De democratisering van de
Verenigde Staten van Europa
DR. J.W. SAP
Na dl' Tweede Werl'idoorlog hebben politici dil' streefden naar Europese inte-gratie het begrip 'dl' Vl'rl'nigde Staten van Europa' in dl' mond genomen. Dat be-grip is symbool geworden voor l'en Europese superstaat dil' vanuit Brussel te Wl'iJlig ruimte laat voor dl' eigl'n plaats van dl' burgl'rs en dl' nationale identiteit van dl' lidstaten. Nu is dl' Europl'sl'Unie onder leiding van Giscard d'Estaing de-finitief dl' weg naar l'en Europese constitutie ingeslagen. Is het democratisch te-kort van dl' Europl'se Unie te verminderen met Amerikaanse oplossingen?
Bij dl' oprichting van dl' l:liropl'sl'Unie op I novelllber 1993 werden aan de FUrllpl'sl' (;eml'l'mchappen pijll'rs toegevoegd voor dl' externe en dl' interne veilig-heid. Fen vrije markt moet imlllers verdedigd worden. Ondanks dl' stap vooruit bll'ek in Maast richt geen overeemtemming over het voorstl'l om dl' Europese Unie ~ian te duiden ah l'en ·fl'dl'i\itie'. Met hun eigen globall' verantwoordelijkheden wa-ren dl' Britten hiertegen. In Maastricht werd aan dl' Unie geen rechtspersoonlijk-heid toegekend. Men ging niet verder dan l'en 'etappe' in het proces van het tot-st~ii1dbrengen van l'en .. tl'l'ds hechter verbond tussen de volkeren van Europa. w~iarin dl' besluiten zo dicht mogelijk bij dl' burger worden genomen.
Hili of rights
Ilol'wl'l het IJ I-\'enlr~ig aan deze nieuwe etappe geen rechtspersoonlijkheid
toeken-de. galde rechbtreekse 'link' nwt dl' burger wl'l aan dat de Luropesl' Unie meer is
lLinl'l'n nonn~tle internatmnall' organbatil'.IJe linie erkende de onderdanen van
dl' lilhtatl'n ~ih />w·.",tTS van dl' linie. lJe [Inie is gegrondvest op beginselen die dl'
lid-'oUten gl'ml'l'n hebben. met name dl' Ill'giml'len van vrijheid,
dl'lllonatil',l'erbiedi-."'''lg van dl' rechten V~ii1 dl' ml'n .. en dl' lundamentell' VrIJheden. en van dl'
rechts-,t,i~It.IlL-grondrechtl'n I LUroPl'l'" \'erdr~ig inzake dl' Rechten van dl' Mens. l'<>i\,tiiutiOnl'll' tr,ldltll'''J worden gen"pectl'erd ah algeml'ill' begiml'len van het g('nll'l'n .. cha p,rl'ch t.
I JOOl' hl't Ilof van Ju .. t i til' van dl' 1·:(; W~l" si nds dl' prl'n zeven t ig l'en nut t ig systl'l'm
V,ln gwndn'l'htl'nlll'schl'rmin.g opgl'zet. Voor dl' gl'middl'lde burgl'r wa .. dit
on-doorZIc h tig. \'~"llLi.l r dl' roep om l'en t r~ii1S pa r~ii1 t e Cl la logus va n llll'nsl'ltrech ten.
(Jp ('l'n initiatil'1 van dl'l;urllpl'''l' R~t;ld V~ii1 "eull'nll,),),)) werd da~lrtoe l'en
«ll1\'l'ntil'lli)l'l'ngl'rlll'pl'n. bl, .. t~lande Uit zestig personl'n, waarvan dertig uit dl'
ilolt ion ,til' p.lrll'nll'ntl'n. Zl"t ien uit hl't LUroPl'l'" I'arll'nll'nt. vijftien
140
I
, I
I
genwoordigers en één lid van de Commissie. Niet diplomaten, maar volksvertegen-woordigers kwamen aan zet. In korte tijd wist deze Conventie een inspirerend Handvest met 54 artikelen samen te stellen.
