DIE ROL VAN
DIE
SUID-AFRIKAANSE
BIDL10TEEK-VERENIGING IN DIE BIBLIOTEEKONTWJKKELING
IN SUID-AFRIKA
C.J.H. Lessi11g
'n Proefskrif f<'r verkryging van die _gr:i;-,tl Doctnr Bibliothccologiae aan clil' Potchcfatroom~c U11i\."'rs i-teit vir Cltristdik,: Hoer Ondcrwys 011dcr pronwtor-~kap van prof'. 1-I.C. van Rooy
Finansii'k sleun van die Raad vir Gccslcswclcnskaplikr Navorsi11g word rn<·t dank crkcn. Die mc-11ings wal in hic-nlic proclskrir 11i1gespreek is en Jic gcvolgtrckkings wat gcrnaak is. mocl in gcen gc-va I as die menings ofgc-vulgl rekkings van die van die Raad hc-sku11 word nic.
INHOIJD I. 2. 9 1 ~ . I 2.2.2 2.2.:1 '.(2.'1 2.L5 2.2.h 2.2.7 2.2.8 2.2.!J 2.'.2. IO 2.2.11 2.:; 2.:·U~.2 2.:1.2.2.1 2 .. U.2.'.~.I '.!.:\.2.2.:?..2 2.'.Ui.:1 2.:1.'.(.4 2.:1.~ . .S '.~ .. ). 2. (i 2. :1. :.~. 7
'.~.
:
i
2.11,,,,, irlin!!, I'll rlu,•lr1/h(ll.1·11i11_1!,
I 11lr-idi11,11;
I )i(' dncl ,·,u1 l1i--rcli, q 11di1· i\ln(),I<- v;111 olldcrso('k 4
IJir olgm,,,,,,, hi/1/iot1•r/;/o"'/r111rl i11 S11irl-.1.fi-i/,11 ,"our I .1J.'JO l11kicli11g
7
Die bib I iol<Tkl < >('SI and ,•011r 192H 7 Opc11ha1T biblilllek(' 8
( )pn1bare hil1lio1ckc vir Nic-Bla11k,·~ 12 Nasional(' hil1li111ckc I 2
l l11iwrsilritsl>il1lio1ckc I :1 \';1kl>il>lio1ckc 14
Biblint1Tkpnso11n·I I :i Bihliot,ekvt·ITniging-
I
:,
Die opkitling v,111 hil,li11lt·karissc I Ii
l\il1liotcl'kg-elHHIL' ,·a,1 lll)('lri>;,rc hihliu11·I"· I (i Bil,lioll'<'kgclm1ikl'l's van PjH'11km· liili!ic,1,·k1· 17 Bul'k1·,·oorraad 17
11ir S11id-/\i'rikaa11sL· llil,li,1l<Tkko1,li-rl'11~i,·, I :12B l )I l11leidi11g IH
l)j, Bihli11tcckko11liTrnsi1· I l128 Ill t\lgcnH·(·n 19
'11 Nasill11r1lt- hil,liot<'('b lcb('I 20 ;\l~:1·111c1w l,il,li"1r·,.korga11i~asi!' 20
lk~<llHll'IT IJilJli,1:1Tkclil't1Slt' 21 Sku!llhihliu11·('krli,·11sH· ,·i1 Bla11k('s '.! I Bildioll'ckdi<'n~11· ,·ir Nit·-l\la11k('s 21 '11 Bil>liolc<·b crrni,1;i11g 22
Di,· oplt-iding "an l1ihlio1l'ic1riss(' '.~2 Fi11an~il·lc i111plikasics ~!:)
'11 Bihliult-ckraad 2:{ Bili I iogralic~,· cl irn~t ,. ~:I \In· liihlintc1:kdic1\, ~:{
2
.
4
3. '.t i 3.2 3.3 4. 4.14.2
4.3 4.3.1 4.3. I. I 4.3.1.
2
4.3.1.34.3.
1.
4
4.3.1.5 4.3.1.G4
.3.
2
4.'.·U.I 4.3.2.2 4 .. 1.3 4.3.4Die stigting va11 di(' S11id-.'\frikaansc Bibliotcc· hn-rniging, J 93() 24
/)if look nan ·,, /1rofi•.1.1io111,Ji, 11nmigi11g 11/1 di,· gl'hil'rl NII/ rlif hihliot rd.-i1w.11'
Wal is 'n prnli-ssi,,-!' 2!/
Die aard, vnl'is11·s l'll doclstcllings \'all 'n prnl"('ssiunck vcrc111g111g '.~2
'n l\ihliotcch cn·11iging ;,is prolc..'s~ionclc vcrrnigi11g :H 0/1ft-irli11g z•an lnhliotrkariJ.11'
Jnkiding 39
Dil' OndcrwyskrnnitC't' van die Suid-i\frikc1a11sc Bihlio -teekvcrl'niging
1-2
Die rnl van cli1· S11irl-J\frikaansc 1Jibliotcckvnl'nigi11g in bi I >I iotcekuplci< I i11g
41-Dic rol van clil' Suid-i\frikaansc Bibliotcckvc1Tniging as oplcin dl'ur rlil' aanbicdi11g van sy cic kursuss<' 4·
1-lnstclling v~rn 1>plciclingskurs11ssc 1-4 J,,·c111tcs in rlir uplcidingskursussc 411
Hrrsicning van clic u1 lt'idingskur usse 1942 tot I 94<i 5 I
Oplriding dcm clic· \'crcniging na 1946 SJ
Vcrdcrc kritick op die oplcirling vau die Ycrc ni-g111g 5.5
Voorsicning va11 vaklitcratuur 58
Oil' Suid-Afrib;111sl· Bibliotcckvcrcniging s1' opt reek in verlir1nd met clic opkicling
,
·,rn
liililintd.aris:w aan 1111ivcrsitcitc .'jql11stl'!ling van opkidin~~k11r~ussc aa11 clic l lni,Tr~itcit nm Pretoria '10
Toctrcrle dcur die Univnsitcit van Kaapslad lot dil· oplciding van bililiotckarisse fi7
Die uordrag van Jic Vcrr·11igi11g s1' 11plcidingskmsussc aa11 die Universi1ci1 van Suid-J\l'rika 70
Opk·iding v:111 Nic-nlankc-bibliotcckwnkcr~ op ,·oor-mal rikulasievlak 74
4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
5.
5.1 5.1. l 5. 1.2 5.1.2. I 5.1.2.2 5.1.2.3 5.l.2.4 5. l.~ 5.1.4 5.1.1. l 5.1.4.2 5. l.5 5.1.5. l 5. l.5.2 5. 1.6 5. l. 7Die hydrae van die Suid-Af'rikaansc Biblioteckvcr-e11igi11g by wysc '-'an vakansickursusse vir onopgclcide plattelandse hiblioleekwerkers c11 voortgcsetle llplei-rling vir senior bibliotckariss,· 7B
Die voorsie11ing van skoulbibliolekarissc flG Vakbibliotcbrisse en dokumentaliste 88
Die opslel van standaardc vir biblioteckopleiding en akkredilering van opleidingskursussc B9
Die sociaat van die Suid-Afrikaansc l1ihlioleckver -e111gmg 96
Vie bevordering l'an verskillenrll' li/1es hi/Jlioteekt!imstr. Openbare biblioteke 99
lnleiding 99
Die optrede van die Vcreniginr, ten bchocwf' van die instelling van 'n vry opcnbare biblioteckrliens 100 Die ontwikkcl ing van vry open bare bibliutcckdienste in Transvaal I OB
Die ontwikkeling van vry open bare biblioteckdien~tc in die Kaapprovinsie l 12
Die ontwikkeli11g van vry open bare bihliotcekdicnslc in die Oranje-Vrystaal I 23
Die ont\•vikkel i11g van vry open bare bihliotcckdie11ste in Natal 124
Opvoedi11g van die volw,1sse11es 125
Die bevorderi11g van '11 bihlioleekdicns aan kindcrs in die Openl,arc bilJlioteek 129
K inderbibliote"ke l 29 K inderbucktockennings l :12
Die vcrbetering van die gelialte van openbare bihli o-leekdiem:te J 33
Standaardc vir openbarc biblioteke 133
Die11svoorwaardes vir pcrsoueel in openl>an: biblio-leke 135
Openbare bihlioteekdicnste vir Nit"-Ulankcs 142 AnC:cr bydracs van die Suid-Afrikaa11sc Bibliotcc k-vereniging ten opsigte van openbarc bibli:Jlc: rk-dienstc 151
5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.3 5.:1.1 S.:t I. I 5.3. 1.2 5.3.1.3 5.3.1.4 5.3.1.5 5.3.2
5.3.3
5.4G.
6.1G.2
6.2. lG.2.2
ti.2.36.2.4
6.2.5 6.2.5. l6.2.5.2
6.2.5.2. l6.2.5.2.2
6.2.5.2.3
6.2.5.3
fi.3 6.3.1Die stigting ,·an hihliott'C'kvcrcnig-ings vir Nit·-Blan kc-bcvulki11gsgrncpe 151
Bihliotcck\'CTl'niging vir Kkurlin,gc 154 Bibliotcchen·niging vir Swarlcs 154 Biblioteckvc:rc11iging vir lnclifrs 155 Prohlcnw I 55
Studic- en wctcnskaplikc bib!iotcckdienste' 156 Skool-en Norrnaalkollegcbibliotckc 156 Skoolbiblintccktocstanrle 156
Skoulbiblioteke in Transvaal 159
Skoolbihliolckc in die Kaapprovinsic 162 SkoolhilJliot('kc in die Oranjc-Vrystaal 161
Vcnlcrc oplrC'clc van die Vercniging ten bchocwc van skoolhihliotcckdirnstc 165
lJ nivcrsiteitsbilJlinteke 166 Vakhibliotckc 174
Nasionalc bibliotekc 176
/Jir /1c11urrkring NIii hiblioteeksa111ewerki11p
lnlciding 177
Bibliotecks,1mcwerking in Suid-J\frika tut J !Vi9 17H H istoriesc uorsig I 78
Bevorclcring va11 samcwcrking in di!:' ;;ilgcrnecn 180 lntcrbibliotccklcnings
1
82
Die uitbo11ing van bibliotcekvoorracle
185
Die voorsiening van bibliografiese l1ulp1niddclc 192 lnkicling 192
Die uitbou van gcsamentlike katalogussc 194 Gcsamentlike katalogus van hoekc 194 Gesamentlike katalogus van tyclskrirtc I 97
Ccsanwntlike ka1alogus van proclskrif"te c·n verhan-delingc van Suid-/\rrikaanse u11iversiteitc 199 lndekscring v;m Suid-/\frikaansc tvdskriftc 200 Biblintccksamcwnking- in Suid-Afrika na J 9.'>9 201 Voorbereiding vir die Nasion:dc Konf"crc11sic van Bi bl iotc·ckowcrl 1cdc 20 I
G.3.3 li.3.4 6.3.1.1 6.3.4.2 6.3.4.3 7. 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.1.l 7 .. 1.1.2 7.3. 1.:1 7.3.1.'t 7.'J. l.4.1 7.3.1.4.2 7.3.1.5 7.3.2 7.3.3 7.3.'.~. I 7.3.'.".2 7.4 7.5 7 . .5. l
UitvoCTing van die aanbcYclings van die Nasionalc Konferensic van Bihlioteekowcrhcdc 21 ~
Verclerc optreclc van die Vercniging lcr bcvorckri11g van bibliograf1cse dicnstc 217
lnlciding 217 Katalogisering 217 Bibliograliesc dicnstc 220
Die e11a/11eri11g vn.11 die bydrae ua11 die Suid-AJi-ikaanse !Jihlio -tePlwere11iging tot hihliutrfkontwikkeling i11 Suirl-:'l/i-ika
lnleicling 229
Die bydrae van die Suid-Afrikaanse Bibliutec kvrr-cn iging tot opleiding van pcrsoncel vir die I ewe ring van biblioteekclicnste 230
Die bydrae van die Suid-Afrikaanse Ril,lioteekve r-eniging ter uevordering van verskillcndc tipes bihlio -teekcl ienst e 236
Openbarc bibliotcckdimstc 236 Vry openbare biblioteekdienstc 236 Opvoeding van volwassenes 23H Bibliotr.ekclienste aan kindcrs 239
Verbetcring in die gehaltc van openbarc hibliotec k-dienste 240
Standaardc vir openbare biblioteke 240
Diensvoorwaarclcs vir personcel in 01wnbarc biblio-tckc 240
Opcnbart' biblioteckclienste vir Nie-Blankcs 241 Die stig-ting van biblioteckvcrenigings vir Nie-81.rnk c-bevolkingsgrocpc
21-3
Studic-en wetenskaplike biblioteke 244 Skool- en onderwyskollegchihlioteke 244
Universiteitsbiblioteke 245
Die bydrae van die Suid-Afrikaanse hibliotcek\·c r-eniging tn bevonlcring van samewerking t ussen bibliu -teke 246
Die oniskepping van die Suid-J\frikaa11se fiibliotcek -vcreniging in 'n prolcssionr.le vereniging 21-9
7.5.2 Organisasicstruktuur van 'n professionrle vc1-e n1-ging 250
7.5.3 Lidmaatskap van die S11id-Ali·ikaansc Bibliotcckvcn:ni -gmg 251
7.5.4 Oplciding van profcssion,,lc pcrsoncel 251 7.5.5 Verciste kcnnisbasis 252
7.5.6 Gcclragskoclc 256
7
.
