Beter tweederangs- dan nulderangsburgers

Beter tweederangs- dan nulderangsburgers

Leo Lucassen is hoogleraar sociale geschiedenis, Universiteit Leiden 16 september 2015, 02:00

Met alle aandacht voor de vluchtelingen uit Syrië zouden we bijna vergeten dat een belangrijk deel van de immigranten die Europa proberen te bereiken primair economische motieven hebben. Hun wordt het echter niet gemakkelijk gemaakt. Met het Schengenverdrag en de totstandkoming van de interne Europese markt in 1993 is de nadruk komen te liggen op de buitengrens van Europa. Migranten uit andere werelddelen, maar ook uit landen als Servië en Kosovo, zien zich geconfronteerd met een visumregime dat met name lager geschoolden nauwelijks mogelijkheden biedt om de buitengrens legaal te passeren en hier aan de slag te gaan.

Ter verdediging van dit Fort Europa, en tegen open grenzen, staan drie argumenten centraal. Ten eerste staat de sociale zekerheid op gespannen voet met ongelimiteerde immigratie. Nieuwkomers zouden daar aanspraak op kunnen maken zonder eraan bij te dragen, waardoor de verzorgingsstaat binnen de kortste keren ontploft.

Ten tweede is er de veiligheid van Europese burgers. Een strenge surveillance van de buitengrenzen, vaak via 'remote control' op de vliegvelden in andere werelddelen, maakt het mogelijk om criminelen en terroristen buiten de deur te houden.

Tot slot zou de culturele kloof met andere delen van de wereld, met name islamitische

landen, te groot zijn, waardoor de kans levensgroot is dat we met de migranten de waarden en normen die in Europa gelden, democratie, gelijkheid, vrijheid van meningsuiting, op het spel zetten.

Kortom, Fort Europa is de verzekeringspolis die voorkomt dat migranten onze samenleving ontwrichten en populistische partijen de wind nog meer in de zeilen krijgen.

Gammel en ineffectief

Illegale werkster. © Joost van den Broek / de Volkskrant

In de praktijk blijkt Fort Europa echter een gammel en ineffectief bouwwerk. Het houdt mensen namelijk niet tegen en heeft bovendien een aantal onbedoelde effecten. Juist door het mensen moeilijker te maken binnen te komen, nemen migranten steeds meer risico's, met als gevolg duizenden doden en een aanzienlijke markt voor mensensmokkel. Degenen die wel de kusten van Europa bereiken, verdwijnen in de illegaliteit en laten het wel uit hun hoofd weer weg te gaan. Daarvoor hebben ze te veel gewaagd en te veel geld geleend.

Er is een migratiesysteem denkbaar dat deze averechtse effecten niet heeft en bovendien rekening houdt met de drie genoemde bezwaren. Het alternatief is een combinatie van

poreuze grenzen, en daarmee de mogelijkheid tot pendelmigratie, met een voorwaardelijke en trapsgewijze toegang tot het sociale verzekeringsstelsel.

In feite bestaat dit principe al voor de inwoners van het Schengengebied. Polen of Roemenen die in Nederland werken, krijgen pas recht op (werkloosheids)uitkeringen als ze langere tijd wit hebben gewerkt, en dan nog zijn de duur en de hoogte beperkt. Maar anders dan bij illegalen uit Afrika of Azië bestaat er geen straf op weggaan en kunnen zij - afhankelijk van de stand van de arbeidsmarkt - ieder moment terugkomen. Hoewel werkgevers in bepaalde sectoren, zoals het transport, misbruik maken van de regelgeving, werkt dit interne Europese systeem heel aardig en zijn de 'dijken' niet 'gebroken' met de openstelling van de

arbeidsmarkt voor Roemenen en Bulgaren per 1 januari 2014, zoals Lodewijk Asscher in september 2013 voorspelde. De arbeidsmarkt is namelijk in hoge mate bepalend of migranten komen, of ze teruggaan dan wel uiteindelijk blijven.

Op zichzelf aangewezen

Leo Lucassen ©

Laten we als gedachtenexperiment dit systeem eens toepassen op migranten van buiten de EU, daarbij rekening houdend met de drie eerder genoemde bezwaren tegen open grenzen. Zij die denken werk te kunnen vinden in Europa moeten zich in het land van vertrek melden bij een nieuw op te richten Europees Migratie Agentschap (EMA) dat tijdelijke verblijfs- en arbeidsvergunningen afgeeft, een soort green card. Het EMA controleert hun identiteit, slaat biometrische gegevens op en vraagt om een waarborgsom die overeenkomt met de kosten van terugkeer.

Met uitzondering van potentiële terroristen en zware criminelen staat het eenieder vrij op eigen kosten naar Europa te reizen en werk te zoeken. Lukt dat niet, dan is men in eerste instantie op zichzelf aangewezen en staat het iedereen vrij weer terug te keren, met recht op een nieuwe poging.

Pas na langere tijd wit gewerkt te hebben, kunnen ze aanspraak maken op sociale zekerheid. Daarmee creëren we een (deels tijdelijk) tweederangs burgerschap, maar het alternatief is de nulderangspositie van de miljoenen illegalen in Europa.

Met poreuze grenzen voor arbeidsmigranten voorkomen we dus de (dodelijke) averechtse effecten van Fort Europa zonder de sociale zekerheid op het spel te zetten. Zeker als we de miljoenen die we nu investeren in het bewaken van de buitengrens aanwenden voor het bewaken van de arbeidsmarkt. Het vastleggen van de identiteit van de migranten maakt een veel beter toezicht mogelijk op degenen die hiernaartoe komen, en indien noodzakelijk (terroristische activiteiten, zware criminaliteit) kunnen mensen ook weer worden uitgewezen. Het culturele argument tot slot blijft overeind, maar een situatie waarin migranten werken en pendelen, geeft meer garantie voor een vreedzame coëxistentie dan die waarbij de miljoenen illegalen zonder perspectief in Europa zijn opgesloten.