Een pteropode nieuw voor het Plioceen van Estepona (Spanje)

AFZETTINGEN WTKG 31 (3),2010 62

Een

_pteropode

nieuw

voor

het Plioceen

van

Estepona

(Spanje)

Arie+W. Janssen*

In oktober 2008 hebben enkele ledenvan onze

vereniging

opnieuw

in

_Estepona

verzameldenin meivandit

_j

aar

kreeg

ikvanAndré Jansenmateriaalvanvier locaties

_{bij Estepona}

terdeterminatie. Diemonsters_{bevatten geen}

_heteropoden

ennegensoorten

_pteropoden,

waarvan eracht al in

_mijn

2004artikel over

Estepona

werden

_genoemd.

Eén

exem-plaartje echter, nauwelijks

anderhalve millimeter_groot, be-hoorttoteensoortdievandie locatie nog niet bekendwas,

namelijk

Limacina atlanta

_{(Mörch, 1874) (zie fig.).}

Limacina atlanta is eenuit het Noordzeebekken

beschre-vensoort,die door Mörch

_(1874,

_p.

₂₉₈₎

meteen

korte,

in het

Latijn gestelde beschrijving

enzonder

afbeelding

werd

geïntroduceerd

uit

_Sylt,

het

_{noordelijkste}

Duitse Wadden-eiland

_(vrijwel

zeker uit de laat-miocenekleivanhet

Mor-sum

Kliff).

Hoewel ik

_{jaren geleden}

in

_Kopenhagen

_grondig

_heb ge-zocht naarhet

_{type-exemplaar}

van dezesoortkwam het niet bovenwater.

Vermoedelijk

is het

_exemplaar

tenoffer

gevallen

aan

pyrietverwering.

Door de

typelocatie

is het echter toch

_duidelijk

welkesoort door Mörch werd

be-doeld,

wantLimacina atlanta is de

_{enige pteropode}

_van de familie Limacinidae die_van

_Sylt

bekend is

_geworden.

Vooral in de laatste decenniais het voorkomen_van deze

soortook

_vastgesteld

in

_{talrijke ontsluitingen}

en

boringen

in

_{Denemarken, Duitsland, Nederland, België}

_en

_Engeland,

hoewel de_naamL. atlantatenonrechte ook werd

gebruikt

voor een

oudere,

midden-miocene soort,

namelijk

L. mio-rostralis

_Kautsky,

1925

_(o.a.

door

_Anderson,

_1964).

Om

eenideetegevenvande

algemeenheid:

in de RGM col-lectie

_zijn

243monsters vanLimacina atlanta aanwezig.

Van Limacina

_atlanta,

die zich vooral onderscheidt door de

planorboide schelpvorm

ende in bovenaanzicht

onregelma-tig verlopende windingsspiraal,

wordt aangenomen dathet de laatste_stapis in_een

_{ontwikkelingsreeks}

die

_loopt

van-af L. valvatina

_(Reuss,

_1867),

viasoorten als L.

_ingridae

Janssen, 1989enL. wilhelminaeJanssen, 1989. Hoewel destamsoortL. valvatinaal uit het Chattien

_(Laat

Oligo-ceen)

bekend

_is,

vindt deze

_ontwikkeling

_pas

_plaats

in het latereMioceen.Inmiddels is het voorkomen_vanL.

atlan-ta in het Noordzeebekken

vastgesteld tijdens

hetGramien

en

Syltien (=

Mioceen;

Tortonien/Messinien)

enhet

Kat-tendijkien

enScaldisien

(=

Plioceen:

Zanclien/Piacenzien)

(Gürs

&

_{Janssen, 2002)}

_envormtdaar de indexsoortvan

Pteropode

Zone 21. Het is

bijvoorbeeld

ook de

_enige

ptero-pode

diebekendisuitde sedimentinhoud_vangrotere

gas-tropoden,

zoals

_Scaphella

_en

_Neptunea,

die

_verspeeld

aan

de Nederlandse kust enin dezeegatenworden

_gevonden.

Wood

_{(1842, 462, pl.}

_5,

_fig.