5.
7 Bcvonleii11g va11 die bcrocp 2577.6 Die stigting van die Suicl-Afrikaansc I nstit11ut vir Bibli o-tcck- en Inligtingwcsc 25B
11ylaeJ 261 JJ,onne/JJ.r 267 Slllll/lW/")1 327
1. INLEIDING EN DOELAf'llAKENING I. l 1,,/eirling
In Suid-J\frika is daar sedert die einde van die agt icndc r:cu sporad ii:s pnging,; aangewend om biblioteke te stig. Gedurenck die nc,i~ent icnde ee11 l1ct 'n groot aantal opcnbare bibliotekc, gebascer uµ die s11hskripsiestelsel, dwarsdeur die land onlstaan. 'n Bair bclangrike stap in die onlwikkelingsgcskicdcnis van biblioteke ill Suid-J\frika was die stigting deur 'n proklamasie van die gof'\vcrneur, Lord Charles Somerset, van die Suid-Al"rikaa11se Openban: Bibliotf'ek (IHl8) in Kaapstad wat '11 aantal _jare lank as 'n vry openhare l1ihlioteck gefunksioneer hct (Robinson, J 968: I). In Hl74 hct die regulasies, vervat in goewermentskenuisgewing no. 442, weer die klem op die vry toegang tot biblioteke gcle (Van der \Valt, 1972:3-4, 46-48, .52).
Gedurendc hierdie tyd het die geclagtf' van vry openharc biblioteke ook in Europa en die VSA op die voorgrond getree. Daar was egtcr in Suicl-Afrika gcen saambindende faktnr sous 'n 1Jil1lioteekvf'rcn i-ging wat gesamn 1tlik kon help om die noclige stimulus aan die hibli o-tt'.ekbf'weging le gee nie. In die VSA is in I 8S3 'n pogi11g aangcwend om' n biblioteekverenigi11g te stig, maar <lit liet ecrs in I B76 cleur die optrede van Melville Dewey rnct die stigting van die Amaiwn Lihra1y Jlssurialion 'n werklikheid gt:\vord. Die cloel van hierdir Vercniging was "to promote the library interests or tht> country by exchanging views, reaching conclusions, and inducing coopcral ion in all departments of bibliothecal science and economy; by disposing the public mind to the founding and improving or libraries and by cultivating good-will among its own members" (Munford, 1976:23). In 13rittanje het Edward Nicholson in lfl77 bibliotcbrisse en alma! wat i11 biblioteek- en bibliografiese werk belang gestel het byf'e n-gebring vir die stigting van die Lihrory As.wcintio11. JJie doe! van hicrdie \!f;reniging " ... slrnll be to uniic all persons engaged or interested in libn ry work, for the purpose of promoting the best possiblf' aclmillistration of existing libraries and the format ion o
r
11ew ones where desirable. It shall also aim al the enr.ouragemellt of bibliog-raphical research'' (Munford, 1976:30).Die bchoefte aan geskikte bibliolcekpersoneel hct in claardie tycl so
aktuccl gcword dat plannc vir die oplciding van bibliotckarisse
beraam moes word. As gevolg van die bemoeienis van die verskillenck bibliotcckvercnigings is daar in Brittanjc in 1885 en in die VSJ\ in 1887 met bibliotcckkundige opleiding begin (Vil_joen, J 973: 13'.3). Aan die einde van die twintigcrjare van die twint igste ccu was die
algemenc tocstancl van bibliotcke in Suid-Afrika swak. Die aansierr
van die bihliotekaris was baie laag, opgelcide pcrsonecl was skaars en
die salarisse van bibliotcckpersoneel was karig (Pitt, 1929:7-18;
Coetzee, 1975( I): 2-6; Ferguson, 1929: 5-IS).
Deur bcmiclcleling van verskeie persone het <lie Carnegiekorporasie van New York begin l>elangstel in die Liblioteekomstandighedr in
Suid-Afrika. In 1928 is S.A. Pitt en
M.J
Ferguson dcur dieCarnegiekorporasie van New York bcnoern om ondersoek in te slel 11a die bibliotcektoestand op allc terrcine in Suicl-Afrika en verslag te doen oor hulle bevindinge en aanhevelings voor le le vir verhetering. Hierdie bcvinclinge is op die Suid-Afrikaanse HibliolPPk Kon/rrensie wal van IS tot 17 November 1928 te Bloemfontein gchou is, deur
verlecnwoordigcrs van bibiioteekowerhcdc bespreck. Oit word as die
begin van die wcrklike biblioteekontwikkeling in Suirl-Afrika 1Jesko11.
Hierdie Konfernnsie het ondcr meer 'n voorstcl aanvaar "dat daar 'n organisasie gcstig word wat die ontwikkcling van hihlioteekgf'ricwe in <lie Unie en die bcvordering van bcroepsopleic.ling vir bibliotee k-cliens ten doel het ... " (Suid-Afrikaansc Biblioteek Konfcrensie, 1929( l ): 12). Vere.I er is aan beveel dat 'n Su id-Afri kaansc bi
bliotcck-vereniging op dieselfde grondslae as die 13ritse Bibliotcekvereniging
gcst ig word (p. 12).
As gevolg van die besluit is <lie Suid-Afrikaanse Biblioteckvcrcnii;ing op S Julie 1930 gcstig "om alle pcrsone werksaarn orgei"nt <-ressecrJ in Bibliote<:'kwcrk te verenig dcur konfcrensies en v~rgadcrings Le ho11 ter besprcking van al dergelike sake wat bibliotcke ... IJetrcf" (Su id-Afrikaansc l3ibliotcekvcrcniging, 1930: 1 ).
Tcrwyl clie Suid-Afrikaanse Biblioteckv(-reniging 11011 na vyftigjaar in die nuwc Suid-ll.fiikaa11se lnstituut uir !Jiblioterk- en hlligti11gwr.re omskcp is, is dit gcpas om die rol van die Suid-Afrikaansc Bibliolcck
-\'ereniging in IJiblioLeekontwikkeling in Suid-Afrika na tc vors en Le evalucer.
1.2 Die doe/ van hierdie .rtudie
Uit die <1ard van dit' saak hct die Suid-Afrikaansc BihlioteckvcrTniging aanclag geske11k aan die vestiging en uitbouing van talryke asprkte van dit" bihlioteekwese in Suid-J\frika. Hierdie studit' hcoog om aan die hand van 'n hcknoptc histl)ricse oorsig die ontstaan en uni wikkcling van bibliotet·kdicnsle in Suid-r\frika t.e bcshyf en om die rol wal die Vereniging daarin gcspecl het, te bcpaal. Daa,· word dcrhalwt' in hoofstuk
2
'11 saaklikc oorsig gcgee van die toesland wat voor die stigting van rlie Vereniging in 1930 op biblioteekgdJir>d hcstaan l1ct. t\angcsicn die Suici-Afrikaanse Bibliotet"kverenig-ing gest ig is om alle bibliot.ckarisse en later ook inligl in/iwerkcrs saain tc snoer, word in lioofstuk 3 kortliks gelet op die vereislcs wat in die algcmC'en aan 'n professio11clc vcreniging gcstcl won.I. ln die slotl,oolstuk sal ondn mecr aangcdui word in hoC'verre die Suid-Afrikaanse Bibliott:e k-vercniging daaraan volcioen hct en hyg<"dra hct tot die onlwikkcling en professionaliscring van rlic Vcreniging, wat ui1geloop het op die om:;kt"pping tot die Suid-Aji-ikaanse lmtituul 1•ir Hibliotl'lk• en lnligli ng-1crse in 1930.Die taak van die bil.iliolf::rk is di~ vcrsamcling en onkning van materiaal en die 0111s!uiting daarvan met die oog op die lcwering van dicns aan die gebruiker. As gevolg van dir. gt~brek a,111 opgclr·ide persorwel voor
1930
het die Suid-Afrikaanst" Diblioteekvf'rc11igi11g scdcrt 1933 gepoog om ecrstcns selr by wysc van korrcsponde11sie -kursusse en vakansieslcole in hierdie behocftc tc \·oorsi,:11 en l;itcr die vcstiging van opleidingsk11rsusse aan universiteite le b,:vordcr. In hoofstuk 4 word 'n histories-kriticse oorsig oor di<' onl\-vikkeling van die oplciding van bibliotekarissc gegec um vas te stt"I in watl<"'r mate di<"' Ri bl iott"ekvereniging daarin gcslaag bet om professionccl opgdeidt: pcrsonecl te voorsicn, wat onontbecrlik is Yir die bibliotee k-ontwikkeling.In hoofatuk 5 word die invloed van die Vereniging in die onlwikkeling v,111 vcrskillende tipes biblioteekclienstr onclersoek en bt·skryf; tcrwyl
die rul van die \'crcniging in die bcvorrlcring van rlir uilcrs bclangrikc saak van samewcrking op hil>liotcckgcbird ten opsigle van die uitbou Yan voorrarlc, wrdcrsydse gebr11ik en IJilJliogralicse dicnstc in lioofst11k 6 bchanckl word.
