Inschattingen van politiek leiders: In hoeverre is er een verschil in perceptie van politiek leiders tussen kiezers?

(1)

Inschattingen van politiek leiders

In hoeverre is er een verschil in perceptie van politiek leiders tussen kiezers ?

Universiteit Leiden

Tim Coté; s1703544 t.cote@umail.leidenuniv.nl

Docent: Professor J.J.M. van Holsteyn 18-juni-2018

(2)

2

Voorwoord

Personalisering is in volle gang volgens verschillende media en politici, maar hoe zit het met het electoraat? Als personalisering bestaat in Nederland, wat zijn dan de gevolgen voor kiezers? Dat is het onderwerp dat centraal staat in dit bachelor eindproject van dit jaar bij de opleiding

Politicologie aan de universiteit Leiden. In deze scriptie zal ingegaan worden op verschillen tussen linkse en rechtse kiezers binnen het electoraat en hun beoordelingen van de

karaktereigenschappen van verschillende lijsttrekkers van politieke partijen. Voor de scriptie is gebruik gemaakt van bestaande data, verzameld voor een onderzoek naar Politieke

Persoonlijkheden van de Vrije Universiteit Amsterdam. Graag wilde ik mijn dank uitspreken aan de onderzoekers die hieraan hebben gewerkt en mij deze data ter beschikking hebben gesteld,

Reinout E. de Vries, Mark van Vugt, Jan-Willem van Prooijen, Jan Kwint, Marian de Joode, Rob Fraats en Csaba Fiszter. Met bijzondere dank aan Reinout E. de Vries via wie ik toegang heb verkregen tot de data en het onderzoek in het algemeen. Ook had deze scriptie niet kunnen plaatsvinden zonder de begeleiding van professor J.J.M. van Holsteyn.

(3)

3

Samenvatting

In Westerse democratieën wordt gesproken over personalisering, dat wil zeggen de toename van het relatieve belang van de persoon van de politicus in de politiek ten opzichte van de politieke groep. In verschillende landen blijkt uit onderzoek dat de beoordeling van karaktereigenschappen van politici van toenemend belang is in het beeld dat kiezers hebben van politici. Ook zou deze beoordeling van politici een rol spelen in het kiesgedrag. Eén verklaring voor het beoordelen van deze karaktereigenschappen is de links-rechtspositie van kiezers. Daarom staat in deze scriptie het verschil in beoordeling van karaktereigenschappen van politici door linkse en rechtse kiezers centraal.

Tegen de verwachtingen in blijken de verschillende links-rechtsdimensies samen niet meer dan tien procent van de variantie in de beoordeling van karaktereigenschappen van politici te kunnen verklaren. De links-rechtsdimensie die de grootste rol speelt in de verschillende

beoordeling van politici door het electoraat is de sociaaleconomische links-rechtsdimensie. Echter, deze links-rechtsdimensie geeft een klein verschil tussen de groepen aan op de beoordeling van karaktereigenschappen en heeft weinig verklaringskracht. Verder lijken de links-rechtsdimensies op bepaalde lijsttrekkers meer van toepassing voor de beoordeling van de

karaktereigenschappen: met name lijsttrekkers die linkse partijen of partijen uit het politieke midden vertegenwoordigen. Gevonden wordt dat er geen onderling verband is tussen de beoordeling van verschillende karaktereigenschappen van een lijsttrekker of tussen de beoordelingen van verschillende lijsttrekkers onderling met betrekking tot de

rechtsdimensies. Er kan naar aanleiding van deze resultaten voorzichtig gesteld worden dat links-rechtsplaatsing niet de voornaamste factor is in de Nederlandse casus voor de beoordeling van politici. Van de onderzochte andere factoren blijkt stemintentie over het algemeen het grootste en sterkste effect te hebben op de beoordeling van politici. Dit duidt op een verband tussen de

(4)

4

Inhoud

Voorwoord ... 2 Samenvatting ... 3 1 Inleiding ... 5 2 Personalisering ... 5

2.1 Vormen van personalisering ... 5

2.2 Oorzaken van personalisering ... 6

2.3 Het belang van personalisering voor het verklaren van kiesgedrag ... 7

2.4 Bestaand onderzoek: de rol van links en rechts ... 7

3 Eigen onderzoek ... 10

3.1 Probleemstelling ... 10

3.2 Onderzoeksvragen ... 11

3.3 Onderzoekstechnische aanpak ... 11

3.4 Methode en data ... 13

3.5 Uit te voeren analyses ... 15

4 Resultaten ... 16

4.1 Bewerkingen van data ... 16

4.2 Sociaaleconomisch ... 20

4.3 Sociaal-cultureel ... 23

4.4 Progressief-conservatief ... 26

4.5 Alle Dimensies ... 29

4.6 Analyses onderlinge invloed ... 34

5 Conclusies en slotbeschouwing ... 36

5.1 Conclusies ... 36

5.2 Slotbeschouwing ... 38

Bibliografie ... 39

(5)

5

1 Inleiding

De “Jessias” en “Mark my words”. Het zijn enkele woordspelingen in verkiezingstijd, waarin de persoon van de lijsttrekker centraal staat. Dit soort woordspelingen zouden het gevolg zijn van personalisering van de politiek in Nederland. Personalisering is de toename van het belang van de lijsttrekker in de politiek, ten koste van het belang van andere factoren zoals de politieke partij. In het licht van personalisering wordt in deze bachelorscriptie aandacht besteed aan de beoordeling van politici, met name de verschillende beoordeling door linkse en rechtse kiezers. Grote

verschillen in de beoordeling van lijsttrekkers kunnen duiden op persoonseffecten die een rol spelen in campagnes en het kiesgedrag. Verschillen tussen linkse en rechtse kiezers worden onderzocht, omdat de normen en waarden tussen deze groepen kiezers zouden verschillen. Deze verschillende normen en waarden hebben gevolgen voor de houding van kiezers ten opzichte van politiek en in het verlengde hiervan de houding jegens politici. Onderzoek naar verschillen in de perceptie van kiezers is van belang, aangezien door personalisering korte termijn

stemoverwegingen, zoals de karaktereigenschappen van politici, van meer electoraal belang zouden zijn dan in het verleden. Dit kan problematisch zijn voor de stand van de democratie in Nederland, aangezien de inhoud van het politieke debat verloren kan gaan ten gunste van

oppervlakkige kenmerken van politici. Wetenschappelijk is het verschil tussen kiezers van belang om inzicht te krijgen in wat er zich binnen het electoraat afspeelt, aangezien het electoraat geen homogene groep is. Verder wordt getracht door middel van dit onderzoek onenigheid binnen de literatuur over persoonseffecten te verminderen en duidelijkheid te creëren. Vandaar dat wordt gekeken in hoeverre er een verschil is in de perceptie van politiek leiders tussen linkse en rechtse kiezers.

2 Personalisering

2.1 Vormen van personalisering

Personalisering is een proces in de politiek waarin het belang van een individuele actor toeneemt over tijd, terwijl de rol van de politieke groep afneemt (Rahat & Sheafer, 2007, p.65). De vorm van personalisering die centraal staat in dit onderzoek is niet-geïnstitutionaliseerde personalisering. Niet-geïnstitutionaliseerde personalisering houdt in dat de formele regels en instituties binnen een systeem onveranderd blijven, maar dat de rol van de persoon over tijd in de praktijk groter wordt ten opzichte van andere factoren zoals de politieke partij (Balmas et al., 2014, p.38). Van deze vorm van personalisering zou sprake zijn in Westerse democratieën.

Binnen de niet-geïnstitutionaliseerde vorm van personalisering is onderscheid te maken tussen gecentraliseerde en gedecentraliseerde personalisering. Gecentraliseerde personalisering is het verschuiven van macht van instituties naar de personen die deze instituties leiden. Bij

(6)

6

gedecentraliseerde personalisering komt de macht die oorspronkelijk door een institutie als geheel werd vertegenwoordigd in handen van de individuen die deel uitmaken van deze institutie (Balmas et al., 2014,p.37). Gecentraliseerde personalisering zorgt ervoor dat de rol van de formele leider van een institutie groter wordt doordat de zichtbaarheid van deze leider toeneemt. Bij

gecentraliseerde personalisering krijgt bijvoorbeeld de premier, of de leider van een politieke partij, meer ruimte om zich op te stellen als persoon dan als vertegenwoordiger van een partij (Balmas et al., 2014, p.38). De gedecentraliseerde vorm van personalisering heeft een versplintering van de macht en eenheid binnen een institutie als gevolg, een voorbeeld is het voeren van een

persoonlijke campagne door leden van politieke partijen. In dit onderzoek wordt gekeken naar de gecentraliseerde vorm van personalisering. Er is gekozen voor gecentraliseerde personalisering, zodat kan worden gekeken naar de rol van de lijsttrekker van een politieke partij in de

beeldvorming van het electoraat.

Personalisering manifesteert zich op drie verschillende terreinen: in het electoraat, in de media en in politici (Kleinnijenhuis, 2015, p.82; Kriesi, 2012, p.826). Personalisering in het electoraat manifesteert zich als het baseren van electorale keuzes op de persoonlijkheid van politici. Personalisering in de media uit zich in afnemende berichtgeving over de politieke partij en het centraal stellen van de persoon van de politicus in berichtgeving over politiek. Personalisering in politici houdt in dat politici hun eigen persoonlijkheid en leven naar buiten brengen en centraal stellen in hun communicatie naar de kiezer voor politiek gewin. In dit onderzoek wordt gekeken naar het eerste terrein, namelijk personalisering in het electoraat. Deze vorm van personalisering wordt onder de noemer behavioral personalisation geschaard, oftewel personalisering in het gedrag (Rahat & Sheafer, 2007, pp.67-68). Personalisering in het electoraat is een onderbelicht terrein in Nederland, terwijl dit in andere landen veelvuldig is onderzocht. Uit onderzoek uit andere landen blijkt dat politiek leiders meer als persoon worden beoordeeld door de kiezer dan als leider van een partij dan in het verleden (Garzia, 2011, p.697). Ook staan bij deze beoordeling van politiek leiders door kiezers karaktereigenschappen centraal. Hierbij gaat het om gepercipieerde eigenschappen (door kiezers) van de individuele lijsttrekker, die een effect op het kiesgedrag van burgers zouden hebben (Garzia, 2011, p.700). Vandaar dat de beoordeling van

karaktereigenschappen van politici door Nederlandse kiezers in deze bachelorscriptie centraal staat.

