Beheersing wortelknobbelaaltjes

(1)

actieplan

aaltjesbeheersing

Beheersing

wortelknobbelaaltjes

Hoe knobbelvrij te telen in de akkerbouw, vollegrondsgroententeelt, vaste plantenteelt en de bloembollenteelt?

(2)

actieplan

(3)

actieplan

aaltjesbeheersing

Inhoudsopgave

Inleiding�� 1 2 Beschrijvingwortelknobbelaaltjes�� 2 2�1 Wortelknobbelaaltjes�� 2 2�2 Levenswijzewortelknobbelaaltjes�� 2 2�3 Beheersing(algemeen)�� 2 3 Waarnemingeninhetveld�� 5 3�1 Meloidogyne hapla(Noordelijkwortelknobbelaaltje)�� 5 3�1�1 Herkenning�� 5 3�1�2 Beheersing�� 6 3�2 Meloidogyne naasi (Graswortelknobbelaaltje)�� 6

3�2�1 Herkenning�� 6 3�2�2 Beheersing�� 6 3�3 Meloidogyne chitwoodienM. fallax(maïswortelknobbelaaltjeenbedrieglijkmaïswortelknobbelaaltje)�� 7

3�3�1 Herkenning�� 7 3�3�2 Beheersing�� 7 3�4 Meloidogyne minor�� 8

4 BeleidrondomM. chitwoodi enM. fallax�� 9 4�1 Beleidenregelgeving�� 9 4�2 Gevolgenvoordesector�� 9 5 Monitoringenschade�� 10 5�1 Bemonsteringsmethoden�� 10 5�1�1 Bemonstering�� 10 5�1�2 Melo-intensievebemonstering�� 10 5�2 Schade�� 10 6 Bedrijfshygiëne�� 11 6�1 Uitgangsmateriaal�� 11 6�2 Schonemachines�� 11 6�3 Zeef-ensorteergrond�� 11 6�4 Onkruidbestrijding�� 11 7 Samenvatting�� 11

(4)

(5)

1

Inleiding

Wortelknobbelaaltjes(Meloidogynespp�)kunnen inakkerbouwgewassen,vollegrondsgroenten, vasteplantenenbloembollengewassenzowel deopbrengstverlagenalskwaliteitsschade veroorzaken�Bovendienkunnensommige soortenzicheenvoudigverspreidenviahet uitgangsmateriaal�Doorzowelopbrengst- enkwaliteitsverliesalsafkeuringvanhet uitgangsmateriaalkandeeconomischeschade grootzijn�Doelvandezebrochureisom meerinzichttegevenindebeheersingvan wortelknobbelaaltjes�

(6)

2

Beschrijving wortelknobbelaaltjes

2 Beheersing Wortelknobbelaaltjes 2 2.1 Wortelknobbelaaltjes Wortelknobbelaaltjes(Meloidogynesoorten) veroorzakenvooralproblemenopzand-,dal-,zavel enlichterekleigronden�Zekunnenzichsnelenop veelgewassenvermeerderen�InNederlandzijnde meestbelangrijkesoortenMeloidogyne chitwoodi,

M. fallax,M. haplaenM. naasi�Daarnaastkomt M. minorincidenteelvoor�M. naasiisvoorde

landbouwhetminstschadelijkenkanvooral schadegevenbijgrassen,zomertarwe,uienen suikerbieten�Deanderewortelknobbelaaltjeszoals