Om egtcr die rol van d ii' Su id-/\li·ikaansc !Jibliotcckvercnigingop olle terrrinc in detail 1c besprcek, is '11 Laak wat vir die docl van hicrdic stuclic le omvangryk sal wees. Daarom word slegs op dir lielangrikstc aspckte kk111 gcli'-.
In die slntltoofstuk word 'n cvalucring van die liyclr;:ie van die S11id-Afrikaa11sc Bibliotcckvc1cnigi11g tol bildiol1'ckontwikkcling i11 S uid-J\f'rika gegrc.
I. 3 A-/ f'/or/e nan onrlnrnek
Aangcsicn dit noncls<\aklik is om die rol van die Suid-,\f"i·ika;;inse Biblioteekvereniging in perspckticf te sien, is die gcsk icdrnis van die Bibliotcekvcre11igi11g nagcvors en bestudcer. In die crrstc pick is 'n studic van gcpubli~ccrdc bronnc uor die Suid-Afrikaansc flibliotcc k-vereniging en sckcrc aspektc van cJic l>iblioteckwc.;c i11 Suid-J\frib ondrrnee111. Van die bcl;rngrikstc gepubliscerdc bro11rw is die a mpti--likc profcssionclr· t ydskrif S11irl-.·l.fi-ikarw.1e hibliolr'kc ( J 9'..i'.l lot 1980) en die SABI '-N1111slni~( ( 194 7 tot I 980). J\nclrr gcp11blis!'crdc en nngc p11-blisecrde voordragtc oor die S11id-J\frikaa11sc l>il1li0Lcckwcse is sovcr moontlik opgcspoor c11 bestudecr.
Argicfmateriaal vorm verdcr '11 huugs bc!angri kc i 11 I igt ingshron. Hierclie materiaal wal t erugrlatcer tot die stigting van die Vcrcniging in 1930 moes ecrs vcrsamel en voorlopig ge0rdcn word vuordr1t dit bestudcer kon word. Dit sluit ondcr rneer die volgcnck in: clie byna vollcdigc notulcs (met bylacs en kommcntaar van lcdc) van die Ar/111i11islratie111e
o
r
Ne.r/111ir.111uul (waarna vervolgcns as die Raad verwys word), cJie OndnH'J'skomilf'e. later omskcp in die /,im,ila 1•ir 0/1lr'irf111g en .Navorsin.f!., d ic l/ihlio_11,rf(/!1'.ff c11 d ic Kalalouisningxkomil!'e, cl ic f.i1mitee oar Hibliogra/i1'sl' 1?1'11err, cl ic /fr!. la111l'ku111ilff' en sy \ ourtsct ti ngskomi lees, die notulcs van hcslurc van takkc, afclf·lings en subkomitecs v,111 die Vcrenigi11g, die 1101 ulcs va11 vcrskillc11de konkrc11sies, jaarvcrslae waarin oorsigtc oor die wnk~aamhcdc van die \'ercniging gegce is,konfcrcnsicbundds, waarin rcfcratc wat tydcns die konfercnsics
gclcwer is, gcpublisccr is en alle tocpaslike korresponclcnsielens van 1930 tot 1980. V crder is hisloriesc bronne oor die bibliotecktoeslande wal voor 1930 in SuiJ-Afrika gehcers hct, oorsigtelik bcstuckcr as
agteq~roncl vir hicrdic studic.
Van dit' oorwegings wat 'n rot i11 die keuse van die 011dn-werp gcsped hct, is die volgende die belangrikste:
met die ornskepping van die Suid-Afrikaanse Biblioteekvereni~ing
na sy beslaan van vyl'tig jaar in die Su£rl-Afrikaanre lnslilwil vir Riblioteek-en l11/igli11gwese in 1980, is 'n evaluering van die rol wat liicrdic bt'roepsvereniging gespeel hct, aktuccl, en clit kan gebruik word vir <lie verdere ontwikkeling en ontplooiing van die nuwe professionele vereniging;
die besonderc belangstelling van die skrywer as gevolg van sy
_jarelangc noue verbintenis met die wcrksaarnhede en ontwikkcling van die Suid-Afrikaansc Bihliot.eckvereniging as eresckretaris van
2. DIE ALGEMENE RIBUOTEEKTOESTAND IN SUIO-AFRIKA
VOOR 1930
2. I !11/Pirl111g
Om 'n bccld te vorm van die l>ililiotn·ktocstand op ,Trskilln1dt· f("rrci11e in S11id-/\l"rika nior 1930 is dit 11oclig 0111 '11 bdrn11pte I I i~t"ri,sc uorsig-L'OI d ic ontsl aan en 011t wik k,·I i 11g v;-111 cl ic ,·1-rsk i llc11( k bildiolcTkl ipcs te gee.
2.2 J)ie bibliolef'kloeslr1.11d ;1oor J.?28
Gcrlurc11rlc dit· cn sl!· hondcnl _j<1,1r m1 die v()lkspl;.1111i11g <1<111 die· suidp11nt v:111 Arrika in 1652 word daar in die litrrc1tu11r .~cT1111wlding g<'maak van ho('kcvt'rsa111cli11gs vir di, i,,;cliruik dc11r rlit· al,l!;t·1111·nc puhlick 11ie (Taylor, I 9G7: 15).
Eers gc'durcndc die agticnck cc11 hct die u11twikkcld(" K:1pc11;i;irs '11 aansic11like buckcl>Csit byccngebring. /\darn Tas ( I (i(jB lot I 7'1.Tl lwt ,y cit' l.,ocke aan a11der mensc gclccn en clm1ro111 ka11 sy l11wk("ry as ,Tn van die ccrslc hiblintPkP lieskou word (l1lllnclma11. 19.Sn::I). J Jie lo l-standkomin~ van die Von Dcssin-llibliotcck in 176 I is ·,1 rnylpaal i11 rlic vroci' gcskiedcnis van die bibliotcckontwikkcli11g i11 S11id-:\frika. Dit word nie cilil'cn as die cnstc vry opcnban· uibliorc,·k i11 S1 1irl-Afrika bcsko11 11ic, maar as t"1·11 van die ccrstc vry bil1li<>tckc in t·11igt' land (lmmclman, 1952( I ):91 ). "\'011 Dcssin sc idcc· (1111trcn1 hil,li t1-tt>ke was ind,-rcfaad liul tyd vooruit r11 so11 dc:styds i11 clkc la11d in Europa of't\nwrika as vcr gevorrkrcl b1·skn11 gnvccs lwt'' (I 111nwl111an, l 968: 17). E11kdc anrlcr vcrsanwla;us was l1yvourl >ccld rl,. 11. \N. B;illnt, F. R. Du mi11y en N .G. Hc-yns (Im 111rl1rn111, I ():iL'.( I;: 1}'.(-~)1I). l>ic mccstc \'.111 hicnlic vrocf- vc-rs;-11nelaars wa,- Nnkrl;111<krs, Fr;111sc, Britte t'11 Duitsrr, wal wetcnskaplik,· versanwlings 11i1~cl1011 lwt c11 "''81 \ i,· gekcrclcs lwdnd wa!' (lrn11wlrnan, I !Vi2( I ):1JB). l\1ct die
koms van l111rgcrs van oorsc·c lwt h11lle o"k btwkc 11;1 Suid-,\h·ika gchri11g. Hu lie ht·t in 'n rniudnr u!' 1nccnlcn· rnatr lu,1 k,· gck1H1p en licsit, boekc vcrsan1cl en gc-lccs. Or hinclic wys,· ka11 die agtin1dc ccus<-' bockcversamclings l,cskuu word as die- vorn lopcrs van 011s l,ttere bihliotckc. lm111elnian (l~ViR:'i) l·wsk,>u ck i\l,rnl1;i111 Fa111T, wat nwl sy pcrsoo1dikc hockcry '11 kn khililinteck in < ;r:iall~Jfri11ct
begin het ( 1818 tot 1822) en wal ook 'n aa ntal a nder kcrklii bl iotekc in dorpe soos onder andere Swellendarn en Stellenbosch ge~t ig hct, as die vacler van bibliotcke in Suid-Afrika. Gcdurende hicrdic tyd w;.is private bockvcrsamclaars 'n voorbceld en stimulus vir die Kaapse leicrs vir die st igting van open bare bil:liot1·ke in Kaapstad en omgewing. Die bevolking is hicrdeur bcwus gemaak van die behoelie aan en voordek van biblioteke.
2.2. I Openbare hiblioteke
ln die negentiende ccu is daar ook verderc voorbeeldc van bockklu bs, lecsverenigings en winkel bibliotcke wat tot stand gekom het. Van 'n goewerneur van die Kaap, Lord Charles Somerset, kan met reg gese word dat hy met sy biblioteekbeleid sy tyd ver vooruit was (Coetzee, 1975(2):91 ). Vir die uitbouing van sy kultumpolit ick waardcur hy wou versekcr dat die Kaapse kolonistc Engrls Ices, lwt hy die idec van 'n vry skool en vry open bare bibliotcck as belangrike l1ulpmiddcls gebruik. Orn doeltreffend Le wees mocs daar nie ecn biblioteek gestig word nie maar moes 'n biblioteekclicns ingcstrl word. Hy hct in 1818 deur middel van die he0ingvan 'n bclasting op die bepaling van die alko!iolgehalte van wyn fonclse uit die staatskas beskikbaaq,;ckry vir die finansiering van open bare biblioteke, c1a11 ge-sien hy 'n bibliotcckdiens wou daarstcl waartoe die publick sonder direktc koste vrylik toegang sou he. ln 'n proklamasie word gcstcl "that the Colleclor of Tithes ... shall not carry the amounl of this charge for Gauging to the account of Collection of the Hranch or Revenue ... but shall keep a separate account thereof in order, after paying the amount or the Gauger's Salary, and his incidental expenses, to deposit the remainder in the Governrnc11t Ba11k ... there to create a fund for the formation ofa Public Library, which ... sh:ill be open to the Public, and lay the foundation of a systl'ln ... which shall place the means of knowledge within the reach of the Youth of this remote corner of the Globe, and bring within their reach what the most eloquent of ancient writers has considered to he one of I he firstblcssingsoflile, HomeEduralion" (Somers1:t, 1827:414). Soisdic Suid-Afrikaansc Openl>are Biblioteek in 1818 gestig as een van die eerste vry openbare biblioteke in cnigc koloniale gcbicd. Die biblioteek was vry in die sin dat alle personc tocgang daartoc gchad het en publikasies in die biblioteek mog raadplceg, dog die bilJliotcck
hcl nic locgclaal dat bockc uitgelccn word ni1· (Eh Ins, 19B I: I G4). Die Bibliotcck het eglrr as gcvolg v;in 'n g<>lm·k ;ian fcrnclse dcur die kansellering van die belastingtnegcwi11g in 11129 ·11 ~,tliskripsi
c-liihlioteck gcword (Rol;inson, I %8:3).