De status van dit in december 2000 te Nice afgekondigde EU-Handvest van de grondrechten is onduidelijk. Het is geen verdrag en dus niet formeel bindend. De CDA-fractie in de Tweede Kamer en het kabinet-Balkenende zijn bevreesd: er drei-gen afbakeningsproblemen tussen Straatsburg en Luxemburg.- Maar als neerslag van de politieke consensus in de EU is het Handvest nu al van betekenis voor de grondrechten bescherming, ook in de lidstaten. \ In het ontwerp van de Europese Conventie onder leiding van Giscard d'Estaing wordt het EU-Handvest van de
grondrechten opgenomen in het Constitutioneel Verdrag.4
Met een bindende 'bil! of rights' wordt teruggegrepen op Amerikaanse voorbeelden.
De werkwijze met een aparte conventie, ook succesvol bij het maken van het ont-werp-Constitutioneel Verdrag, is overgenomen van een Amerikaans voorbeeld uit 1780.' Inhoudelijk wordt aangesloten bij de toepassing van het Amerikaanse
con-cept van 'limited government'.6 Dit achttiende-eeuwse gedachtegoed, uitlopend op
een revolutie tegen de Britse monarchie, was gebouwd op de zestiende-eeuwse dis-cussies over de grenzen aan het overheidsgezag. Met de bijbel in de hand beriep men zich in Amerika op een verbond tussen God en zijn volk, een contract tussen de overheid en het volk en de gelijkheid van de mensen voor God. In de
Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring van 4juli 1776 staat dat de mensen door hun Schepper zijn begiftigd met onvervreemdbare rechten, zoals leven, vrij-heid en het recht op geluk. Het Europese denken van Locke, Montesquieu en
Rousseau werd in Amerika op knappe wijze toegepast in combinatie met de
Angelsaksische cultuur van openbaar bestuur en de puriteinse gewoonte om
'cove-nants' te sluiten. De 55 gedelegeerden in Philadelphia wilden in 1787 een regering
die direct verantwoording schuldig was aan het volle Met een grote nadruk op de
vrijheidsidee werd in 1791 een 'Bil! ofRights' in de vorm van amendementen aan de
Constitutie toegevoegd. In zijn rede voor de Europese Conventie op 28 februari 2002 stelde Giscard d'Estaing de grondwetgevende vergadering van de Verenigde Staten van Amerika te Philadelphia in 1787 ten voorbeeld aan de Europese Conventie.
Federalisering
Een vergelijking tussen de Verenigde Staten van Amerika en de Europese Unie loopt gauw stuk op het feit dat de EU geen normale federatie is. In Amerika is in de media één dominante taal dienstig aan het publieke debat, in Europa wegen de na-tionale belangen zwaar. Inzake het verschil tussen een federatie en een confedera-tie is het uitgangspunt dat een confederaconfedera-tie of statenbond steunt op een verdrag van soevereine staten, terwijl de federatie of bondsstaat steunt op een grondwet die voor alle deelstaten geldig is. Hoewel de Europese Unie nog zonder formele
grondwet werkt, heeft het Ilofv;\I1.1ust itie van dl' I:C; het H;-Vl'rdrag aangl'I11l'rkt ;t!s het 'constitutionele handvest vaneen rechtsgl'I11l'l'nschap', dat l'en autonOI11l'
bron v;ln recht vormt w;lar;lan ;t!le onderdanen van deze rechtsgemeenschap zijn
gebonden. W;lt dl' politieke legitim.ltil' van dl' EU heeft vergroot. is dat er voor dl' burger voldoende rechtslll'schermingsmogelijkheden zijn wanneer lidstaten hun verdragsverplichtingen niet uitvoeren.