2.2 Oorzaken van personalisering

Personalisering heeft verschillende oorzaken. Ten eerste maken technologische ontwikkelingen het mogelijk voor politiek leiders om meer dan ooit centraal te staan in de politieke communicatie. Dit heeft als gevolg dat de politieke persoonlijkheid de kiezer kan beïnvloeden (Garzia, 2013, p.68; Kleinnijenhuis, 2015, p.86; Hardy, 2014, p.448). Ten tweede is er een afname van

(7)

lange-7

termijnstemmotivaties binnen het electoraat, door individualisering van de samenleving en de afname van sociale structuren die eerder het stemgedrag beïnvloedden (Garzia, 2011, p.698; Garzia, 2013, p.67; Kriesi, 2012, p.826). Als gevolg spelen korte-termijnfactoren, zoals de persoon van de politicus, een grotere rol in het bepalen van de stem.

2.3 Het belang van personalisering voor het verklaren van kiesgedrag

Of er gesproken kan worden van persoonseffecten die het kiesgedrag beïnvloeden, is debat. Uitgaande van het bestaan van een relatie tussen de beoordeling van karaktereigenschappen van politiek leiders en stemintentie, zou deze vooral van belang zijn in bepaalde omstandigheden, zoals crises (Garzia, 2011, p.704; Kleinnijenhuis et al., 2009, p.112). Persoonskenmerken lijken een kleine rol te spelen in het kiesgedrag van mensen, maar deze rol neemt toe in Nederland over tijd (Kriesi, 2012, p.828). Daarom is het nodig om onderzoek te doen naar personalisering door het electoraat. Er is namelijk te weinig bekend over welke aspecten van de persoonlijkheid van de politicus relevant zijn voor zijn beoordeling en welke aspecten er vervolgens een rol spelen in electorale overwegingen. Wanneer het electoraat oppervlakkige kenmerken gebruikt om politici te beoordelen, is dit slecht voor de staat van de democratie. Wanneer naar inhoudelijke kenmerken van politici wordt gekeken, kan dit juist de democratie versterken. Het meenemen van

karaktereigenschappen in de electorale overweging kan een rationele overweging zijn, aangezien karaktereigenschappen van politici een beeld kunnen geven van hoe politici zich na de

verkiezingen zullen gedragen wanneer geen duidelijk standpunt wordt ingenomen op een gevoelig thema of wanneer de politicus in kwestie zou worden geconfronteerd met onvoorziene

omstandigheden en problemen (Aarts et al., 2011, p.3; Mondak & Huckfeld, 2006, p.21; Ohr & Oscarsson, 2011, p.188). De inschatting van deze karaktereigenschappen door kiezers kan

indirect van invloed zijn op de verkiezingsuitkomst, wat het belang van het onderzoek onderstreept (Aarts et al., 2011, p.38; Olivola & Todorov, 2012, p.90; Cwalina & Falkowski, 2016, p.221;

Mondak & Huckfeld, 2006, p.21). Daarom staat in deze scriptie de inschatting van karaktereigenschappen van politiek leiders door het electoraat centraal.

2.4 Bestaand onderzoek: de rol van links en rechts

Verschillen tussen linkse en rechtse partijen liggen ten grondslag aan het partijsysteem in

Nederland. Ook duiken de termen links en rechts rond verkiezingen in de media op wanneer over politiek wordt gesproken. Links-rechtsdimensies zijn waarschijnlijk een structurerende factor in het politieke landschap. Daarom is het een interessant onderscheid om te bekijken met betrekking tot de electorale effecten van persoonskenmerken. Onderzoek heeft aangetoond dat verschillende normen en waarden belangrijk zijn voor linkse en rechtse kiezers en dat deze stabiel zijn over tijd (Barker et al., 2005, p.601; Caprara & Vecchione, 2018, p.63; Weber & Saris, 2015, p.196; Weber et al., 2013, p.11). Standpunten op kernthema’s, die ten grondslag liggen aan de verschillende

(8)

8

rechtsdimensies, komen voort uit deze waarden. Voor de sociaaleconomische links-rechtsdimensie betreft het de rol die de overheid dient te spelen en de opvatting over de herverdeling van lasten en inkomen, de sociaal-culturele dimensie wordt bepaald door het

standpunt ten opzichte van de natiestaat en de progressief-conservatieve dimensie wordt bepaald door het standpunt met betrekking tot de wenselijkheid van een moreel gestuurde overheid. Zo structureren en bepalen normen en waarden het kiesgedrag (Weber & Saris, 2015, p.195; Kandler et al., 2012, p.633; Caprara & Vecchione, 2018, p.66). Uit empirisch onderzoek blijken verschillen tussen de waarden die linkse en rechtse kiezers aanhangen stabiel: er treden verschillende reacties op in de hersenen van linkse en rechtse kiezers, de verschillende waarden die ten grondslag liggen aan de links-rechtsidentificatie van kiezers zouden deels genetisch bepaald zijn en er is grote stabiliteit in kiezers die zichzelf als links of rechts identificeren (Jost et al., 2014, p.18; Kandler et al., 2012, p.639; Knutsen, 1995, p.63). Deze verschillen tussen linkse en rechtse kiezers zijn over verschillende landen waargenomen en zijn ook in Nederland een verklarende factor voor electoraal gedrag (Caprara & Vecchione, 2018, p.67; Garzia, 2013, p.82; Weber et al., 2012, p.2; Weber & Saris, 2015, p.207). Aangezien verschillen tussen linkse en rechtse kiezers stabiel zijn, kan de plaatsing van kiezers op verschillende links-rechtsdimensies invloed hebben op de beoordeling van politici.

De links-rechtsdimensie bevatten verschillende subdimensies: de sociaaleconomische, de sociaal-culturele en de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie (Caprara & Vecchione, 2018, p.50). Daarom worden in het onderzoek deze drie relevantie links-rechtsdimensies gebruikt als mogelijk onderscheid tussen kiezers. Met betrekking tot deze sub-dimensies, wordt door voorgaand onderzoek verwacht dat verschillen tussen linkse en rechtse kiezers met betrekking tot de rol van de lijsttrekker in de stemoverweging het meest duidelijk zijn op de

progressief-conservatieve links-rechtsdimensie (Van Holsteyn & Andeweg, 2008, p.113; Garzia, 2011, p.706). Eerder onderzoek naar karaktereigenschappen van politici vanuit verschillende groepen kiezers komt tot de conclusie dat bepaalde karaktereigenschappen belangrijker zijn dan andere in de stemoverweging van kiezers. Zo zijn warmte of vertrouwen en competentie of moraliteit kernwaarden in de beoordeling van anderen in het dagelijks leven en zouden zij daarom bij het inschatten van politici een belangrijkere rol spelen dan andere karaktereigenschappen (Costa, 2015, p.1231; Aarts et al., 2011, p.131; Costa, 2015, p.1227; Cwalina, 2016, p.237; Kinder et al., 1980, p.320; Ohr & Oscarsson, 2011, p.188; Mondak & Huckfeld, 2006, p.32). Welk van deze eigenschappen belangrijker zijn voor het beoordelen van politici, hangt af van de politieke kleur van kiezers. Competentie of moraliteit speelt een rol in de beoordeling van politici door rechtse kiezers en vertrouwen of een warme persoonlijkheid is van belang voor de beoordeling van politici door linkse kiezers (Bittner, 2015, p.21; Hayes, 2005, p.909; Laustsen & Bor, 2017, p.98; Costa, 2015, p.1244; Barker et al., 2005, p.608; Bittner, 2015, p.19-23). Meer in het algemeen wordt gevonden dat onder

(9)

9

andere in Europa karaktereigenschappen van politici van electoraal belang zijn, ook in landen waar partijen traditioneel electoraal de overhand hebben over personen (Aarts et al., 2011, p.208; Hayes, 2005, p.916; Laustsen & Bor, 2017, p.98). Dat er invloed is van karaktereigenschappen op de perceptie van een politicus, en als gevolg op het kiesgedrag, is onafhankelijk van partijvoorkeur (Mondak & Huckfeld, 2006, p.33). Het belang van karaktereigenschappen, met name competentie en een warme persoonlijkheid, wordt ook in het eigen onderzoek verwacht.

Specifiek voor de Nederlandse casus is gevonden dat een belangrijkere rol dan voorheen is weggelegd voor de karakteristieken, in het bijzonder competentie en leiderschap, van partijleiders in de electorale overweging van kiezers (Aaldering et al., 2018, p.86; Landtsheer et al., 2008, p.226; Garzia, 2014, p.54) en in electorale uitkomsten (Garzia, 2014, p.76). Ook is in Nederland de persoon van de lijsttrekker van belang om onderscheid tussen de partijen te benadrukken, aangezien veel partijen ideologisch dicht bij elkaar zouden liggen (Aaldering et al., 2018, p.76). Verder is al onderzoek gedaan naar linkse en rechtse partijleiders en de verschillen in de beoordeling hiervan door het electoraat (Bittner, 2011, p.65). In dit onderzoek wordt onder meer gekeken naar

verschillende factoren binnen het electoraat die de beoordeling van deze politici verklaren, waaronder één links-rechtsdimensie en standpunten van kiezers op verschillende

sociaaleconomische vraagstukken (Bittner, 2011, p.97). Er worden verschillen gevonden in de beoordeling van linkse en rechtse lijsttrekkers en verschillen tussen linkse en rechtse kiezers in de beoordeling van karaktereigenschappen (Bittner, 2011, p.100). Deze resultaten komen overeen met onderzoek in het buitenland en er is daarom reden om te verwachten dat verschillen tussen linkse en rechtse kiezers op verschillende links-rechtsdimensies in Nederland een rol spelen in de beoordeling van politici.