Na hif'.rdic aanvanklikc bnnoedigende hulp C'll lwla11gstclli11g van owcrl1ciclswcc bet die amplelikc onderslcuning van di<' kant y,111 die rcgcring vir ·11 t.ycl np die agtcrgrond g('hly. Ccd11rcndc hindic tydpcrk hct 'n aant.al subskripsiebibliotekc deur priva;1f inisiaf icf tot stand gckom, soos die van Port Elizabeth (IB4B). Natal Society. Pietermaritzburg (1851), Kimberley (1882), Blocrnfo11f<'i11 (1875) rn
.Johannesburg (1890) (lmmelman, I 972:25-2B).
Volgens Friis (1962:68) hel die pionicrs aan die b,·gin van die biblioteekgeskicclcnis vcrbasend verl igte npval! i ngs nor rl ie fu 11 ksics van die oµenbarc biblintcek gehad, t'n di(' ncgcnticn(lt-ccu is vcrdcr deur doclgerigtt' pogings om kulturcle, opvonlkundigc <'ll intrllck -luele slandaarcle te hanrlhaaf, gckenme,·k.
J\s gevolg van die oorscse ontwikk!"ling-c op bibliotcckgcbicd lict die sogenaamde Moltenorcg11lasics van I H74 weer di<' klcrn op die HY tocgang tot open bare hiblioteke gde (Van ckr Walt, 1972:~l-1, 4G-48, 52). Onclcr hindie regulasies is, onder s<'kcrc vo11rwaardcs, '11 bibliutccktoelaag aan opcnbare bibliotcke in die Kaapkolunic gcwaarhorg. Pogings is aangewend om die inslclling ,·an hililiotcc k-dienste aan It' mocdig. Die helangrikc rol wal die op<"nlmrc bihli, >leek in di!" gemeenskap kan en hchoort le spcel, is in amptclikc kringe bcsefen in beginsel ondersteun. Die bibliotekc bet cl11s gcword " ... die bcrcplt>kke van di!" geestesgoedere van om bcskawing en van die kultuurskaltc van ons samelewing wat ckur ons voorn11ns aan mis loeverlrou is vir die nagcslag" (lm111clma11, 1958:~J). As gcvolg van oorloc en die stryd 0111 die land en sy inwonf'rs g<'vcstig le kry en uit le bou, hcl claar egtcr min verdere ontwikkeling op bililiotcckgchiccl plaasgevind.
Volgc·ns Ehlers (1952: 111) was daar in 1910 hondnd en twintig sogenaamde npenbare hihliot.ekc in die Kaapµrovinsic, sewcnf icn in Transvaal, vcntien in Natal en elf in clif' Oran_jc-Vryslaat. In die meestf' grnter rlorpe was rlaar wf'I O[Jenliarc biblintekc, 1naar in 'n
groot aantal klcincr durpc was daar gcen opcnbarc biuliotce k-. . .
voors1en1ng n1c.
In die Fi11a11sidc Verhoudingswet, nr. IO van 1913, is die patroon van linansicring van opcnbarc biblioteke in Suid-Afrika vasgele en is openbare lonJse vir bihlioteekdienste bcskikhaar gestcl. Die ver-antwoorclclikhcid vir die linansiering van die open bare bibliotcr:k is aan die pruvinsiale owcrhede tocgeken. Die Kaapse en Transvaalsc provinsialc aclministrasies het hierdie nuwc verantwoor<lclikheid byna onmiddellik aanvaar. Ongdukkig het die nuwe wrtgewing nie dirck 'n vnbC'terclc uibliuteekdiens tot gevolg gehad nir·, aangesicn daar nic vcel geld vir die doc! b<··skikbaar gestcl is 11ic. Die biblioteekberncp hct nuu voor die grool uitdaging le ~taan gckorn om die bela11grikheid en die noudsaaklikheid van 'n vry op nbarc bibliotcekdiens vir die hele bevolking onder die aandag van die plaaslike owerhcde en die gemeenskap te bring. Die gerncenskap mocs opgcvoed word om van die dic11s1e gcbruik te maak, en 'n behocfte aan die diens moes geskep en aangcvvakkcr word.
Veral dcur bemiddclingvan M.M. Stirling, dcstyds bibliotckaris van die open bare bibliotcrk van Germiston, het die Carnegiekorporasie van New York besluit om M .
.J.
Ferguson, SUlatsbibliotekaris van Kalifornie, en S./\. Pitt, hoof' van die openbarc hibliotcck van Glasgow, in 192H na Suid-i\frika te stuur met die opdrag om biblioteektoestande en -rnoontlikhcde te ondersoek JTil't die oog op die instelling van ·n skcrna ter verbetcring van die bil)!ioteekdienste en die moontlikhccle van /inansiclc ondersteuning deur die Korpora~ie (Coetzee, 1975(1 ):2; Pitt, 1929:5; Fnguson, 1929:5).S.A. Pitt (1929:7) lict tydcns sy besock in 192H aan Suicl-Afrika bevind dat claar nie werklik open bare bibliotcke bes ta an hct nie as cli1 met die biblioteke in !\merika, Kanada en llritlanje vergelyk word en clat di(' biblioLekc niC' as vry open bare bibliotekc beskou kon word nie. Daar was twt-e honderd en elf ge1•esl(1!,de openbare bil,liotekc en vir hullc bestaan was hulle hoolsaaklik van die hetali11g van '11 subskripsie deur gcbruikers atl,anklik. Die subskripsiestdsel hct 'n hoc koste vir die i11divid11 tot gevolg gr.had en die bocke was slcgs 1(Jt die bcskikking van' n l,ai'-.' klein gedcclte van die lwvolking. f n tcorie het die provinsialc ownhrclc bibliot ·ke linansicel 011Jerstcu11, maar
in die praktyk l1ct hicrvan \\'cinig tcrcggt'kom. Die lw,kikl,arc boekc is nic tc11 bcstc bcnul nic, aang<'sic11 die bibliotcck nic 11a die gcmc-cn,kap uitgcdra is nic. J\s gcvolg van die kit d;it daar gccn koordinasit' van aankopc tussen die verskillc11rk l,ibliotckl' ,vas nic, hct daar 'n nn11odige rlrrplikasic va11 cl1111r en rni,~c!cr gchruiktc brwke voorgcknm. Die vcrnaamstc reeks waarom ·11 vry opt'11lia1T bibliotcck nic aanvaar is nie, is waarskyniik daarin gdcc clat daar so 'n klf'in Ilbnke bl'volkirig i11 dil' land wa~ n1 clat laar as gcvolg van 'n gd,rckkigT vcrvoer- en ko1111111:nikasicstclscl gL-cn sp,·akc v,tn samc -wcrking was nic. Ook hct die kit dat uaar voor 191 () nir· '11 scr1tralc rcgcring bestaan h1·t nic. daartoc bygcdr~1 rht hibliotckr rrngf'krrii rdi-necnl tot stand gckom hct. Op weinig uitso11clr-ri11gs 11a was di" twee homkrd en elf opc·rtl1are l1ibliotcke alrnal subskrip~icl>ibliotckc wat sleg~ in t'nkcle gcvallc deur rcgcrings-ofrnunisipalc tod,H·s gcl1clp is. Die bcpet kte bibliotcekurc het die gelm,ik van clil' bililiotcck gckortwick. Dit' bocveclhcid hockc wat lwskikliaar ,,·as, was op cli.f' oog af Yoldocndc, ma;1r die kwalitcit en verskcidcnl1cid van dil' materiaal het vrel le wcnse ooq{t'laat.
Daar !ict gccn riglync in Suid-J\frika bestaan om tc \Trsckcr clat bi -bliott'k<' min of mccr r·envormig volg<'ns die patronn Ya 11 '11 t'rkr·ndc l>ilJliotcf'kstrlscl gcorganisecr word nic. Bil1liotckc is ()(Jk nic dcur wctgc,wing van ·11 gcreclde inkomste versekn om 'n du<'ltrc-lli:11ck dicns te lewcr nic. J\s gevolg van die feit dat opgclcide biblintrkarissc kit lik nic beskikbaar was nit', ltet biblioteckkomitces ·11 lrnic p<'rli11t:111<· rol in die Su id-Afrikaansc bilJliotccktonecl bekkc. I-J i,-rd ii' kor11itces, wat dcur rlie leclc van s11bskripsichililiotckc vcrkic~ is, !wt die magtr c11 pligte van die bibliotckaris op hull1· gcncrn1. ;\s µ;t·,·olg van, onder andere, finansick problcmc wat bestaan lwt, is ld,,rklikc hulp deur pe,-sone, wal gewoonl ik 'n gebrekkigc skoolap;t crv,rond gd1acl het, as hihliolrkari.ue in diem grnecm. Di{· personc w,1s \·i,· die 1?itge1· en lerugontv::rngs van die hoe kl· verantwoorclr-lik, ma:-ir van '11 v:1-rklik cloc-ltrelTcnde hihliotct>kdiens was daar nir sprakc ni,·. Ungcl11kkig het die lradisic van die lichrcr van di1· opcnbare liilili'ltck•· deur hihliott'ckknmitccs in bait· gevallc bly voortheslaa11 m1d;,t grkwalilis('( T-dc hibliot<"karissc in clic11S gcnecm is (Ferguson. I ~l'.:'.1Hi-7).
gehad dat die opgelcide bil1lio!ekaris nie in die algcrnf'cn as beroepsmcns beskou is nie. Verder l1ct lede van bibliotcckkomitees, wat lckC' was, nic die noodsaaklikhcid van die indicnsneming van opgeleidc personcel bcsd nic, aangesien hullc gcmccn !wt dat opleiding vir bihlioteekpnsoneel oorboclig was en clat enig-e pcrsoon hierdie wcrk kon docn. Hullc hct geen behoeflc aan clcskunclige advies gehad nie en he! gewoonlik nie die leiding van 'n op_g('kicle bibliotekaris in die praktyk geduld nit~. Die bibliotckaris moe. slcgs die opdragle van die komitee uitvoe-r, f'n van eie inisiati,{ was daar weinig sprake. Daar was dus gcen doellrefTenclc biblioteckdicns nie. In die enkele gevalle waar daar wd van gekwalifisecrrle personeel gcbruik gemaak is, is hulle uit die buitcla11d ingevoer omdat daar geen oplcidingsfasiliteite in Suid-Afrika bcstaan ltet nie (Ferguson, 19~9:7-8).
Oor kinderbibliotC'kc stel Pitt (1929:9) die volgende-: "In very few libraries is there separate accommodation for children or young people; more, however, provide small collections of books for them on shelves apart from those containing books for adult rC'aders. The children's library, with suitable equipment and trainC'd librarian, one of the most import ant features oft he-modern public Ii bra ry. is an urgent need even in the best equipped libraries of South Africa". 2. 2. 2 Open bare bi blioteke vir .Nic-Blankcs
Peters (1972:57) toon aan dat daar voor die begin van die twintigstc ceu baie mi11 aandag aan biblioteekdienste vir Nie-Blanke~ gcskcnk is. Van die vernaamste rcdes hiervoor was die algemenc voorkoms van ongeletterdheid by die Nie-Illanke-bcvolkingsgroepe gebrek aan linansicle middclc om 'n doeltreffcnde diens t<" lewrr en die totalc afwesighcid van prolcssionccl opgt'lcide i.Jiblioteekpcrsonecl.