lIet bl'gri p 'kdl'ra t ie' mag het i nMaast rich t n iet hebben gehaald, art. 10 EG bena-drukt wl'l dl' plicht tot gl'ml'l'nschapstrouw dil' op dl' lidstaten rust in hun verhou-ding tot dl' C;l'ml'l'nschap en in hun onderlinge betrekkingen, l'en plicht dil' ook geldt voor rechterlijke instanties en decentrale overhl'den,l.idstaten zijn verplicht
uitvoering te verlenen a;\I1 bepalingen V;\I1 gemeenschapsrecht teneinde dl'
nako-ming lLI;lrvan te verzekeren. In dil' zin ligt in dl' Furopese f<,'deratie dl' wetgeVl'nde macht biJ dl' n'ntr;t!l' oVl'rhl'id en dl' uitvoeringsbevoegdheid bij dl' oVl'!'heden van dl' dl'l'lstatl'n. Als bijvoorlll'l'!d l'en richtlijn l'l'nmaal is aangenOI11en door 'Brmsl'l' zijn dl' lidsLltl'n Vl'rplicht hl'! rl'sulta;lt te bereiken, ook al I110gen zij vorI11 en mid-dl'll'n zl'!fkil'zl'n.
I kt grote probll'l'm voor dl' hlropese I Jnil' is (LIt l'!' met enige regl'lmaat wel'!' l'en
pa;lr L\I1dl'n bijkoI11l'n. Hol' bn dl' besluitvorming daneffÏcient blijVl'nï Vel'!
nieu-we lidstaten zullen zich beroepen op beginselen als respect voor kleine lidstaten en
dl' t;t!l'n. Ik U J kan d;lar niet oVl'rheen walsen, want dl' I:uropese Unie is
gegrond-vest op dl'I11ocratil' lart. (, UI), hetgeen wil zeggen dat hl'! openbaar gezag uitgaat
van hl'! volk l'n rechtst reeks Jllol'! worden gekozen dan wel ver;\I1twoording dient ;tftl' Il'g,\!;l'n ;Ianl'l'n rechtstreeks gekozen pa rle Jll en t.In dil' zin is het Amerika;\I1sl' '\\,' tlt,'/','"I'it" - dat ontbreekt in Ill't concl'pt-Constitutioneel Verdrag OJll Vl'rwach-t ingl'n inzake l'en I:uropees rl'fVl'rwach-t'renduI11 Vl'rwach-te diJllI11en - op dl' achVl'rwach-tergrond al
aanwe-zig.ln art. J van dl' ontwl'rp-C;rondwet voor Luropa wordt alleen gesproken van 'dl'
wil v;ln dl' burgers l'n dl' staten'. C;eWl'Zl'n k;\I1 worden op dl' erkenning van
politie-ke partijen 1;lrt J')1 n;)l'n dl' rol van hl'! Luropl'es ParleJllent bij dl' benoeming
van dl' COJllJllissil' lart. 214 !'Cd.lll't Luropl'es P;lrleJllent kan l'en Jllotil' van
afkeu-ring ;1;\I1neJlll'n tl'gl'n het beleid van dl' COJllJllissie, l'en soort 'illll't'(/CItIllt'lIt'. Dl'
COJllJllis,il' is vl'rplicht op alle vragen V;\I1 het P;lrlenll'nt te antwoorden. Sinds het
I Jn i l'-Vl' rd ra.\!; hl'eft hl'! I:uropel's P;lrlenll'nt l'll(lUl'terl'cht. Alleen hl'! initiatil'f~
rl'cht i, stl'vig in h;\I1dl'n van dl' COJllJllissie. Het Luwpees ParleJllent bn dl' COJllJllis,il' hoo.\!;uit Vl'rZOl' kl' n l'en initiatief te Ill'ml'n.ln Amerib isjuist hl'! ini-t la ini-t il'f rl'ch ini-t l'''l'n ini-t i l'l' I voor dl' volksverini-tegenwoordiger.
TWl't'kaml'rstt'lst'1
\'0 I geil'> dl' Anll'riban'l' Crondwl't worden alll' wetgevende bevoegdheden aaneen
1'.lrll'l1ll'l1t .\!;l'.\!;l'Vl'l1. 1)lt COl1grl" bl',!;lat uit twee k;IJlll'rS, l'en Huis van
.. \I.\!;l'v;ldnlig(1l'11 ('11 l'('11 Sl'I1;ldt. Voor I]('t Hui, V;\I1 :\fgl'v;l;mligdl'n is dl' omvang van
dl' bl'v(llkil1g I'l'I' ,1.1:11 bl'p;lll'l1d. \'(lor dl' S('l1ddt kil'st il'dl'rl' st;ldt twee
vertl'gl'n-(1)\ Ij I I-' I " ! 'I Hl : tJ :s: c ( ' /
142
Gezien de positie van de Raad van Ministers is de Europese Unie nu ergens waar de Verenigde Staten van Amerika zich in 1781 bevonden, met een éénkamerparle-ment, een uitvoe-rende macht van een comité van der-tien leden met be-perkte bevoegdheid en soevereine sta-ten met vetorecht.
woordigers. Californië kiest evenveel senatoren als het dunbevolkte Wyoming. De beide kamers van het Congres kunnen wetten maken, verwerpen en amenderen.