In het huidige onderzoek in Nederland is niet specifiek gekeken naar verschillende links-rechtsdimensies, alleen verschillen tussen linkse en rechtse kiezers in het algemeen. Daarbij staan vooral verschillen tussen politici centraal en worden met name twee karaktereigenschappen

onderzocht. Daarom wordt gekomen tot het eigen onderzoek waarin een relatie wordt verwacht tussen het beoordelen van de karaktereigenschappen van lijsttrekkers door kiezers en het links dan wel rechts zijn van deze kiezers op verschillende links-rechtsdimensies.

Om de verwachte relatie zo precies mogelijk in beeld te brengen, dient rekening te worden gehouden met verschillende andere factoren. Zoals geslacht, leeftijd en opleiding. Vrouwen stemmen linkser dan mannen en dat kan invloed hebben op de beoordeling van politici (Bergh, 2007, p.237). Ook leeftijd heeft invloed op het kiesgedrag en mogelijk op de inschatting van politiek leiders (van der Brug, 2010, p.602). Verder zouden lager opgeleiden liever een

empathisch leider hebben en hoger opgeleiden liever een leider hebben met verstand van zaken (Kinder et al., 1980, p.324). Samenhangend met opleiding speelt politieke kennis een rol in de beoordeling van politiek leiders (Bittner, 2015, p.28). Mensen met meer politieke kennis

(10)

10

beoordelen een politicus aan de hand van zijn partijlabel en niet als persoon en zou minder politieke interesse tot het gebruik van meer persoonlijke kenmerken van de politicus in de stemoverweging leiden (Garzia, 2013, p.72). Er is daarom een reden om politieke kennis als controlevariabele mee te nemen. Ook dient rekening gehouden te worden met de partijvoorkeur van kiezers. De leider van een politieke partij die de voorkeur van een respondent geniet wordt positiever ingeschat op allerlei factoren, zowel in absolute zin als ten opzichte van andere politiek leiders (Bittner, 2015, p.26, Hardy, 2014, p.449).

3 Eigen onderzoek

3.1 Probleemstelling

Er zijn linkse en rechtse kiezers die andere keuzes maken wat betreft politiek. Deze keuzes hebben onder andere betrekking op de perceptie van politici. In andere landen blijkt deze perceptie van politici bepaald te worden door de beoordeling van karaktereigenschappen. Wat zich vervolgens vertaalt in electorale keuzes. Ten grondslag aan dit onderzoek ligt de vraag of zo’n zelfde relatie ook in Nederland bestaat.

Verschillende problemen liggen aan dit onderzoek ten grondslag. Zo neemt het belang van korte-termijnfactoren, zoals de persoonlijkheid van politici, toe in de stemoverweging van kiezers ten koste van lange-termijnfactoren doordat de samenleving is veranderd door individualisering en ontzuiling. Verder volgt de vraag in hoeverre het baseren van een stem op de persoon van de lijsttrekker wenselijk is vanuit democratisch oogpunt. Het beoordelen van politici aan de hand van oppervlakkige kenmerken is slecht voor de staat van de democratie. Het beoordelen van politici aan de hand van inhoudelijke kenmerken van politici kan juist de democratie versterken. Het laatste probleem dat ten grondslag ligt aan dit onderzoek is de verdeeldheid binnen de literatuur over personalisering. Dit onderzoek probeert deze literatuur aan te vullen en een sluitend

antwoord te geven op het personaliseringsvraagstuk.

Dit onderzoek is van wetenschappelijk belang aangezien het de huidige kennis over

personalisering vergroot en inzicht geeft in de werking van verschillende groepen in het electoraat. Het maatschappelijk belang van het onderzoek ligt in het genereren van kennis over de werking van het democratisch systeem in tijden van personalisering, aangezien de beoordeling van persoonskenmerken invloed heeft op electorale keuzes en gevolgen kan hebben voor de democratie.

Het doel van dit onderzoek is om verschillen tussen groepen kiezers in het beoordelen van politiek leiders, met betrekking tot persoonskenmerken, in kaart te brengen en daarmee een bijdrage te leveren aan de kennis over personalisering in Nederland.

(11)

11

3.2 Onderzoeksvragen

Aan de hand van de geïdentificeerde problemen en gebruikmakend van de literatuur wordt gekomen tot de definitieve centrale onderzoeksvraag:

“In hoeverre zijn er verschillen in perceptie van politiek leiders tussen linkse en rechtse kiezers?”

Om deze hoofdvraag te kunnen onderzoeken, dient deze opgedeeld te worden in deelvragen. Verder dienen concepten in de hoofdvraag geoperationaliseerd te worden om meetbaar te zijn.

In de hoofdvraag wordt gesproken over politiek leiders, wat geoperationaliseerd wordt in lijsttrekkers van enigszins bekende partijen. Er is gekozen voor lijsttrekkers van bekende partijen zodat deze door kiezers als politiek leider worden gezien. Daarnaast is er gekozen voor meerdere lijsttrekkers om zowel linkse als rechtse politiek leiders mee te nemen in het onderzoek. Verschil in perceptie van politiek leiders wordt in de deelvragen gespecificeerd als de beoordeling van

karaktereigenschappen en linkse en rechtse kiezers wordt geoperationaliseerd als

sociaaleconomisch, sociaal-cultureel en progressief-conservatief links of rechts. Uiteindelijk wordt gekomen tot een aantal deelvragen:

-Wat is de rol van verschillende link-rechtsdimensies in het beoordelen van de

karaktereigenschappen van individuele lijsttrekkers van de zeven grootste partijen (in de peilingen) die deelnamen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2017?

-In hoeverre zijn er overeenkomsten en verschillen in de beoordeling van

karaktereigenschappen van de lijsttrekkers van de zeven grootste partijen (in de peilingen) die deelnamen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2017?

-In hoeverre is er een verband tussen de verschillende links-rechtsdimensies en de beoordeling van karaktereigenschappen in het algemeen?

- Andere factoren meegenomen, wat is de relatieve verklarende kracht van de positie op de verschillende links-rechtsdimensies op de beoordeling van lijsttrekkers door linkse en rechtse kiezers?

3.3 Onderzoekstechnische aanpak

Om het onderzoek uit te kunnen voeren, is een aantal keuzes gemaakt. Er is gekozen om de situatie in Nederland te onderzoeken, omdat Nederland een parlementair stelsel is en een meerpartijensysteem zonder kiesdrempel of kiesdistricten heeft. Door de aanwezigheid van een meerpartijensysteem en de afwezigheid van een kiesdrempel en kiesdistricten is Nederland een proportioneel stelsel waardoor verschillende links-rechtsdimensies vertegenwoordigd kunnen zijn in het parlement. Er zijn drie links-rechts dimensies gekozen, omdat dit de meest gebruikte en

(12)

12

meest relevante dimensies zijn in het indelen van partijen (Andeweg & Irwin, 2014, p.62). Als laatste is Nederland een moderne Westerse democratie, waar volgens de literatuur het proces van personalisering vergevorderd zou zijn.

Verder is gekozen voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. Dit is één moment in de tijd, waardoor omgevingsfactoren constant blijven, aangezien de beoordeling van politiek leiders afhangt van de situatie (Laustsen & Bor, 2017, p.104). Ook zitten de personen die centraal

stonden in deze verkiezingscampagne vermoedelijk meer in het achterhoofd van mensen dan van voorgaande verkiezingen. Dit is relevant omdat er een persoonlijk beeld over lijsttrekkers moet worden gegeven door respondenten. De meest recente verkiezingen zijn daarnaast gekozen omdat het proces van personalisering volgens bepaalde literatuur nog steeds gaande is en wanneer er verkiezingen van langer geleden worden onderzocht, kan het proces van

personalisering al in een andere fase zijn. Het gevolg zou zijn dat wetenschappelijk onderzoek zich op andere zaken richt dan het maatschappelijk debat. Het gevolg van deze keuze is dat wordt gekeken naar persoonseffecten in verkiezingstijd, met als gevolg dat campagnes die zich richten op bepaalde karaktereigenschappen een vertekening van de resultaten van het onderzoek kunnen bewerkstellen.

Een andere keuze die gemaakt is, is dat er naar lijsttrekkers wordt gekeken als

operationalisering van politiek leiders. Deze keuze is gemaakt omdat in Nederland de lijsttrekker het gezicht van een politieke partij is (van Holsteyn & Andeweg, 2008). De keuze voor onderzoek naar lijsttrekkers heeft als gevolg dat er gekeken wordt naar gecentraliseerde personalisering. Verschillende lijsttrekkers van partijen die over links en rechts verdeeld zijn worden door kiezers, die op de verschillende links-rechtsdimensies verdeeld zijn, beoordeeld. De gekozen lijsttrekkers vertegenwoordigen de grootste partijen in de peilingen, omdat deze waarschijnlijk de bekendere politici zijn voor kiezers. De keuze voor peilingen is gemaakt, omdat peilingen een beeld geven van de huidige voorkeuren van het electoraat.