_12),

in

_{zijn ‘Catalogue}

of the Shells ff_omthe

Crag’

beeldt dezesoortalafen

beschrijft

haar,

zonder_{er een naam aan}te

_verbinden,

als _{‘a very}

mi-nutesinistral shell...’. In

zijn

latere

_publicaties

komt Wood echter niet

opdezesoortterug.In de ‘Fossielenatlas’

_(van

(Mörch,1874). Estepona(Malaga, Spanje),Velerln Antena(‘helling’); Plioceen,Piacenzien. Coll. RGM570 234(leg. A.F.J. Jansen,oktober2008;don. A.F.J.Jansen,juni 2010). Anadditionalpteropod species,Limacina atlanta(Mörch, 1874)

(Mol-lusca,Gastropoda,Euthecosomata)is recordedbyasingle specimen

from the Pliocene(Piacenzian,accordingto theholoplanktonicmollusc assemblage) deposits outcroppingin theenvironments ofEstepona (provinceof Malaga,Spain).The species is knowntooccur during the interval Tortonian-Piacenzian,and therefore does not contribute

to thediscussion onthe_ageassignment (ZanclianorPiacenzian)of thesedeposits.Asinglespecimenof theheteropodAtlantasp. is in-sufficiently preservedtoacknowledgeare-identification asA.plana Richter, 1972 of twospecimensof Atlanta sp.publishedearlier from

Esteponaand ishesitatinglylabeled as,Atlanta?peroniiLesueur,1817.

In 2004

publiceerde

ik in Palaeontoseen

systematische

beschrijving

vande

holoplanktonische

molluskensoorten

uit het Plioceenvande beroemde

vindplaats Estepona,

in de

_{provincie Malaga (Spanje).}

Hoewel ik_ernooit zelfben

geweest,

kreeg

ik_vanverscheideneverzamelaars hun

he-tero- en

pteropodenmateriaal

ter

bewerking

en, voor een

deel,

teropnamein de RGM-collecties. Niet minder dan 18soortenbleken

aanwezig

te

zijn,

waarvandrie

heteropo-den_en15

_{pteropoden. Erg}

interessant in dit materiaal_was de

_aanwezigheid

_vanenkele

_{bathypelagische}

_soorten,wat

verklaard werd door de_{aanname van}

_{‘upwelling’:}

uit

die-pereniveau’s

opstijgend

koudwater,dat ook door de

aan-wezigheid

vandebenthische

koudwatergastropode

Patella

pellucida L.,

1758 werd

_{aangetoond (da}

Silvaet

al., 2006).

AFZETTINGEN WTKG31 (3),2010 63

Regteren

Altenaet

al.,

1964,p.7,

pi.

22,

fig. 212)

wordt deze soort als ‘wellicht nieuw’ vermeldvanhet‘O.Plist.’

vande Westerschelde onder denaam

Spiratella

sp. In het Middellandse

Zee-gebied

is dezesoort inmiddels ook bekendvan eenaantal

_vindplaatsen

in het Tortonien

enMessinien

_(Mioceen;

Noord

_Italië;

Janssen, 1995;RGM

collecties)

enhet ZanclienenPiacenzien

_(Plioceen;

Noord

Italië, Frankrijk;

RGM

_collecties).

Voor

_Estepona

is deze_soort, zoals

_{gezegd, nieuw,}

maar ze levert helaasgeen

bijdrage

in de discussie of de

Este-pona fauna’snuZanclien of Piacenzien in ouderdom

zijn.

In

tegenstelling

totde

ouderdomsinterpretatie (Zanclien

-‘lower’

_Piacenzien)

_vandemeesteauteurs die benthische mollusken

_beschrijven

_van

Estepona (zie bijv.

Landauet

al., 2007,

p.

64)

sluiten de

pteropoden

eenZanclien

ouder-dom absoluut uit.

Nadat dit

_artikeltje

al was

ingezonden

voor

Afzettingen

hoorde ikvanAndré dat nog tweeanderesoorten uitz’n materiaal

_tevoorschijn

waren

gekomen, namelijk

Clio

cus-pidata

en eenAtlanta sp. De Clioisonmiskenbaar,dus die

naamis beslist

goed.