De Senaat beslist in de rechtszaak over 'impeachment' van de president en moet kan·
didaten voor de Supreme Court goedkeuren. Verdragen met buitenlandse staten ver·
eisen een tweederde meerderheid in de Senaat. Naast wetgeving heef het Congres onderzoekstaken. Terwijl in Amerika de leden van het Congres actiefwetsvoorstel· len maken en hun zetel danken aan een eigen electorale basis in een regio, is in het Europees Parlement een parlementariër sterk afhankelijk van zijn plaats op een nationale kandidatenlijst en zijn positie in een transnationale fractie. Inmiddels is door de co-decisieprocedure het Europees Parlement in veel zaken medewetgever geworden; met de Raad is het EP ook begrotingsautoriteit. Het EP heeft bevoegdhe· den inzake het sluiten van internationale overeenkomsten door de EG, maar niet
bij handelsakkoorden. Anders dan in de 'trias politica' van Montesquieu, waar de
wetgevende functie wordt toevertrouwd aan een gekozen wetgevende vergadering en de bekrachtiging en uitvoering van wetten wordt opgedragen aan de uitvoeren· de macht, wilden de lidstaten een hoofdrol voor de Raad van Ministers. Helaas hoeft de Raad aan het Europees Parlement geen verantwoording afte leggen. Gezien de positie van de Raad van Ministers is de Europese Unie nu ergens waar de Verenigde Staten van Amerika zich in 1781 bevonden, met een éénkamerparle-ment, een uitvoerende macht van een comité van dertien leden met beperkte be-voegdheid en soevereine staten met vetorecht. Het zo fundamentele en met de soe· vereiniteit verbonden vetorecht was een reactie op het centralisme van de Engelse kroon. In de achttiende eeuw was er behoefte aan een geschreven constitutie, een beginselwet van staatsinrichting die 'hoger recht' inhield en moeilijker was te wij-zigen dan gewoon recht. In de aanloop naar die beroemde federale Grondwet was het centrale vraagstuk op de Conventie van 1787 de besluitvormingsprocedure. Voorkomen moest worden dat de Verenigde Staten uit elkaar zouden vallen. Kleine staten hielden vast aan het soevereiniteitsprincipe, terwijl grote staten niet lamge· legd wilden worden door een coalitie van kleine staten. Het bekende twee-kamer· stelsel bracht in de Verenigde Staten van Amerika de uitkomst. Het ligt voor de hand om ook in de Europese Unie een tweekamerstelsel in te voeren met een Huis van Afgevaardigden, waar de EU-staten naar bevolking zijn vertegenwoordigd, en een Senaat waar de staten gelijk zijn vertegenwoordigd door nationale parlementa' riërs. De Raad van Ministers als zogenaamde Senaat kan die rol niet vervullen. Staatsrechtelijk blijft het echter lastig om de democratische eisen voor een natio-nale staat op dezelfde wijze op te leggen aan de Europese Unie. De EU heeft name· lijk de bijkomende plicht de nationale identiteit van de lidstaten te eerbiedigen (art. 6, lid 3, EU). Om die reden is bijvoorbeeld de verhouding tussen het aantal in· woners van een lidstaat en de zetels in het EP en de stemmen in de Raad in het voordeel van de kleine lidstaten.