De gekozen partijen zijn CDA, D66, GL, PvdA, PVV, SP en VVD. Deze partijen zijn zo goed mogelijk verdeeld over de verschillende rechtsdimensies. GroenLinks is op alle

links-rechtsdimensies links, D66 is sociaaleconomisch rechts en op de andere dimensies links, de SP is sociaal-cultureel rechts, sociaaleconomisch links en progressief, de VVD is sociaaleconomisch en sociaal-cultureel rechts van het midden en meer progressief dan conservatief, het CDA is op alle dimensies rechts van het midden en de PVV is sociaal-cultureel rechts, zou sociaaleconomisch linkse standpunten hebben en zou conservatieve waarden aanhangen (Andeweg & Irwin, 2014, p.64-76). Wat ontbreekt is een sociaal-cultureel linkse partij die conservatieve waarden aanhangt. Daarnaast is er in de analyse voor gekozen om de links-rechtsdimensie een versimpelde variabele te maken met drie categorieën, namelijk links, midden en rechts. Deze keuze is gemaakt, omdat naar aanleiding van eerder onderzoek een verschil tussen linkse en rechtse kiezers wordt

(13)

13

verwacht en niet zozeer tussen linkse, of rechtse, kiezers onderling. Ook zitten er maar ruim driehonderd respondenten in de steekproef welke zich rond het midden bevinden, waardoor een aparte categorie voor de extremen te weinig respondenten bevat voor degelijke analyses en het trekken van conclusies (tabel 1 & 2 in de bijlage).

Voor het in kaart brengen van de karaktereigenschappen van politiek leiders is gekozen voor het HEXACO model. Er zijn verschillende modellen die de persoonlijkheid van politiek leiders in kaart kunnen brengen, maar de nieuwste methode is de HEXACO persoonlijkheidsanalyse. Dit meetinstrument bevat zes dimensies die worden beoordeeld door bijvoeglijk naamwoorden aan een persoon te verbinden (de Vries et al., 2009, p.237). HEXACO is een acroniem, waarin iedere letter voor een karaktereigenschap staat. De H staat voor ‘Honesty-humility’, in de Nederlandse versie ‘Integriteit’, de E voor ‘Emotionality’ oftewel emotionaliteit, de X staat voor ‘eXtraversion’ oftewel extraversie, de A voor ‘Agreeableness’ oftewel verdraagzaamheid, de C staat voor ‘Conscientiousness’ oftewel consciëntieusheid, en de O staat voor ‘Openness to experience’ oftewel Openheid voor ervaringen (de Vries & Born, 2013, p.224; De Vries et al., 2009, p. 240). Agreeableness is in de vragenlijst vertaald als verdraagzaamheid, maar houdt het maken van een prettige indruk door een lijsttrekker in. Er is echter voor gekozen in deze scriptie de vertaling van vorige auteurs aan te houden, aangezien er bestaande data wordt gebruikt. Deze zes

karaktereigenschappen zijn relatief stabiel over het leven van mensen en de analyse wordt inmiddels over verschillende landen en binnen verschillende disciplines als betrouwbaar gezien (Ashton et al., 2014, p.142; de Vries et al., 2009, p.237). Al deze zes karaktereigenschappen zijn in de operationalisatie opgedeeld in vier karakteristieken per dimensie en iedere

sub-karakteristiek wordt gemeten door middel van vier vragen om zo alle facetten van een

karaktereigenschap te kunnen meten. Deze vragenlijst wordt vervolgens door respondenten online ingevuld om een beeld van de gepercipieerde persoonlijkheid van een politicus te verkrijgen. Het model wordt geacht de essentie van de persoonlijkheid te meten (de Vries & Born, 2013, p.224). 3.4 Methode en data

Voor het onderzoek wordt gebruik gemaakt van data uit ander onderzoek van de Vrije Universiteit naar politieke persoonlijkheden van Reinout E. de Vries, Mark van Vugt, Jan-Willem van Prooijen, Jan Kwint, Marian de Joode, Rob Fraats en Csaba Fiszter. Het gebruik van deze bestaande data heeft als voordeel dat een professionele en complete dataset beschikbaar is met gedetailleerde en uitgebreide vragen. Tijd die het verzamelen van de data kost, is dan geen beperkende factor meer, waardoor er meer tijd kan worden gestoken in de analyse van de data.

Het gebruik van reeds verzamelde data heeft ook nadelen (Bryman, 2016, p.310). Zo is niet gevraagd aan de respondenten naar politieke kennis en politieke interesse. In een optimale situatie waren deze factoren meegenomen in de verklaring van de perceptie van karaktereigenschappen van

(14)

14

politici. Ook zijn twee links-rechtsdimensies niet ideaal geoperationaliseerd. Het betreft de vraag over de progressief-conservatief links-rechts plaatsing van respondenten, die luidt: “In welke mate vindt u religieuze waarden belangrijk in de politiek?” en de vraag over de sociaal-culturele

links-rechtsplaatsing van respondenten, die luidt: “In welke mate ziet u zichzelf in politiek opzicht als sociaal-cultureel progressief (vooruitstrevend) of conservatief (behoudend)?” In de vraag naar sociaal-culturele positie is de terminologie progressief-conservatief opgenomen en in de vraag naar progressief-conservatief links-rechts wordt specifiek naar religieuze waarden gevraagd. Dit beide kan een respondent in verwarring brengen om de twee dimensies te verbinden of de progressief-conservatieve dimensie als scheiding van kerk en staat te beschouwen.

Een ander gevolg van het gebruik van bestaande data is dat is gekozen om Engelse terminologie op een bepaalde manier in het Nederlandste vertalen met gevolgen voor de

meetvaliditeit. De gebruikte vragen kunnen in het Engels iets anders meten dan in het Nederlands. Alle vragen moesten worden beantwoord door de respondenten en er is gebruik gemaakt van een zeer uitgebreide vragenlijst. Dit alles kan een onbetrouwbaar resultaat geven, aangezien mensen misschien een willekeurig antwoord geven wanneer zij geen beeld hebben van politici op zo’n detailniveau of wanneer mensen geen zin meer hebben om vragen te beantwoorden en deze afraffelen. In het verlengde hiervan kan de validiteit van de meting ook minder zijn, aangezien niet de beoordeling van politici wordt gemeten, zoals de bedoeling is. Als laatste is er relatief veel non-respons, namelijk 66%, wat een vertekening kan geven in de antwoorden.

De opzet van het gebruikte onderzoek is als volgt: er is gekozen voor de lijsttrekkers van de zeven grootste partijen in de peilingen van Ipsos op 2 februari 2017 (Rutte, Wilders, Buma,

Pechtold, Asscher, Klaver, Roemer). Er is gekozen voor een gestratificeerde steekproef naar geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en regio. De online vragenlijst, waarvoor mensen via de mail een persoonlijke link kregen toegestuurd bevatte 96 HEXACO persoonlijkheidsstellingen per politicus, bestaande uit 4 facetten per dimensie en 4 stellingen per facet. De volgorde van het beoordelen van politici is gerandomiseerd per respondent en alle vragen moesten worden ingevuld. Verder is gevraagd naar de uitgebrachte stem in voorgaande verkiezingen (2012) en politieke voorkeur, door middel van stemintentie. De respondenten kregen twee keer een

vragenlijst opgestuurd, in de eerste werd gevraagd naar een zelfbeoordeling en het beoordelen van drie willekeurig toegewezen partijleiders. In de tweede vragenlijst werd naar de andere vier partijleiders gevraagd. De twee vragenlijsten volgden een dag na elkaar. Uiteindelijk hebben 323 respondenten van de 950 benaderden alles ingevuld (eerste vragenlijst 39,7% respons, tweede 85,5%, totaal 34% respons) (de Vries et al., 2017, p.2). In de steekproef zijn mannen

oververtegenwoordigd (58%/42% in plaats van 49%/51%), net als zestigplussers (37% in plaats van 30%) en laagopgeleiden ten opzichte van middel-opgeleiden (38%/38% in plaats van

(15)

15

3.5 Uit te voeren analyses

De analyse van de data gebeurt in SPSS en richt zich op verschillen tussen groepen linkse en rechtse kiezers. De variabelen geslacht, links-rechtsplaatsing en stemintentie uit de dataset zijn veranderd. Voor geslacht is gekozen om de waardes 0 en 1 te gebruiken in plaats van 1 en 2. Van de intervalvariabelen links-rechtsplaatsing zijn categoriale variabelen gemaakt door gebrek aan respondenten en stemintentie is geoperationaliseerd als 0 (ja) en 1 (nee) in plaats van voorkeur voor een bepaalde partij.

De afhankelijke variabelen in het onderzoek zijn de inschattingen van de politiek leiders. De gebruikte onafhankelijke variabelen zijn de controlevariabelen en uiteraard vooral de verschillende links-rechtsdimensies.

In het onderzoek wordt gekeken naar het verschil tussen linkse en rechtse kiezers op verschillende dimensies in de beoordeling van karaktereigenschappen van politiek leiders. Voor iedere karaktereigenschap per politiek leider is gebruik gemaakt van een MANOVA-analyse met als onafhankelijke variabele de drie links-rechtsdimensies. MANOVA is een multivariate analyse om de invloed van onafhankelijke variabelen, in dit geval links-rechtsdimensies, op meerdere afhankelijke variabelen vast te stellen. Het doel van de analyse is om zonder bewerking van de data het verschil tussen linkse en rechtse kiezers in de beoordeling van karaktereigenschappen van politici vast te stellen. Hieruit volgen resultaten van zeven lijsttrekkers maal zes

karaktereigenschappen. Vervolgens is voor de verklaringskracht van drie links-rechtsdimensies op iedere karaktereigenschap per lijsttrekker een regressieanalyse uitgevoerd, wat resulteert in

honderdachtenzestig analyses. De regressieanalyses geven antwoord op de deelvragen naar de relatieve kracht van de linksrechtsdimensie in de verklaring van de beoordeling van politici doordat er een R^2 waarde wordt uitgerekend en er controlevariabelen worden meegenomen in de

analyse. De controlevariabelen zijn geslacht, leeftijd, stemintentie en opleiding. Verder maken de resultaten van de verschillende regressieanalyses vergelijken mogelijk om zo antwoord te geven op de hoofdvraag. Als laatst is een MANOVA-analyse uitgevoerd om een verband te onderzoeken tussen de beoordeling van de verschillende politici onderling en de beoordeling van de verschillende karaktereigenschappen onderling.

