Transparant en
comfortabel
ontwerpen met
glas
Het ontwerpen van een
comfortabele losstaande glazen
presentatieruimte
Afstudeeronderzoek Bouwkunde HZ University of Applied Sciences Oud-Beijerland
23 mei 2015
Versie 1.0
Transparant en
comfortabel
ontwerpen met
glas
Het ontwerpen van een
comfortabele losstaande glazen
presentatieruimte
Plaats van uitgave : Oud-Beijerland Datum : 23 mei 2015 Studentnummer : 00062957
Semester : 8
Opleiding : Bouwkunde Studieonderdeel : Afstuderen
Instelling : HZ University of Applied Sciences Begeleidende docenten : Dhr. M.J. Moonen
Dhr. A. Altena Stagebedrijf : RoosRos Architecten Begeleider bedrijf : Dhr. J.D. Boom
S
AMENVATTING
Glas is een veelzijdig product waarvan de eigenschappen nog niet volledig benut worden in de bouw. Ook is het een sterk constructief materiaal waarmee een volledig gebouw gebouwd zou kunnen worden. Het comfort in een dergelijk gebouw is echter een heikel punt. Om uit te zoeken of in een volledig glazen gebouw een prettig comfort bereikt kan worden, wordt aan de hand van een bestaande casus en fictieve eisen een opdracht samengesteld. Voor deze opdracht wordt onderzocht welke opbouw en specificaties een glazen gevel moet hebben om zonder toegevoegde zonwerende systemen een prettig comfort te bieden in een volledig glazen gebouw. In het onderzoek wordt een ontwerp gemaakt aan de hand van de gestelde eisen van opdrachtgever en wetgeving. Er wordt uitgezocht welke opbouw van de gevel het beste functioneert, hoe het klimaatsysteem hierop aangepast en zo effectief mogelijk gemaakt kan worden en wat het effect is van de verschillende glaslagen in de gevel op de zonwerendheid en lichtdoorlatendheid van de gevelopbouw. Deze aspecten worden uitgezocht middels gebouwsimulaties waaruit op basis van overschrijdingsuren conclusies getrokken worden met betrekking tot het comfortniveau. Hieruit kan een advies voor het kiezen van het glas van de gevel samengesteld worden. Om te bevestigen dat het werkelijk mogelijk is om een dergelijk gebouw te bouwen, worden ook glasdiktes berekend en de glazen
hoofdconstructie in hoofdlijnen uitgezocht. Dit resulteert in een compleet gebouwconcept waarin het gehele gebouw uitwerkt wordt en antwoord gegeven wordt op de vraag of en hoe het mogelijk is om comfortabel te ontwerpen met glas. Vanuit dit resultaat worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan.
S
UMMARY
Glass is a multidimensional product whose properties and possibilities are not yet fully used in building constructions. It is also a strong structural material with which an entire building could be built. The comfort in such a glass building is a thorny issue. To find out whether a pleasant comfort can be achieved in a fully glazed structure, is composed an assignment, based on an existing case and fictitious requirements. For this assignment is investigated what structure and specifications a glass elevation needs to provide a pleasant comfort in an all-glass building without external or internal solar systems. In this study, a design is made according to the requirements of the client and the law. It is studied which sort of facade functions best, how the climate system can be adjusted for this and made as effective as possible and what the effect is of the different layers of glass in the façade for the solar control and light transmittance of the façade structure. These aspects are tested by building simulations. From the results we can conclude what the effects and relationship of excess hours are, regarding to the level of comfort. This relationship leads to an advice for choosing the glass layers in the façade. In order to confirm that it is actually possible to build such a building, glass thicknesses are also calculated and the main structure of glass is dimensioned in outline. This results in a complete building concept in which the entire building is worked out. It also answer the question of whether and how it is possible to design comfortable with glass. From this result, conclusions are drawn and recommendations are made.
V
OORWOORD
Als student van de opleiding Bouwkunde aan de HZ University of Applied Sciences schrijf ik, Leander Oostdijk, dit rapport in het kader van mijn afstuderen. Dit rapport is een verslag van het onderzoek wat ik heb verricht naar het transparant en comfortabel ontwerpen met glas. Ik heb dit rapport geschreven om de stappen die ik heb genomen te documenteren en inzichtelijk te maken voor de lezer.
Het onderwerp, transparant en comfortabel ontwerpen met glas, is tot stand gekomen in samenwerking met RoosRos Architecten. Ik had de wens om onderzoek te doen naar het bouwen met glas en RoosRos Architecten had hierover een relevante ontwerpcasus liggen wat leidde tot het huidige onderwerp. In dit onderzoek wenste ik zowel een deel techniek als vormgeving te omvatten omdat deze twee zaken beide mijn interesse hebben. In mijn afstudeeronderzoek wilde ik deze twee vakgebieden combineren door de casus zowel bouwfysisch als architectonisch uit te werken. Door het uitvoeren van dit onderzoek heb ik veel geleerd over het product glas,
toepassingen, mogelijkheden en eigenschappen ervan. Omdat ik het onderzoek vaak is gewerkt met externe deskundigen is er vanuit die hoek veel informatie toegevoegd aan het onderzoek maar zeker ook aan mijn eigen kennis. Dit aspect van het onderzoek, het werken met meerder partijen, is erg leerzaam voor mij geweest.
Ik wil iedereen bedanken die een bijdrage geleverd heeft verhogen van kwaliteit en kwantiteit van dit onderzoek. Zonder al deze mensen had dit onderzoek nooit eenzelfde mate van kwaliteit en kwantiteit kunnen bereiken. Met name wil ik Hans Boom bedanken die als mijn begeleider vanuit RoosRos het project heeft gevolgd en de voortgang bewaakt. Ook wil ik hiervoor Maichel Moonen en Ton Altena bedanken, die mij vanuit de opleiding gevolgd hebben in het doen van mijn onderzoek. Naast deze personen wil ik ook Csilla Csoke van Guardian Glass bedanken voor haar inzet en enthousiasme om het onderzoek kloppend en concreet te maken middels een interessante brainstormsessie, informatie over beglazingen en het verstrekken van glasmonsters. Ook wil ik Frank de Graaff van De Graaff Glasadvies bedanken voor het inhoudelijke commentaar op mijn verslagen en het onderzoek. Met name ook voor de berekeningen van de glasdiktes wil ik Frank nog extra bedanken. Ook wil ik Peter van Dyck van Grontmij bedanken voor de tijd en moeite om het klimaatconcept op te stellen. Als laatste wil Barbara van Gelder van Octatube bedanken voor de interesse en informatie waardoor het constructieprincipe duidelijk opgesteld kon worden.
Oud-Beijerland, 23-05-2015
I. Samenvatting
II. Voorwoord
1. Inleiding
Theorie
2. Eigenschappen en samenstelling van glas
3. Wet- en Regelgeving
4. Huidige mogelijkheden
Resultaten
5. Ontwerp
6. Klimaatsysteem
7. Glaspakket
8. Constructie
Conclusie
9. Discussie
10. Conclusie
11. Aanbevelingen
Bronnenlijst
Bijlagen
1.
blz 4.
5.
7.
8.
blz 12.
13.
22.
28.
35.
blz 38.
39.
40.
42.
43.
I
NHOUDSOPGAVE
.
Probleemstelling
Glas is een product wat al eeuwen veelvuldig wordt toegepast wordt in allerlei toepassingen, varianten en soorten. Ook in de hedendaagse architectuur is het gebruik van veelvuldig glas niet weg te denken. Glas is een bouwproduct met unieke eigenschappen waardoor het onmisbaar is in de huidige bouwwereld. Het is doorzichtbaar, bevat van zichzelf veel positieve eigenschappen en veel andere eigenschappen zijn erin te verwerken. Glas kan gebruikt worden als afwerking, gebouwschil of constructiemateriaal waardoor de toepassingen vrijwel eindeloos zijn. Het toepassen van veel glas in een gevel kan echter ook oververhitting, geluidsoverlast of verblinding veroorzaken, wat kan leiden tot een vermindering van het comfort. Glas biedt een lagere warmteweerstand dan een traditionele wand met isolatie. De geluidsisolatie is een belangrijk punt wat kan zorgen voor oncomfortabele situaties die zeker vermeden kunnen worden. Van alle aspecten die meespelen, worden vaak verschillende hiervan niet of nauwelijks meegenomen in een te maken ontwerp omdat andere aspecten belangrijker geacht worden door opdrachtgevers of architecten. Dit is erg jammer omdat glas juist een product is wat nog steeds enorm ontwikkelt en daardoor voor veel oplossing open staat. Met huidige technieken kan glas bijvoorbeeld al verkleuren of mat worden middels schakelaars.
Het toepassen van volledige transparantie is in veel opzichten niet interessant voor opdrachtgevers omdat veel privacy dan wegvalt, wat veel mensen als onprettig ervaren. Aan de andere kant is transparantie juist wel interessant vanwege de open sfeer en de uitstraling. Omdat privacy erg hoog staat voor de mens, weerhoudt dit aspect mensen van het toepassen van veel glas met al haar mogelijkheden. Wanneer we er echter voor kunnen zorgen dat transparantie, comfort en privacy samen gaan in het gebruik van glas, kunnen we een flinke stap voorwaarts zetten in het gebruik van glas voor allerlei toepassingen.