/ :-. .:; :-. / .:; / :: ;; :-. :-. :( \( 1, l'-I:lIII \(t I ,lP 1111 PI,),)lPOo,ülq l'IIIjq puoqU,)II'I~ U,),) UI',\ 11,),)11 U ,)'1 '1,1.1 I :1 tH I IL! ,)1' 11'(1111 11'1'1' -spuoq U,),) U,) PU()qU,)II~I' U,),, U,lS'lll i H ,)1' 11/1')I'0lll ')II'.I')I',)II,HI IIIItII',\ U,)I/,)\! .l!SnplJ(>:) 'u.)71! ) .... ),\ ,)) ,)! jl',!.){)lll.)j1 lI,) ,,111Jllll.j,l,\U0 f/uu';"" '.01:1".1 ,11 P UI lIlo lIl,lS~1l11 lIll'ppl'<; ,1011' 1,11 P U,) ul'q 111'1 ,)P lIl',\ ,)IUUI',1I1 ,lP U,) ,HU -'1.10,1.1"11"11 U,,:1,)1 ,)pIUI~ U,)IIO,",),)1Il' 1'1,1.11 11'11\1 ',\\ ,):1.10,)') "U,)dl',\\II.I')'1UI',\ :1UI.I -')IlliI lIl.I,),\ .1,),\0 :11~,'l).I,"\ lI,lSI.IOI'l1i U,),, ,\OI'!Plj,IO') I,HU I(HII' UI':1I',)}! I'II'IIO}! ,lI,)1 -II,),'.IU,lSU,'1I1 ,'P .100,\ 111,)01'111.1'1, U,),) I,HU :11111,),\,)! U,),II'I ,'P 111 U():1')lj ,1,)1.11') ,\IUlIlIl ',)llI~lll1lllllllO.1 J.111 lI,' ,1lU'I\I~llIOI0'lI,)1j lI')I',).II")lj 1I,)IU"PI',),ld ,lS,\\Il,),)-,lI,:1IIUI.\\1 1,',',\ ','llI'1!I~U J.111 U,) ,HII~I.1'1'1 J.111 U,):1,)1 "',))Il~ I,HU 1111 1Ij,10,\ U,) U')P')IIII.1,\ ,1I,)IU,)lIl -I'PUIlI.l,)L\ ,lP 1I'1.\,lSOO}! OIlPj,l(IIIII'IIII',I,1 ,'P.I","UI'I 'U')'11'11I ,)1,'\ '11,1 '"111.'/'1"1,'11"-PI').I,),\\ ,lP IIOSJl,\\ ,\\O.lpOO,\\ ,'P.I,),'lj(Ud 'IIU.I,),\I'I' ,lP 1I,1:1,11111(UIlIllIll'ljI',lq\' P,),),II' ,)IUSIIIlIO"\I~ J.11j U,1:1,11 pll.Il' ,lP 1" 'I1",\,llq,):1" PI,l.1,),\\ ,)P .I()O,\ 1I"'1I'q II'P 111',\ '1')1 ',:1,Ulj 11,1,) do pl'I~, ,'P 'IU"II'/I1.I,)1 ,),\\Il,)IU I,HI '1',\\ 1''1I.1,HII\' '11,)111,111' "llh~II,lSU,),lIU,):1')llIl"!",L\PO') u"" IUO PO') 1,1IUI1I«llj,I,),\ U,),) U,)IOI' U,),I -<lll''1l1olml ')'1I'1')'1l1!uds.lOO ,)(1'11')'11'111,)'/.),\\.1,1.\ 1I,'dl,lIl ,)III')PUI')I,)(IP 'PO') 1110 11,1.1 -mp,)A!1I1 uil! PO') ,((lol' 11 "dd I' Ij ,lS 11 ,',1111 ,,:1 U,) 1I,)'1I,'IU ,'pll'l'd')lj 11'1' IHII.II'lI«1 1I,)qq')1I ,),)PI "II,)SlI'IUI'\II',) J.111 ,\\11,),) ,'PII,)I 111,1.\,)1 ,lP p'UI',\ U,lIll''1I.1,HUV ,)P 1I'llIUO IUI0'l 11'( 1 ',111111n111\1111' \l1/l1f'1/</"I',' "/' \:1111\',','/</ '11 ,',liP," "11.'/',111 111 11111/',',11/,111"1"1/'"'1 ,\II{:-:IIII/\ lil /l1J'jIl.I71'-lI"\ ,1\,'\/" ,'11'1\ ,'I/Uf' ,'1.111,"/ ,'I{I ,'11, :'1,IO~ ,SI,), 11'1'1' ,lP 111',\ J.1,\\I"IO,I') ,lP III~A ')lllljllll~,),ld ,lP UI PI')')lj,IOO,\lllj '.11'1'11.1,) II,)II'I~I')"P 111',\ ',11111111'110,1 1,),),\ 1I,l/II.