M. chitwoodi,M. fallaxenM. haplakunnenbijveel

akkerbouw-,vollegrondsgroententeeltgewassen eneenaantalbolgewassenvoorgroteproblemen zorgen�Indeteeltvanvasteplantenwordende problemenvooralveroorzaaktdoorM. hapla� Mededoorhetgroteaantalwaardplantenzijnze moeilijktebeheersen�VanM. minorisnogweinig bekendoverdewaardplanten�M. chitwoodien M. fallax zijnquarantaineorganismenwaarvoor specialefytosanitaireregelsgelden�Inhoofdstuk 4�1wordtinhetkortietsoverdefytosanitaire regelgevinggeschreven�Vermeerderingsmateriaal moetvrijzijnvanM. chitwoodienM. fallax�Deze aaltjesveroorzakengroteeconomischeschade doorafkeuringvanmetdezeaaltjesbesmet vermeerderingsmateriaalzoalspootaardappelen, aardbeiplantenenaspergeplanten,vasteplanten, dahliaengladiool�Ookveroorzakendezeaaltjes eenverminderdekwaliteitenopbrengstbijo�a� aardappel,peen,erwtenenschorseneer�Ditkan eveneensleidentotafkeuringen� 2.2 Levenswijze wortelknobbelaaltjes Delevenscyclusvanwortelknobbelaaltjesis vergelijkbaarmetdievandecysteaaltjes,met ditverschildatdeeieren(300-500)doorhet vrouwtjebuitenhetlichaamwordenafgezetin eengelatinepakketinenopdeknobbels�Ineen dergelijkpakketzittendeeierenwelenigszins beschermd,maarlangnietzogoedalsineen cyste�Omdatdewortelknobbelaaltjeseenzeer bredewaardplantenreekshebben,kaneen populatiezicheenvoudiguitbreiden�Netalsbij cysteaaltjeshebbenwortelknobbelaaltjeseen grooteffectopdefysiologievanhetwortelstelsel� Erwordenreuzencellengevormdopdeplaats vanbinnendringenendewortelszwellenopdeze plaatsoptotknobbels�Lokstoffenspelenbij wortelknobbelaaltjesgeenrol�Dejongeaaltjes (juvenielen)komenspontaanuitdeeierenzodrade bodemtemperatuurboveneenbepaaldminimum (5-10°C)uitkomt�Denatuurlijkesterfteonderzwarte braakofeenniet-waardplantisdaarombijzonder groot�Behalvebijhetgraswortelknobbelaaltje M. naasi,die1generatieperjaarheeft,hebben demeestesoortenmeerderegeneraties(2à3) pergroeiseizoen�Doormeerderegeneratiesper seizoen,incombinatiemethethogeaantaleieren datgeproduceerdkanworden,leidtdittoteen sterketoenamevandepopulatieinéénjaar� 2.3 Beheersing (algemeen) Debeheersingvanwortelknobbelaaltjeskanop diversemanieren: • hetopnemenvanniet,ofslechte waardplantgewassenindegewasrotatie�Door deteeltvaneenniet-waardplantvoorafgaand aandeteeltvaneenschadegevoeliggewas wordtdeschadesterkbeperkt� • Inhetgevalvaneenbesmettingmeteen quarantaineorganisme(M. chitwoodi ofM. fallax)geldtvoordeteeltvan vermeerderingsmateriaaleennultolerantie�Dat wilzeggendathetvermeerderingsmateriaalvrij moetzijnvandezeaaltjes�Ziedewebsite www�VWA�nlvoormeerinformatie� • Eenvolledigteeltjaartoepassenvan zwartebraakbiedtgoedemogelijkheden besmettingensterkaftebouwen�Ditis echterlangnietopallepercelenuitvoerbaar vanwegestuiven,slempgevoeligheidenzware onkruiddruk�Bovendienisditinveelgevallen bedrijfseconomischnietinteressant� • Naastbraakwerkenkorteteelten,zoals bijvoorbeeldspinazieofsla,populatieverlagend� Korteteeltenwerkendanalseensoort vanggewas�Dejongeaaltjes(juvenielen)dringen dewortelbinnen,maardoordekorteteeltduur kunnenzehunlevenscyclusnietvoltooien� Belangrijkiswelomde“stoppel”directgoed ondertewerkenofdoodtespuitenenhetland vervolgenszwarttehouden� • Dooroplopendebodemtemperaturenin combinatiemethetzwarthoudenvandegrond enhetlaatzaaienvanhetgewasontstaatereen natuurlijkesterftevandeaaltjes�Ditverkleinthet risicoopschadebijschadegevoeligegewassen alsbijvoorbeeld(was)peen� • Alleenalsaanvullendemaatregelkaneen nattegrondontsmettingondergunstige omstandighedendebesmettinginde bouwvoormet60%-90%reduceren�Een grondontsmettingkaneenverkeerdegewas-of rassenkeuzenooitcompenseren� • Binnendebollensectorisinundatievoor sommigeregio’seenoplossing�Bijinundatie

(7)