In dit onderzoek wordt onderzocht hoe glas toegepast kan worden waarbij de problemen met opwarming, geluidsoverlast en reflectie worden opgelost zodat het toepassen van veel glas interessanter kan worden. Hierbij is het uitgangspunt de optimale transparantie van het gehele gebouw, in combinatie met een volledig prettig comfort en privacy waar dat nodig en gewenst is. De vraag die hieruit te formuleren is, is hoe een gebouw volledig met glas ontworpen kan worden met behoud van het comfortniveau van een regulier gebouw met dichte gevels, rekening houdend met de eigenschappen van het bouwen met glas zoals opwarming,
lichtintensiteit en externe geluidsbelasting waarbij tegelijkertijd transparantie, comfort en privacy geboden kunnen worden. Dit is samen te vatten tot de volgende onderzoeksvragen:
Onderzoeksvragen
De onderzoeksvraag die dit probleem omvat luidt als volgt:
Hoe kan met glas een transparante gebouwschil gemaakt worden die prettig binnencomfort biedt, geschikt voor kleinschalige bijeenkomstfunctie? Deze hoofdvraag is, ter verduidelijking van het
onderzoek, opgesplitst in de onderstaande deelvragen:
Wat zijn de huidige mogelijkheden met glas op het gebied van warmte, licht en geluid.
Hoe kan een volledig glaspakket samengesteld worden wat aan alle wensen van de
opdrachtgever beantwoordt?
Hoe kunnen de constructieve onderdelen zo transparant mogelijk uitgevoerd worden?
Hoe kan een ontwerp gemaakt worden wat voldoet aan de gestelde eisen?
Hoe kan de ontworpen toepassing van glas functioneel gebruikt worden in ontwerpen?
Doelstelling
De doelstelling van dit onderzoek is het verbeteren van de toepassing van glas in gevels en daken waar een hoog comfortniveau gewenst is. Hierbij is, naast comfort, transparantie het uitgangspunt van het ontwerp. Om dit te bereiken wordt onderzoek gedaan naar de
verschillende aspecten van dit onderwerp, met name bouwfysisch georiënteerd, waarna aan de hand van deze gegevens een transparant ontwerp aangeleverd kan worden wat voldoet aan de comforteisen van de opdrachtgever. Met deze informatie kan het gebruik van glas beter afgestemd worden op de situatie. Ook kan een hogere kwaliteit in het ontwerp gerealiseerd worden door het comfortniveau te verhogen en de architectonische uitstraling te behouden.
Matrix 1: Invloeden op comfort en gezondheid
Deze doelstelling vormt de basis voor het concrete doel van dit onderzoek, het ontwerpen van een glazen gebouw. Dit ontwerp is een opdracht, gebaseerd op de vraag van een opdrachtgever. Deze wenst een glazen eyecatcher voor zijn bedrijf. Hierbij is de wens van de opdrachtgever dat dit gebouw ontworpen wordt met als uitgangspunten transparantie en comfort. De
uitgangspunten van dit ontwerp en onderzoek zijn afkomstig van een ontwerp van RoosRos Architecten. Dit ontwerp dient als uitgangspunt bij de aanvang en formulering van dit onderzoek. Dit ontwerp is te vinden in Bijlage 1: Ontwerpcasus RoosRos.
De eisen voor dit ontwerp zijn vastgesteld in het onderzoeksvoorstel. Uiteraard zal voor dit project een ontwerp gemaakt worden wat past binnen deze unieke situatie en beantwoordt aan de eisen zoals in figuur 1 beschreven en vanaf blz. 15 verder uitgewerkt.
T
HEORIE
D
IT HOOFDSTUK GAAT IN OP DE REEDS BEKENDE INFORMATIE DIE BESCHIKBAAR IS OVER HET ONDERWERP.
D
EZE GEGEVENS HOEVEN SLECHTS VERZAMELD TE WORDEN EN KUNNEN DIRECT GEBRUIKT WORDEN IN PLAATS VAN OPNIEUW ONDERZOCHT TE WORDEN.
D
EZE STAP IS NODIG OM ERVOOR TE ZORGEN DAT ER GEEN ONDERZOEK DUBBEL GEDAAN WORDT.
O
P BASIS VAN ALLE INFORMATIE KUNNEN VERVOLGSTAPPEN GEZET WORDEN EN WORDT EEN HELDER BEELD GEVORMD VAN DE HUIDIGE SITUATIE EN DE MOGELIJKHEDEN DIE WEL OF NIET OPEN LIGGEN.
I
N DIT GEVAL IS DEZE INFORMATIE MET NAME INFORMATIE OVER DE GEDRAGINGEN/
EIGENSCHAPPEN VAN GLAS EN PRODUCTGEGEVENS VAN PRODUCENTEN.
O
MDAT ER NOG GEEN DERGELIJK PROJECT IS UITGEVOERD IS ER OOK GEEN ONDERZOEKSMATERIAAL BESCHIKBAAR.
O
P BASIS VAN DE INFORMATIE VAN DE GLASPRODUCENTEN ZAL HET VERVOLGONDERZOEK VOLLEDIG ZELFSTANDIG OPGEZET MOETEN WORDEN.
Th
eo
ri
e
De samenstelling van floatglas
De basis voor standaard vensterglas is floatglas. Met floatglas als basismateriaal kunnen allerlei afgeleide producten worden gemaakt die overal op de markt verkrijgbaar zijn.
Floatglas, vanwege de samenstelling ook wel
natriumkalksilicaatglas genoemd, wordt gemaakt van drie hoofdbestanddelen: kiezelzand (72.6%), kalk (13.0%) en soda (8.4%)(Pilkington, 2015). Daarnaast worden er nog verschillende materialen in mindere mate toegevoegd die ervoor zorgen dat(AGC Flat Glass Europe, 2008):
- gas uit het smeltmengsel vrijkomt zodat een egalere substantie verkregen wordt
(louteringsmiddelen)
- de mechanische eigenschappen en daarmee de weerstand tegen invloeden uit de atmosfeer verbeteren en de juiste kleur geven
(metaaloxiden)
Het floatglas wordt gemaakt door het bovenstaande mengsel te verhitten tot het smeltpunt, ongeveer 1500°C, en de oven weer verlaat met een temperatuur van 1100°C. Het glas loopt op een tinbad en vloeit(float) uit tot een plaat. Het glas wordt over het tinbad getrokken en verlaat het met een temperatuur van 600°C. De snelheid van het glas over het tinbad bepaald de glasdikte. Het glas gaat vanaf hier door een
koeltunnel, kan dan behandeld worden met een coating en wordt daarna op maat gesneden.
De eigenschappen van floatglas
Alle eigenschappen van glas zijn gebaseerd op de fysieke eigenschappen van glas. Daarom zijn deze overzichtelijk weergegeven in tabel 1
Soortelijk gewicht bij 18°C 2500 kg/m3 Elasticiteitsmodulus E 70 000 N/mm2
Glijmodule G 29 166 N/mm2
Coëfficiënt van Poisson 0,2
Mohs-hardheid 6 Smelttemperatuur ±1500°C Verwekingstemperatuur ±600°C Lineaire uitzettingscoëfficiënt α 9 * 10-6 m/(m*K) Warmtegeleidingscoëfficiënt λ 1 W/(m*K) Massieke warmte c 720 J/(kg*K) Buigbreeksterkte (excl. veiligheidfactor): Basisglas 45 N/mm2 Halfgehard glas 70 N/mm2 Thermisch gehard glas 120 N/mm2 Compressieweerstand 1000 N/mm2 Warmtetransmissiecoëfficiënt 5,8 W/(m2*K) Brekingsindex n ten opzichte van
lucht
1,5
Lichttransmissie (TL enkel glas 4 mm)
0,90
Zontoetreding (g-factor enkel glas 4 mm)
0,87
Normaal emissievermogen van ongecoat glas
0,89
Tabel 1: Fysische eigenschappen van glas bron: (AGC Flat Glass Europe, 2008)
Lichtinstraling
Een belangrijke eigenschap van glas is transparantie waardoor zonlicht ongestoord binnen kan komen. Dit zorgt voor instraling van warmte en licht in een ruimte die hinderlijk kan zijn voor de gebruikers van die ruimte.
Figuur 2: Directe en indirecte lichtinstraling
Zonlicht bestaat uit drie soorten straling: ultraviolette, zichtbare en infrarode straling. Mensen kunnen alleen het zichtbare deel, van 0.38 tot 0.78 µm, zien. Het is belangrijk om wel licht door te laten in het zichtbare gedeelte, maar niet in het infrarode deel, de langgolvige straling wat zorgt voor directe warmte. Deze straling wordt door het glas tegenhouden. Het zichtbare licht wordt vrijwel volledig doorgelaten, tenzij er coatings of folies toegepast worden. (Saint Gobain, 2015).
Grafiek 1: Spectrum van alle zonnestralen
Th
eo
rie
De derde straling, UV, is het grootste probleem met betrekking tot het binnenklimaat. UV verwarmt niet direct een ruimte maar doet dit wel indirect. Het valt door glas, valt op een oppervlak, wordt daardoor omgezet in infrarode straling(langgolvige straling) en kan dan niet meer door het glas terug waardoor de ruimte opwarmt.
UV-straling bestaat uit drie 'soorten' straling, UV-C lager dan 280nm, UV-B van 280 tot 320nm en UV-A van 320 tot 420nm. UV-C straling is dodelijk voor de mens maar wordt volledig tegengehouden door de atmosfeer. UV-B straling is de straling die ons bruin laat worden. Deze straling kan niet door glas en is dus niet van invloed op de opwarming van ruimten. Het probleem is de straling tussen 320 en 420 nm, UV-A straling, die wel door glas gaat. Ook gaat het door textiel, verkleurt stoffen en verouderd de huid. De UV-A straling is niet te blokkeren met doorzichtbare materialen. Deze straling zorgt dus voor de opwarming van een ruimte achter
glas(University of Waikato, 2008).