Biblioteke wat wcl bestaan hct, het gcwoonlik hulk bockcvoorraad opgebou met boeke wat deur open bare bibliotcke afgeskryf' is en deur gcskenkboeke waarvan persone ontslac wou raak.
2.2.3 Na.rionalF bihliotekf
van die twee nasio11alc bibliuteke, die Suid-1\rrikaa11~c Oprnbarc 13ibliotcrk in Kaapstarl en die Staatsbihliotcck in Pr!'toria hy die sent rale n::gcring bcrus. ;\s g1·vol15 van d ic frit dat d ic I w(·c· bibliot,·kc
ook as openlJar-c hibliotekc in h11llc ondcrskcic sleek 11100 die11, l1ct cb ar nic vccl van hullc nasiorrnle fu11ksies tercgg'-'ko11111i!'. Di!' S 11id-Afrikaansc: Openbare Biblioteck het wcl 'n dicns aa11 'n ;-1;1111ai
bibliotckc om die Ka,ip gclcwcr en 01Jk 'n gcdeeltdikc din1~ aan
parlcrnentslcclc, maar v3n 'n nasionak uibliotcckdirns was rlaar
aam·anklik gccn sprake 11ic. /\lbci was indcrtycl groolliks pla~slikc bihlioteke wat nic cers aa11 die vcreistcs van 'n grnul opc11harc biuliolcck voldoe11 hct nie: die uockevoorraad was nil· volrlocml(' nie,
die gehoue was ondoeltrcllf'nd en die ontocreikcndc persOJKcl was
nie opgclei nie (Coetzec, 1975( I ):6).
Die behoefte aan 'n kragtigc rrnsionalc IJibliotcckstelscl wat 'n goeic sentrale versameling kon uitbou, wat sy invloed kon laat geld op die voorsie11ing van bf'voegdr opgclcide hilJliotcekpersorwcl c·rr wat die samnverking tusscn bibliotcke kon bcvorrlcr, is stcrk g,:vocl. Die nasinnalc bibliotcke hct nic aan <lie minimum vcn·istcs w::tl in voonrnn:;taande wesler5e landc a.an 'n 11a'.,ionale bil,lint,:rk 1:,,;i·stcl is, volducn nie (Coelzec, 1975( I ):G).
Die mening is egter gehuldig- dat die l'arkmentsbiblioter-k, ltucwl'l <lit klein was, die potcnsiaal g-cl1;id lwt orn le 0111 wikkcl. Daarcntecrr
het die Suicl-/\frikaa11se Ope11barc Bibliotcek in Kaapstad en die
Staatsbiblioteek in Pretoria, suos vroecr vnmcld, wci11ig men as plaaslikf' waarde gehad. Die Suid-J\frikaansc Oprnb;,re Bibliotcck sou wel as '11 honfbiblioteek van 'n provinsialc administr,11 i,~we
sentnrm kon dicn wal die klciner bibliutckc in die Skicrciland kon
saamsnoer. Ook het die Staatsbibliotcek nic in aanrncrking g,·kuin om as die uiters noodsaaklikc middclpunt van die lands,, l,ililiu1,-c k-ste!~cl le dien nie (Pitt, 1929:21).
2.2.4 l ni11nsiteitsbihliotfkf'
Biblioteke van gelcerde vercnigirrgs was in vcrskcic gcv-tll!' die voorlopcrs van lat ere univcrsitcitsbibliotckc. VcrcJcr lwt die hcwkcryc varr private pcrsonc wat our boekc va11 akadc111i1·s!' ~ard lwskik het, ook clikwrls in dir univcr:,itcitsbililiotcck brland, en a~
sodanig-as die basis vir die nuwe biblioteke gcdien (I mmclman, 1955:42).
Daar was clan ook aan die begin van die 1.wi11tigste eeu feitlik geen noemenswaardigc universilcitsbiblioleek in S11id-Afrika nie. Seder! 191 l is die behocflc aan goed loegeruste en goed georganiseerde univcrsiteitsbiblioteke dikwcls in amptelikc rq~eringsvcn,lac hekle m-toon, maar ongclukkig is daar nic vecl gcdoen om die toesland te vcrbeter nie. As outonome staatsondersteundc inrigtings (scdert Uniewording) het universiteite die grootste pcrsentasic van hullc fondse van die Staal gckry. As gevolg van die ontoereike11de staatsubsidie was universiteite indertyd nie in staal om voldoende fondsc vir die uitbou van studiematcriaal en die benoeming \',rn die vereiste personcel beskikbaar te stel nie. Die Va11 der Horstkormnissie ( 1928: 17) stel onder andere in sy Vaslag die volgencle: "Die Kommissic is van gevocle dat, met cen uitslaande en miskien twee aanbevelingswaardige uitsonderings, die biblioteekfasilitcite van die bestaande inrigtings onvolcloencle is. Van sommige inrigtings kan skaars gese word dat hulle sulke fasiliteite besit, en ecn van die grootstes beskryf homself as 'n Uniwersiteit sander '11 bibliotrek." In 1920 hct die Universiteit van Kaapstad die ecrstc professioneel gekwalifiscerde bibliotekaris in Jie geskiedenis van Suid-Afrika in diens geneem (lmmel111an, 1955:42). Die eerste biblioteekkundig gekwalifiseerde univcrsiteitsbibliotekarisse is in 1929 aan die univcrsi-teite van die Witwatersrand en van Stellenbosch benocm in die persone van P. Freer en G. V. Marais (Malan, 1970(3):38).
By die meerderheid universiteite en universiteitskollcges was daar nie professioneel opgeleide pcrsoneel in diens nie, en die ordcni11g en beskikbaarstelling van die materiaal vir studie- en navorsings -doeleindes het daaronder gely.
2. 2. 5 Vakbiblioteke
In sy bydrae tot die geskiedenis van wetenskaplike biblioteke wys Immel man ( 1955:25-44) daarop dat die vcrenigings- en inrig ting-s-biblioteke wat in die agtiendc en negenticnde eeu in die KRap gevorm is, diesclfde doclwitte as die uorsese vakhiLliotckc van die tyd gchad het.
.I II Suid-J\frika is vakbibl iotcke volgrns Krit1.i11gn· ( I 9'.lfr~l7) gr• 1<1t liks µrod11ktc van die twi11tigstc cc11. Daar kan wcl gcsf word cl:it die drJl:1nncnlfrc versa me Ii ng-s van die l-lol la11ds-Oos-l 11cl ics,-K.(rn I p;rnj ie as die ,·oorlopcrs van latnc regcringsbibliolckc licskou ka11 word (Immclrnan, 1972: 16). 'n Vakliiblioteek w,mJ gcsirn as rnigc liihlio -teek w<1t nic '11 opc11hare-of univnsitcitsbilJliutcck is nie. In Suicl -J\frika. soos trouens ook in tuonaangcwendc w,stcrsc landc, l1ct c1;e trrm va/,hiblioteek egter die konnotasie van inrigt ings vir n;.i t uurw<. le
n-skaµl ikcs en tegnoloe gekry. Dit. was verstaanliaar aa11gcsie11 liicrdir
soort bibliotcke mccsal verho11de was aan inri,1.;t ings wc1t met natuurwetcnskaplikc en/of tcgniesc ontwikkdi11g te dnc11 gcliacl
het. " ... a special Ii brary should more con ect I y be 1111derst ood as any rollection of materials in a restricted or specialised lie Id. sc1vin,1.;
a particular clicntele whose interests lie in this field and as of"tr-11 as not using special methods to give that sn vice" (Taylor, I %7:58). In hierdie sin liet claar dus aan die IJ,,gin van liindic ,c11 gcc11
volwaardig-e vakbibliotrke in Suid-Afrika bcstaan nic.
2. 2. 6 Bihlioteek/1er.1u11eel
Die pt>rsone wat aan die hcgin van di, twintigstc crn as opgclcide bibliott>karisse in bibliotcke gewerk hct, was, suos reeds g('rneld, lioof~ saaklik uit Brittanj<" afkomstig. Van 1900 tot 1904 lict vier Britse bibliotekarissc na Suid-1\frika gekom 0111 as hookk van op,nbare
biblioteke op te tree (Kennedy, 1954:52). Hulk oplridi11g lict in die reel uit 'n so,>rt vakleerlingskap, wat in l,ibliot,kc· 011(k1 iucsig uitgevoer is, hestaan. Swak besoldiging en hcprrktc wcrksgclcent l1cdc
vir opgelcide bibliotckarissc in S11id-J\frika hct verder rl il· rckr11 tn ing
vir clic berocp tcengcwerk.
2.2.
7
Hihholeekvrrenigin.r;Vcrskcic pogings (afdcling 2.4) is aangewend om die kkin aantal
prolessionclc bibliotckariss<" tot voordccl van die bcroep i11 'n
bibliot.et>kvcreniging saarn te snocr. As gevolg van d ic vcrsprci!l l1cid van die pcrsone oor 'n uitgestrcktc land, hulk swak licsoldigi11g en
die fcit dat die biblioleckwoe nic algcmcne erkcnni11g as lwrocp
( 1929:25) hcl bf'lo"g dat so 'n verc11igi11g van onskathare waank sou wees virrlic uitlin11 vu, die hibliotrckpruk~si(' in Suid-/\li·ika. Sol;rnk die posisie van die opgckidc bibliotl'karis sc, hc1rnrcl was. sq11 dit nnk nic 111oont lik wcC's urn aa n bc1ck<'nisn1llc opleiding aa11<lag t1· gC'c II ic. 2.2.fl J)ir o/ilriding l'(/11 hihli11!ekari.r.11'
Die bibliotcC'k!icrocp l1c1 sidkc swak vooruitsigtc gci>it"cl dat pl'rs<>1w met hoc'r ondcrwyskwalilikasics scldc i>crcid was om bibliotn·kpristc l!:' aanvaar. Die oplcidi11g van bihliotcckpcrsoncel ,,vas i11dn1 yd 011bcv1edign1d ornd;;il claar gecn opki<lingsmllonlliklicd(· in Suid -/\frika bcstaan hct nif'. /\angcsicn daar so min grout hihlilltck(· 111ct bihliolcckkundig gckwalifisccrdc hoofJc l1cs1aan hct, vvas c.la;1r l!Uk vir c.licgcnf' wat in L,ihliotcke wcrksaarn was, gec11 gcke11Llwid 0111 behoorlikc. inrlicnsopkicli11g te 011clcrgaan nic.