De MANOVA- en regressieanalyses zijn te gebruiken wanneer de afhankelijke variabele een interval-variabele is. Bij interpretatie van de MANOVA staan twee waarden centraal, namelijk Wilk’s lambda en partial eta^2. Wilk’s lambda is een waarde tussen nul en één en geeft de

variantie aan die niet wordt verklaard door de onderzochte onafhankelijke variabele. Hiervoor geldt: hoe lager hoe beter. Partial eta^2 geeft de effectgrootte van de onafhankelijke variabele weer, gecorrigeerd voor de andere onafhankelijke variabelen in de analyse. Voor partial eta^2 geldt dat 0,01 een klein effect is, 0,06 een middelgroot effect en 0,14 een groot effect (Watson, 2017). De MANOVA-analyse heeft een aantal assumpties: de steekproef moet aselect zijn, iedere

(16)

16

afhankelijke variabele is een interval-variabele, de afhankelijke variabelen zijn normaal verdeeld, er is geen multicollineariteit is en er is sprake van homoscedasticiteit. Voor de regressieanalyse gelden dezelfde aannames en het bestaan van een lineair verband en de afwezigheid van autocorrelatie, oftewel overlap tussen de verschillende categorieën van een onafhankelijke variabele. Aan de voorwaarden aselecte steekproef, afhankelijke interval-variabele, geen multicollineariteit en normaliteit wordt voldaan. Multicollineariteit is het (geheel) overlappen van afhankelijke variabelen en dit is niet het geval (zie tabel 2 in de Bijlage). Voor normaliteit moet een voldoende aantal respondenten in de steekproef aanwezig zijn, afhankelijk van het aantal

categorieën van de onafhankelijke variabelen. In dit geval zou het aantal respondenten groter moeten zijn dan 144 en dat is het geval. De homoscedastischiteit is problematischer, aangezien de respondenten niet eerlijk verdeeld zijn over de verschillende links-rechtsdimensies.

Sociaaleconomisch links en progressief zijn oververtegenwoordigd in de steekproef, waardoor een type 2 error gemaakt kan worden. Dit houdt in dat een aanwezig effect over het hoofd wordt

gezien.

4 Resultaten

4.1 Bewerkingen van data

Eerst worden de resultaten van de multiple regressieanalyses gepresenteerd. Er wordt een aantal significante verbanden tussen plaatsing op links-rechtsdimensie en de beoordeling van

karaktereigenschappen gevonden. Deze verbanden worden echter gevonden voor verschillende karaktereigenschappen voor verschillende lijsttrekkers en slechts voor de helft van de

geanalyseerde politici. Er is dus geen duidelijke conclusie te trekken, behalve dat de sociaal-culturele links-rechtsdimensie de verklarende links-rechtsdimensie is in het geval van vier van de vijf gevonden relaties. Dit is een aanwijzing dat de sociaal-culturele links-rechtsdimensie van belang zou zijn voor de beoordeling van politici.

Vervolgens is een factoranalyse uitgevoerd om te controleren of de gebruikte vragen inderdaad een gezamenlijk onderliggend concept in kaart brengen om voor de volgende analyses het gemiddelde van de deelvragen te analyseren. Dit bleek niet het geval en er is gekozen om de vragen die samen een factor vormen te middelen. Welke vragen gezamenlijk een onderliggend concept verklaren, is gemeten aan de hand van een matige tot sterke correlatie met een

component, oftewel >0,5. Dit leidt tot een nieuwe samenstelling van de karaktereigenschappen.1

1_{Omwille van het milieu en om praktische redenen is ervoor gekozen om de resultaten van de factoranalyse en de samenstelling} van de karaktereigenschappen naar aanleiding van de factoranalyse niet in het verslag op te nemen. Wanneer dit onderdeel interesse wekt, neem dan contact op met de auteur.

(17)

17 Wilk's Lambda F p Partial eta^2

Open voor ervaringen Sociaal-economisch 0,91 0,824 0,714 0,046

Sociaal-cultureel 0,888 1,071 0,364 0,057 Progressief-conservatief 0,872 1,249 0,166 0,066 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,878 1,186 0,225 0,063 Sociaal-cultureel 0,911 0,836 0,725 0,045 Progressief-conservatief 0,973 0,578 0,971 0,032 Agreeableness Sociaal-economisch 0,899 0,960 0,532 0,052 Sociaal-cultureel 0,901 0,941 0,563 0,051 Progressief-conservatief 0,859 1,381 0,082 0,073 Extraversie Sociaal-economisch 0,911 0,836 0,726 0,045 Sociaal-cultureel 0,9 0,894 0,637 0,048 Progressief-conservatief 0,891 1,046 0,401 0,056 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,935 0,596 0,963 0,037 Sociaal-cultureel 0,914 0,808 0,766 0,044 Progressief-conservatief 0,887 1,086 0,344 0,058 Integriteit Sociaal-economisch 0,891 1,047 0,398 0,056 Sociaal-cultureel 0,889 1,064 0,375 0,057 Progressief-conservatief 0,896 0,99 0,485 0,053 Tabel 4.1.1 MANOVA alle deelvragen Alexander Pechtold

Wilk's Lambda F p Partial eta^2 Open voor ervaringen Sociaal-economisch 0,899 0,96 0,532 0,052

Sociaal-cultureel 0,899 0,962 0,528 0,052 Progressief-conservatief 0,88 1,161 0,251 0,062 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,923 0,716 0,877 0,039 Sociaal-cultureel 0,923 0,721 0,875 0,039 Progressief-conservatief 0,900 0,958 0,543 0,051 Agreeableness Sociaal-economisch 0,908 0,870 0,675 0,047 Sociaal-cultureel 0,880 1,164 0,248 0,062 Progressief-conservatief 0,887 1,083 0,348 0,058 Extraversie Sociaal-economisch 0,897 0,981 0,499 0,053 Sociaal-cultureel 0,879 1,174 0,237 0,063 Progressief-conservatief 0,888 1,071 0,364 0,057 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,900 0,955 0,541 0,052 Sociaal-cultureel 0,906 0,887 0,641 0,048 Progressief-conservatief 0,888 1,074 0,360 0,058 Integriteit Sociaal-economisch 0,906 0,886 0,65 0,048 Sociaal-cultureel 0,928 0,673 0,915 0,037 Progressief-conservatief 0,884 1,115 0,307 0,06 Tabel 4.1.2 MANOVA alle deelvragen Emile Roemer

(18)

Sociaal-cultureel 0,949 0,489 0,995 0,026 Progressief-conservatief 0,906 0,890 0,644 0,048 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,900 0,948 0,552 0,051 Sociaal-cultureel 0,904 0,909 0,614 0,049 Progressief-conservatief 0,888 1,072 0,364 0,058 Agreeableness Sociaal-economisch 0,935 0,600 0,961 0,033 Sociaal-cultureel 0,928 0,664 0,922 0,036 Progressief-conservatief 0,900 0,945 0,556 0,051 Extraversie Sociaal-economisch 0,866 1,313 0,119 0,07 Sociaal-cultureel 0,849 1,503 0,039 0,079 Progressief-conservatief 0,934 0,611 0,956 0,034 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,922 0,730 0,862 0,04 Sociaal-cultureel 0,906 0,892 0,640 0,048 Progressief-conservatief 0,874 1,221 0,190 0,065 Integriteit Sociaal-economisch 0,948 0,476 0,994 0,026 Sociaal-cultureel 0,867 1,294 0,132 0,069 Progressief-conservatief 0,882 1,135 0,282 0,061 Tabel 4.1.3 MANOVA alle deelvragen Geert Wilders

Sociaal-cultureel 0,935 0,602 0,900 0,033 Progressief-conservatief 0,931 0,639 0,94 0,035 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,892 0,977 0,516 0,052 Sociaal-cultureel 0,920 0,747 0,843 0,041 Progressief-conservatief 0,947 0,537 0,984 0,03 Agreeableness Sociaal-economisch 0,903 0,918 0,600 0,05 Sociaal-cultureel 0,879 1,166 0,246 0,062 Progressief-conservatief 0,866 1,567 0,123 0,069 Extraversie Sociaal-economisch 0,922 0,724 0,868 0,04 Sociaal-cultureel 0,912 0,831 0,734 0,045 Progressief-conservatief 0,833 1,124 0,295 0,06 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,928 0,666 0,921 0,037 Sociaal-cultureel 0,908 0,871 0,674 0,047 Progressief-conservatief 0,894 1,012 0,451 0,054 Integriteit Sociaal-economisch 0,869 1,279 0,143 0,068 Sociaal-cultureel 0,888 1,074 0,360 0,058 Progressief-conservatief 0,907 0,882 0,656 0,048 Tabel 4.1.4 MANOVA alle deelvragen Jesse Klaver

(19)