\\.I,',\ 1";\\ "I'O') UI',\ :1II1PI,)IU.I,),\ U,),):1IU,)'1 1,1.\\I"«U') "II',I')P,ll,lSUI'I''1I.1,)IU\, ,)( I 'U,'pIIO,\,,:1S!pl'ld 11,','11 'I')PPIIIIIII ,111' ,1I 11"I.II'jl1l.lS ,)1' U,)I,l:1,I,',\ U,lSU,)IU 1,',',\ '1'1')')1'.100,,:111'.10,\\ PII')IJlII,lS.I,',\ II':1oU '1U')P,lIl1,lS,):1 ,lS,)dO,11I1 ,)1' UI 10.1 SP'P) .1,),\0 !PI' l,lIU 1,111 ,).l1',\\ 'I'O') ,II'I'U !l1l()'1 :1111/11.\\.1,1.\ U,),) I'dO,llIlUI '11' ulll 1101 1001li J.111 11'1' UIT 1II,),'.I,'I,I,)IUUIIlU lip 111 '.I')PI') 11,),):1 '1,)(I'I'I,"I,! '1'1,11111.1,\ lllO U.I,)'1 ,)1' 1111,'11 IIT:1llq.l,lIl1 '~,1I11l10,\,),1 1,)"III,lIll 'UIT:1,):1U,),HI" :1I1III1,1IP''.\ U,) ,1I1I'UI.I0I')}! ',l.lIlI'S"I~II,'}! ,lOOp ,111' 'III,'J.I,) 11,),) '1",HI:1II,II'IIUI.II'q ')'11'1,)1'1.111' U,) "1),),1 "",'llIo}! ':1l1l~.IpSpl"IIILI.\ ,lSlIl'l~III.I,)') '1",lIIP,I')')I,):1 ,1II,lSlljl'.I\' ',l1l1'.I)()III,)1' ,lSU,),lIll\-, ,)1' 'U')'1 l1,)P ~pOOllll',\ "II,'J.I,) ,)1' PIlI,)Oll,':1I,ll'dl' II,'P,«',\\ '1 1 '1',\ "I"IO q,I,),\II,)1' -.IIT,\\ 1')",1111111,) U,),, '100 SI 1,111 :.I,,:1II.1I~II,)ljll,):1UI'I')(I"II,lSIIIIOIIO),) U,),) IIl'p 'I,I,I,HII I'dO,III:1 !PI' U')'1l'llI 11.\\ '11'1')Plllp 11,1111 11'1' PIII'II ,)1' ,«'0,\ I,HI 1:1'1 11111 d() I'dOlll'1 111',\ )",\\pUO.l') "I' 1I1~,\ ,'\lHIIIII','.Id ,'P UI PO') ,11'1'11 :1111/11.\\.1,1.\ 11,),) ,1,',\0 ,)I"IU"I' ,)I.lI~I~,):1 :11111~1S:I.P p.lP.l"~) .lOOp 11,),' do 1I,)!,1.\\,):1I1')P,IO,\\ 111"1 11I11'lj.l,),\ !Pp 111 l'do,III'1 111 sjI~ P.I,',)"-II'IOd,):1 O! 1,1IU" :1111.1,lSIWI.1011l,)1' 11,) lool,,:1U,)SSIl) :1uII'IlO Il.l,),\ ,)1' 'U')~I~I0.l),,:1d() 1I,)11I1'~ .I,),lIl1.1I1I1III1,l ')'1,1I)'10d 11,' )'II,)II"I'0:1I1')ljq,HI ql.l,lIU\, 111 'II,)P -.I0'lJ\\IUI' ,):1I1SU,)lpSPO:1 ,):1IUI.IO,\.I,),)UI J.1II1,IIIII:11/,',I)1.\I', 11,),) 111',\ 11,11111,)'1,1,) ),HI 'I 1I,)d -1')11 1I1'~1 '11'1,):10l1l :1UI.I,'''II'.I,)OUI''I'.I,','IU.lI'I'IIU",\,l.1)' ),HII"III,HII',)do.lIl"I')P )1',\\ UO!~!I.)J HAD 1J.1p -.lO<l.\\)UI' .):1I)SU.Hp -\PO~ .)~~lll.lo.\...l.l.HlI I.HU ,UOl:1IJ·U 11\ -p, 11.1.1 lIP.\ II.HJlI.l~ -,I.) I.HI SI 'u.HII.HI UI')( )( fl(.):10111 :1uu -.)!;:~ IP.L)Oltl.lp .I.1.H1I .l1'1~U U.H.U 1\ I.HI fIq U.llIl'.,t!O.l 11 ,I .lp 11',\\
144
>
"
Europa l<an van Amerika leren dat niet bureaucraten, maar voor een be-perl<te termijn door het volk gekozen politici de belang-rijl<ste beslissingen behoren te nemen.
