied om afhankelijk te zijn van het
waarschuwingssysteem op Hawaï.
‘Een regionaal waarschuwingssysteem voor het Caribisch gebied blijft voorlopig een grote uitdaging.’
2p 34 Geef hiervoor twee redenen: één vanuit de economische dimensie en één vanuit de sociaal-culturele dimensie.
Enrique Arango is voorstander van een integraal tsunami-waarschuwingssysteem, waarbij aan alle mogelijke punten moet worden gedacht. Er mag bijvoorbeeld niet worden toegelaten dat een waarschuwingssysteem nieuwe, bijkomende problemen veroorzaakt in risicogebieden.
1p 35 Noem een voorbeeld van een bijkomend probleem bij een tsunami-waarschuwing. 2p 36 Welk eiland heeft meer baat bij een Caribisch tsunami-waarschuwingssysteem:
Puerto Rico of Aruba?
Geef één fysisch-geografisch argument.
Toerisme is een sector die sterk afhankelijk is van allerlei ontwikkelingen.
Het beeld (perceptie) dat mensen hebben van toeristische bestemmingen speelt ook een rol. De ontwikkeling van een tsunami-waarschuwingssysteem voor het Caribisch gebied zal invloed hebben op de perceptie van het Caribisch gebied.
2p 37 Beredeneer dat de ontwikkeling van een tsunami waarschuwingssysteem zowel een positieve als een negatieve uitwerking kan hebben op het toerisme in het Caribisch gebied.
Opgave 5 - Venezuela
Bestudeer GB 186D.
2p 38 Heeft Venezuela een positieve of negatieve handelsbalans? Motiveer je antwoord.
GB 186G geeft informatie over de ontwikkeling van de inkomensverschillen in de periode 1990-2003.
1p 39 Beredeneer dat de toename van de ongelijkheid heeft geleid tot toename van populariteit van de socialist Chavez.
Beantwoord de vragen met behulp van GB 208B.
De Human Development Index (HDI) is een indexcijfer om landen te vergelijken op basis van verschillende indicatoren. De HDI is samengesteld uit
economische, sociale en demografische indicatoren.
2p 40 Noem zowel een voordeel als een nadeel van het gebruik van de HDI om landen met elkaar te vergelijken.
1p 41 Beredeneer welk gevolg een daling van de wereldmarktprijs van olie heeft voor
het HDI index-cijfer van Venezuela. Landbouw
Bestudeer bron 8 in het bronnenboekje.
Er zijn grote verschillen in de Venezolaanse landbouw. Dit heeft onder meer te maken met verschillen in reliëf, klimaat en de bijbehorende bodemvruchtbaarheid.
2p 42 Leg uit dat er een groot verschil is in bodemvruchtbaarheid tussen de Llanos en
het zuiden van het land.
Gebruik in je uitleg het begrip uitspoeling.
Jaarlijks importeert Venezuela voor meer dan $7 miljard aan voedsel.
De Venezolaanse overheid heeft zich ten doel gesteld om zelfvoorzienend te worden wat betreft voedingsmiddelen. Met de ‘Reforma Agraria’ worden nieuwe impulsen aan de landbouw gegeven.
Een maatregel die in het kader van deze ‘Reforma Agraria’ wordt genomen, is het beschikbaar stellen van kapitaal.
2p 43 Geef twee voorbeelden van kapitaalinjecties in de landbouw waarbij geen afname van de werkgelegenheid plaatsvindt.
Om de landbouw te stimuleren heeft de Venezolaanse overheid landhervormingen doorgevoerd.