wordthetperceelgedurendeeenperiode van6-18wekenonderwatergezet�Hierdoor ontstaatzuurstofloosheidwaardooraaltjes, maarooksommigeandereziektenenplagen doodgaan�Dedodendewerkinggaatsneller bijhogerebodemtemperaturen(ca�20°C) waarbijhetbodemlevenactieverisende zuurstofeerderopraakt�Metinundatiezijnbij debeheersingvanM.haplapositieveervaringen bekend�VoordebeheersingvanM. chitwoodi zijnhiermeegeenervaringen� Hetonderwaterzettenvaneenperceel • Biologischegrondontsmettingstaatnog indekinderschoenenenis(nog)niet rendabeltemaken�Bijdezemethodewordt zuurstofloosheidindebodemgecreëerddoor grotehoeveelhedenorganischmateriaalonder tewerkenenaftedekkenmetplastic� Opwww�kennisakker�nlstaatnogmeerinformatie overaaltjesbeheersing�Metbehulpvan www�disvruchtwisseling�nlkunnenzomerbloemen envasteplantenopgeslachts-ensoortnaam wordeningevoerdwaarnaeenoverzichtwordt verkregenvanhetrisicoopbesmetting�Inhet aaltjeswaardplantschemaoppagina4isnategaan hoedeschadegevoeligheidenaaltjesvermeerdering vanverschillendegewassenis�Hetaantalstippen staatvoorvermeerderingvanhetaaltje,dekleur staatvoordeschadegevoeligheid�Houdbijhet invullenvanhetbouwplanookrekeningmet andereaaltjessoortendie(mogelijk)voorkomen ophetperceel�Opwww�aaltjesschema�nlstaatde meestactueleinformatieenkuntumetuweigen bouwplaneenaaltjesschemamaken�Doorindit digitaleschemadubbelteklikkenopeenvakjekrijgt umeerachtergrondinformatieoverdiespecifieke combinatievanaaltjeengewas�

(8)

4 Beheersing Wortelknobbelaaltjes

Aaltjesschema 2011

Tulp

Engels raaigras in vroege stoppel Japanse haver Tagetes op braak land Aardappel Suikerbiet Ui Maïs Zomertarwe Zomergerst Rogge Erwt (conserven) Peen Grondsoort M el o id o g yn e h ap la N o o rd el ijk w o rt el kn o b b el aa ltj e M el o id o g yn e n aa si G ra sw o rt el kn o b b el aa ltj e M el o id o g yn e c hi tw o o d i M aï sw o rt el kn o b b el aa ltj e M el o id o g yn e f al la x B ed ri eg lij k m aï sw o rt el kn o b b el aa ltj e Z D ZA Z D ZA Z D ZA Z D ZA Witlof Sluitkool Aardbei Lelie Dahlia Gladiool Schorseneer

Bladrammenas in vroege stoppel

Gele mosterd in vroege stoppel D K Z ZA Legenda Grondsoorten Dalgrond Klei Zand Zavel ?      R sterk rasafhankelijk Legenda Vermeerdering volledig onbekend actieve afname natuurlijke afname weinig matig Legenda Schade onbekend geen weinig matig sterk   ?   R  R         ? ? ?       ?                                              ?           R  R    R  R    Wortel-knobbelaaltjes

(9)

3

Waarnemingen in het veld

Indithoofdstukzijnallesoorten

wortelknobbelaaltjesdiebelangrijkzijnvoor desectorenenteeltenkortomschreven� Schadebeeldenhelpenudezeteherkennen� 3.1 Meloidogyne hapla (Noordelijk wortelknobbelaaltje) DewaardplantenreeksvanMeloidogyne hapla beperktzichvoornamelijktotdebreedbladigen (dicotylen)�Aardappel,witlofenvlinderbloemigen springeneruitdoordatzezeerhogedichtheden nalaten�Demeestemonocotylen(grassen,granen enmaïs)vermeerderenhetaaltjeniet�Desterfte onderniet-waardplantenenzwartebraakligt bijzonderhoogenkannaéénseizoentot90-95% dalingvandeaaltjesdichtheidleiden� 3.1.1 Herkenning KenmerkendvoorM. haplaisdatdewortelophet knobbeltjevertakt�Deknobbelszienerdaardoor uitals‘spinnetjes’engevenhetwortelstelsel eenbossiguiterlijk�M. haplaishetenige wortelknobbelaaltjedatvertakkingenveroorzaakt� Vooralbijgewassendieeenpenwortelvormen isditeenprobleem�Verwarvertakkingenvan penwortelsnietmetdevertakkingenveroorzaakt doorTrichodorideaaltjes�BijM. haplaissprake vanknobbelvormingeneenbossigergeheelten opzichtevanhetTrichodorideaaltje�Vanwegede vormingvanvertakkingenisM. haplabijzonder schadelijkvoorpeen,schorsenerenenwitlof� Vooraardbeiplantenalsvermeerderingsmateriaal isaanwezigheidvanknobbelsredenvoor afkeuring�Enkeleaaltjesper100gramgrond kunnenalaanzienlijkeschadeveroorzaken indezegewassen�Bovengrondsiservaak groeiremmingtezien�Wanneergewassenals peen,schorseneerofwitlofalinhetbeginvan hetseizoenvertakkingenvertonenkanhetgewas beterwordenondergewerkt�Devertakkingenzijn onherstelbaarwaardoordeteeltvanhetgewas misluktengeengoedeoogstzalgeven�Bovendien zaldoorvroegtijdigonderwerkeneensterkedaling vandebesmettingoptredendoordelange,zwarte braakperiode�OokinvasteplantenzoalsPaeonia

spp�komtM. haplavoor�M. haplaveroorzaaktbij

dahliaknollenknobbelvormigeverdikkingenop dedunnewortelsofsommigewortelszijnkorten knotsvormig�Symptomenkomenpleksgewijsinhet landvoor� M. haplainpioenrozen M. haplainpeen M. haplaindahlia