Sociaal-cultureel 0,892 1,035 0,417 0,036 Progressief-conservatief 0,874 1,222 0,190 0,065 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,910 0,853 0,701 0,046 Sociaal-cultureel 0,857 1,408 0,070 0,074 Progressief-conservatief 0,866 0,889 0,486 0,053 Agreeableness Sociaal-economisch 0,871 1,257 0,16 0,067 Sociaal-cultureel 0,911 0,835 0,718 0,045 Progressief-conservatief 0,879 1,165 0,247 0,062 Extraversie Sociaal-economisch 0,871 1,259 0,158 0,067 Sociaal-cultureel 0,922 0,726 0,866 0,04 Progressief-conservatief 0,929 0,663 0,923 0,036 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,899 0,958 0,536 0,052 Sociaal-cultureel 0,907 0,879 0,661 0,048 Progressief-conservatief 0,896 0,988 0,489 0,053 Integriteit Sociaal-economisch 0,893 1,019 0,440 0,055 Sociaal-cultureel 0,890 1,051 0,394 0,056 Progressief-conservatief 0,887 1,089 0,340 0,058 Tabel 4.1.5 MANOVA alle deelvragen Lodewijk Asscher

Sociaal-cultureel 0,893 1,027 0,428 0,055 Progressief-conservatief 0,875 1,212 0,199 0,065 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,921 0,741 0,85 0,04 Sociaal-cultureel 0,928 0,666 0,921 0,037 Progressief-conservatief 0,933 0,623 0,949 0,034 Agreeableness Sociaal-economisch 0,930 0,645 0,933 0,035 Sociaal-cultureel 0,931 0,640 0,939 0,035 Progressief-conservatief 0,930 0,460 0,935 0,035 Extraversie Sociaal-economisch 0,924 0,704 0,888 0,039 Sociaal-cultureel 0,899 1,060 0,350 0,057 Progressief-conservatief 0,900 0,955 0,540 0,052 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,905 0,895 0,636 0,048 Sociaal-cultureel 0,926 0,691 0,900 0,038 Progressief-conservatief 0,92 0,743 0,848 0,041 Integriteit Sociaal-economisch 0,898 0,966 0,517 0,052 Sociaal-cultureel 0,893 1,023 0,432 0,055 Progressief-conservatief 0,916 0,783 0,796 0,043 Tabel 4.1.6 MANOVA alle deelvragen Mark Rutte

(20)

Sociaal-cultureel 0,878 1,178 0,233 0,063 Progressief-conservatief 0,883 1,122 0,297 0,06 Consciëntieusheid Sociaal-economisch 0,900 0,947 0,553 0,051 Sociaal-cultureel 0,813 1,92 0,002 0,099 Progressief-conservatief 0,881 1,147 0,268 0,061 Agreeableness Sociaal-economisch 0,923 0,699 0,893 0,038 Sociaal-cultureel 0,889 1,062 0,377 0,057 Progressief-conservatief 0,902 0,926 0,587 0,05 Extraversie Sociaal-economisch 0,917 0,782 0,801 0,043 Sociaal-cultureel 0,868 1,285 0,138 0,068 Progressief-conservatief 0,910 0,846 0,711 0,046 Emotionaliteit Sociaal-economisch 0,914 0,757 0,832 0,071 Sociaal-cultureel 0,801 1,471 0,048 0,077 Progressief-conservatief 0,891 1,043 0,405 0,056 Integriteit Sociaal-economisch 0,915 0,802 0,774 0,044 Sociaal-cultureel 0,891 1,048 0,397 0,05 Progressief-conservatief 0,877 1,189 0,222 0,063 Tabel 4.1.7 MANOVA alle deelvragen Sybrand Buma

4.2 Sociaaleconomisch

Het onderzoek richt zich op de verklarende kracht van verschillende links-rechtsdimensies en een mogelijke operationalisering van de links-rechtsdimensie is sociaaleconomisch links-rechts. Voor verschillende lijsttrekkers zijn analyses uitgevoerd om de verklarende kracht van de

sociaaleconomische links-rechtspositie van kiezers op de beoordeling van karaktereigenschappen van politici in kaart te brengen. Voor Openheid voor ervaringen wordt een significant verband gevonden tussen de sociaaleconomische links-rechtspositie en de beoordeling van Alexander Pechtold, Jesse Klaver en Mark Rutte. Voor de beoordeling van Consciëntieusheid is dit het geval voor Jesse Klaver en Lodewijk Asscher. Met betrekking tot de beoordeling van Verdraagzaamheid is de sociaaleconomische linksrechtspositie van kiezers van belang voor Alexander Pechtold, Jesse Klaver, Lodewijk Asscher en Sybrand Buma. Voor de karaktereigenschap Extraversie wordt een significant verbad gevonden tussen sociaaleconomische links-rechtspositie en beoordeling van Alexander Pechtold en Lodewijk Asscher. De sociaaleconomische links-rechtsdimensie verklaart op de karaktereigenschap Emotionaliteit alleen de beoordeling van Geert Wilders. Voor de laatste karaktereigenschap, Integriteit, verklaart plaatsing op de sociaaleconomische links-rechtsdimensie verschillen in de beoordeling van Alexander Pechtold, Emile Roemer, Geert Wilders, Jesse Klaver en Lodewijk Asscher.

De sociaaleconomische linksrechtsdimensie verklaart het beste de verschillen in de beoordeling van Integriteit en het minst goed de beoordeling van Emotionaliteit in lijsttrekkers. Echter, in iedere analyse op iedere dimensie voor iedere lijsttrekker is er een andere factor die een groter effect heeft op de beoordeling door kiezers en significanter is. Wat verder opvalt is dat

(21)

21

de beoordelingen van bepaalde lijsttrekkers, namelijk Alexander Pechtold, Jesse Klaver en

Lodewijk Asscher, het best worden verklaard door de sociaaleconomische links-rechtsdimensie en dat de beoordeling van andere lijsttrekkers, namelijk Emile Roemer, Mark Rutte en Sybrand

Buma, nauwelijks wordt verklaard door de sociaaleconomische linksrechtsdimensie.

Openheid voor ervaringen Consciëntieusheid Verdraagzaamheid Extraversie Emotionaliteit Integriteit

(constante) 3,356 *** 3,379 *** 3,257 *** 3,54 *** 2,838 *** 3,423 *** (0,207) (0,206) (0,192) (0,210) (0,215) (0,273) Sociaal-economisch links-rechts -0,062 * -0,033 -0,073 ** -0,120 *** -0,048 -0,168 *** (0,037) (0,037) (0,034) (0,037) (0,038) (0,048) Geslacht -0,087 -0,024 0,075 -0,146 ** -0,159 ** -0,016 (0=man,1=vrouw) (0,067) (0,067) (0,063) (0,068) (0,070) (0,089) Opleidingsniveau 0,117 *** 0,074 * -0,041 0,127 *** 0,090 ** 0,213 *** (0,043) (0,042) (0,040) (0,043) (0,044) (0,056) leeftijd in categorieën 0,009 0,028 *** -0,045 *** 0,014 0,010 0,016 (0,011) (0,011) (0,010) (0,011) (0,011) (0,014) Stem op partij 0,074 0,012 -0,142 -0,077 0,068 -0,274 * (0=ja, 1=nee) (0,121) (0,120) (0,112) (0,123) (0,126) (0,159) R^2 0,033 0,032 0,104 0,068 0,032 0,090 Adj. R^2 0,018 0,017 0,089 0,053 0,017 0,076 N 322 322 322 322 322 322

Noot: OLS-regressiecoëfficiënten met standaardfouten tussen haakjes. * p<0,1; **p<0,05; ***p<0,01

Tabel 4.2.1 Sociaaleconomische verklaring karaktereigenschappen Alexander Pechtold

(constante) 3,761 *** 3,496 *** 2,879 *** 3,546 *** 3,086 *** 3,184 *** (0,183) (0,212) (0,189) (0,164) (0,174) (0,214) Sociaal-economisch links-rechts -0,025 -0,002 0,036 -0,007 0,037 -0,076 * (0,038) (0,044) (0,039) (0,034) (0,036) (0,045) Geslacht -0,050 -0,011 0,128 * -0,123 ** -0,059 -0,053 (0=man,1=vrouw) (0,068) (0,079) (0,070) (0,061) (0,065) (0,080) Opleidingsniveau -0,073 * -0,089 * -0,023 0,084 ** 0,053 0,229 *** (0,043) (0,051) (0,045) (0,039) (0,041) (0,051) leeftijd in categorieën -0,007 0,019 -0,023 ** 0,028 *** 0,019 * 0,035 *** (0,011) (0,013) (0,011) (0,010) (0,010) (0,013) Stem op partij -0,215 ** -0,039 -0,199 * -0,21 ** -0,223 ** -0,196 (0=ja, 1=nee) (0,102) (0,119) (0,106) (0,092) (0,098) (0,120) R^2 0,033 0,033 0,049 0,069 0,034 0,083 Adj. R^2 0,018 0,017 0,034 0,055 0,019 0,068 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.2.2 Emile Roemer

(constante) 3,151 *** 3,776 *** 2,596 *** 3,581 *** 2,834 *** 3,253 *** (0,226) (0,241) (0,197) (0,211) (0,215) (0,232) Sociaal-economisch links-rechts 0,062 -0,037 0,011 0,064 0,092 ** 0,104 ** (0,047) (0,050) (0,041) (0,044) (0,045) (0,048) Geslacht -0,086 -0,245 *** -0,076 0,000 -0,103 0,018 (0=man,1=vrouw) (0,084) (0,089) (0,073) (0,078) (0,080) (0,086) Opleidingsniveau -0,207 *** -0,041 -0,151 *** -0,134 *** -0,111 ** -0,193 *** (0,053) (0,057) (0,046) (0,050) (0,051) (0,055) leeftijd in categorieën 0,006 0,003 -0,044 *** -0,001 0,013 -0,010 (0,013) (0,014) (0,012) (0,012) (0,013) (0,014) Stem op partij -0,238 ** -0,301 ** -0,095 -0,342 *** -0,354 *** -0,802 *** (0=ja, 1=nee) (0,111) (0,118) (0,097) (0,103) (0,106) (0,114) R^2 0,108 0,063 0,067 0,084 0,114 0,224 Adj. R^2 0,094 0,048 0,052 0,070 0,100 0,211 N 322 322 322 322 322 322