Warmte
De zon is de grootste warmtebron van de aarde. Wanneer, zoals hiervoor benoemd, zonlicht ongestoord binnen komt, komt de zonnewarmte ook naar binnen. Deze warmtetransmissie via glas gaat op drie
verschillende manieren: geleiding, straling en convectie.
De warmtegeleiding (λ) van glas is ongeveer 1 W/(m*K). Dit geeft vrijwel geen bijdrage aan de warmteweerstand van de gevel. De overdracht door geleiding kan
verminderd worden door een dubbele ruit toe te passen met daar tussen argon of krypton.
De warmtestraling hangt af van de emissiviteit van het glas. Hoe lager de emissiviteit, hoe lager de
warmteoverdracht. De emissiviteit van standaard glas is 0,89 maar met coatings op het glas kan deze emissiviteit verlaagd worden tot minder dan 0,04.
De convectie is afhankelijk van de windsnelheid en treedt op bij beweging tussen een vaste stof en een vloeistof of gas. Om deze warmteoverdracht te verminderen kan, net als voor de geleiding, argon of krypton in de dubbele ruit toegepast worden(Saint Gobain, 2015). Het voordeel van deze gassen ten opzichte van lucht is dat deze minder snel gaan stromen vanwege hun hogere gewicht.
Geluid
Geluid wordt gevormd door trillingen of golven die door een materie bewegen en via de lucht uiteindelijk in het menselijk oor terecht komen. Dit kan ieder materiaal zijn, dus ook glas. Dit houdt in dat geluid alleen gedempt kan worden door de trillingen of golven op te vangen. Het geluidsgebied wat belangrijk is voor bouwmaterialen is 50-5000 Hz. De menselijke stem heeft een bereik van slechts 500-2000 Hz maar het menselijk gehoor is gevoelig voor geluid van 16-20000 Hz. Omdat het menselijk gehoor gevoeliger is voor bepaalde toonhoogten wordt geluidssterkte voor personen weergegeven in dB(A). Dit is de geluidssterkte zoals de
mens die ervaart. De voortplantingssnelheid van geluid door glas is hoog, 5400 m/s (Nederlandse Glasbond, 1987), vanwege de hardheid van het materiaal. In de grafiek is te zien dat de ruit van 8 mm over het algemeen een betere akoestiek biedt, maar wanneer een geluid zijn piek heeft tussen 1200 en 2000 Hz is de enkele ruit de betere isolator. De oorzaak hiervan is de kritische frequentie van deze ruiten.
Grafiek 2: Akoestische isolatie glas 4 en 8mm
Naast geluid van externe bronnen is er ook geluid van interne bronnen. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen direct geluid en galmgeluid. Direct geluid wordt niet beïnvloed door de ruimteakoestiek en komt direct van bron naar ontvanger. Nagalm, afhankelijk van het galmniveau en nagalmtijd, wordt wel beïnvloed door de ruimteakoestiek (Nijs, Şaher, & Rychtáriková, 2013). Glas is een hard materiaal wat vrijwel geen geluid absorbeert en daardoor een hoge nagalm veroorzaakt. De oplossing voor dit probleem kan alleen in het interieur gezocht worden.
Th
eo
ri
e
Bouwbesluit
In deze paragraaf wordt verwezen naar artikels uit het Bouwbesluit 2012(ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijkrelaties, 2015)
Geluid
In artikel 3.2 wordt aangegeven dat voor
bijeenkomstfunctie of kantoorfunctie geen eisen gelden voor wering van geluid van buitenaf.
in artikel 3.9 wordt aangegeven dat installatiegeluid ten gevolg van toilet, mechanische installaties e.d. in de naastgelegen verblijfsruimte een karakteristiek geluidsniveau van max. 30 dB mag veroorzaken.
Interne geluidswering tussen ruimten, als aangegeven in artikel 3.17, is niet van toepassing omdat het gebouw vormgegeven is als een open ruimte voor een enkele functie.
Inbraak
In artikel 2.130 wordt aangegeven dat voor buitendeuren en -ramen een inbraakwerendheid is geëist volgens NEN 5096 die voldoet aan
weerstandsklasse 2.
Isolatie
in artikel 5.2 wordt van kantoorfunctie een maximale EPC van 0,8 geëist. Van bijeenkomstfunctie slechts 1,0 waardoor kantoorfunctie als uitgangspunt genomen wordt.
in artikel 5.3 wordt voor de uitwendige
scheidingsconstructies voor kantoor functie voor de vloer, gevel en dak een Rc-waarde geëist van
respectievelijk 3.5, 4.5 en 6 m2K/W. Voor open delen in de uitwendige scheidingsconstructie wordt hier een U-waarde van maximaal 1.65 W/m2K geëist.
Patenten
In verband met een patent op een vergelijkbaar project is het noodzakelijk om duidelijk te maken welke ingrepen gepatenteerd zijn en dus vooralsnog niet gerealiseerd kunnen worden. Apple Inc. heeft patent op het bouwen van een sculpturale glazen kubus, zie Bijlage 2: Patent Apple Inc.
Figuur 3: Apple flagshipstore New York
De gevolgen van dit patent voor dit project zijn niet exact in te schatten. Het patent is afgegeven op het sculpturale uiterlijk van het gebouw. Hierbij gaat het om de kubusvorm, de draagconstructie en de uitstraling. Wanneer er geen exacte kubusvorm aangehouden wordt en een andere gevelopbouw toegepast wordt in combinatie met een ander aantal portalen in de constructie word het uiterlijk dermate beïnvloedt dat er kans is dat deze verschillen groot genoeg zijn zodat het ontwerp buiten het patent valt. Het onderzoeksontwerp zal dermate ontworpen moeten worden om daardoor buiten dit patent te vallen.
Th
eo
rie
Het glas
Warmte
Floatglas is een slechte isolator en op zich niet voldoende om een goede isolatiewaarde te realiseren met een λ=0,8. Hiermee kan met een ruit van 20mm een Rd-waarde van 0,025 gerealiseerd worden. Wanneer een Rc van 3 gewenst is, kan dit niet als een merkbare bijdrage gerekend worden.
Licht
Glas laat licht vrijwel onbeperkt door. De TL van 4mm blank enkel glas is 90% of hoger(Buro GLAS, 2015). Het is echter wel belangrijk dat de toetreding van licht beperkt wordt zodat de gebruikers van het gebouw niet verblind worden door de directe zonnestraling. De beperking van lichttoetreding kan opgelost worden door glas in massa te kleuren. Deze toepassing veranderd echter de kleur van het glas en verlaagt de transparantie van de ruit wat niet gewenst is. De reflectie van zowel warmte als licht is bij een standaard glas minimaal, 8%. Dit is zeer positief voor de lichtkwaliteit en de doorzichtbaarheid van het glas maar voor de warmtewering is dit echter niet positief. Met standaard glas kan hier echter vrijwel niets aan aangepast worden(GUARDIAN, 2013).
Akoestiek
Geluid wordt getransporteerd door bewegende, trillende lucht. Wanneer deze trillingen goed door een materiaal worden doorgegeven, wordt het geluid slechts zeer licht gedempt. Hoe minder een materiaal meetrilt, hoe beter de geluidswering waardoor het geluid wordt gedempt. Om een prettige akoestiek in een gebouw te kunnen waarborgen moet niet alleen omgevingsgeluid van buitenaf geweerd worden, maar ook interne geluiden moeten niet blijven doorklinken, weerkaatsen in een ruimte. Glas kan een goede geluidswering voor geluid van buitenaf verzorgen die in het geval van triple-glas boven de 45 dB kan komen (Schuurmans & Oskam, 2010). Voor de interne geluidsbelasting zal een
aangepast interieurontwerp gemaakt moeten worden.
Veiligheid
Omdat het toegepaste glas de buitenschil vormt, moet er veiligheidsglas toegepast worden. Hierin zijn grofweg twee mogelijkheden, gelaagd glas of gehard glas. Het gelaagd glas bevat twee lagen glas met daartussen een PVB-laag die ervoor zorgt dat bij breuk de glasplaat overeind blijft. Hierdoor wordt de kans op snijwonden door gebroken glas zeer klein. Het gelaagde glas is bestand tegen herhaaldelijke slagen met harde of scherpe voorwerpen zoals hamers. Afhankelijk van het glas en de PVB-laag is het geheel ook kogelwerend te maken. Een PVB-laag kan ook een goede akoestische isolatie bieden. Hiervoor zijn speciale akoestische PVB-lagen op de markt(Vermat, n.d.). PVB-PVB-lagen zijn ook uitermate geschikt tegen inbraak omdat de ruit wel beschadigd maar niet uiteenvalt.
4. H
UIDIGE MOGELIJKHEDEN
Th
eo
ri
e
Afmetingen
Glas wordt in fabrieken gemaakt op een productielijn die standaard niet breder kan produceren dan 3,20 meter. Deze maat is niet te verbreden omdat de productielijn niet breder gemaakt kan worden. De lengte van glas is echter wel te veranderen. Standaard kunnen fabrikanten glasplaten van 3.20x6.00 meter leveren. Deze maten worden standaard gesneden en verwerkt. De
productielijn produceert echter een onbeperkte stroom glas die steeds op 6.00 meter afgesneden wordt in verband met de grootte van de afvoerlijnen. Deze zou echter wel langer afgesneden kunnen worden wanneer deze uitvoerlijnen groter en sterker worden. Dit is niet in alle fabrieken mogelijk maar het is zeker niet
onmogelijk. Een mogelijke leverancier voor een project in Nederland is Sedak, glasproducent uit Duitsland die tot 15 meter isolatieglas kan produceren.
