Naar een duurzame voedselvoorziening in de wereld op grond van bodem en water Een focus op regengevoede landbouw in de tropen
Seppe Deckers,
Departement Aard- en Omgevingswetenschappen - K.U.Leuven Lessen voor de 21ste eeuw (19 nov. 2007)
1. Wereldbevolking - enkele cijfers - vraagstelling
De wereldbevolking is verdubbeld de laatste 40 jaar en blijft vooral in de ontwikkelingslanden nog steeds stijgen. Een belangrijke vraag die zich hierbij stelt is ‘hoe groot is het draagvlak van de aarde om mensen op een duurzame wijze te voeden’. In andere woorden: hoeveel mensen kan onze planeet onderhouden zonder de natuurlijke hulpbronnen van ‘bodem’ en ‘water’ te ondermijnen voor toekomstige generaties?
2. Belangrijkste pijlers van de wereldvoedselproductie
Voor de voedselproductie in de wereld kan een onderscheid gemaakt worden tussen 4 belangrijke sectoren: (1) Regengevoede landbouw; (2) Geïrrigeerde landbouw; (3) Veeteelt en (4) Visserij. Deze les handelt hoofdzakelijk over regengevoede landbouw, wat zeker niet betekent dat de andere sectoren onbelangrijk zouden zijn.
3. Basisbegrippen van landevaluatie op wereldschaal
Met landevaluatie wordt er gepeild naar de geschiktheid van land voor een bepaald landgebruik. Een van de essentiële stappen van landevaluatie is agro-ecologische zonering.
Agro-ecologische zones zijn gebieden die min of meer uniform zijn in klimaat, landschap en bodempatronen. De bedoeling van agro-ecologische zonering, het afbakenen van deze zones, is terrein/bodem- en klimaatscondities te evalueren naar mogelijke limitaties voor natuurlijke vegetatiegemeenschappen of voor landbouwsystemen. Het geïntegreerde effect van bodem en klimaat op de productiviteit van een gegeven teelt wordt gesimuleerd. Deze berekende oogst wordt dan vergeleken en gevalideerd met een gemeten referentieoogst die afhankelijk is van het inputniveau. Het resultaat is een agroklimaatsgeschiktheid voor verschillende inputniveaus gaande van geïndustrialiseerde landbouw (hoog inputsniveau) tot zwerflandbouw zonder externe landbouwinputs. In het licht van klimaatsveranderingen die zich wereldwijd beginnen te manifesteren zal een herziening van deze agro-ecologische zonering in de nabije toekomst nodig zijn. Onderzoek naar een hernieuwde wereldwijde landevaluatie die rekening houdt met klimaatsverandering dringt zich op.
4. Evaluatie van de landreserves in de wereld
Op basis van de hoger beschreven agro-ecologische zonering berekende de Wereldvoedselorganisatie (FAO) dat van de totale landoppervlakte die vrij is van permanent ijs (13.3 miljard ha), 22 % beschouwd kan worden als geschikt voor in-kultuurname. Er is dus ongeveer 3 miljard hectare die in aanmerking komt voor landbouw. Ongeveer de helft hiervan (1475 miljoen hectare) is op dit ogenblik al ontgonnen. Deze bewerkte gronden zijn van nature het meest vruchtbaar en vertonen bijgevolg relatief weinig beperkingen voor aangepaste vormen van bodemgebruik. Gewin op korte termijn leidt helaas wel tot bodemdegradatie voornamelijk in de semi-ariede gebieden.
Op dit ogenblik is er nog 1500 miljoen hectare onontgonnen land in de wereld dat nog enigszins geschikt is voor landbouwproductie. Deze landreserves bevinden zich voornamelijk in Centraal-Afrika en Zuid-Amerika. Echter de meeste bodems zijn er zeer sterk verweerd en uitermate uitgeloogd. In-kultuurname zou dus zeer omzichtig moeten gebeuren en zou wellicht economisch niet echt rendabel en duurzaam zijn. Een uitbreiding van de verbouwde landoppervlakte in dit gebied zou hier bovendien gebeuren ten koste van tropische oerwoudreserves, wat ecologisch belangrijke consequenties zou kunnen hebben en een negatieve rol zou kunnen spelen in klimaatsveranderingen. Eerder dan een uitbreiding van landbouwareaal lijkt een intensificatie van de landbouw voor de hand te liggen.
5. Landbouwproductiviteit en duurzaamheid versus inputniveau
Zoals hoger al gesteld hangt de productiviteit van het land en de duurzaamheid van het productiesysteem af van het input niveau. We kunnen stellen dat het inputniveau in de geïndustrialiseerde landen doorgaans ‘te’ hoog is, zeker wat betreft minerale meststoffen. Milieuproblemen zoals grondwater vervuiling zijn hiervan het resultaat. In ontwikkelingslanden is de inputsituatie net omgekeerd. Bij gebrek aan meststoffen (organisch of kunstmest) worden de bodems sterk uitgeput en liggen de oogstcijfers doorgaans bijzonder
laag. Het antwoord op de vraag of de landreserves in de ontwikkelingslanden voldoende zijn om de bevolking te voeden, hangt af van het beoogde inputniveau.