(10)

6 Beheersing Wortelknobbelaaltjes 3.1.2 Beheersing • Bemonstervoorafgaandaaneengevoelig gewas,ofvoorafgaandaaneenmomentdat ereenbeheersingsmaatregelkanworden uitgevoerd�Laataltijdhetmonsterincuberen� • Zet geen vermeerderingsmateriaal zoals vaste

planten op een besmet perceel.

• Grassen,graangewassen,maïsenleliezijnniet gevoeligvoorM.haplaenvermeerderendeze soortniet�Inakkerbouwrotatiesmeteensinde vierjaar(ofnauwer)eenmonocotylkomtschade doorM. haplazeldenvoor� • Ookkunnengewassenmetkorteteelten(zoals spinazieenslameteenteeltduurvan6-8 weken)inhetbouwplanopgenomenworden� Bewerkdegronddandirectnadeoogstzodat hergroeinietplaatsvindt� • Zorgvooreengoedeonkruidbestrijdingzodat opbouwvanhetaaltjenietmogelijkis�

• Vermijd de teelt van vlinderbloemigen. • Doordegrotesterftebijoplopende bodemtemperaturenzorgtuitstelvanzaai-en planttijdstipinhetvoorjaarvooreenverlaging vandebeginbesmetting� • Hettoepassenvaneenwarmwaterbehandeling vanplantmateriaaliseenmogelijkheidomeen grootdeelvaneenaanwezigebesmettingte verlagen�Dezemethodekomtergprecies� Bijeentekortebehandelingisdedoding onvoldoendeeneentelangebehandelingis schadelijkvoorhetplantmateriaal�Ditisbij uitstekwerkvoorgespecialiseerdebedrijven� 3.2 Meloidogyne naasi (Graswortelknobbelaaltje)

OpvallendkenmerkisdatM. naasi behalveop zand-endalgrondenookopkleigrondenvoorkomt� M. naasikanvooralproblemengeveninuien, bieten,granenengrassen�Vandegranenis zomertarwe,maarookzomergerstschadegevoelig; zekeroppercelenmeteenlagerepH(<4,8)�Een anderebijzonderheidisdatM. naasislechtséén generatieperjaarheeftendusnietzosneltot hogebesmettingsniveauskomt�Erzijnrelatiefveel gewassendieM. naasinietvermeerderenzoals aardappel,maïsenveelbloembollensoorten� 3.2.1 Herkenning Suikerbietenondervindenschadewelkezichuit ineenvertaktepenwortelmetknobbelsaande zijwortels�Ingraskanschadeoptredenbijherinzaai� Deknobbelvormisopvallend�Deknobbelszitten vooralaanheteindevandewortel,zijnlanggerekt enzeerdik�Ookbijuienisdezevormvanknobbels zichtbaar�Bijgraneniseengroeiachterstandtezien� SuikerbietmetM. naasiaantasting GroeiachterstandingraandoorM. naasi 3.2.2 Beheersing Deproblemeninbietenenuienkunneneenvoudig wordenvoorkomendoorbijvoorbeeldaardappel ofeenandereniet-waardplantalsvoorvruchtte kiezen�DitisuithetoogpuntvanAMbeheersing enopslagbestrijdingaanteraden�Voordeze soortzijnverdergeenspecifiekeaanvullende maatregelennodig�

(11)