rol van de Raad (van Ministers) van de Europese Unie als belangrijkste wetgever en het feit dat belangrijke vernieuwingen plaatsvinden met verdragswijzigingen, waarbij de lidstaten vetorecht hebben. Ook de aanwezigheid van twee intergouver-nementele pijlers toont aan dat het nog te vroeg is om de EU te kwalificeren als bondsstaat. Dat de EU veel meer is dan een gewone statenbond blijkt uit de aanwe-zigheid van supranationale instellingen, de 'eigen rechtsorde' van de EG, de toege-nomen macht van het Europees Parlement, het verlaten van het vetorecht in de Raad van Ministers en de verdergaande communautarisering van de twee intergou-vernemer1tele pijlers.
In het ontwerp-Constitutioneel Verdrag van de Europese Conventie krijgt de Europese Unie rechtspersoonlijkheid, wordt de pijlerstructuur opgeheven en komt er een voor enige jaren gekozen president van de Europese Raad. Ook het plan de
'bil! of rights' van december 2000 bindend te maken doet de Europese Unie opschui-ven in Amerikaanse richting. Het is jammer dat er uit de koker van Giscard d'Estaing geen grotere duidelijkheid is gekomen over de vraag waar de Europese re-gering zit en de daaraan gekoppelde controle van het Europees Parlement. Er is geen voorstel gelanceerd om te komen tot een tweekamerstelsel, met een senaat met nationale parlementariërs. Wat betreft het subsidiariteitsbeginsel en het res-pect voor de nationale identiteit van de lidstaten is men in Amerika bezig macht te verschuiven van Washington naar de deelstaten. Via een subsidiariteitstoets kun-nen de nationale parlementen in de EU enige invloed krijgen op regelgeving uit BrusseL
Een groot verschil met de Europese Unie is dat voor veel Amerikanen de zaak van Amerika de zaak van God is. In de loop van de tijd is de religieuze idee van de pre-destinatieleer uiteraard vervangen door een meer seculiere benadering. Maar het is geen toeval dat aan Amerikaanse instituties en symbolen sacramentele beteke-nis wordt toegekend. Genoemd kunnen worden de Grondwet, de President, het Hooggerechtshof, het Congres, het volkslied, de politie en de vlag. In het onderwijs
is veel aandacht voor de Grondwet met de 'bil! ofrights' en leven en werk van
President Lincoln. Wil de Europese Unie naast een economische en rechtsgemeen-schap ook een waardengemeenrechtsgemeen-schap zijn, dan zullen de Europese burgers meer be-zield moeten raken van het geloof in democratie en mensenrechten.
Daartoe zal het Unie-gebeuren dichter bij de burgers gebracht moeten worden. Het zal helpen als het Europees Parlement meer greep krijgt op de Raad van Ministers en als nationale volksvertegenwoordigers een grotere rol spelen in de besluitvor-ming op communautair niveau. Een president van de Europese Unie met duidelijk omschreven bevoegdheden is aantrekkelijker dan informele dominantie van de grote lidstaten achter de schermen. Europa kan van Amerika leren dat niet bureau-craten, maar voor een beperkte termijn door het volk gekozen politici de belang-rijkste beslissingen behoren te nemen.
