Een goede portier is een goede acteur ; Een uitspraak over het beleid van de centrale overheid betreffende horecaportiers na de bestudering van hun taken en de wijze waarop zij met bezoekers interacteren.

remco doorn

*****

een goede portier

is

een goede acteur

***'**

een uitspraak over· het beleid van de centrale overheid beb'effende horecaportiers na de bestudering van hun taken

en de wijze wiuuop zij met bezoekers intenicteren doctoraalscriptie culturele antropologie

augustus 2002

universiteit van amsterdam studentnurnmer 7909888 begeleider: rod aya

beoordelingscommissie:

voor wijlen nlijn vader: dat hij weet dat ik

nu eir1delijk dat papiertje heb

Eon uoode prrtlor Is eon goodo

acteur

_{·---~----·---1}

Inhoud

Voorwoord ... 2 Inleiding." ... " ... " .... " ... """ .. ""."."" .. """" .... " ... " .. """." .. "."." ... 5 Aanleiding"""."."" .. " .. ".""" .. "" .. """"." .. ""." ... " ... "."" .. " .. " ... "." .. "."."."". 5 Mijn voortraject ... 6 Publieksamenstelling ... 7

De indeling van deze scriptie ... 9

Deel 1: de taken van een portier "" ".". """" " ... "" ... "" ... """.""."." "."". """ .. " 12

Algerneen" ... " ... " ... " ... " ... " ... " .. ".".12 Veiligheid ... " .. " ... " ... " ... " ... " ... " ... " ... 15

Toegangscontrole ... " ... " ... " ... " ... ".18

Sfeerbeheer" ... " ... " ... " ... 18 De praktijk." ... "" .. " .. "." ... ""." ... " ... " ... " ... " ... 21

Adders onder het gras" ... " ... " ... " ... " ... 22

Dwang tot grensverkenning" .. " .. "".""".""""""""."."."."" ... """"""" .. """.""".29

Uitspraak over bezoeker niet mogelijk"." .. """ .. " .. """."."" .. """"""""."""."."." 30

Deel 2: aan de deur. ... " ... "" ... " ... " ... " ... " .. 36

Voorbereiding op de ontmoeting en de transitiefase"""". ""." "". ""."." "."."". "" 36 Ten tonele ... 41 Groepen" ... " ... " ... " .. " .. " .. """ ... "." .... " .... " ... " ... " ... " ... " ... " .. 44

De !<aders waarbinnen de ontmoeting zich afspeelt. "."".".""""" .. """."".""."".46

Het spel ... " ... " ... " ... " ... " ... " ... 50 Fooi .. " .... "." ... " ... " ... " ... " ... " ... "" ... 56 Zinloos geweld" ... " ... " ... " ... " ... " ... " ... " 64 Conclusie .. " ... " ... " ... " ... " .... " ... " ... " ... 69 Literatuur ... "." .... "" ... " ... " .. " .... " ... "." ... " 77 Geciteerd ... ". " ... " .. " ... " ... " ... " ... " ... " ... 77 Niet geciteerd ... " ... "." .... "." ... " ... " ... 78 Surnrnary. " ... "." ... " ... " .. "." ... "." .... " ... " ... " ... 80

EoH tQHle oortlor

Is

oen

ooodo acteur

_{---·----·---·-·---·--1}

voorwoord

Mijn eigen werk als onderwerp van afstuderen bleek mij zwaarder te vallen dan ik

aanvankelijk had gedacht. Ik moest een stap terugdoen en proberen mijn werk meer

afstandelijk te beschouwen. Ik was mij terdege bewust dat ik dit nooit zou kunnen als

een buitenstaander, maar ik moest mijzelf dwingen de visies uit verschillende

richtingen te beschouwen. Ik kreeg wel eens te horen dat ik te subjectief dacht: als

de wat krom is rechtpratende portier. Door afstand te nemen gaf ik mijzelf meer ruimte om de diverse gezichtspunten te overdenken en kritisch te kijken naar onder

meer mijn eigen handelen als portier. Ik denk dat het mij is gelukt, alhoewel de

resultaten niet altijd naar de zin zullen zijn van mijn ex-collega's. Ik vraag hen

daarvoor begrip en nodig hen uit zelf ook eens hun functioneren onder de loep te

nemen. Het kan verhelderend werken.