(22)

22 Openheid voor ervaringen Consciëntieusheid Verdraagzaamheid Extraversie Emotionaliteit Integriteit

(constante) 3,817 *** 3,715 *** 3,016 *** 3,555 *** 3,274 *** 3,442 *** (0,179) (0,175) (0,168) (0,178) (0,196) (0,228) Sociaal-economisch links-rechts -0,107 *** -0,139 *** -0,089 *** -0,048 0,003 -0,167 *** (0,036) (0,035) (0,034) (0,036) (0,039) (0,046) Geslacht -0,114 * -0,055 0,094 0,033 -0,165 ** -0,073 (0=man,1=vrouw) (0,064) (0,063) (0,060) (0,064) (0,070) (0,081) Opleidingsniveau 0,063 0,062 0,017 0,093 ** 0,079 * 0,212 *** (0,041) (0,040) (0,038) (0,041) (0,045) (0,052) leeftijd in categorieën 0,007 0,016 * -0,032 *** 0,030 *** 0,000 0,011 (0,010) (0,010) (0,010) (0,010) (0,011) (0,013) Stem op partij -0,266 *** -0,252 *** 0,098 -0,227 ** -0,326 *** -0,250 ** (0=ja, 1=nee) (0,091) (0,089) (0,085) (0,091) (0,100) (0,116) R^2 0,083 0,107 0,095 0,071 0,062 0,118 Adj. R^2 0,069 0,093 0,081 0,056 0,047 0,104 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.2.4 Sociaaleconomische verklaring karaktereigenschappen Jesse Klaver

(constante) 3,807 *** 3,476 *** 3,426 *** 3,572 *** 3,221 *** 3,232 *** (0,196) (0,205) (0,203) (0,197) (0,231) (0,266) Sociaal-economisch links-rechts -0,034 -0,114 *** -0,078 ** -0,064 * 0,050 -0,092 * (0,035) (0,037) (0,036) (0,035) (0,041) (0,048) Geslacht -0,104 -0,072 -0,042 -0,029 -0,142 * -0,072 (0=man,1=vrouw) (0,064) (0,067) (0,066) (0,064) (0,075) (0,087) Opleidingsniveau 0,095 ** 0,142 *** 0,053 0,127 *** 0,031 0,289 *** (0,040) (0,042) (0,042) (0,040) (0,047) (0,055) leeftijd in categorieën 0,000 0,033 *** -0,006 0,029 *** 0,001 0,035 ** (0,010) (0,011) (0,010) (0,010) (0,012) (0,014) Stem op partij -0,476 *** -0,335 ** -0,165 -0,353 *** -0,333 ** -0,510 *** (0=ja, 1=nee) (0,127) (0,133) (0,131) (0,128) (0,150) (0,172) R^2 0,073 0,108 0,029 0,083 0,035 0,125 Adj. R^2 0,058 0,094 0,014 0,068 0,02 0,111 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.2.5 Lodewijk Sociaaleconomische verklaring karaktereigenschappen Asscher

(constante) 3,511 *** 3,285 *** 3,388 *** 3,295 *** 2,677 *** 3,06 *** (0,226) (0,254) (0,231) (0,234) (0,243) (0,354) Sociaal-economisch links-rechts 0,042 * -0,001 0,030 0,006 0,043 0,029 (0,038) (0,043) (0,039) (0,039) (0,041) (0,059) Geslacht -0,060 -0,025 0,118 * -0,056 -0,035 -0,106 (0=man,1=vrouw) (0,066) (0,075) (0,068) (0,068) (0,071) (0,104) Opleidingsniveau 0,062 0,164 *** 0,000 0,190 *** 0,031 0,306 *** (0,042) (0,048) (0,043) (0,044) (0,045) (0,066) leeftijd in categorieën -0,004 0,027 ** -0,027 ** 0,051 *** 0,012 0,010 (0,011) (0,012) (0,011) (0,011) (0,011) (0,016) Stem op partij -0,131 -0,307 ** -0,378 *** -0,328 *** 0,057 -0,605 *** (0=ja, 1=nee) (0,117) (0,131) (0,119) (0,120) (0,125) (0,182) R^2 0,025 0,068 0,094 0,131 0,010 0,121 Adj. R^2 0,010 0,054 0,079 0,117 -0,006 0,107 N 322 322 322 322 322 322

(23)

(constante) 3,402 *** 3,43 *** 2,693 *** 3,511 *** 3,015 *** 3,156 *** (0,211) (0,204) (0,193) (0,221) (0,201) (0,271) Sociaal-economisch links-rechts 0,035 -0,007 0,064 * -0,002 0,009 -0,043 (0,037) (0,036) (0,034) (0,039) (0,035) (0,048) Geslacht 0,034 -0,018 0,136 ** -0,007 -0,099 -0,046 (0=man,1=vrouw) (0,068) (0,066) (0,062) (0,071) (0,065) (0,087) Opleidingsniveau 0,016 0,124 *** 0,058 -0,006 -0,006 0,292 *** (0,043) (0,041) (0,039) (0,045) (0,041) (0,055) leeftijd in categorieën 0,015 0,031 *** -0,012 0,024 ** 0,012 0,048 *** (0,011) (0,010) (0,010) (0,011) (0,010) (0,014) Stem op partij -0,214 * -0,209 * -0,119 -0,284 ** -0,058 -0,548 *** (0=ja, 1=nee) (0,120) (0,116) (0,110) (0,126) (0,115) (0,154) R^2 0,020 0,056 0,063 0,042 0,024 0,133 Adj. R^2 0,004 0,042 0,048 0,027 0,009 0,119 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.2.7 Sociaaleconomische verklaring karaktereigenschappen Sybrand Buma

4.3 Sociaal-cultureel

De tweede mogelijke operationalisering van links-rechtsdimensie in de politiek is de sociaal-culturele links-rechtsdimensie. Opnieuw is voor iedere lijsttrekker en voor iedere

karaktereigenschap de verklarende kracht van de betreffende links-rechtsdimensie onderzocht. Er wordt gevonden dat de positie van kiezers op de sociaal-culturele links-rechtsdimensie invloed heeft op de beoordeling van de Openheid voor ervaringen van Alexander Pechtold, Emile Roemer, Jesse Klaver en Lodewijk Asscher. Op het gebied van Consciëntieusheid verklaart plaatsing op deze links-rechtsdimensie de beoordeling van Jesse Klaver, Lodewijk Asscher en Sybrand Buma. Ook wordt de verschillende beoordeling in de beoordeling van de

Verdraagzaamheid van Alexander Pechtold en Mark Rutte verklaard door verschillen tussen sociaal-cultureel linkse en rechtse kiezers. Wat betreft Extraversie wordt de beoordeling van Alexander Pechtold en Geert Wilders verklaard door verschillen tussen kiezers op de sociaal-culturele links-rechtsdimensie. Voor de beoordeling van de Emotionaliteit van Alexander Pechtold, en Sybrand Buma is plaatsing op de sociaal-culturele links-rechtsdimensie ook een verklarende factor. Voor de laatste karaktereigenschap, Integriteit, speelt plaatsing op de sociaal-culturele links-rechtsdimensie een rol in de beoordeling van Alexander Pechtold, Geert Wilders en Jesse Klaver.

Van de onderzochte lijsttrekkers wordt de beoordeling van karaktereigenschappen van Alexander Pechtold het best door de culturele links-rechtsdimensie verklaard. De sociaal-culturele links-rechtsdimensie heeft de minste verklaringskracht voor de beoordeling van

karaktereigenschappen van Emile Roemer, Geert Wilders en Mark Rutte. Kijkend naar de verklaring van karaktereigenschappen blijkt de sociaal-culturele links-rechtsdimensie Openheid voor ervaringen in de meeste lijsttrekkers te verklaren en Verdraagzaamheid, Extraversie en

(24)

24

Emotionaliteit nauwelijks te verklaren. Daarnaast is er in iedere analyse een andere factor die een sterker effect heeft op de beoordeling van karaktereigenschappen van politici en een significanter verband geeft dan de sociaal-culturele links-rechtsdimensie.

(constante) 3,357 *** 3,408 *** 3,215 *** 3,449 *** 2,905 *** 3,254 *** (0,204) (0,202) (0,190) (0,208) (0,211) (0,272) Sociaal-cultureel links-rechts -0,064 * -0,048 -0,056 * -0,083 ** -0,081 ** -0,096 ** (0,035) (0,034) (0,032) (0,035) (0,036) (0,046) Geslacht -0,084 -0,026 0,084 -0,128 * -0,165 ** 0,014 (0=man,1=vrouw) (0,067) (0,066) (0,062) (0,068) (0,069) (0,089) Opleidingsniveau 0,112 *** 0,070 -0,045 0,120 *** 0,084 * 0,204 *** (0,043) (0,042) (0,040) (0,044) (0,044) (0,057) leeftijd in categorieën 0,009 0,028 *** -0,043 *** 0,016 0,009 0,020 (0,011) (0,011) (0,010) (0,011) (0,011) (0,014) Stem op partij 0,085 0,019 -0,133 -0,063 0,080 -0,258 (0=ja, 1=nee) (0,121) (0,120) (0,113) (0,124) (0,125) (0,161) R^2 0,035 0,035 0,099 0,053 0,043 0,068 Adj. R^2 0,020 0,020 0,085 0,038 0,028 0,054 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.3.1 Sociaal-culturele verklaring karaktereigenschappen Alexander Pechtold