De Atlanta

_echter,

_{wilde ik wel graag}

zien,

wantdaarvan

_zijn

maartwee

exemplaartjes

bekend

van

Estepona, destijds gedetermineerd

als Atlanta

sp.,maar

inmiddels_na

_{enige aarzeling}

toch wel herkend als Atlanta

plana Richter,

1972. De

_aarzeling

werd veroorzaakt doorde groottevanhet

exemplaar, 4,7

mm,

aanzienlijk

groterdan

recente

_exemplaren

_van die_soort,maarbovendien door-datA.

plana

uitsluitend uit het Pacifisch

_gebied

bekend is. Maar

_helaas,

André’s nieuwe

_exemplaar

wasdaarvan geen

bevestiging.

Meteendiametervanomstreeks 4mm

lijkt

het wel

op de eerdere twee,maarhelaas

zijn

de

embryo-nale

_windingen

niet bewaard_endus is nietvast testellen hoeveel

_windingen

_er

_{oorspronkelijk}

_{waren en}kan ook de

microsculptuur

niet worden beoordeeld. Verder is in dit

schelpje

de laatste

_winding

los_vande

_voorgaande,

wat

_bij

A.

_plana

ook niet bekend is. Ik determineer dit

_exemplaar

derhalvemeteendik

_vraagteken

als Atlanta

_peroni

Lesueur,

1817,

eensoortdieinderdaadbekendis uit de Atlantische

enMediterrane

_regionen.

André’s materiaalkomtvanvier locaties in Velerin Antena

(zie

tabel

_hieronder).

Deze locaties

liggen kennelijk

dicht

bij

elkaar in of

_bij

Velerin Antenaen

zijn

niet allemaal

duidelijk

teidentificerenmetde

_{vindplaatsen genoemd}

in

mijn Estepona

artikel uit 2004. Locatie 1 wordt door An-dré

_aangeduid

als

_{‘helling’,}

locatie 2 als

_{‘wegberm’ (1c}

in

mijn verhaal,

enVA in Vera Pelaezetal.,

1995, fig. 1),

lo-catie 3 als

_{‘conglomeraat’ (la}

in

_{mijn verhaal,}

CO in Vera Pelaezet

al.)

enlocatie 4 als ‘zandlens’

(1c

in

_mijn

ver-haal,

SA in Vera Pelaezet

al).

Opvallend

in deze collectie

_zijn

de_groteaantallen Cuvie-rinaastesana.In 2004 noemde ikvandiesoortveel min-der

_{exemplaren, namelijk}

_57,

_aangetroffen

in het materiaal

vanvier verzamelaars. EengrootdeelvanAndré’smonsters

vandiesoortis helaas

_ffagmentair

endaarom kan het heel

goed zijn

dat_eendeel_ervantot C. ludbrooki

_behoort,

die pas echt

goed

teonderscheiden is_aan

_{complete exemplaren.}

Het betreffende

exemplaartje

vanLimacinaatlanta

is,

met

nogmaals

dankaanAndré

_Jansen,

opgenomenin de

holo-Materiaal uit de vier locaties in Velerin Antena: locatie1 locatie 2 locatie 3 locatie4

Atlanta ?peroni Lesueur,1817 1 - -

-Heliconoides inflata

_(d'Orbigny,

₁₈₃₅₎

- - ₁

-Limacina atlanta

(Mörch, 1874)

1 - -

-Cuvierina

_(C.)

astesana

(Rang, 1829)

5 c.200 c.130 48,15f

idem, ‘inflated form’

-36-Cuvierina(C.)ludbrooki(Caprotti, 1962) - ₃

-

-Clio

_{(Bellardiclio) cuspidata (Bosc, 1802)}

1 - -

-Clio(C.) pyramidata L,1767 f. lanceolata(Lesueur,

1813)

41 8 65 36

Diacria

_{trispinosa (Blainville, 1821)}

1,44f 3,1f 1 4,11f

Cavolinia floridanaCollins, 1934 2 2,2f - _2,30f

Peraclebispinosa Pelseneer, 1888 4 - - 2

Parade thacantha

_{(Fischer, 1882)}

8,12f - - 4f

Materiaal uit de vier locaties in Velerin Antena: locatie 1 locatie 2 locatie 3 locatie 4

Atlanta ?peroni Lesueur,1817 1 - -

-Heliconoides inflata(d’Orbigny,

1835)