Het is mij jaren verteld: het schrijven van een scriptie is een eenzaam en moeilijk

proces. Nu de worst op de toonbank ligt, kan ik niet zeggen dat ik een eenzaam

proces doormaakte. Natuurlijk, het schrijven doe je alleen, maar de nieuwsgierigheid

en interesse van de mensen om mij heen was geweldig. Regelmatig werd mij

aangeboden de halfweg resultaten kritisch door te nemen of kon ik vrijuit praten over

weer datzelfde onderwerp. Ook al duurde het jaren voor ik er echt aan begon en ik

excuus na excuus had om het schrijven uit te stellen, toch bleven mijn vrienden

geïnteresseerd en bleven ze mij bombarderen met medeleven. "DOEN" is eigenlijk

de samenvatting van wat ze elke keer weer zeiden.

Jtm_goodo

DDrtler

Is

mm

goodo acteur_

_---

3

Rod, bedankt dat je al die jaren toch maar weer accepteerde dat je mijn officiële begeleider was en ik onregelmatig je tijd opeiste. Alex, Frank, bedankt dat jullie bereid waren mijn scriptie te lezen en te beoordelen. Ma, bedankt dat je altijd trots op me bent gebleven en in me hebt vertrouwd. Marjan, wat ben ik blij met je. Elke keer weer aanhoren dat onze toekomst ná de studie is gepland, mij alle ruimte geven, hoe houd je zoiets uit? Maura, bedankt dat je me tijdens de eerste jaren van mijn herstart zo hebt gesteund. Veel dank gaat uit naar mijn vaste RoXY collega's: "mensen, kom op nou" Goos (tevens mijn oudste broer), stoeienûe Freek, "cappuccinootje?" Marco, "hebben we nog gelachen?" Max (ook antropoloog), "badmuts" Ralph en "hoe vind jij dat ik uitzie?" Ronaldo. Met hen heb ik het langst gewerkt en ik heb veel van ze geleerd. Ik beschouw ze als vrienden, eerder dan als ex-collega's. Natuurlijk zijn er teveel mensen die ik hier niet noem. Ik hoop dat ze me willen vergeven. Al die andere collega's, waarmee ik al of niet vaak gewerkt heb, al mijn vrienden die me maar veren in mijn achterste bleven steken. Ik bedank jullie allemaal, voor al jullie vertrouwen en geduld.

Als in deze scriptie wordt gesproken over 'de portier', dan wordt bedoeld de portier van een nachtelijke uitgaansgelegenheid zoals een discotheek, club, bar of café. Het overgrote merendeel van de portiers is man. De enkele vrouwen die ik ben

tegengekomen in het beroep gaven mij geen reden over hen een afwijkend beeld te schetsen. De portier wordt in deze scriptie beschreven in de manlijke taalvorm, maar refereert zodoende aan zowel de mannen als vrouwen in het beroep. Ook de

bezoekers worden besproken in de manlijke taalvorm. De geslachtverhouding tussen de bezoekers is verschillend, maar meestal gaan er meer mannen dan vrouwen naar

Em1

uoodo

gtrtler

Is oen goodQ

acteur-··---···-··---·---·-__!··

de gelegenheden waar ik heb gewerkt, alhoewel regelmatig de verhouding vrijwel gelijk was.

Een ooodo p.rtler Is oon uoode acteur

_{---,---·----~}

lnloidh1g

Aanleiding

Gedurende het afgelopen decennium hebben een aantal gebeurtenissen plaatsgevonden waarbij portiers betrokken waren. Hierbij werd zwaar dan wel

dodelijk geweld gebruikt1. Tevens waren portiers(groepen) actief die zich met

criminele activiteiten bezig hielden. Zo is bekend dat er in de regio Amsterdam portiersgroepen waren die probeerden 'deuren over te nemen'. Men moet dit

vergelijken met de gedwongen aangeboden 'bescherming' voor winkeliers: een ploeg in vechtkunsten en/of krachtsport getrainde mannen maakte amok in een club,

waarna de portiersploeg dan wel de exploitant te verstaan gegeven werd dat deze moeilijkheden voorkomen konden worden als personeel via diezelfde ploeg

amokmakers 'aan de deur' werd gezet2. Mij is ter ore gekomen dat dit ooi< het geval was in de regio 's Hertogenbosch.