Dr.
J
W Sap is universitair hoofddocent Europees recht en staatsrecht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.Noten
11. l:r,ll1k('I1,
<J
Klop ('.,\., I'II/Jlid\,' I.',tT,'clitil.',/ll'ld Ol dl' 1'1I",1"'S,' 11111" 1:l'1l dll'istt'll·dt'I1J()·,1',11",11,' \'"i,' "/' d,',I'II'l/,'1l dl' lukt'll \'t 11 I d,'I·III1'l't's,'lllli".lkn Ibag: \\'l't('I1,cluppl'lijk II1,titllllt voor hl't CDA, I <J<J6, p. 177·216.
, ~1()1 il'·1 k 11()()p Sclll'lIt,r, 10 oktobl'r 2000, TK 2000·2001, 27407, nr. :3.
; L.~lIl. IlIr,ch B;Iilln, 'Ll'11 W('z('l1lijkl' I1Llat,L1tvoor ;Iik ;lctorl'l1 in dl'
(;('I111'('I1,chap.lk voor!opil.',('jllridischl' '>lat liS van hl't Ilandvest van dl'
(,r()llllrl'cht('11 V;111 dl' 1':urop(,,('IJnil',
sn\',
10 oktobl'r 2001. p. :n0·TI7.,I. I.W. '-;;11', Ikt H 1,llal1dv("t va 11 dl' grol1drl'chtl'n. Ik opma;lt voor ctel:uropl'se
(;rol1dwl'r.IJ('v('ntl'r: Kluwl'r, 2001, p. 1'14- IS<J.
S·I·\\' S,lp,I'",I,'sluIlIISlIl""1l d"llltltTtltl"IIl.\ltISStldIIlSdlS. /ld/J-/;'iiO./'I'l'tld\'i,'s Cf\'.
IJl'v('l1tl'r: W.LJ Tjl'l'nk Willil1k, 1')')(" p. 4<J l'.v.l.il' ook Leol1ard W.Ll'v\"
o
nl.', I lIStI,-111,' Hili
til
!\ I 1.',11 ts, Nl'W Ilavl'nl'n LOl1den: Y;IiI' llnivl'r,itv PH''', I<J<J<J, p. 10: ',\10.11 im'l'''rlilll!. .\ltl"udIlIS,'US \\'US tll,''/''''SI sluIt' IlIill }iwlI,'d itsJlIlld'IIIll'IlIUllu\\' 1>.1' u spl'cial/v
t'lt'd,'d (tlllSllllllltllltd ttJ\','lllltlll. \\'lIldl,'x,T''Is,'d ilO It'I.',IS/lill\'" tlllllltlritr (tilld SlIllI1l1llt'd
111,' dtl,IIIIl,'1l1 Itl til,' ItI\\'IlS}ill'l'tll'ldtll' rtltiJIC'ltitlll).'
Il. M. dl' Blol\,/:t'1l dll'islt'lllkt' 1',",' ol' 11ll'IlS,'III','dllt'11. AndIjk: Christelijke Stichting voor
111111' ,lal1 (;l'wl't('nw('I'Volgc!el1, I<JHS,p. 7.
7. I J.I I.M. Ml'lIwi\S('n, LUl'llu St'l,'dtl \'tlll dl' !\t'cllrs/iloso/i,'. Groningen: IInivl'rsitv I'ress,
2002, 1'. 12H·Tlll.
H. h'l'rt V,II1 (kr I.wl'l'I'dl', '(;l'l'nchristl'lijkl' claim op Lllropl'se grondwet', Tmlll\', 22 It'brll;lri 200.1.
').1\. Kam'tl'l'g, / kl 11I,'II\\'l' Idt'ulislllt' l'<lIII"IlIII.\' Lurlt'l. Amstl'rd;lIll: Bllijtel1 11;
Schippl'rhl'IJll, 1'J7H,p. IS·lh, (,H .
• j J\ !! I ~ I "1 '~H) I
/