3.3 Meloidogyne chitwoodi en M. fallax (maïswortelknobbelaaltje en bedrieglijk maïswortelknobbelaaltje) M. chitwoodi(maïswortelknobbelaaltje)en M. fallax(bedrieglijkmaïswortelknobbelaaltje) lijkenquasymptomenveelopelkaar�Ookde schadegevoeligheidenwaardplantenreekskomen vooreengrootgedeelteovereen�Verschillen inwaardplantenliggeno�a�bijbieten,maïsen rogge�M. fallaxvermeerdertsterkopbieten Engelsraaigras,terwijlM. chitwoodizichhier maarmatigopkanvermeerderen�Eenbelangrijk aspectvandezeaaltjessoortenisdatzeovergaan viahetplant-enpootgoed�Inhetbijzonder pootaardappelen,aardbeiplanten,dahlia’s, gladiolenenvasteplantenzijndaarbijpotentiële besmettingsbronnen�M. chitwoodienM. fallax hebbeneenquarantainestatus�Ditbetekentdat alhetuitgangsmateriaalzoalspootaardappelen, prei-,kool-,aardbei-enaspergeplanten,vaste planten,dahliaengladioolmoetenvoldoenaan defytosanitairerichtlijnvandeEUenvisueel vrijmoetenzijnvandezeaaltjes�Iseenpartij besmet,danmagdezenietwordenafgezetals voortkwekingsmateriaal� 3.3.1 Herkenning HetverraderlijkevanaantastingdoorM. chitwoodi enM. fallaxisdatinveelgevallenbovengrondsgeen schadeistezien�Deherkenninginhetveldisinhet beginteconstaterendoorinspectieaandewortels� DeknobbelvormvanM. chitwoodienM. fallaxisheel andersdanvanM. hapla�BijM. chitwoodienM. fallax isersprakevanonopvallendelanggerekteknobbels zonderzijwortelvormingOpknobbelvormzijnM.

chitwoodienM. fallaxnietvanelkaarteonderscheiden�

Bijmengpopulatiesvan M. chitwoodi,M. fallaxen

M. hapla ishetbeeldnietzuivermeer�Vaakvoeren deknobbelsvanM. hapladeboventoon�Omzeker tewetenmetwelkeaaltjesutemakenheeft,iseen analysenoodzakelijk�VerderveroorzakenM. chitwoodi enM. fallaxinveelgevallenknobbelsopaardappel, peenenschorseneer�Dezekwalitatieveschadekan grotefinanciëlegevolgenhebben(afkeuringen)� Binnendebloembollenteeltkunnenvooraldahlia,gladiool enChionodoxawordenaangetastdoorM. chitwoodi� BijgladioolkomtM. chitwoodi voornamelijkvoorin dewortelsensporadischindeknollen�Bijinfectie vanhetknolweefselkunnenuitstulpingenopde knolbasisenaandezijkantvandeknolontstaan� BijdahliaiseenaantastingdoorM. chitwoodi en M. fallaxzowelindewortelsalsindeknollenzichtbaar� Desymptomenlijkenopoppervlakkigewratten, maarzijnvaaknietduidelijkzichtbaar� M. chitwoodiaantastingwortel M. chitwoodiaantastingopeenaardappelknol 3.3.2 Beheersing • Gebruikschoonuitgangsmateriaal(controleer ookzelfuweigenuitgangsmateriaal)� • TeeluitgangsmateriaalalleenopM. chitwoodi en/ofM. fallaxvrijepercelen�Bemonstereerst voordatuuitgangsmateriaalplant/poot� • Wiltuwetenofueenbesmettingheeft, bemonsterdankortnaeengewasdatsterk vermeerderd(bijv�aardappel)�Dedetectiekans (pakkans)isdanhethoogst�Wiltuwetenof dekomendeteeltgevaarlooptopschade, bemonsterdaninhetvroegevoorjaar(januari-maart)omdeaantallenaaltjesbetertekunnen beoordelen� • Neemniet-ofslechtewaardplantenopinde rotatie�Vergeetdegroenbemestersnietendenk hierbijookaanrassendieresistentiebezitten, zoalsbijstamslaboonenbladrammenas�

(12)