Enkclc Su id-Afrikaners hct hulk cgt er deur micldcl van die korrcs pun-clcnsieku rsussc van die Rritse Lihra1J' Association prol>Cer l,ckwaa111. Die g-root alstand tussen doscnl en slt1tknt het cgtn i11 di<' omslandighedc hcgryplikcrwyse nie tot voorc.kcl va11 die oplciding geslrek nic. Uaarbencwcns is daar nic aan sp('sifiek Suicl--i\frikaansc biblioteckproblcine aandag gegn· nic. Fcrgt1s011 ( 1929: 13) was onk nic ten g11nsl.c cla;;irvan Jal opgelcidc bihliolekarissc ,·an oorscc ingevocr moes word nir ol'dat slt1clcn1e na dit' lrnitcland g('sl u11r word om claar le kwalifisccr nie. Na sy 111Cning mocs bihliotr·karissc 'n stcmpel eic aa11 hul ,·aderland clra, en clit sou slcv,s moontlik w1-cs
wannccr hullc pla;"lslik opgelei kon word. Hy het aanlwv('cl clal 'n groot biblioteck or 'n universitcit in S11id-/\frika di,, voPrtuu 11Hws nccm om en s vakansiekursusse vir oplcid ing van die pcrsu1wel aan le bied. Daarna ko11, nan1atc die vraag na opgclt-idc bibliutrkarissc toenecrn, gclciclelik oorgc-gaan word na voile opleiding rlclll 1rn1 v<-r-sitciLP (Ferguson, 1929:25).
2.2. 9 /Jihliotl'ekgl'bou!' mn o/m1hare bihlioft>ke
Die mf'erclcrhcid van die gcboue waa1 in opcnba1-c biblio1ck(' gch11 i s-ves is, was oncloeltn·lk:nd. In di<' rcrl is clir geboue nic ourspro11klik as bibliotckc bcplan nie, maar vir dif' duel omskep. Blykl1aar· is by die stigting van '11 nuwe hiblioteck gcwoonlik ecr!:ilc aa11 ·11 g1·l10u
gcdink, en diL was waa1 skynlik die r<'d(' waarnm daar so baic hihlio1cckg(·houc in Suirl-Al'rika w~,. Daar wa:, '11 paar gocd bcpla nrk Iii bl iutcckgcbo11c waa r u it11e1111·nck wcrk ,e;cdoen is. maa r dic mecstc gcboue was swak hcplan en nug swakkn tncgn11s met onhcvrcdigcnclc mc11bcls ,·
n
rakk,·. Di<' rui111t1·s is 011oqrdcdk1111dig be11u1 dcurdal daar alsoll(krlikc kcsruimlcs vir di1· i111cl«·narc l'll ,·ir die lcdc van die pulilick ingnig is, tcrwyl in dil' 111crstc g<·,·allc 11ic ,·ir 'n kinrlt-raldcling voor. ic11i11g gnna::ik is nic (J•'('j'gtb""· I !129:H-<J). 2.2.10 fhlJ/io/rfk,r.tlnuikN.1 /J/111 o/1rnhrm' hihliotf/;pFerg11son (1929:9-10) wys claarop dat di,, orga11isasic \'all opt'11barc: bibliotcke op 'n snbskripsichasis daarlot· aa11lricling gTg<·r· het dat die ope11harc IJihliotcck l>11i1c clil' gc'irnik v?.11 die n1ass;1 gcslcl is en dat 11cl ongcvccr vier pl'l'S<'III van die bcvolking dil' dif'11s ko11 11f'n11t. Daar was gecn verspreidingspunlc, takl,iblin1,·k1· nl' depots nic, l'II die hihlioteck is ni<· na die gcmcc11skap uitg,·dr;-i 11ic. Da:1r is ook gcvind dal die rakkr· van die nwcstr 1,ihliol<"kf' 110g la,rn1lik vol was
l!aclat al <lit· lccJc hoekc uitgnwcrn licL.
fJic s"11rn'slelli11g ,·an die bcvulking hcl die 0111\\'ikkcling van bihli1,1ekc in S11id-/\frik:1 grsl1T111. Baic van di<" hihliotcckkn111i1.ccs ww: 011willig om 'n bihliflLCC'kdi\'ns ond<'r s;taatslwlH n le rJOl'\\'l'\.'g omdaL di1 volgcns h1dk kt1n rnceliring dal die hde IJ,•,·olki11g !Pl die
hihliotc1·k toegang sou verkrv. ~.2.11 !Jol'krvuonaad
As in ;:ia11merking gcnccm word dat die twee l1<mdcrd I'll cll'1)1w11liarr biblintckP tyclcns dir Fc1·g11~on-PiL1-opnan1c gcsa111<"11Llik 'n V<>ntTaad van men as ,·,·11 miljocn bnckc bcsil hct, km, d;rnr nir· sprakc v;,1n '11 gel)l'(·k aan Ii Lera I u ur gevvccs hcl n ii·, aa11gcsic11 rl i I m·ngl'kurn lil'l op l'f'll lioek vir clkl' lid v;,,n die ,ksl yd~,· Blanke bevolking wal grllle 11-drcls die lt'scrsrublirk i11 S11id-J\frika 11i1g,·m,rnk lie!. 1-1 icnlic vnor -raarl !ict cgtn hoo!saaklik 11i1 mind<Tw,1ardigc •1111sp;u111ingsk,·s~tof' bcst.:ian wal grotcnclccls boekr i11gr~dui1 l1cl \\ at so gl'li,1\,Tnd """-' dal dit laid, rl•,-ds al'gcskryl' rnncs gn.vn·~ ht·1. Bihliot<Tkkrnnitc1·s hf'I r:g1,:r 111rTrncl1TI~ verkics 11111 die _gciJ01Jr11ir11lC's uil 11· l;n·i C'l'rdcr ;i~ <Jill
hibliotecklJelcid en gckoordirwcrclc pogings om die boc-kelwsit wetenskaplik uit le brC'i, hct die hiblinte<"ksa:ik daaron(J.lT gcly
(Pill, 1929:8).
Die bockebesit van die lw<"c 11nivcrsitcitc in die Suidc was dcstycls vergclykcnderwys ni<" so ontoercikcnd nie. Vcr:1! K:-1apstad kon met 'n goed georganiseerde dicns redelik aan die IJel1ocftrs van sy st11dente voldoen. As daar 'n mate van samcwerking 1usse11 die twee universitcite sou kon wees, sou bctcr in die behuef"tt' van st 11dcntr voorsien kon word. Jn vergelyking hiermee hct die Uni\"lTsitcit van die Wit watcrsnrncl oor geen hihliotcck bcskik nie en die liu kcvoorr;c,ad van die univen,iteitskollcgcs hct swak ml"l die van Amcrika:in~c
hocrskole vcrgelyk (Pitt, 1929: 11-12).
Oor die algemccn was die katalogussc van die Suid-Al"rikaanse
biblioteke baie swak en het daar gewoonlik 'n agtcrst<1nd met die katalogisering bestaan.
Die
algcmene t.oesland van die bibliotckc in Suid-Afrika was nic uemoedigcnd nic en die indrukkc van Pitt en Ferguson was nie gun 1ig nic.2.3 Die Suid-llfrikaanse 1Jiblioll'l'kko11/ere11Jir. 1928
2.3. l ln/eiding
Soos reeds in afdel ing 2.2. l aangcdui, hct Pitt en Frrguson in opdrag van die Carnegickorporasie na Suid-Afrika gckom 0111 die liibliuteck -loestand hier le ondcrsock en om aanbcvclings vir finansiHc stcun deur die Korporasic le maak. Die uesoek van Pitt <"11 Ferguson, die hulp van die Carnegiekorporasic en dir. daaruit voort vloeirnde t'erste
(nasionak) konfcn·nsic \'an hibliotel"kowerhede in 192B hct '11 baic groat invloed op die latcre ontwikkeling op die g,l,icd van die hiblioteekwese in Suid-Afrika uitgeoclcn. Dit kan mPt reg as die
begin van die moclernc biblioterkontwikkl"ling i11 S11id-Afrika lxskou word, en claarom word cnigsins brecdvocrigc inligting daarnor verslrck.
Pill en Ferguson hct hcvind dat dit noodsaaklik was om ·11 skrnia vir
'n prakticsc hiblioteekrlicns, wat in die bchoeflcs v,111 alma! :ou voorsicn, claar le stcl. Om dit in 'n geJccltclik gcvcstigdc <'11 yl
bevolk1c, ontwikkelcndc land le vcrwesenlik, f110('S die dicllS ekonom ies in sy werkvcrrigting wees. Pill ( 1929: 19-33) hct voorstcllf· in verband met die reurg:rnisering en die daarstclling van 'n doelt.rcf~ nde bibliotcckstclsel vir die Unic voorbcrci Yir voorlegf,.{ing aan die konli-rensie van hiblioteekowerhedc. Sy 111ikp1111t ·was dal die skcma 'n boekediens aan almal wat daarvan gehruik wou 1naak, moes voorsien. Pitt en Ferg11son liet in hulk mf'mnra11dums aan,gcdui
dat die owerhcid voile veranlwoordcliklicid vir die rliens 111ucs
aanvaar, cl<1l die ubskripsieliiblioteke liullc bates aan die staal 111oes ourclra t'II dat bibliotekc liueke grati · vir le ·ngt'bruik a,111 die p11bliek hcskikbaar moc~ slel. Die hcle bibliolcckstelscl mor-s dus limditer onder di<' hcheer van die scntrale ownheid staan.
Vir die daarstclling van ·11 rloc·ltreffenck skcrna waarYolgcns liiblio -t.eke kon funksioneer en 'n organisasie ,-vat as scntralc kourc.linercndc liggaam kon die11, bt'skou Pitt di1 noodsaaklik clat 'n nasionale bibliutt'ekraad deur wctgcwing ingcstel mncs word. /\an sn 'n hiblioteekraad mocs die lormulcring van '11 hibliotcekhclcicl in Suid -Afrika opgcdra wore.I om' n doc It reffcndt' biblioteekdicns vir die J,rnd, wat deur die staal gclinansier moes \-\'Orel, le 011twikk1·l en 11it le bou. Om beidc die nasionale en plaaslike belangc le hcskenn moes die sentrale owerhei I saam met die provinsiak t1\Ncrl1cdc die verantwoordelikheicl vir die bibliotcckdic11s aanvaar.
2
.
3. 2
Die /Jihlioteckk011/ere11sie 19282.
3
.
2. l
A f.f.!1'111Pf'11Die welslac van Pitt en Ferguson sc sending was daarv,111 arha11klik rlat hullc die ondersteuning van die plaaslikc bibliolckarisse, srnior staatsamptenarc en andl-r belanghebbende bibliotceko..,vnlicdc
\Trkry vir die program wat h11lle op grond van hulk bevimlingc
opgestci het. Hulk het in so 'n male d::rnrin geslaag dal die 1.-11,!(ere11.rif', wal van IS Int 17 Nu\"l·nrber 1928 plaasg-cvind hct, c·n wat die hongtepunt van hullc bcsuek was, cleur agt en scwcntig persone byg-r.woon is. Daarondcr was, l:wncwens ticn 1,ibliotckarisse, afgcv;.i_ard igdes van bihlioteekkom itc-cs en stadsraclc..:, '11 a:1111 al senior staatsamplenare, prnlessore en c!rie rcktnrc van u11ivnsitcitl' en ,mivcrsitcitsknllcgcs (Coctzce, 1975( I): I 0).