De spouw
Warmte
Om een goede warmte-isolatie te realiseren in de beglazing moet de warmteweerstand zo hoog mogelijk gemaakt worden. Krypton is de beste gangbare kleurloze gasvulling op het gebied van glasisolatie met een λ=0,0095. Hiermee kan met een dubbele gaslaag van totaal 32mm een Rd-waarde van 3.15 gerealiseerd worden. Met Argon, de standaard gasvulling in beglazingen, heeft een λ=0,016. Daarmee zou een Rc van 2,0 gehaald kunnen worden. Omdat een spouw breder dan 16mm slechter gaat functioneren vanwege convectie die zal optreden in de spouw zal deze keuze een afweging moeten zijn van isolatiekwaliteit ten opzichte van de kosten. Xenon is met een λ=0,0051
vrijwel de beste kleurloze gasvulling die er bestaat. Dit is echter niet realistisch qua kosten en toxiciteit voor personen. Hiermee zou met een gaslaag van 16mm al een Rd-waarde van 3.14 bereikt kunnen worden.
Licht
Het probleem met het toepassen van glas is de indirecte warmtedoorlaat van het glas. De gassen die toepasbaar zijn in de spouw moeten kleurloos zijn om de
transparantie niet te beïnvloeden. Dit is de reden dat de toepasbare gassen niet in lichtwering kunnen voorzien.
Akoestiek
De spouw wordt ineffectief voor warmtewering wanneer de breedte groter wordt dan 16mm. Voor akoestische isolatie is dit echter juist niet het geval. Hoe breder de luchtspouw, hoe beter de geluidsdemping.
Tabel 3: geluidsisolatie wand vs. massa-veer
Een massieve wand werkt als een geluidsdemper. In het geval van een glasplaat is deze wand maar enkele millimeters dik en is de geluidsisolatie zeer laag.
Wanneer een spouwconstructie wordt toegepast, wordt een massa-veer systeem gecreëerd. Dit systeem dempt geluid vele malen beter dan een massieve wand. Het toepassen van een zo breed mogelijke spouw verhoogt de akoestische isolatie van een glaspakket. (Schuurmans & Oskam, 2010)
De gevelopbouw
Om een effectieve gevel te ontwerpen is het belangrijk om na te denken over de gevelopbouw. Er bestaan verschillende gevelprincipes die toepasbaar zijn in combinatie met glas. Iedere situatie vraagt echter haar eigen oplossing.
De meest eenvoudige en bekendste oplossing is het toepassen van een enkele beglazing. Er kan echter ook gekozen worden voor een dubbele gevel, waarin tussen twee beglazingen een brede spouw wordt toegepast. Deze spouw kan gebruikt worden als buffer voor warmte of koude. Wanneer deze spouw geventileerd wordt, kan een gedeelte van de warmte hier al weg geventileerd worden en komt niet naar binnen. In de winter zorgt deze warmere lucht in de spouw voor een extra warmtebuffer zodat de koude niet direct op de binnenste beglazing terecht komt. Hierdoor wordt de koudeval en koudestraling van en door de wand verminderd. Varianten hiervan zijn de klimaatgevel en tweede huid façade.
Th
eo
rie
De coating
Warmte
De regulatie van de toetreding van zonnewarme en licht wordt volledig gerealiseerd door de coating in de beglazing. De mogelijkheden die geboden worden op het gebied van warmtewering door middel van coatings is zeer groot. Met name de regulering van de
zonnewarmte, de g-factor, is belangrijk in dit onderzoek omdat deze factor de opwarming van het gebouw ten gevolg van zoninstraling beïnvloedt. Het is mogelijk om een coating toe te passen die vrijwel geen
warmtestraling doorlaat. Het probleem wat zich echter dan voordoet, is het ontstaan van een zeer lage lichttoetreding, de TL-waarde. De verhouding tussen deze factoren is cruciaal voor een goed functioneren van het glas. Deze verhouding wordt de selectiviteit
genoemd. Onderzocht moet worden welke g-factor voldoende is voor het bieden van een optimaal comfort volgens de eisen van de opdrachtgever. Hierbij moet de selectiviteit dan zo hoog mogelijk zijn waardoor de lichttoetreding zo hoog mogelijk blijft en daardoor kan voldoen aan de eisen van de opdrachtgever zodat toch een goede g-factor gerealiseerd kan worden.
Coatings voor warmtewering zijn te verdeling in twee categorieën: isolerende en zonregulerende coatings. De isolerende coatings zijn erop gericht om de U-waarde van het glas te verlagen. Deze coatings verbeteren de isolerende werking van het glaspakket en functioneren zodanig dat de buitentemperatuur zo min mogelijk effect heeft op de binnentemperatuur. Zonlicht is echter ook een warmtebron in de vorm van zonlicht wat wordt omgezet naar warmte. Dit is een verschil met een dichte wand wat een glazen gebouwschil erg complex en lastig maakt op het gebied van warmtewering. De
zonregulerende coatings spelen in op deze manier van opwarming door glas. Deze coatings kenmerken zich door een hoge selectiviteit waardoor ze veel licht doorlaten en toch lichtwarmte weren. De isolerende werking van deze zonwerende coatings ligt lager dan de isolerende coatings. Pas wanneer een combinatie van deze coatings toegepast wordt, word voorzien in goede en complete warmtewering.
Lichttoetreding
De lichttoetreding is voor dit project erg belangrijk omdat de opdrachtgever een doorzichtbaar gebouw wenst. De lichttoetreding moet daarom zo min mogelijk belemmerd worden. Het probleem is echter dat coatings met een lage g-factor ook een relatief lage
lichttoetreding hebben. Aan de hand van de benodigde g-factor om het gewenste comfort te behalen, kan bepaald worden welke TL-waarde hierbij gerealiseerd kan worden. Het is belangrijk om te weten tot welke TL-waarde de opdrachtgever tevreden is met de
transparantie omdat hiervan afhangt of de benodigde g-factor voor het comfort toegepast kan worden met standaard coatings. Wanneer de TL-waarde hoger gewenst is dan mogelijk is met de benodigde g-factor, zal een alternatieve oplossing bedacht moeten worden om toch aan de eisen van de opdrachtgever te kunnen voldoen.
Figuur 6: schematische visulatisatie zonlicht door glas
R
ESULTATEN
I
N DIT HOOFDSTUK WORDEN DE ONDERZOEKSSTAPPEN BESCHREVEN OM HET ONDERZOEK TRANSPARANT TE MAKEN VOOR DE LEZER.
D
E RESULTATEN WORDEN GEANALYSEERD,
LEESBAAR GEMAAKT VOOR EN DIENEN ALS BASIS VOOR HET VORMEN VAN EINDRESULTAAT EN CONCLUSIE.
H
ETONDERZOEK WORDT UITGEVOERD OP BASIS VAN DE INFORMATIE DIE IN HET ONDERDEEL
T
HEORIE VERKREGEN IS.
O
M HET ONDERZOEK EEN MEERWAARDE TE GEVEN EN DE KWALITEIT VAN HET RESULTAAT TE VERHOGEN,
ZIJN GLASFABRIKANTEN EN GLASADVISEURS BENADERD OM MEE TE DENKEN OVER OPLOSSINGEN WAARIN HUN PRODUCTEN VERWERKT KUNNEN WORDEN.
G
UARDIAN HEEFT INITIATIEF GENOMEN OM MEE TE DENKEN IN HET ONDERZOEK OP HET GEBIED VAN GLASWAARDEN EN PRODUCTTOEPASSINGEN EN EEN BIJDRAGE TE LEVEREN AAN DE KWALITEIT VAN HET RESULTAAT.
O
OKD
EG
RAAFFG
LASADVIES HEEFT MEEGEDACHT AAN DE OPBOUW EN INHOUD VAN HET ONDERZOEK EN HEEFT ENKELEBEREKENINGEN GEMAAKT VOOR HET BEPALEN VAN DE GLASDIKTE
.
H
ET KLIMAATSYSTEEM VAN HET GEBOUW IS ONTWORPEN IN SAMENWERKING MET EEN KLIMAATEXPERT VANG
RONTMIJ EN DE HOOFDCONSTRUCTIE VAN GLAS IS GEDIMENSIONEERD MET HULP VANO
CTATUBE.
H
IERDOOR WORDT ER VAN MEERDERE KANTEN NAAR HET PROBLEEM GEKEKEN EN WORDT EXPERTISE IN HET ONDERZOEK TOEGEVOEGD ZODAT HET EINDRESULTAAT EEN HOGE KWALITEIT KAN BEREIKEN.
Resultate
n
Locatie
Vanuit RoosRos is er een opdrachtgever betrokken bij de voorbeeldcasus. Vanwege gewenste anonimiteit van deze opdrachtgever is ervoor gekozen om een fictieve opdrachtgever te kiezen voor dit onderzoek. Er is een opdrachtgever nodig om de locatie, bedrijfskenmerken en kleuren te kunnen bepalen om toe te passen in het ontwerp. Dit kan in principe ieder bedrijf zijn maar het maakt de casus interessant wanneer het gekozen bedrijf de mogelijkheden en middelen heeft om een dergelijk project te kunnen uitvoeren. Op basis van deze gedachte is gekozen om het grootste bedrijf van Nederland te kiezen als fictieve opdrachtgever. Dit is Royal Dutch Shell. Het kiezen voor een bepaalde opdrachtgever heeft geen effect op het onderzoek naar het comfort in het gebouw omdat gerekend gaat worden met gegevens die gelden voor heel Nederland.