6. Bijdragen van het onderzoek tot een duurzame landbouw
Technologisch is er nog steeds heel wat ruimte voor een toename in voedselproductie, zelfs zonder een toename van landbouwareaal. De wereldproductie van graangewassen is bijvoorbeeld voortdurend gestegen van 650 miljoen ton in 1950 naar 1900 miljoen ton in 2000, waarbij de hiervoor gebruikte oppervlakte landbouwland nagenoeg constant is gebleven op 600 miljoen hectare. Deze revolutionaire toename in productiviteit werd onder meer mogelijk gemaakt door de groene revolutie waarbij nieuwe roest-resistente tarwe en rijstvariëteiten hun ingang vonden bij de boeren. Verder zijn er nog tal van managementfactoren (onkruidcontrole, bemesting, verhoogde trekkracht…) die het momentum van de groene revolutie nog verder kracht bijgezet hebben.
Landbouwintensificatie is absoluut noodzakelijk en moet gepaard gaan met de nodige maatregelen voor het behoud van bodem en water. Dit wordt geïllustreerd met drie voorbeelden: (1) INIBAP bananenproject; (2) Conserveringslandbouw en (3) Geïntegreerd landbeheer – een samenwerking tussen Vlaamse universiteiten en Mekelle University in Noord Ethiopië.
7. Conclusies en slotbeschouwingen
9 De landreserves in de wereld zijn eindig en het zou vanuit ecologisch oogpunt onverantwoord zijn nog veel meer maagdelijk gebied te ontginnen voor horizontale landbouwareaaluitbreiding
9 Productieverhoging op een duurzame wijze is absoluut noodzakelijk om de voedselvoorziening van de groeiende wereldbevolking veilig te stellen.
9 Deze productieverhoging zal slechts mogelijk worden door een algemene adoptie van tenminste een intermediair inputniveau op korte termijn en een hoog inputniveau op lange termijn. Belangrijk daarbij is een stop aan de bodemerosie door introductie van het veelbelovende systeem van conserveringslandbouw.
9 Sub-Saharisch Afrika blijft een probleemgebied en vergt een meer dan speciale plaats in de context van een geconcerteerde internationale samenwerking opdat de armsten de armen de vruchten zouden kunnen plukken van een op maat geschreven revolutie via conserveringslandbouw.
9 Het wereldvoedselvraagstuk stelt zich niet enkel als een technologisch probleem, anders zou conserveringslandbouw al veel ruimer verspreid zijn. Een geïntegreerde systeembenadering waarbij nagegaan wordt waarom op het eerste zicht ‘evidente’ maatregelen niet genomen worden, dringt zich op. 8. Belangrijkste literatuur
Borlaugh, N.E., 2007. Sixty-two years of fighting hunger: personal recollections. Euphytica, DOI 10.1007/s10681-007-9480-9, Springer.
Dudal, R., 1997.'Op grond van de bodem: kan de planeet aarde zijn bevolking nog voeden ?'. In: De leefbaarheid op aarde, Global Change met welke toekomst.(Eds.)R. Weiler en D. Holemans (Red), Garant en Technologisch Instituut. p.89-100.
FAO, 2007b, http://faostat.fao.org/.
FAO & IIASA, 2007. Global Agro-ecological assessment for agriculture in the 21st century, CDROM:
http://www.iiasa.ac.at/Research/LUC/SAEZ/index.html
MAAR, 2007, Honing Project Ethiopië: http://www.vzwmaar.be/
Examenvragen
1) Wat betekent agro-ecologische zonering in landevaluatie. Leg het begrip ‘Lengte van de groeiperiode (LGP) uit en geef een schema van de belangrijkste typen van LGP in de wereld.
2) Wat is de ‘Groene revolutie’. Waarom is de ‘Groene revolutie’ niet echt succesvol geweest in Afrika? Zijn er alternatieve technologische scenario’s voor de landbouw in Afrika om tot voedselzekerheid te komen.
3) Bespreek het verband tussen landbouwproductiviteit en inputniveau. Kan uitbreiding van het landbouwareaal in de wereld een optie zijn om tot productieverhoging te komen? Bespreek mogelijke andere opties.
4) Wat is een ‘Duurzame levensonderhoud veelhoek’. Hoe kan dit principe tot basis dienen voor het opzetten van sociaal-relevant multidisciplinair onderzoek in ontwikkelingslanden?