Tydens die Km?f'nm.ric hct Pitt en Fergus"" hullc hcvindi11gc kortliks toegclig en hulk aa11bcn·lings is dcur die !t-on{ncnsil', wat deur die voorsitter in ses verskillc11dc komitccs ing<'ckcl is. bcsprcek. Met enkclc wysiginge is die voorstelk van rlif' kornitccs dc-ur die hclc KonfNm.1ir aangcnecm. Na oorwcgi11g van die bibli1Jtcckhcl1ocl'tcs van Suid-AJrikc1 en di1· lwslaandc g-criewc sprcek die 1.·011fi'rr:n1ir sy oorluiging uit dat rlaar ·n grnot hchocl't<> IJestaan aa11:
"(a) Uitbreiding onder rlie volk van die gcwoontc tllTI te Ices vir studie en ontspanni11g, c·11 die crkcnning dcur die U11ie-rcgcri11g van biblioterkgcricwe as 'n uithrciding van die opvoedkundige dicnstc ueur die staat gcstig.
(b) Die aanrnoeuiging by allc skoolgaande kinclcrs en rlic wat re<'ds LI ie skool verlaat het van die gcwoont e um tc kes. en h u lie lei cling by die gebruik van bocke.
( c) Voldocnde verskalling van bibliotckc vir die II ie-ulankc geckcltes
van die bevolking.
(d) Die stigting van '11 gckorirdincerde dirns d<'tll' die hclc land, ten einde onckonomiesc organisasie van bihlioteke (vcral l<"n opsigte van die aankoop van boeke) te vermy, en om alle bode in die nasio11alc stelsel binnc bcrcik van clke burger van die Unie le bring·• (Suid -Afrikaanse Bibliot.cek Konfr-rensie, 1929(1):10).
2.3.2.2 'n .,Va.1iunale hihliotf'likrtelsel
Die K1mferensie hct horn uilg<"spreck ten gunstc van 'n vry oprnbarc biblioteekdiens vir die helc land, c11 vndcr is 'n omvatlcnd<> pla11 opgestcl vir 'n nasio11ale bihlioteckstdsel. Hencwens opc111Jar!" hiblio -teke sluit ltierdic plan ook univcrsitt>its-, universitcitskollege- en skoolbiblioteke in. Die stelsel moes op die volgende ma11in georg,rni -seer word (Suid-Af'rikaansc Bibliotcck Konfcrensic, 1929(1 ): J 0-12): 2.3.2.2.1 lllgl'111e11f hihliott'eko1/tr111i.m.1ie
Daar is aanbevecl dal ccn van die lwst aande bibliolckc, lwncwcns sy funksie orn as bibliotcck vir sy ei<> omgcwing op Le tree, ook ingr>rig
n1ocs word as hoo/sr.n/111111 wat die hck land van tcg11icsc en dt111rrlcr hockc kon voorsicn. Ses bestaanclc bibliuteke rnues ,1s.1d rmdh1•.11•11/ro ingcrig word om l>cncwcns die dicns aa11 diC' 011rnidddlike orngewing, die cliens van die ondcrgeskikte scnlra ;ian tc vu!. Sckerc biblintckc mocs as onr/e,p,l'skikte Sfn/ra gcorganiseer word urn l1ullc eic stcdc en distrikLe te bcdicn. BibliuLeke- in die- kki1wr slcdc rn dorpc, skule,
polisicpostc en ander scnlra mocs as rlie11J/111nle gehruik word om boekc aan lcscrs binnc hulk bcrcik te vcrsprei. /\nd1•1· vn san1t·lings moes, waar moonLlik, by die nasionale diens ingcsluit word sodat dit vir die land as lcc11diens Loi voorclecl kon strck. Die gratis vcrvoer van boekt· clcur die spoonvd" en die poslcrye is ook lwplcit ( S11id-/\frikaa11se Biblroteek Konfc-rensic, 1929( I): I 0).
2.3.2.2.2 Hf.1011derf bibliolrfkr/iPnsll'
2.3.2.2.2.1 Skoolhihlioteekdirnsle 11ir /Jlankf'.\
Skoolbockerye is deur die Kon/erensic as 'n onmislMJT dee! va11 die opvoedkundige en nasionalt· hihlioLcekstclsels van die Lind bc:skou. Die aanstclling van 'n skoolbibliotekaris op die personcd van clkt· skuol is bt'pleit en 'n afsonclnl i kc vC'rt rck \·i r cl ic l11wkcry van '11 hocrskool is aanbcveel. \feral die hehoefh· en gchrnik van naslaan -werke deur die leerlinge is stcrk hcklcmtoon; naslaanwcrkc is as cfrcl va 11 dif: hasicsc Loe rusting van 'n skool brskou, wat di!'< lrpa rl en H'n I l' van ond!'rwys aan skolc hchoort tc \"Crskal'. Vcl'(lcr is in die vooruitsig gcstcl clat ontspanningslcktu11r en tcg11icsc studiclmckc 'n clc!'I va II die groot versa me! i 11g liockc in cl ie open b:irc hi I ,I i,Jtcckst clscl
mews uitrnaak en dat dit volgcns l>eliod'te by sknlc g!'sirkt1kcr 1no1·s vvorcl. Die idec was vcrder dat skole as vcrsprciclingspuntc van die opcnbarc bibliotcckstelscl moes dirn waar da,u ,g1T11 opc11hare bibliotrck op die clorp lwstaan hcL nic (S11icl-/\frika,111sc Bihliotcck Ko11krcnsic, 1929( I): 11 ).
2.1.'.(2.:Z.2 Biblioleekrlimslr vir Nie-Rla11kf1
Hin hcl die Kon/ere11.ric aa11bevt>el dat di!' dicmtc as '11 dee! van die
algcmcnc bihliotcckdicns gratis verskar en rial die li1H'kc apart van di<'.- van die 111ankcs gcl1011 mocs word. \\'aar c11igsi11s IIH>ontlik 1nncs dic sc111ralc IJibliuieckstc!scl ook l1indic vcrspl'!'idi11g wm1r11\'t•111.
Skole vir Ji,-Blanke~; op rlic plattcland sou ook as bililiotcekscntra dien en sou dcur die ~c11tralc bibliotccksclscl v:1n kistt' buckc, vcrkieslik in die vernaarnstc h11istaal van die strcck, voorsie11 word. Skoolinspekte11rs rnoes l11ilp verlcen by die organisering en toes ig-houding van liicnlie bibliotcckgeriewe up die pbueland (S uid-Afrikaansc Bihliotcck Kunlcrrnsic, ( 1929( I): l 1 ).
2.1.2.3 '11 flib/i11te11k1,cr,,11,:[!i11g
Een van die bclangrikste aanbevclings ,·an die Ji'on/i'rensir was clat 'n biblioteekw reniging gcstig word '\vat die ontwikkeling \'all die biblioteckgcrir:-wc in c!ic Unic F:n die hcvordt·ring vr111 bnoc ps-oplciding vir bibliflt<:ckdicns ten doc] liet" (Suid-i\.frikaanse Biblioteek Konf'crcnsie, I ~129(1): 12). Daar is besluit dat die Britsc
Library Auociation as model gcl>ruik moes word. f--lin rlic voorstd lict ingehou dat die lidmaatskap van die hiblioteckvereniging nic tot biblioteekwerkcrs bcperk sou wees nic, maar dat alma! wat in die bevordering van bibliotcckwesc belang gestcl het by die vereniging kon aansluit. Daar is verder aanbevecl dat die vereniging jaarliks konferensies moes hou, clat vcrskillende Lakke van die vereniging gestig mocs word, dat die berocpsopleiding van die bihliotckarisse ondcr die bchcer van die w renigi11g gcplaas word en dat die vf:'rcniging 'n ci<' blad rnocs puliliscer. 'n Stigtingskornite' va11 1wgc lcde met A.C.G. Lloyd as voorsittcr en M.M. Stirling as sckretaris is bcnocm om 'n gTonclwct saam te stel, leclc le wcrt' <'II 'n sti g-tingsvcrgadering tc belt·.
2.3.2.4 lJie v/1!ridi11g 1•n11 hihfiotekarissr
Die Ko,?ferensie hct aanbl'vecl dat die oplcicling van bihliotckarissc
deur die te stigtc bibliotccl;vcrcnigi11g ondcrneern mor: ,vord en clat 'n oplcidingskursus volgcns die Britse mocld, maar aangepas by Suid-Afrikaanse ornstandighede, opgestel mocs worrl. Die 111at1 ikula -siesertilikaat of'n gclykstaa11de eksamen is as minimum ioclatin~s -vereiste tot die bcroep gestel (S11id-Afrikaanse fiihliotcek Ko11lt"r1·11 -sie, 1929(1):12-13). 'n Univcrsiteitsgraarl of'n sertilikaat van ge-slaagde universitcitskursussc is van die begin al' bc~kou as 'n kwalilikasie waarvoor salarisaanpassin1,rs gcmaak mocs word.
2.3.2.5 Fi11,wsiele i111f,likwies
Die kostr aan die skema verhonde is beraam met die vcronderstclling dal clit 'n vry biblioteekcliens sou wees en dat alle biblioteke va11 die land daarby sou inskakd. Die Carnegiekorporasie s011 vnsoek word om die aanvanklikc 11itgawes le voorsien (Suid-Afrikaansc Biblioteek Konlercnsie, 1929(1): 13). Die gedagte was dat toPkomstige uilgawes van die biblioteekdiensle dcur die sentralc regcring en plaaslikc owt'rhcde voorsien rnoc's word en dat die provinsialc o,,.,e-rhecle vir die finansiering van skoolbiblioteekdienslc verantwoorclclik sou '"-'<TS.
2.3.2.6 '11 Rihlioleekraad
Vir Ferguson was die fokuspunl van die nasionale IJibliot.eekstdsel die cl irekleur van biblioteckdicnstc en' r, stat utere nasionalc bihlin1 ec
k-raad. Daar is gevolglik deur die J(on/e1e11.1ie aanhcveei dat" 'n Suicl-J\frikaanse Biblioteckraacl aangestcl word om rlic nasionale biblioteckstelscl le regulcer en le beheer" (Suid-J\frikaanse Biblioteek Konferensie, 1929(1 ): 14). Verder is bcsl11it nm die clirnslc van Pitt en/of Ferguson le verkry 0111 die stelsel te organi~ccr indicn die verantwoorclelikc owerhcde hulic ten gunstc van 'n nasinnaic bibliotcekstelsel sou verklaar (Suid-J\frikaanse Bibliotcck Konkrrn-sie, 1929(1):14).
2. 3. 2. 7 /Jibllografie.re di ens le
Dil is betekenisvo! 0111 claarop te let clat die ICon/ermJil' hcsl11i1 hc1 dat 'n bibliog1·alie van Suid-J\frikaansc lilcratuur saamgcstcl mocs word en clat die "boeke en handskril"te van die inrigt i11,1;c en private versamclinge wat in clir Suicl-Afrikaanse bihlio1c12ks1clscl lwlrck word, op 'n eenvorrnigc basis gekatalogisct·r muc1 word" (Suirl -Afrikaansc 13iblioteek Konfcrcnsic, 1929( I): 14).