Figuur 8: Voorgevel hoofdgebouw Shell
Shell heeft haar hoofdkantoor in Den Haag. Het gebouw moet in de buurt van dit kantoor geplaatst worden wil het praktisch zijn in gebruik. De locatie waar het gebouw geplaatst gaat worden, is de nabije omgeving van het hoofdkantoor aan de Carel Bylandtlaan in Den Haag. Het ontwerp moet eenvoudig te bereiken zijn vanuit het hoofdkantoor zodat het gebruiken van het gebouw geen speciale voorbereiding behoeft.
Op het kaartje is te zien dat in de nabije omgeving van het hoofdkantoor twee locaties zijn die aan het doel van het ontwerp kunnen beantwoorden. Deze locaties kunnen open en zichtbaar gemaakt worden vanaf doorgaande routes, zijn nog niet bebouwd en staan dicht bij het hoofdkantoor. Beide locaties dienen eerst bouwrijp gemaakt te worden. Nader onderzoek moet uitwijzen welke locatie het beste geschikt is voor dit ontwerp.
5. O
NTWERP
1
2
Resultate
n
Locatie 1:
Deze locatie ligt aan de rand van een plantsoen met water aan de achterzijde van het hoofdkantoor. Het gebouw zou goed tot zijn recht kunnen komen op het glasveld langs de vijver. Het gebouw komt in een rustige omgeving te staan, afgezonderd van veel verkeer en toch goed zichtbaar vanaf de openbare weg.
Voordelen:
- Aanlooproute is erg eenvoudig
- Water aanwezig, kan in passende omgeving voorzien
- Locatie vrijwel direct bouwrijp Nadelen:
- Ligt matig in het zicht van openbare weg
Locatie 2:
Deze locatie ligt op de kruising van de twee hoofdwegen langs het hoofdgebouw. Aan deze weg ligt een bossage waarin het gebouw gepositioneerd kan worden. Op dit kruispunt is altijd verkeer waardoor het gebouw zeker op gaat vallen. Het uitzicht vanuit het gebouw is echter niet optimaal omdat aangrenzend aan het gebouw bossages of openbare weg gelegen is. Om het gebouw te bereiken zal ook de hoofdweg overgestoken moeten worden.
Voordelen:
- Zeer goed zichtbaar vanaf openbare weg, ligt op kruising
Nadelen:
- Gebied moet ontgonnen worden
- Connectie met hoofdkantoor minder duidelijk - Gescheiden van hoofdkantoor door hoofdweg
Figuur 9: Gebouwcontouren op locatie 1
Figuur 11: Gebouwcontouren op locatie 2
Keuze
Er wordt gekozen voor Locatie 1 omdat deze locatie een rustige omgeving biedt waarin het gebouw
architectonisch goed tot zijn recht zal kunnen komen. Mede hierdoor kan het sculpturale karakter van het gebouw versterkt wordt. Ook is deze locatie
eenvoudiger te bereiken vanuit het hoofdkantoor en eenvoudiger bouwrijp te maken. Locatie 2 is slechter te bereiken vanuit het hoofdgebouw en biedt een minder rustige omgeving die juist wel gewenst is bij het houden van presentaties of vergaderingen. Deze locatie past minder goed bij het sculpturale karakter terwijl met name de vijver dit juist versterkt.
Resultate
n
Plattegronden
Wanneer met glas een volledige gebouwschil gemaakt wordt, is de externe vormvrijheid niet erg groot. Vanuit de eis van transparantie kan dit omschreven worden als een wens dat de buitengevel visueel wegvalt tegen de achtergrond. Wanneer deze schil volledig van glas is, komen de achtergrond en het interieur in het zicht en neemt daardoor de functie van de buitenschil over in het gevelbeeld. De focus van het onderzoek ligt op comfort en transparantie, ongeacht de vorm van het gebouw. De hoofdvorm wordt daarom overgenomen van de voorbeeldcasus te vinden in Bijlage 1:
Ontwerpcasus RoosRos. Het is wel belangrijk dat indeling en oppervlak uitgezocht worden omdat het gebouw andere functie-eisen heeft dan de
voorbeeldcasus.
Ruimte Oppervlakte (m2 fno)
Vergaderruimte/presentatieruimte 40 m2 Toilet 1,5 m2 Garderobe 1 m2 Catering/keuken 10 m2 Zitruimte 50 m2 Installatieruimte 8 m2 Totaal 120,5 m2
Tabel 4: ruimte-eisen ontwerp
Figuur 12: oppervlakte verdieping
Figuur 13: Oppervlakte begane grond
Figuur 14: Oppervlakte installatieruimte
De vergaderruimte wordt als aparte zone volledig op de verdieping gepositioneerd. De reden hiervoor is het scheiden van formele en informele zaken die beide plaatsvinden in een transparant gebouw. Omdat de verdiepingsvloer een van de weinig visuele barrières is binnen het gebouw, vormt deze indeling een functionele inrichting van het gebouw.
V 1 40 m2 fno
Alle algemene functies worden op de begane grond gepositioneerd. Van ontvangst tot aanvang van de presentatie of vergadering wordt op de begane grond verbleven. Hier verrichting de mensen informele zaken, op de verdieping werken ze. Het opnemen van een mogelijkheid om ook in catering te voorzien, maakt het gebouw een verblijfsruimte die van alle gemakken voorzien is en dus prettig in gebruik voor zowel korte als langdurige bezigheden.
V 0 81 m2 fno
De installatieruimte is een ruimte die nodig is om het gebouw bruikbaar te maken en optimaal te laten functioneren. De installatieruimte is echter ook een ruimte die warmte en geluid produceert. De oplossing voor al deze problemen is relatief eenvoudig, plaats deze ruimte op een ander niveau, en wel onder
maaiveld. De ruimte functioneert daardoor apart, is niet zichtbaar of belemmert de transparantie en de
problemen met geluid en warmte worden door de ondergrondse toepassing vrijwel volledig opgelost. Ook wordt hierdoor een ruimteprobleem voorkomen.
V -1 12 m2 fno Totaal 133 m2 fno
Resultate
n
Begane grond
Op de begane grond worden alle algemene functies geplaatst. De grootste hiervan is de zitruimte, die ook direct voor de meeste problemen zorgt. Om deze ruimte prettig en interessant te maken om daar te zitten en iets te nuttigen of te wachten moet deze comfortabel en prettig zijn. De andere functies hebben hun ruimte nodig, maar zorgen niet voor bijkomende aspecten.
Er zijn vele indelingen mogelijk waarin alle functies ingepast kunnen worden. Wat duidelijk is, is dat alle functionaliteiten bij elkaar een 'kern' vormen, samen met de trap. Deze kern is tevens de draagconstructie voor de verdiepingsvloer. De kern kan globaal op de volgende plaatsen in het gebouw gepositioneerd worden:
- kern in hoek
Wanneer de kern in de hoek geplaatst wordt, zal een L-vorm beschikbaar blijven als zitruimte. De trap kan hierbij ook mooi in de hoek omhoog komen. Met deze indeling kan een duidelijke scheiding gemaakt worden tussen verkeersruimte en zitruimte.
- kern in midden
Wanneer de kern in het midden wordt geplaatst, levert dit problemen op. De ruimte er omheen wordt te smal voor functioneel gebruik en onpraktisch van vorm. Dit resulteert niet in een gezellige zitruimte maar voor onoverzichtelijkheid. De trap moet buiten de kern geplaatst worden omdat deze niet in het midden boven kan komen en daardoor niet in de kern opgenomen kan worden. Het voordeel van deze positie is dat de verdiepingsvloer centraal ondersteund kan worden waardoor de vloer relatief dun kan worden.
- Kern langs zijde
Deze indeling biedt een grote open ruimte, vergelijkbaar met de kern in de hoek. De zitruimte is nu echter volledig op een zodat vrijwel de hele zijde bedekt is met functies in plaats van een iets grotere kern. De
verkeersroute naar de kern gaat hier echter wel door de zitruimte, wat niet prettig.
Figuur 15: Kern in hoek
Figuur 16: Kern in midden
Figuur 17: Kern langs zijde
Keuze
Door de ingang af te scheiden van de zitruimte kan in deze eerste ruimte een aparte verkeersruimte gecreëerd worden, die volledig afgezonderd is van de zitruimte. De kern kan hierin als afscheiding fungeren. Vanuit de ingang moet om de kern heen naar de zitruimte gelopen worden. Wanneer de kern symmetrisch geplaatst wordt, ontstaat langs twee zijden van de kern een
verkeersroute. De ene kan gebruikt worden als route naar de zitruimte terwijl de andere naar de trap leidt, die in de hoek omhoog kan gaan. Hierbij is het praktisch wanneer de garderobe en toilet langs deze routes gepositioneerd kunnen worden. De keuken is een aparte functie voor een andere doelgroep en mag wel via de zitruimte te bereiken zijn. De opzet wordt hierin een combinatie van de voorgaande drie mogelijkheden voor de plaatsing van de kern, aparte zone voor verkeer, kern niet tegen een wand geplaatst en toch aan een zijde van het gebouw gepositioneerd.
Resultate
n
Kelder
In de kelder, de installatieruimte van het gebouw, moet ruimte zijn voor de benodigde installaties, voldoende loopruimte zodat ook reparaties uitgevoerd kunnen worden en een trap. Wanneer deze verschillende onderdelen uitgezet worden in een rechthoek is de meest voordelige indeling zoals weergegeven in figuur 19. De installaties mogen naast elkaar gepositioneerd worden en ook strak tegen de wand op voorwaarde dat de voorzijde volledig bereikbaar is. Dit is de reden dat de breedte minimaal 3 meter moet zijn. De lengte wordt dus bepaald door de lengte van de installaties.