De overheid probeert aan dit soort misstanden een eind te maken en grip te krijgen op de portierswereld. Het gevoerde beleid kent twee hoofdlijnen:

- Enerzijds heeft de overheid in samenwerking met de horecabedrijfstak een

portiersopleiding ontwikkeld die verplicht is voor alle portiers, zodat portiers gewezen kunnen worden op hun mogelijkheden, beperkingen en

verantwoordelijkheden.

-· Anderzijds kunnen portiers niet tewerk gesteld worden zonder verklaring van 'geen bezwaar' van de plaatselijke politie. Hiertoe worden portiers onderworpen

1

Bijvoorbeeld het geweld dat leidde tot de dood van twee meisjes op 1 O januari 1999 bij de toegang van 'Bacchus' in Gorinchem en de affaire rond seksclub 'Esther', rond 19 en 20 februari 2000, waarbij enkele Heli's Angels betrokken waren.

2

aan een antecedentenonderzoek, zodat mensen met een geregistreerd crimineel verleden 'bij de deur' geweerd l<unnen worden.

Vanaf de eerste signalen dat de overheid zich beleidsmatig ging bemoeien met portiers heb ik geprobeerd duidelijkheid te krijgen in haar streven. Ik was namelijk zelf werkzaam als portier en wilde weten wat er stond te gebeuren. Mij werd duidelijk dat het beleid niet werd en was voorafgegaan door gedegen onderzoek. Het beleid stoelde op de wens invloed van criminele elementen in het portierscircuit uit te bannen. In een brief aan de Tweede Kamer schrijft het Ministerie van Justitie in 1998: "Doel van dit scenario is naleving en handhaving van de wet voor wat betre'ft horecaportiers, c.q. het terugdringen van criminaliteit binnen de horeca door het

inzetten van - uitsluitend -- vakbekwame en betrouwbare horecaportiers"3. Wie of wat

portiers nu eigenlijk wél horen te zijn en wie hun handelen stuurt of hoort te sturen werd mij door de overheidsinstanties niet verduidelijkt. Bij mij groeide de behoe'fte hier zelf aandacht aan te gaan besteden en dus mijn onderzoek en scriptie aan portiers te wijden.

MUii

voortraject

In 1983 zocht ik een baan naast mijn studie. Via via kwam ik terecht als portier in Paradiso te Amsterdam. Paradiso biedt een veelheid aan muziek en, zij het in mindere mate, andere culturele activiteiten. In de periode dat ik er werkte, van 1983 tot 1987, was de care-activiteit het organiseren van concerten van bands uit het brede spectrum van de popmuziek. Andere activiteiten waren onder andere

3 _{Afdeling Juridische Zaken en Beleid, d.d. 26 april 1998, kenmerk 693312/DBZ/98.}

congressen, lezingen, theater, feesten en een aanbod van klassieke en wereldmuziek.

Halverwege 1987 kreeg ik het aanbod als portier te komen werken in de dan te starten RoXY te Amsterdam. Een club die door middel van het organiseren van acts en gebruikmaking van wisselende decors meer wilde zijn dan alleen een discotheek waar dj's hun platen draaiden in een zaal waar de lichteffecten voor interieurvariatie zorgden. Natuurlijk bestonden er wel feesten waar dat gebeurde (o.a. in Paradiso), maar een discotheek die dit als vast aanbod in zijn prngramma had, was er niet in Amsterdam. Ik heb in de RoXY gewerkt tot haar einde in 1999, toen zij afbrandde tijdens de afscheidsreceptie van een overleden oprichter.

1

Na de RoXY heb ik van eind 1999 tot eind 2000 als portier gewerkt bij de

Nieuwezijds Lounge (NL) in Amsterdam. NL is een luxe café en toen ik er werkte ook nog een eetgelegenheid waar de muziek permanent verzorgd wordt door een dj. Naast Paradiso, de RoXY en NL als vaste werl<gevers heb ik als portier gewerkt bij een veelheid aan activiteiten: jongerencentra, cafés, verjaardagen, andere

discotheken, festivals, bootfeesten en meer. Ik ben ook in 'de portierswereld' actief geweest als organisator: het vormen van een portiersteam, het als bedrijfsleider begeleiden van portiers, overleg met overheidsinstanties en politie over deurbeleid en verantwoordelijkheden en dergelijke.