2.3.2.8 Vry bihlloteekdimJ
Al die afgevaarcligcks na die Ko11fi,rm.1il' het rli1· lwgi11sel v;-in '11 vry
bibliotcekdiens op alle vlakke rnet groot gccsclril" onrlr-rstcun (S11id -Afrikaanse Bibltolcek Knnl't-rcnsic, 1929( I): 14).
2.4 /)ie stigting 1•n11 di1• S11irl-.·(liikarwsr Hili/ioltrkl'l'rmi.l!.ing, I !/30
Die ec..-slc vcrcniging van bihliotcbrissc in Suicl-J\!'rika is in 1904 gestig (Taylor, 1%7:71). Dit· stigting van die ,·ncni.~ing w;:is die gevolg van 'n konl"rrcnsie van die S11irl-11.fi·ikar111.1r f'l'l1'11ir.;i11g ,•ir die Be;1u1deri11g unn l1'1,1n1.1l,o/1 - '11 i11isiaticl" wat clcur 11atu1irwc t1·n-skaplikcs gcnecm is. Dit sou egtn hlyk rial dir· tyd ongd11kkig nog nic
ryp was vir so 'n vcn·nig-irr.[~ nic, en na die rn stc klJnli:rn1sil' in 1906
hct lrirrdic vcn:niging van l,ihlio1ekaris~1· opgelwu <Jrn le hcsta;in
(Taylor, 1%7:71).
In
l!:.118 hct Geo Reyburn, staclshihliotekaris van Durhan. en M. 1I. Stirling, bibliotrkaris van Gcrnriston ··n verckrc pogi11g aangcw<'11cl"to form .-l South Al"rican Library Association on the linr·s of the British and American Associations. in order to unite ali tltose engaged or interested in Lilm1ry work in South ;\l"riu1" (Brief Reyburn & Stirling, 2Scplcnrherl918). Dievoorgcstddn-crcnigi11g sou nie net vir hibliotckarissc c11 hullc assi'.,tentc· bccloel gewFcs !rel
nic, maar ook vir die-· hr·vnrJcring van die bibliolC"t·khn,-cgirrg in S11 icl-Afrika en dit· samesnoering van alle personc w.-11 in npvoedk
11n-dige sake bclang- gcstcl Ire!. Reyburn en Stirling het gclroop d;1t die ty<l in daar<lie stadium wcl ryp sou wees 1Jm 'n hcgtc band tus~cn rlir
bibliotck<' en die opvordkundige stelscl van die land te snrl'<'. '·It is felt that tire conrlitions or Librarianship in this co1.111try can he materially i111proved, tire status ofthr profrssion rai~ed, tire p11hlic edurated in the use and iinportanc<." of their Lilnaric-s. Library legislation prornotecl. and the t·stablishmcnt
or
rww Libraries encourngT<l IJy tire ac1i,·ities ofsucl, an /\ssocia1ion ... It is, U\V, when reconstruction :;ind re-organization arc in the air, I h;rl tlrr matter must be rliscuss,·d, tlrat carel'ul plans must he laid for tire future, so 11,at tire Library movcrncnl in Soutl, /\fr ica may n<1I he l<'lt struggling lar in tire rTaro
r
all educational irlr-as when the war is over'' (13ricl'Reyhurn ::!-. Stirling, 2 September J91H).Die voorstcl 'v\'as <lat 'n konfcrensie v;in belangstt:lkndes op 11
November 1918 tc I31ot·rnl<)ntcin grhmr rnoes word. Die doc!stclli11g:, van die Brit~c Biblioteekvercniging is as basis ,·an brsprcking IJy die uitnocliging aangchcg. Die- Gocwcrnc11r-Gc11eraal, IHll'.l-{gra,11' Bux-ton, het sy gonlkcuring aan hincli,, poging lot <lie st:gting \'an 'n
biblioteckvcrcniging in Suid-Afrika verleen. Hoewel die vereniging, wat op bogenoemde clat 11111 gcstig is, nooit a mptel ik 011tl >ind IH't nie, hel rlic wcrksaamhede, veral as gevolg van die gebrek a,rn cntucsiasme cfaarvoor deur J\.C.G. Lloyd, IJibliotckaris van die S11icl-J\frikaanse Openbare Biblioteek, nie verder as die stigtingwcrgaderi11g ge-vorder nie.
Die finale stimulus tot die stigting van die Suid-Afrikaanse Biblioteekvereniging het gespruit uit die aanbevelings wal ckur di,~ Suid-Afrikaansr Biblioleek Kon/erensie aanvaar is. 'n Komitce best aandc uit J\.C.G. Lloyd (voorsitter), M.M. Stirling(sekretaris), S.B. A~her, F.W. Cooper, F.H. Rooke, me_j. M. Eitzen, cir. G.v.\V. Eybers, cir. C.T. Lumm en prof. F. Postma moes aa11clag aan 'n grondwet vir die le stigtc vert>nigingskcnk. Vol gens hullc opdrag mocs die lidmaatskap oop wees vir alma! wat in die biblioteekbewegiug hclang gc!,lcl hf't. lnrigtingslede mocs ook hierby bctrck word (Suid-Afrikaans<' RilJlioteek Konfcrensie, 1929( I): 12).
Die Ko111ilee het 'n gronclwf't saarngestel, en dit' stigti11gsvergadcring van die Suid-.1.frikaanse Ribliolerkvermiging is op 5 .Julie 1930 tc Bloemfontein gehou. Die voorgcstcldf· grnndwct is dcur di,, Kon -fere,uir aanvaar, en nege en tagtig persone h<'t as kdc aangesluit
(Stirling, 1933(3):36). A.C.G. Lloyd is as president en M.tv1. Stirling as eresekretaris van die Vereniging verkies. Dit' 13cstuur s-raad van die Vereniging is uit vertee11woordigcrs van w rski!lc-11de sentra saarngestcl (SABV- Verslag, 1930-33: I).
Jn vcrband met die beginsel van die stigting van n 11asionale bibliotf'ekvercniging
sc
M unfurd ( I ~176: 11 ): "Hindsight suggests that two of the e,sent ial requirements for library association format inn are the initiative of a young secretary or outstanding energy and enthusiasm and the supµorr or some or the best-known and older librarianso
r
the period".ln die persoon van l'vl. .M. Stirling is' n ent'l}{i<>ke sckrcta ris gevincl. Hy was ecn van die groot pio11iers van die Suid-Afrikaansc bihlioteekwcse en verd ie11 die beskrywing as" Fat her oft he lirst I ibrary 111ovemc·11 t in So11th Africa'' (Aschenborn, 1972:v). Hartmann (l9n:vi) verklaar: "Few had the vision and none the driving power ul' Mr Stirling. He
was the master architccl or the whole library move111,111.
Ir
Ll1efound at ions of all I he bn11wl 1cs ol'I ibrary ar-t ivit ics ... had not lieen so
well and truly laid in thr IJcgin11ing, it would surely have taken vny
much longer before thr cdilin: had reached i1s present slat111-c."
As gevolg van die vcrsprridlwid van leek was dit aanvanklik nic
moon ti i k om vcrsk i I lcnck ta kkc van cl ic V ere11 ig-i ng Lt' st ig-sous dcur die Suirl-Afiikar111u /Jihliutl'f'k l,-011.fi·rwsie ( I92H) aanhcVl'cl 11i,.-. J n
1931 is die \.\'itwr1Lersrandsc en Prctoriatak gcslig met S.B. J\~lwr as
die ccrste voorsillcr (SJ\BV-Verslag, 1910-33:3).
Die doelstcllings van die Suid-J\frikaa11:a:e BibliotcckvcreJ1iv.i11g is n1ct sy stigting in 1930 soos volg gcformulccr:
"(I) Om allc prrso11e wrrksaam ofgc"intcrcsst'erd in Bibliotcckwi-rk
Le verenig deur konkrensies en vergadcrings Le ho11 tc-r lwsprekin,~
van al drq~elike sake wat biblioteke, die hestuur ('II rei'lings daarvan, bctrer
(2) Om die bctcre lwstuur van bibliotekc le IJevnrdcr.
(3) Om alles te bevorcJrr wat kan hydra tot vcrbcLering van die posisie en bcvocgdlicicl van bihliotckarissc.
(4) Om die oprigt ing van !iililiotekc le bcvordcr en in hcsonrkr van
vrye bibliutcke trn die11stc van die puulick.
(5) Om 'n wak,·ndc oog le lio11 op cnigc wctgcwing a:-1nga:111de
publiekc bil,liutckc en suclanigc vcrckrc wctg-cv.-ing le bvvurclcr wat
as ,Nenslik bcskou mag word vir die re/Sling en bcsLu111
or
uitbrcirling van puhlickc hihliotckc.(6) Om inrorrnasie tc pul,lisccr wal tut <liens v.-111 of"van l>ela11g 111;-,.~
wees vir lccle van die \ crcniging.
(7) a. Om mecr fasilitcit.e I<~ verskar vir opkicJing ii"1 hibliotckari
s-skap.
\'~111 l_1d,\1 ,1,unlwid uil tc rc·ik.
(fl) Om die lwste rncrlcwnking le hn·unlr-r lt1~~•·11 p111Jlickc-, gucwl'l'ntc111s-inslellings, en privatt' hilJlintckc.
(9) 0111 ,1llr· wctlike maatrctls le m·cm wal rlic hogrmdclr· docki,nks ka11 hcv0rder" (Suid-Ali-ikaansc Bihliotcckvercnigi11g, 1930: I). Die at111vanklike basicse duclstcllings van die S11icl-Al"rikaamc Bihliotr·<'kvcrcniging was d11s hr-ecrl e11 CHTI\'atteml. l11dcrdaad 1s n gi oot en omvangrykc lt1ak aan leek va11 die Verc11igi11g gcstcl. Di(' S111d-J\frika;inse 13ihlio1eckvcrc11igi11g hct v,111 19'.Hl 101 19HO gcf"1mksionee1 as 'n \-Crc11igi11g waaraan all<.: IJL·l;i11gs1clkndcs kun bf'lioort. 111 1980 is hi,-rdit' Vcrcnigillg nmskq1 in ·11 prolc..-ssio11clc
vcreniging, die S11id-A/i-ikaa11se fnslit1ml nir Hibliotal.- m l11/igti11_!!,1t1C.1r, waari11 skgs professioncle bibliotckarissc voile stcmn·g lwt.
Die mate- w;:iarin die oorspronklike rloclstt:llings ,·a11 dit· Su;d -J\frikaansc Bibliolcekvcrcrrigingoorccngcstem hct met rlicdocls1f'ili11gs van 'n pn,fcssionclc hi hi iot1'ckvrre11 iging, sa I verdcr 011dcrsock word
en uangTsicn die Suicl-J\frikaanse Bililioteckv<.-rL'11igi11g- in 1980
omskep is i11 die µroicssionek lig-gaarn, die S111d-.'1.fi·iko,111.1r l11sti/1//II l'ir Nih!iotrl'k-t'II l11/igti11gwcsP, i~ dit 11odig gcag um vcn·,1IRc·11s ornkrsock in le stcl na die uni\'C-rselc aarrl, vcn·istrs en do('lslr!ling~ van proles~ioncle verc11igings.