Figuur 19: globale indeling kelder
Verdieping
De verdieping moet voorzien in 40m2 vrije ruimte. Om het ontwerp tot een eyecatcher en boegbeeld van de opdrachtgever te maken, is gekozen om het logo als basis te gebruiken voor de verdiepingsvloer. De eerste vraag is echter of deze vorm wel geschikt is om te voldoen aan de benodigde oppervlakte. Vanwege het 'zwevende vloer' idee is het belangrijk dat de vloer de gevel niet raakt. Ook vanwege de stralingswarmte van de gevel is het raadzaam om ook hiervoor van de gevel verwijderd te blijven. Het gevaar is echter dat de vloer te grote afmetingen moet krijgen om voldoende
oppervlakte te bieden en daardoor niet in het volume past. Om dit te bepalen wordt de benodigde oppervlakte in het logo uitgezet naast de breedte. Hierin blijkt de vloer te voldoen aan de eis wat te zien is in figuur 20.
Figuur 20: Oppervlaktebepaling logo Shell
De verdieping is met name gericht op het geven van presentaties en het houden van vergaderingen. Bij het ontwerpen van de verdieping blijkt dat de plattegrond van het logo uitstekend geschikt is als plattegrond voor een presentatieruimte. Het logo biedt een duidelijke structuur voor presentaties: de lijnen in het logo wijzen naar de scharnier van de schelp, waardoor een spreker
direct in het middelpunt komt. Voor het houden van vergaderingen bied de vloer ook goede mogelijkheden.
Het is echter belangrijk dat de trap past binnen het systeem wat hierboven is uitgedacht. Een logische plaats voor de trap, gezien vanaf de verdiepingsvloer, is relatief duidelijk. Dit is te zien in figuur 21. Het probleem wat nu nog opgelost moet worden, is de positionering van de trap. De verdiepingsvloer bied globaal twee
mogelijkheden. De indeling van de begane grond, uitgelegd op blz. 16 laat echter maar één optie open. De trap wordt daarom in de inham van het logo geplaatst.
Figuur 21: Indeling verdiepingsvloer
Het geheel is nu vrijwel symmetrisch opgesteld. De trap en de ingang vormen een dissonant met deze opzet. Om deze weg te laten vallen tegen de achtergrond worden deze twee elementen volledig uit glas vervaardigd.
Resultate
n
Tekeningen
Resultate
n
Figuur 22: logo op gevel
Exterieur
Het gebouw moet een blikvanger worden die duidelijk de identiteit van het bedrijf uitstraalt. Hierbij is het belangrijk dat, omdat het gebouw los van het hoofdgebouw komt te staan, het in een enkele oogopslag duidelijk wordt wie de eigenaar van het gebouw is. Omdat het gebouw tevens een presentatie van het bedrijf naar de buitenwereld is, moet het gebouw zowel beslotenheid, veiligheid en privacy als openheid en duidelijkheid uitstralen. Deze
hoofdfactoren moeten verweven worden in een ontwerp. De uitgangspunten in het ontwerp moet duidelijk gebaseerd zijn op deze factoren.
De volledig glazen gevel kan hierop inspelen door transparantie, openheid en duidelijkheid uit te stralen. Om het gebouw echter direct als presentatieruimte van Shell naar voren te laten komen is echter meer nodig. Een mogelijkheid die hiervoor toe te passen is, is een
transparant, mogelijk verlichte, logo op de gevel. Bij een volglazen gebouw wordt dit echter pas duidelijk zichtbaar als het contrast dermate groot is dat het resultaat bijna gelijk is aan het toepassen van een ondoorzichtig materiaal. De gevel wil men echter zo puur en transparant mogelijk houden en volledig in glas uit voeren. Om de gevel zo veel mogelijk in zijn waarde te laten zou de herkenning van Shell dus moeten
plaatsvinden in de inrichting van het gebouw. De enige objecten die hiervoor in aanmerking komen, zijn de kern
en de vloeren. Door deze inventarisatie komt een interessant idee naar boven om de vloer hiervoor te gebruiken. De vloer zou in de vorm van het logo van Shell uitwerkt kunnen worden, waarbij deze vloer als zwevend element uitgevoerd wordt. Dit past binnen de bouwwijze met glas door de vloer op glazen kolommen te dragen zodat de onderzijde volledig open en zichtbaar wordt van binnen- en buitenaf. Dit zou ook aan de bovenzijde toegepast kunnen worden in de kleuren van de vloerbedekking.
Interieur
Het interieur van het gebouw moet de eis van
transparantie en comfort versterken en doorzetten en moet daarom voldoen aan de eisen voor zowel
nagalmtijd als transparantie. De nagalmtijd is niet op te lossen met glazen wanden, deze zorgen juist voor het probleem van een te lange nagalmtijd. De oplossing hiervoor moet gezocht worden in de afwerklagen van de vloer, balustrade en het meubilair. Aan de eis voor transparantie/doorzichtbaarheid kan voldaan worden door alle binnenwanden op te trekken uit glas. Er zijn echter stabiele elementen en kanalen die in deze wanden verwerkt moeten worden. Dit past binnen het ontwerp van de begane grond wanneer met deze wand een visuele barrière gecreëerd wordt die de
verkeersruimte van de zitruimte scheidt. Om de afzuiging van het ventilatiesysteem te verwerken in de kern, worden deze verwerkt in het kader van de bar, zodat deze visueel in de kern worden opgenomen en de ontwerpvisie niet doorbreekt.
Materialisatie (akoestiek)
Omdat met de materialisatie het nagalmprobleem opgelost moet worden, is de keuze van materialen beperkt. Overal zal akoestisch materiaal toegepast moeten worden om het geheel prettig te maken voor presentaties en vergaderingen. In tabel 5 is te zien dat voor kantoren een maximale nagalmtijd van 0.9 sec. en een minimale nagalmtijd van 0.5 sec. een prettige ruimte geeft.
Tabel 5: schema nagalmeisen per functie Figuur 23: Render gebouw op locatie
Resultate
n
Vloerbekleding
Hoogpolig tapijt is de beste akoestische vloerbekleding. Dit is echter onpraktisch in verband met vervuiling. Daarom wordt een stevig en strak tapijt gekozen wat toch goede akoestische eigenschappen heeft. Met Desso Soundmaster kunnen deze eisen gerealiseerd worden.
Wanden en plafond
De buitenwanden en plafond zijn vervaardigd van glas en worden niet bekleed. Deze elementen zorgen voor vrijwel geen geluidsabsorptie maar weerkaatsen het geluid.
Stoelen
Om de akoestiek volledig te kunnen reguleren, worden ook de stoelen met bekleding uitgevoerd. Deze ingreep zorgt voor een groot oppervlakte aan extra absorberend materiaal dicht bij de geluidsbron.
Personen
Het is belangrijk dat er rekening gehouden wordt met de bezetting van de ruimte. Wanneer de ruimte voldoet wanneer er niemand aanwezig is, kan deze als te dempend ervaren worden wanneer er personen in de ruimte zijn. Er moet echter niet uitgegaan worden van de volledige bezetting omdat dan bij een minimale bezetting een te hoge galmtijd zal optreden. Daarom wordt uitgegaan van een verwacht minimum waarbij de ruimte nuttig gebruikt gaat worden. Wanneer er minder voor minder dan 10 personen een vergadering of presentatie is, zal deze ruimte niet snel gebruikt gaan worden. 10 personen wordt daarom als richtlijn gebruikt voor de akoestiek.
Balustrade
De balustrade zou architectonisch in glas gewenst zijn. Het is echter niet mogelijk om aan de akoestische eisen te voldoen zonder de balustrade akoestisch te
ontwerpen. Daarom wordt gekozen voor kubusvormige platen van aixFOAM. Deze worden aangebracht op het balustradesysteem, uitgelegd in figuur 24.
Zwevende lichtelementen
Er moeten ook voorzieningen worden getroffen voor het toepassen van kunstlicht. Deze zouden aan de
glasconstructie van het dak bevestigd kunnen worden. Wanneer deze akoestisch uitgevoerd worden kunnen deze voorzien in een aanvulling op de totale absorptie.
Berekening
In tabel 6 is de berekening van de nagalmtijd uitgewerkt per frequentie.
Resulta
ten
Kleuren
De blik van de bezoeker of voorbijganger moet gericht worden op de verdiepingsvloer, vormgegeven als het Shell logo, die de identiteit van het gebouw duidelijk maakt als een gebouw van Shell. Omdat de
vloerafwerking van de verdiepingsvloer tapijt is, is dit eenvoudig te realiseren. De gesloten binnenwanden worden om deze reden in helder wit uitgevoerd waardoor de heldere kleuren van de vloer sterk naar voren komen. Omdat deze wanden niet tot de verdiepingsvloer worden doorgetrokken komt de onderzijde van deze vloer in beeld. Deze onderzijde wordt ook uitgevoerd in de kleuren van het logo zodat de vloer in zijn geheel altijd opvalt. Om de vloer een geheel te laten worden met het logo wordt de zijkant van de vloer ook uitgevoerd in de rode kleur van het logo. De balustrade moet vanwege de akoestiek van akoestisch materiaal gemaakt worden. De kleurkeuze hierin is zeer beperkt. Om het idee door te zetten dat de vloer opvallend moet zijn, wordt deze balustrade in wit uitgevoerd.