8 Beheersing Wortelknobbelaaltjes • Doordegroteresterftebijoplopende temperaturenzorgtuitstelvanzaai-en planttijdstipinhetvoorjaarvooreensterke verlagingvandebeginbesmettingendaarmee hetrisicoopschade� • Maakgebruikvankorteteelten,dezewerken danalseensoortvanggewas�Dejongeaaltjes (juvenielen)dringendewortelbinnen,maardoor dekorteteeltduurkunnenzehunlevenscyclus nietvoltooien�Bewerkdegronddirectnade oogst,zodatergeenhergroeiplaatsvindt� • Hanteereenstriktebedrijfshygiëne (onkruidbeheersing,machinereiniging,afvoer vanzeef-ensorteergrond)� • Bewerkeenbesmetperceelzoveelmogelijkals laatste� • Gaatuaardappelentelen,kiesdanvooreen vroegras,bijv�Premièreofvooreenrasdat matiggevoeligis,bijv�Felsina�Rassenzoals HansaofAsterixzijnerggevoeligenlaten duidelijkknobbelszien�Vermijddezerassen zoveelmogelijkofneemproefrooiingenenvoer bijdeeersteaantastingopdeknoldeoogst directafnaardefabriek� • Zorgvooreengoedeonkruidbestrijding� • Granulatenkunnenschadenietvoorkomen maardeelsbeperken�Letop,toelatingvan granulaatverschiltpergewas� • Warmwaterbehandelingbijgladioolendahlia levertgeen100%dodingop� M. chitwoodiinwortelsvangladiool 3.4 Meloidogyne minor M. minorisrecentalsnieuwesoortbeschreven (Karssenetal�2004)�DesoortisinNederland endeUKopverschillendeplaatsengevonden� Schadewordtvooralaangetroffenopgrassen (sportvelden,golfterreinenengrasland)�Eris kortgeledeneenPRA(PestRiskAnalyses)gemaakt, waaruitduidelijkblijktdaternogonvoldoende kennisaanwezigisoverditorganisme�Opbasis vandezePRAiseenadviesgedaanomvoorlopig geenQ-statustegevenaanditorganisme�Ditin afwachtingvannaderonderzoek�Debelangrijkste kennislacuneisdeschadelijkheidvanM. minor voorlandbouwgewassen�Omditteonderzoeken zijnin2008opeenproefveldmaïs,rogge,Italiaans raaigras,aardappelensuikerbietgeteeldom besmettingsniveaustecreëren�In2009zijnop dezelfdeveldjesverschillendeaardappelrassenals toetsgewasgeteeld�Debelangrijksteresultatentot nutoezijn:aardappelblijkteengoedewaardplantte zijnvoorM. minor�Dezeresultatenwordengebruikt omdePRAaftemaken,waardoordepraktijkmeer duidelijkheidkrijgtoverdepotentiëlerisico’svan dezenieuwenematodesoortvoordeverschillende landbouwgewassen�

(13)

4

Beleid rondom M. chitwoodi en M. fallax

4.1 Beleid en regelgeving

Vanaf1998zijnM. chitwoodienM. fallax

quarantaineorganismenindeEU�Hierdoormoet eraandeeisenvanfytorichtlijn2000/29/EG wordenvoldaan�Volgensdezerichtlijnmoetalle voortkwekingsmateriaalvrijzijnvanM. chitwoodi enM. fallax�Voorpootaardappelengeldtdatdeze uitgebiedenmoetenkomenwaarvanbekendisdat M. chitwoodienM. fallaxernietvoorkomen�Isdit welhetgevaldanvindterdoordeVWA(voorheen PlantenziektekundigeDienst)eenverscherpte inspectieplaats�InNederlandwordtdoordeVWA eenofficiëlesurveygehoudenomvasttestellenof M. chitwoodienM. fallaxindevrijegebiedenniet voorkomen�BijhetaantreffenvanM. chitwoodi enM. fallaxineenvrijgebied,heefteengebied meteenstraalvan1kmrondomdebesmetting nietlangerdestatus‘vrijvanM. chitwoodienM. fallax’�Ditvanwegemogelijkeverspreidingdoor machinesenwind�Binnenditgebiedgeldendan extramaatregelen:ergeldteentoetsplicht�DeNAK bemonstertenonderzoektdepootaardappelen dieverhandeldgaanworden�Bloembollen,vaste plantenenboomkwekerijgewassenvoordehandel wordenverscherptgeïnspecteerddoordeBKD resp�NAKtuinbouw�Bijeenincidentelevondst vanM. chitwoodiofM. fallaxinpootgoedwordt alhetpootgoedineengebiedgeïnspecteerd�De betreffendepartijmagnietmeeralspootgoed wordenverhandeld�Meerinformatieoverde regelgevingrondM. chitwoodienM. fallax iste vindenopwww�VWA�nl�

4.2 Gevolgen voor de sector

DegevolgenvanhetaantreffenvanM. chitwoodi enM. fallaxinvoortkwekingsmateriaalkunnenvoor dediversebedrijvenverschillendvanaardzijn� Hetstaatvastdatvoorallepartijendiebinneneen gebiedwordengeteeldwaarinM. chitwoodien/ ofM. fallaxisgevondenerbeperkingenliggenop debedrijven�Enkelebeperkingenzijn:deextra kostenvooronderzoek;dezezijnvoorrekeningvan debetreffendetelerendepartijmagnieteerder inhethandelsverkeerwordengebrachtvoordat dezeisonderzocht�Vooralbijvroegeleveringen isditnadelig�BijhetaantreffenvanM. chitwoodi enM. fallaxineenpartijmagdezenietmeerinhet handelsverkeerwordengebracht�Indepraktijk wordenbesmettingenmetM. chitwoodiofM. fallax. pasaangetroffenineenpartijwanneerhetproduct alisgeoogst�Debesmettingisdanvaakallanger inhetperceelaanwezigendithoudtindateraleen reëlekansopversmeringnaaranderepercelenis geweest�Ditsoortbesmettingenkunnenzonder bemonsteringpasnajarenaanhetlichtkomen� Opdezemanierkanoptermijneenbedrijfvolledig besmetrakenenhierdoorsterkbeperktworden indebedrijfsvoering�Eenstriktebedrijfshygiëne eneengoedemonitoringdoorbemonsteringen gewasinspectieisdusheelbelangrijk�

(14)

5

Monitoring en schade

10 Beheersing Wortelknobbelaaltjes 5.1 Bemonsteringsmethoden 5.1.1 Bemonstering Hetbemonsteringstijdstipvoorwortelknobbelaaltjes isafhankelijkvaneenaantalfactoren,namelijk gewas,oogsttijdstip,vochtigheidetc�Verderishet ookbelangrijkwathetdoelvandebemonstering is:hetaantonenvanschadelijkeaaltjessoorten ofhetinschattenvaneventueleschadeinde volgteelt�Voordegrootstepak-ofweldetectiekans isbemonsteringkortnadeoogstvaneensterk aaltjesvermeerderendgewasbelangrijk�Voor M. haplageldtdatditkortnadeoogstvan aardappelen,bieten,erwten,stamslabonenen veldbonenis�VoorM. naasigeldt:kortnade granenengrassen�VoorM. chitwoodiisde detectiekanshetgrootstkortnadeteeltvaneen goedewaardplantzoalsaardappelen,rogge, schorseneer,gladioolendahlia�VoorM. fallaxgeldt ditkortnadeteeltvanaardappelen,bieten,peen, schorseneer�Omeeninschattingtemakenvande eventueleschadeindevolgteelt:bemonsterinde maandendecember-maartvoordeteeltvaneen schadegevoeliggewas�Eenmonstermoetaande volgendecriteriavoldoen: • 1monsterperhectare • 60steken/haensteekdiepte25cm • monstervolume:1200ml/ha • monstergang:maximaal11meterbreed • prikregelmatiginrastersvan11x15m • boordiameter:gutsboor13mm • loopindeteeltrichting • bewaardemonsterskoelenlaatzowelspoelen alsincuberen 5.1.2 Melo-intensieve bemonstering Sindskortwordenernieuwetechniekenontwikkeld waarmeedebemonsteringopwortelknobbelaaltjes intensiever(Melo-intensief)kan�Voordeelvoor detelerisdatdepakkansgroterisendatde nauwkeurigheidookbeteris�Erzijnverschillende laboratoriadiemomenteelhetprocesaanhet optimaliserenzijn�

5.1.3 Officiële bemonstering M. chitwoodi en

M. fallax Deofficiëlebemonsteringgeldtuitsluitend voorpartijenenwordtuitgevoerdopalle vermeerderingsmateriaalbinneneenbesmet gebied�Voorpootgoedgeldtdatdezebemonstering bestaatuiteenvisuelebeoordelingnaeen bewaarperiodeofviaeenmoleculairetoets� Voorhetoverigevoortkwekingsmateriaalgeldt eenvisuelebeoordeling�Bijhetaantreffenvan symptomenwordthetmonstervoornader onderzoekopgestuurdnaardeVWA� 5.2 Schade Exacteschadedrempelszijnnietaantegeven omdatnaastdeaantallenvaneenschadelijke aaltjessoorterveelanderefactoren(gewasen rassenkeuze,voorvrucht,aanwezigheidvanandere aaltjes,pH,organischestof)vanbelangzijn�Ook zijndeweersomstandighedenvaninvloedopde ontwikkelingvaneenpopulatie�Ineenrelatief warmewinterneemteenpopulatiemeerafdanin eenkoudewinter,mitsergeenwaardplantaanwezig is�Iserweleenwaardplantaanwezigdanneemt eenpopulatiejuisttoeineenrelatiefwarmewinter� Bijkwaliteitsschadezijndefinanciëlegevolgen meestalveelgroterdanbijopbrengstschade�Inde brochure“Aaltjesmanagementindeakkerbouw” vanhetActieplanAaltjeswijzerishierovermeer informatietevinden�Zieookwww�kennisakker�nl� Omschadegoedinbeeldtekrijgen:neemeengoed monsterzoalsin5�1�1isbeschrevenenzorgaltijd voorincubatievanhetmonster�

(15)

6

Bedrijfshygiëne

6.1 Uitgangsmateriaal

DebestemaatregelombesmettingenvanM.

chitwoodi,M. fallaxenM. minortevoorkomenis

uitsluitendschoonuitgangsmateriaalopschone grondtetelen�M. chitwoodi,M. fallaxenM. minor kunneneenvoudigensnelwordenverspreidvia uitgangsmateriaal�Eenvisuelecontrolevanhet uitgangsmateriaalopknobbelsopdewortelsiszeer belangrijk�Pootgoedenandereplantmaterialenvan eenbekendeherkomstheeftmeerwaarde� 6.2 Schone machines Viamachineskangrondvaneenbesmetperceel wordenversleeptnaareenanderperceel�Het bezemschoonmakenvanmachinesophetperceel watuverlaat,isaleenstapindegoederichting� Zekeralsdezemachinesnaareenanderbedrijf gaan�Naastverplaatsingvangrondviamachines isditookmogelijkdoorwind�Hetzoveelmogelijk beperkenvanwinderosieisdaaromergbelangrijk� 6.3 Zeef- en sorteergrond Zoalsbekendkunnenveelziektenenplagenmet zeef-ensorteergrondwordenverspreid�Stortdeze grondopeenhoopendekditafmetzwartplastic enlaatditminimaal3jaarzittenofstorthetineen bassinenzetditminimaal3maandenonderwater� Belangrijkhierbijisdatwanneerditprocesinde wintermaandengebeurddetermijnverlengdmoet wordenmetminimaal3maanden�Deafbraakin koudwatergaatlangzamer�Probeeraftespreken datergeengrondretourkomtnaarhetbedrijf� 6.4 Onkruidbestrijding VeelonkruidenzijnwaardplantvoorMeloidogyne-soorten�Veelbreedbladigeonkruidsoortenzijn waardplantvoorM. hapla�Uitonderzoekblijktdat veelonkruidenwaardplantzijnvoorM. chitwoodi en/ofM. fallax.Naastgroeibelemmeringvoor eencultuurgewasisonkruidbestrijdingdusvan belangomaaltjesvermeerderingtevoorkomen�Dit zekerineenteeltdiemedewordtingezetomeen aaltjesbesmettingtereduceren,zoalsbijv�deteelt vanspinazie,witlofofeenresistentegroenbemester�

7

Samenvatting

Omwortelknobbelaaltjesopuwbedrijfte beheersenisinzichtnodig�Ditkuntukrijgen doorbemonsteringengewasinspectie�Wanneer uzelfvisuelewaarnemingendoetendeze wordenbevestigddooronderzoekdankuntu metdezebrochureeneerderepublicatiesvan o�a�hetActieplanAaltjesbeheersing(ziewww� kennisakker�nl)eenplanvanaanpakmakenomhet wortelknobbelaaltjebeheersbaartehouden�Hetis nietgemakkelijkvoortelersomhunbedrijfschoon tehoudenendegewassenopeenzodanigniveau tetelendatzeminimaaltotgéénlastondervinden vanwortelknobbelaaltjes�Metbehulpvaneenslim bouwplan,groenbemesterskeuze,rassenkeuze, bemonsteringenbedrijfshygiëneishethaalbaarde populatiedichthedenzolaagmogelijktehoudenen verspreidingtebeperken�Praktischemaatregelen omeeneenmaalaanwezigebesmettingvolledigte sanerenzijnertotophedenniet�

(16)

actieplan

aaltjesbeheersing

Colofon

©2011,ActieplanAaltjesbeheersing DezebrochureiseenuitgavevanhetActieplanAaltjesbeheersing� Redactie:DLVPlant,PPO-AGVenHLB Foto’s:DLVPlant,PPO-AGVenHLB HetActieplaniseeninitiatiefvanhetProductschapAkkerbouw(PA),hetProductschapTuinbouw(PT)enLTONederland� InformatieoverhetActieplanAaltjesbeheersing: ProductschapAkkerbouw,T�F�Bouwkamp Stadhoudersplantsoen12 Postbus29739,2502LSDenHaag Telefoon:0703708426 E-mail:aaltjesbeheersing@hpa�agro�nl Internet:www�kennisakker�nl Dezefolderismetdeuiterstezorgsamengesteldopbasisvandemeestactueleenbetrouwbareinformatie�PA,PT,PPO-AGV, DLVPlantenHLBaanvaardengeenenkeleaansprakelijkheidvoordegevolgendiekunnenontstaanbijgebruikvandezeinformatie