(constante) 3,855 *** 3,506 *** 2,836 *** 3,552 *** 3,176 *** 3,082 *** (0,186) (0,217) (0,192) (0,167) (0,178) (0,219) Sociaal-cultureel links-rechts -0,063 * -0,006 0,049 -0,008 -0,012 -0,014 (0,035) (0,041) (0,036) (0,031) (0,034) (0,041) Geslacht -0,06 -0,012 0,131 * -0,123 ** -0,072 -0,035 (0=man,1=vrouw) (0,068) (0,079) (0,070) (0,061) (0,065) (0,080) Opleidingsniveau -0,077 * -0,09 * -0,020 0,084 ** 0,051 0,230 *** (0,043) (0,051) (0,045) (0,039) (0,042) (0,051) leeftijd in categorieën -0,008 0,019 -0,023 ** 0,028 *** 0,017 * 0,037 *** (0,011) (0,012) (0,011) (0,010) (0,010) (0,013) Stem op partij -0,218 ** -0,039 -0,187 * -0,212 ** -0,198 ** -0,240 ** (0=ja, 1=nee) (0,100) (0,116) (0,103) (0,090) (0,096) (0,117) R^2 0,041 0,033 0,052 0,069 0,031 0,075 Adj. R^2 0,026 0,018 0,037 0,055 0,016 0,060 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.3.2 Sociaal-culturele verklaring karaktereigenschappen Emile Roemer

(constante) 3,133 *** 3,734 *** 2,481 *** 3,505 *** 2,981 *** 3,219 *** (0,221) (0,236) (0,192) (0,205) (0,212) (0,226) Sociaal-cultureel links-rechts 0,070 -0,020 0,056 0,094 ** 0,035 0,118 *** (0,043) (0,046) (0,038) (0,040) (0,042) (0,044) Geslacht -0,087 -0,240 *** -0,066 0,004 -0,121 0,016 (0=man,1=vrouw) (0,083) (0,089) (0,072) (0,077) (0,080) (0,085) Opleidingsniveau -0,201 *** -0,044 -0,148 *** -0,126 ** -0,104 ** -0,182 *** (0,053) (0,057) (0,046) (0,049) (0,051) (0,054) leeftijd in categorieën 0,006 0,003 -0,043 *** -0,001 0,011 -0,011 (0,013) (0,014) (0,012) (0,012) (0,013) (0,014) Stem op partij -0,246 ** -0,289 ** -0,079 -0,341 *** -0,392 *** -0,814 *** (0=ja, 1=nee) (0,109) (0,116) (0,095) (0,101) (0,104) (0,111) R^2 0,110 0,062 0,073 0,094 0,104 0,229 Adj. R^2 0,096 0,047 0,058 0,079 0,090 0,217 N 322 322 322 322 322 322

(25)

(constante) 3,827 *** 3,651 *** 2,951 *** 3,513 *** 3,305 *** 3,315 *** (0,178) (0,177) (0,169) (0,179) (0,196) (0,231) Sociaal-cultureel links-rechts -0,109 *** -0,095 *** -0,047 -0,021 -0,016 -0,083 * (0,034) (0,034) (0,032) (0,034) (0,037) (0,044) Geslacht -0,108 * -0,034 0,110 ** 0,043 -0,170 ** -0,041 (0=man,1=vrouw) (0,063) (0,063) (0,060) (0,063) (0,069) (0,082) Opleidingsniveau 0,054 0,052 0,010 0,090 ** 0,079 * 0,200 *** (0,041) (0,040) (0,038) (0,041) (0,045) (0,053) leeftijd in categorieën 0,008 0,019 -0,030 *** 0,031 *** 0,000 0,015 (0,010) (0,010) (0,010) (0,010) (0,011) (0,013) Stem op partij -0,263 *** -0,276 *** 0,073 -0,243 *** -0,315 *** -0,298 ** (0=ja, 1=nee) (0,091) (0,090) (0,086) (0,091) (0,099) (0,117) R^2 0,087 0,087 0,081 0,067 0,062 0,092 Adj. R^2 0,073 0,072 0,067 0,052 0,047 0,078 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.3.4 Sociaal-culturele verklaring karaktereigenschappen Jesse Klaver

(constante) 3,918 *** 3,469 *** 3,346 *** 3,465 *** 3,376 *** 3,136 *** (0,196) (0,207) (0,206) (0,199) (0,233) (0,269) Sociaal-cultureel links-rechts -0,084 *** -0,096 *** -0,029 -0,003 -0,032 -0,033 (0,033) (0,035) (0,034) (0,033) (0,039) (0,045) Geslacht -0,116 * -0,059 -0,024 -0,008 -0,168 ** -0,049 (0=man,1=vrouw) (0,063) (0,066) (0,066) (0,064) (0,075) (0,086) Opleidingsniveau 0,089 ** 0,133 *** 0,049 0,125 *** 0,030 0,284 *** (0,040) (0,042) (0,042) (0,041) (0,047) (0,055) leeftijd in categorieën -0,001 0,034 *** -0,004 0,032 *** -0,002 0,037 *** (0,010) (0,011) (0,010) (0,010) (0,012) (0,014) Stem op partij -0,467 *** -0,360 *** -0,192 -0,382 *** -0,301 ** -0,543 *** (0=ja, 1=nee) (0,125) (0,133) (0,132) (0,127) (0,194) (0,172) R^2 0,089 0,103 0,017 0,073 0,033 0,116 Adj. R^2 0,075 0,089 0,001 0,059 0,017 0,102 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.3.5 Sociaal-culturele verklaring karaktereigenschappen Lodewijk Asscher

(constante) 3,664 *** 3,283 *** 3,256 *** 3,295 *** 2,795 *** 2,989 *** (0,210) (0,235) (0,211) (0,216) (0,225) (0,327) Sociaal-cultureel links-rechts -0,006 0,000 0,087 ** 0,008 0,009 0,064 (0,034) (0,038) (0,035) (0,035) (0,037) (0,053) Geslacht -0,076 -0,025 0,132 ** -0,056 -0,048 -0,099 (0=man,1=vrouw) (0,066) (0,074) (0,066) (0,068) (0,071) (0,103) Opleidingsniveau 0,060 0,164 *** 0,006 0,190 *** 0,029 0,311 *** (0,042) (0,048) (0,043) (0,044) (0,046) (0,066) leeftijd in categorieën -0,006 0,027 ** -0,026 ** 0,051 *** 0,010 0,011 (0,010) (0,012) (0,011) (0,011) (0,011) (0,016) Stem op partij -0,172 -0,306 ** -0,382 *** -0,332 *** 0,019 -0,615 *** (0=ja, 1=nee) (0,112) (0,125) (0,112) (0,115) (0,120) (0,174) R^2 0,021 0,068 0,110 0,131 0,006 0,124 Adj. R^2 0,006 0,054 0,096 0,117 -0,009 0,110 N 322 322 322 322 322 322

(26)

(constante) 3,631 *** 3,652 *** 2,668 *** 3,621 *** 3,211 *** 3,144 *** (0,214) (0,205) (0,196) (0,224) (0,203) (0,275) Sociaal-cultureel links-rechts -0,053 -0,087 *** 0,066 ** -0,041 -0,063 * -0,033 (0,035) (0,034) (0,032) (0,037) (0,033) (0,045) Geslacht 0,010 -0,037 0,132 ** -0,017 -0,117 * -0,040 (0=man,1=vrouw) (0,067) (0,065) (0,062) (0,071) (0,064) (0,087) Opleidingsniveau 0,012 0,117 *** 0,064 -0,009 ** -0,011 0,289 *** (0,043) (0,041) (0,039) (0,045) (0,041) (0,055) leeftijd in categorieën 0,012 0,029 *** -0,013 0,023 *** 0,010 0,049 *** (0,011) (0,010) (0,010) (0,011) (0,010) (0,014) Stem op partij -0,243 ** -0,245 ** -0,102 -0,302 ** -0,087 -0,554 *** (0=ja, 1=nee) (0,121) (0,116) (0,111) (0,127) (0,115) (0,155) R^2 0,024 0,076 0,065 0,046 0,035 0,132 Adj. R^2 0,008 0,061 0,050 0,031 0,020 0,119 N 322 322 322 322 322 322

Tabel 4.3.7 Sociaal-culturele verklaring karaktereigenschappen Sybrand Buma 4.4 Progressief-conservatief

De laatste gebruikte operationalisering van rechts is de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie. Plaatsing op deze links-rechtsdimensie verklaart de beoordeling van de

karaktereigenschap Openheid voor ervaringen voor Alexander Pechtold en Geert Wilders. Met betrekking tot Consciëntieusheid geeft deze links-rechtsdimensie voor geen van de lijsttrekkers een verklaring. Voor de beoordeling van de Verdraagzaamheid van Geert Wilders speelt de plaatsing van kiezers op de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie een rol. Op de karaktereigenschap Extraversie wordt daarentegen geen verband gevonden tussen plaatsing op de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie en beoordeling van deze karaktereigenschap. Voor het beoordelen van Emotionaliteit blijkt ook voor geen van de lijsttrekkers de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie van belang en voor Integriteit wordt alleen voor Emile Roemer een verband gevonden tussen progressief-conservatieve links-rechtsplaatsing van kiezers en de beoordeling van deze karaktereigenschap.

Wat opvalt is dat de progressief-conservatieve links-rechtsdimensie nauwelijks een

verklaring biedt voor de verschillen in de beoordeling van karaktereigenschappen van politici. Voor de helft van de karaktereigenschappen wordt geen verband gevonden en wanneer er een verband wordt gevonden tussen de progressief-conservatieve links-rechtspositie van kiezers en de

beoordeling van een karaktereigenschap, is dit slecht voor een enkele lijsttrekker het geval. Ook wordt de beoordeling van een enkele karaktereigenschap voor meer dan de helft van de