Toilet
Op het toilet moet volledige privacy gegarandeerd worden. Hiervoor zijn meerdere mogelijkheden die toegepast kunnen worden. Allereerst kan het toilet van een ondoorzichtig materiaal gemaakt wordt, met een dichte deur. Hiermee wordt onvoorwaardelijke privacy gegarandeerd. Deze oplossing is het meest eenvoudig maar zorgt er wel voor dat de transparantie volledig verhinderd wordt. Vanwege het streven naar
transparantie is het wenselijk dat het toilet transparant is, mits niet in gebruik. Een goede oplossing hiervoor is Priva-Lite. Het glas kan hiermee transparant of
translucent gemaakt worden middels een elektrische schakelaar, eventueel gekoppeld aan het deurslot. Deze toepassing biedt de mogelijkheid om de transparantie optimaal te houden(EVM, 2015). Het nadeel van deze glasoplossing is, dat er altijd een waas over het glas blijft. Daarom is het glas ook niet toepasbaar op directe zichtposities zoals in de gevel. Voor de toepassing bij het toilet is het echter een interessante oplossing die uniek is. Het toilet kan transparant gehouden worden volgens de gedachte van het ontwerp terwijl bij gebruik er toch een private ruimte ontstaat. De transparantie van het glas zou gestuurd kunnen worden aan de hand van het deurslot. Hierdoor is ook geen schakelaar vereist voor zowel transparantie als armatuur.
Mogelijkheid bedrijfsgevoelige presentaties
Om bedrijfsgevoelige informatie te presenteren moet de mogelijkheid bestaan om ervoor te zorgen dat personen buiten het gebouw de presentatie niet kunnen volgen. Ook hiervoor zijn meerdere mogelijkheden die in meer of mindere mate toepasbaar zijn binnen de huidige casus.
Priva-Lite
Er is de mogelijkheid om de vergaderruimte volledig te omhullen met Priva-Lite. Omdat Priva-Lite altijd zorgt voor een waas op het glas vanwege de folie is de transparantie niet optimaal. Hierdoor gaat de vergaderruimte toch als een aparte ruimte ogen. Een tijdelijke omhulling zou beter passen binnen het concept van het ontwerp.
Gordijn
Een mogelijkheid voor een tijdelijke omhulling is een gordijn op een rail. Een nadeel hiervan is dat er altijd ergens een gordijn zal hangen. Hiervoor zal ook een rail met bijbehorende voorzieningen langs de ruimte moeten lopen die niet tijdelijk kan zijn. Deze optie geeft zoveel blijvende elementen in de ruimte dat dit zeker niet toegepast wenst te worden.
Opschuifbare balustrade
Een ideale oplossing is een beweegbare balustrade. Wanneer een tijdelijke omhulling opgeborgen kan worden in de balustrade hoeven er geen extra zichtbare elementen in de ruimte geplaatst worden. Het nadeel hiervan is wel dat de balustrade erg dik moet worden om twee meter aan panelen te kunnen bergen. Dit is echter wel een oplossing die past binnen het ontwerp. Een mogelijke uitvoering van deze opschuifbare balustrade is te zien in figuur 24.
Resultate
n
Mogelijkheden schil
Om te bepalen hoe de gevel opgebouwd wordt, wordt gekeken welke gevelstructuur het meest functioneel is voor het ontwerp. Er kan gekozen worden tussen een passieve of een actieve gevel. De passieve gevel is enkel een beglazing met hoge kwalitatieve eisen waarbij we dan al snel op triple glas uitkomen. De actieve gevel is een gevel waarin activiteiten plaatsvinden voor het verhogen van de prestaties van de gevel. Hiervan bestaan twee soorten: de klimaatgevel en de tweede huid façade. In deze gevels wordt een extra glaslaag toegepast op afstand van de hoofdlaag. Hierdoor wordt een spouw gecreëerd die multifunctioneel gebruikt kan worden en de warmteweerstand van de gevel zou kunnen verhogen. Dit zijn de tegenhangers van de enkelvoudige triple beglazing. Deze passieve gevel kan wellicht de oplossing zijn wanneer blijkt dat de dubbele gevelprincipes geen kwaliteitsverhoging geven aan het binnencomfort of te grote problemen opleveren voor de transparantie. Het uitgangspunt van de opbouw van de dubbele gevels(klimaatgevel en tweede huid façade) is een triple beglazing in combinatie met een dubbel glas. De triple beglazing van de passieve gevel wordt opgebouwd uit glas met coatings en zwaar isolerende gassen zodat de TL overeen komt met het totale pakket van de dubbele gevelprincipes. Hierdoor worden deze direct vergelijkbaar met elkaar in een gebouwsimulatie. Wanneer de best functionerende structuur bekend is, kan de samenstelling van het glas uitgezocht en geoptimaliseerd worden.
Figuur 25: Klimaatsysteem triple beglazing
Om de meest geschikte samenstelling te kunnen bepalen, worden de mogelijkheden ingevoerd in een standaardberekening van VABI. In deze berekening zijn standaardinstallaties en waarden opgenomen. Alleen de geometrie en de glaswaarde worden aangepast zodat de algemene gegevens niet variëren. Hiermee kan puur de invloed van de buitenschil, met name de verschillen tussen de gevelprincipes, in kaart gebracht worden. Op basis van de uitkomsten kan bepaald worden welke structuur het beste functioneert in deze situatie. Deze berekeningen zijn te vinden in Bijlage 3: Gevelsysteem waarin de standaard uitgangspunten te vinden zijn en de verschillen tussen de varianten uitgewerkt worden in een gebouwsimulatie.
Figuur 26: Klimaatsysteem klimaatgevel
Figuur 27: Klimaatsysteem tweede huid façade
Resultate
n
Matrix 2: Stappenplan AGT ISSO 74
Beoordelingsmethode
Het gebouw wordt beoordeeld aan de hand van de AGT-methode die sinds 2004 de nieuwste en strengste beoordelingsmethode is maar niet als standaard geldt in Nederland. De methode werkt met variërende
comforttemperaturen en maakt verschil tussen soorten gebouwen. Onderscheiden worden twee soorten gebouwen, 'Natuurlijk geventileerd' en 'Airconditioned'. Om te bepalen in welke categorie een gebouw valt, is er een checklist opgesteld die hierover uitsluitsel geeft. Om deze checklist inzichtelijk te maken is deze omgezet naar de beslismatrix uit matrix 1. Hieruit wordt duidelijk dat het gebouw valt binnen de categorie 'Airconditioned', het Bètagebouw genoemd.
In deze methode wordt onderscheid gemaakt tussen drie klassen:
Klasse A: 90% acceptatie Klasse B: 80% acceptatie Klasse C: 65% acceptatie
Voor dit ontwerp wordt een temperatuurgrens van 25 graden geëist. Klasse B is de overschrijding boven de 25 graden en komt daarom overeen met de eis van de opdrachtgever. Deze regelgeving toont echter dat de gemiddelde comforttemperatuur niet constant is. Vanaf een gemiddelde buitentemperatuur tussen 10 en 16 graden stijgt deze comforttemperatuur 2 graden. Waar klasse B voorheen gelijk was aan de eisen van de opdrachtgever, 25 graden, gaat deze dan omhoog naar 27 graden in de zomer. Deze informatie heeft ertoe geleidt dat de opdrachtgever heeft besloten om hierin mee te gaan en zijn TO-eis afstemt op klasse B van ATG ISSO 74.
Resultate
n
Vergelijking gevelprincipes
De analyse van de resultaten geeft een duidelijk beeld van de verhoudingen tussen de verschillende
mogelijkheden voor de opbouw van de gevel. In de resultaten in grafiek 4 is duidelijk te zien dat het aanpassen van de opbouw van de schil invloed heeft op het binnenklimaat. Deze resultaten, samengevoegd in de grafiek hiernaast, geven een duidelijke rangschikking in effectiviteit van de gevels. De tweede huid façade is veruit de meest effectieve opbouw op het gebied van temperatuuroverschrijdingen.
In de temperatuurgrafieken 5 en 6 is te zien dat de spouw in de façade zorgt voor een buffer tussen buiten en binnen. De lucht in de spouw zorgt ervoor dat de buitentemperatuur geen directe invloed heeft op de binnentemperatuur. Dit resulteert in een stabieler binnencomfort wat onderhevig is aan minimale invloeden van buitenaf.
Grafiek 5: Temperatuurgrafiek verdieping
In grafiek 6 is te zien dat de rode lijn, de
comforttemperatuur in de façade, veel meer fluctueert dan de rode lijn in de gebruiksruimte, te zien in grafiek 5. Zonder het toepassen van de dubbele schil zou deze fluctuatie in de gebruiksruimte plaatsvinden. Nu is de gebruiksruimte echter comfortabel en is de maximale comfort temperatuur ook lager dan in de spouw.
Grafiek 6: Temperatuurgrafiek façade
Op basis van deze gegevens en de uitgebreide resultaten uit Bijlage 4: VABI berekeningen wordt gekozen voor het toepassen van een tweede huid façade. Dat deze gevelopbouw het meest effectief werkt is verklaarbaar. Bij een klimaatgevel komt eerst warmte binnen de geïsoleerde schil komt en daarna kan de dubbele gevel haar werk pas kan doen. De tweede huid façade houdt echter eerst zonlicht tegen in de spouw waarna deze gereduceerde warmte pas door de geïsoleerde schil dringt. De belasting op de geïsoleerde schil wordt dus verminderd.
Aan de hand van deze gevelopbouw kunnen
vervolgstappen gezet worden om de exacte glaslagen te bepalen, te specificeren en het benodigde
klimaatsysteem uit te denken zodat het gebouw aan Klasse B van de AGT ISSO 74 zal voldoen.