- - 1

-Limacina atlanta

_{(Mörch, 1874)}

1 - -

-Cuvierina

_(C.)

astesana

(Rang, 1829)

5 c.200 c.130 48,15f

idem, ‘inflated form’ - 3 6

-Cuvierina

_(C.)

ludbrooki

_{(Caprotti, 1962)}

- ₃

-

-Clio(Bellardiclio) cuspidate (Bosc, 1802) 1 - -

-Clio

_{(C.) pyramidata}

L, 1767 f. lanceolate(Lesueur,

1813)

41 8 65 36

Diacria

_{trispinosa (Blainville, 1821)}

1,44f _3, 1f 1 4, 11f

Cavolinia floridanaCollins, 1934 2 2,2f - _2,30f

Peracle

_bispinosa

Pelseneer, 1888 4 - - 2

AFZETTINGEN WTKG31 _(3),2010 64

planktonische

molluskencollectievanNCB Naturalismet

registratienummer

RGM 570 234.

Literatuur

Anderson,

H.-J.,

1964. Die miocane Reinbek-Stufe in Nord- und Westdeutschland und ihre

Molluskenfau-na.- Fortschritte in der

Geologie

_vonRheinland und

Westfalen,

14; 31-368.

Gürs,

K.,

& A.W.Janssen,2002. Revised

_pteropod

bio-stratigraphy

for the Miocene of the North Sea Basin. In: K. Gürs

(ed.).

Northern

_European

Cenozoic

Strati-graphy.

-

Proceedings

of the 8th biannual

meeting

of

the

_RCNNS,

RCNPS.

Flintbek,

Landesamt fur Natur und Umwelt

_{Schleswig-Holstein,}

_{pp. 117-131.} Janssen,

A.W.,

1995.

Systematic

revision of

holoplankto-nic Mollusca in thecollectionsof the

_{‘Dipartimento}

di Scienze dellaTerra’atTorino,

Italy.

- Museo

_Regionale

di Scienze

_Naturali,

Torino,

Monografie,

17,pp. 1-233. Janssen,

A.W.,

2004.

Holoplanktonic

molluscan

assem-blages (Gastropoda, Heteropoda,

Thecosomata)

ffom the Pliocene of

_{Estepona (Spain, Malaga).}

-

Palaeon-tos, 5: 103-131.

Landau, B., R. Houart. & C.M. daSilva, 2007. The

Ear-ly

Pliocene

_{Gastropoda (Mollusca)}

of

_Estepona,

Sout-hern

_Spain.

Part 7: Muricidae.-

_Palaeontos,

11: 1-87.

Mörch,

O.A.L., 1874.

_{Forsteningeme}

i

_{Tertiaerlagene}

i Danmark. _{In: Meddelelse paa det 11}teskandinaviske Naturforskermode i

_Kjobenhavn

1873.

_Kjobenhavn

(Schultz),

pp. 274-298.

Regteren Altena,

C.O. van,A. Bloklander & L.P.

Poude-royen, 1964. De fossiele

schelpen

vande Nederlandse strandenenzeegaten,6.- Basteria,

28(1-2);

1-9.

Silva,

C.M.

_da,

B.M.

_Landau,

R. Domènech & J.

_Martinell,

2006. Pliocene Atlanto-Mediterranean

_biogeography

of Patella

_{pellucida (Gastropoda, Patellidae):}

Palaeocea-nographic implications.

-

Palaeogeography,

Palaeocli-matology, Palaeoecology,

233: 225-234.

Vera-Pelaez,

J.L.,M.C.

_{Lozano-Francisco,}

R.

_{Muniz-Solis,,}

C.

_Gili,

J.

_Martinell,

R.

_Domènech,,

P.

_Palmqvist

& A.

Guerra-Merchan,

1995. Estudio

_preliminar

de la

ma-lacofauna del Plioceno de

_{Estepona (Malaga, Espana).}

-Iberus,

13:93-117

Wood, S.V.,

1842. A

_catalogue

of shells from the

_Crag

(continued).

- The Annals and

Magazine

of Natural

History,

9: 455-462.

*Arie W.Janssen,12

_Triq

tal

_{'Hamrija, Xewldja}

XWK