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500
Klasse A Klasse B Klasse C
Ov e rsch ri jd in gsu re n Triple glas Klimaatgevel Facade
Resultate
n
Om een passend klimaatconcept voor het gebouw te ontwerpen is veel kennis nodig over het toepassen, mogelijkheden, onmogelijkheden en effectiviteit van klimaatsystemen. Om deze kennis in het onderzoek toe te voegen is gekozen om een externe klimaatdeskundige mee te laten denken zodat samen met deze deskundige een advies/concept opgesteld kan worden voor de specifieke situatie en een effectieve klimaatbeheersing van het gebouw kan worden ontworpen. Hiervoor is een klimaatexpert van Grontmij, dhr. van Dyck, benaderd om mee te denken en te adviseren. In deze bespreking is een klimaatconcept uitgedacht waarin rekening wordt gehouden met de eigenschappen van de glazen gevel in het klimaatsysteem en met de gebruiksfuncties die in het gebouw gepositioneerd zijn. Dit onderhoud heeft geleidt tot een volledig installatieconcept waarin verschillende specifieke problemen ondervangen worden.
Dit klimaatconcept zal worden uitgelegd, uitgewerkt en gematerialiseerd worden. Tevens zal dit concept als uitgangspunt gebruikt worden in de gebouwsimulatie in VABI Elements. Aan de hand van deze informatie moet bepaald worden hoe groot de g-factor moet zijn om het glaspakket optimaal te laten functioneren en zodoende een optimaal comfort te bereiken.
Systematiek klimaatsysteem
Gevel
Het grootste, niet direct te ondervangen probleem in het ontwerp is de absorberende werking van het glas. Hierdoor wordt het glas door het zonlicht opwarmt en gaat als een enorm stralingspaneel werken. Deze werking is niet te verhinderen maar wel te verminderen. De tweede huid façade kan hierin zeker een grote rol spelen. De stralingswarmte van de buitenste glasplaat kan grotendeels afgevoerd worden via de spouw tussen de twee glasplaten. Vanwege de opwarming van de glasplaat en de lucht in de spouw ontstaat er natuurlijke convectie die de spouw ventileert waardoor er geen mechanische afzuiging nodig is in deze spouw. De binnenste glasplaat zal zeker ook opwarmen maar is slechts onderhevig aan de doorgelaten zonnestraling en de temperatuur in de spouw waardoor de opwarming zeker gereduceerd zal worden. Dit is duidelijk te zien in de grafieken 5 en 6.
Deze natuurlijke trek zou ook direct kunnen functioneren als afzuiging van de ruimtes in het gebouw. Hiervoor zouden echter openingen gemaakt moeten worden in de isolerende schil, wat zo veel mogelijk verhinderd wenst te worden. Ook kan de afvoercapaciteit niet exact geregeld worden zonder extra mechanische afzuiging. Een ander nadeel van deze manier van afvoeren is het niet of minimaal kunnen toepassen van warmteterugwinning. Wanneer dit gecontroleerd gebeurd via een daarvoor geschikt kanaal, kan een warmtewisselaar toegepast worden om de binnentemperatuur zo veel mogelijk te handhaven.
De gevelopbouw die hier het meest functioneel voor zou zijn, is de tweede huid façade. Dit is de gevelopbouw waarin de buitenste laag puur zorgt voor buffer en spouwvorming en de binnenste glaslaag de thermische schil vormt. Om resultaten goed te vergelijken zal dit in hoofdstuk 7 middels gebouwsimulatie nader uitgewerkt worden.
Resultate
n
Verwarming
De verwarmingsinstallatie wordt bij voorkeur onzichtbaar uitgevoerd. Het meest geschikte systeem hiervoor is vloerverwarming. Dit systeem zorgt voor een constante en gelijkmatige verwarming van de
vloeroppervlakken en dus een stabiele temperatuur in de ruimtes. Dit systeem heeft echter niet voldoende capaciteit voor de verwarming en koeling van het hele gebouw vanwege de beperkte oppervlakte van de vloeren. Er is een extra systeem nodig waarmee gerealiseerd kan worden dat het verwarming- en koelingsysteem snel kan anticiperen op de zeer snel wisselende temperatuursinvloeden van buitenaf omdat vloerverwarming met een reactietijd van 2 uur hier niet geschikt voor is. De snelste manier van verwarmen en koelen is luchtverwarming. Dit kan gecombineerd worden met de ventilatie van de ruimtes zodat hiermee een tweeledig doel gediend wordt. Dit systeem kan wel snel anticiperen op weersinvloeden.
De luchtverwarming vereist echter wel een passende dimensionering in het gebouw om effectief te kunnen werken. Wanneer de zon de glazen gevel verwarmt, worden de geveldelen vergelijkbaar met enorme stralingspanelen van 40 à 50 graden. De eerste meter langs de gevel moet daarom zo min mogelijk functioneel ingericht worden. Een vloer die vrij van de gevel hangt zoals in het ontwerp is meegenomen, is daarom zeker geschikt in een glazen gebouw. Mede vanwege de grootte en hoogte van de vergaderruimte is het belangrijk om ook temperatuurgradaties in de hoogte van het gebouw te voorkomen. Om een gelijkmatige temperatuur te creëren, wordt er voor gekozen om ter plaatse van de belangrijkste gebruiksruimte, de zwevende verdieping, een warme wolk te creëren die homogeen van temperatuur is waardoor alleen op de plaats waar homogene omstandigheden vereist zijn, deze ook gecreëerd kunnen worden. Deze warme wolk wordt gecreëerd door twee ventilatiekolommen die
geïntegreerd zijn in de balustrade. Deze kolommen blazen over de hele gebruikshoogte veel verwarmde of gekoelde lucht in met een zeer lage snelheid zodat de warme lucht blijft hangen en een warme wolk vormt ter plaatse van de zwevende vloer.
Ventilatie
Het luchtverwarmingssysteem is geïntegreerd in het totale luchtbehandelingsysteem. De lucht wordt door de ruimte gevoerd zoals in de voorgaande paragraaf beschreven. Hierbij wordt niet alleen op de juiste plaatsen verwarmd maar ook direct geventileerd. Omdat de ruimte erg groot is, wordt de luchtkwaliteit maar zeer langzaam slechter, mede omdat het aantal personen wat gebruik maakt van de ruimte beperkt is. Het is dus mogelijk om tot wel 80% van de ventilatielucht te hergebruiken. Voor dat de lucht in de warmtewisselaar komt, kan het CO2 gehalte gemeten worden, wat een indicatie is voor andere schadelijke stoffen in de lucht, waarna bepaald kan worden hoeveel lucht werkelijk gecirculeerd kan worden. Hiermee wordt de belasting voor de installatie verlaagd, warmte vastgehouden en de invloed van buitenlucht op klimaat en temperatuur verlaagd.
Figuur 30: schets werking klimaatsysteem
Resultate
n
Installaties
Installatieruimte
Voor het realiseren van deze systemen zijn zowel een bivalente warmtepomp als een luchtbehandelingkast nodig. Deze nemen veel ruimte in en passen qua ruimtebenutting niet in het ontwerp. Ook zorgen deze systemen voor een geluidsbelasting en lichte
warmtelast. Deze combinatie maakt dat het zeer efficiënt en praktisch is om de installatieruimte in een kelder te plaatsen. De installaties kunnen van hieruit direct onder de aanvoerleidingen gepositioneerd worden, de warmtepomp kan van daaruit direct de grond in en de ventilatielucht kan vanaf daar via de bodem aangezogen worden. Hierdoor is geen doorbraak in de glazen gevel nodig en kan in de ondergrondse aanvoerbuis de luchttemperatuur stabiel gemaakt worden zodat de lucht niet met extreme warmte of koude in de installatie binnenkomt. De benodigde installaties worden hierna uitgewerkt.
Warmtepomp:
Als vuistregel wordt voor standaard gebouwen gerekend met 30W/m3. Het gebouw heeft een netto volume van 9*9*9 =81m3. Dit zou betekenen dat het gebouw een verwarmingscapaciteit van 30*730=22 kW nodig heeft. Omdat het gebouw niet standaard is en aan veel invloeden onderhevig is, wordt gesteld dat 30 kW ruim voldoende moet zijn. Om in deze capaciteit te voorzien is in de grond een bron nodig van 5m3. Op basis van deze gegevens is gekozen voor de volgende warmtepomp: Vaillant geoTHERM VWS 300/2 Vermogen: 29.9 kW Opgenomen vermogen: 6.8 kW Prestatiecoëfficient: 4.4 COP (Vaillant, 2015)
Luchtbehandelingskast:
De dimensionering van de ventilatiecapaciteit is gebaseerd op een all-air principe waarin een circulatievoud van 6 maal als richtlijn aangehouden wordt. Dit houdt in dat de ruimte 6 maal per uur volledig omgespoeld wordt met geconditioneerde lucht. Voor het betreffende gebouw is dat 9*9*9=730 m3 6 maal spoelen is 4380 m3 verse lucht per uur. Vanwege het in stand houden van de warme wolk zal dit debiet niet kunnen variëren. Hiervoor bij verwarming is uitgelegd dat de regulatie in ventilatie gebeurt middels
hergebruiken en variëren in temperatuur. Solid Air Aeolus
Nominaal vermogen: 6.0 kW
Opgenomen vermogen: 1.17 kW Rendement platenwisselaar 80.1-90.5 % Vermogen verwarmer 21.7 kW
Vermogen koeler 30.7 kW
Figuur 31: Plaatsing installatieruimte Figuur 32: vaillant geotherm VWS 300/2