Mlioksamonsmlling

Het grote verschil tussen Paradiso en de RoXY voor mij als portier bleek de enorme versmalling in het breedteaanbod van publiek. Omdat Paradiso een zeer wisselend aanbod in programmering kende, waaronder een variëteit in muziekgenres, was de variëteit in het publieksaanbod zeer groot. De RoXY richtte zich op slechts enkele segmenten uit het publieksaanbod. De publiekskeuzes die de RoXY maakte

Eon goode plf'tler Is eon goodo acteur

---·-·---8

veranderden wel in de 12 jaar van haar bestaan, maar deze waren meer afhankelijk van de ontwikkelingen in de digitale muziek: de RoXY paste nooit haar

muziekaanbod volledig aan de commercie aan en dus aan commerciële stromingen met een grote publieksomvang. Integendeel, de RoXY koos vooraleerst de

muziekstijl en probeerde daar publiek voor geïnteresseerd te krijgen. Dat dat

commercieel nog wel eens consequenties kon hebben bewees halverwege de jaren '90 de anderhalf jaar aandacht voor Drum 'n Bass dat maar niet van de grond wilde komen: weinig publiek dat ook nog eens weinig spendeerde. Het beleid van de RoXY leidde inherent tot publiekselectie: door de selectieve aantrekkingskracht van de muziek en door een selectief deurbeleid.

NL koos bij de start in december 1999 in eerste instantie voor een open deurbeleid. Er 'stonden' dan aanvankelijk ook geen portiers. De toeloop van publiek bleek echter zo groot, dat men besloot voorlopig portiers in te zetten om de publiekstroom onder controle te houden. Als het nieuwtje er vanaf zou zijn zouden de portiers overbodig worden, zo dacht men. Omdat NL een publiekscapaciteit van rond de 150 bezoekers kende, werd maar een klein deel van de toegestroomde nieuwsgierigen

binnengelaten. Behalve voor controle op de publiekstroom bleken de portiers ook ingezet te worden om een geselecteerd publiek binnen te laten. 'Loungen' was een nieuwe trend in uitgaanslanden dat wilde NL merken in de publieksamenstelling. Modieus gevoelig, trendsettend, progressief uitgaand publiek bood zich aan en daarop werd geselecteerd. Het selectieve toegangsbeleid bleek naar tevredenheid te werken en de drukte bij de deur hield aan. De leiding vroeg daarom de portiers aan te blijven.

Do indeling van deze scrlptio

De scriptie valt uiteen in twee delen:

1. De taakstelling van de portier. Nodig omdat als over portiers wordt gesproken er meestal wordt gerefereerd aan maar een klein onderdeel van de taken. Dat beeld moet worden gecompleteerd.

2. De omgang van portiers met klanten. Door de korte tijdspanne waarin de klant en de portier zich verhouden, kan slechts met gebruik van grove referenties worden gecommuniceerd. Daar de interactie voor een groot deel is geformaliseerd en we kunnen spreken van ritueel handelen, kunnen de doelen van de interactie toch bereikt worden.

Ad.1

Mensen hebben veelal een beperkt beeld van 'de portier'. Dat beeld is meestal opgebouwd uit enkele specifieke elementen uit de herinneringen die het sterkst zijn blijven hangen na één of meerdere ontmoetingen met portiers of uit elementen waar men over gehoord of gelezen heeft. Om een zo volledig mogelijk beeld op te

bouwen, is het van belang het beeld te verbreden en onze kennis te verdiepen. Deel 1 probeert duidelijkheid te scheppen in de functie van portiers. Ten eerste is dit een omschrijving naar aanleiding van de taken die ik heb moeten uitoefenen als portier welke ik als inherent aan de functie heb leren kennen. Ten tweede behelst het taken die door mij zijn opgenomen in door mij ontwikkelde taakomschrijvingen als

leidinggevende. Ten derde zijn een aantal secundaire bronnen geraadpleegd: het Handboek Referentiefuncties Bedrijfstak Horeca, de cursusmap Basisdiploma Beveiliging 1993 van het Nederlands Talen Instituut (NTI), Opleidingsmodule

Jon goodo portier Is oen goodo acteur

Horecaportier van de Stichting Vakopleiding Horeca (SVH)4 en diverse

taakomschrijvingen van horecagelegenheden.

Volgt uit de vorige alinea een vrij brede taakomschrijving van de portier, in

werkelijkheid beperkt zich de uitgeoefende taak zich meestal tot toegangscontrole en correctief handelen. Daarbij kent de uitoefening van het beroep de nodige haken en ogen.

Ad.2

Mensen communiceren met elkaar. Dat doen zij niet alleen via de gesproken taal, maar ook met stemgebruik, gebaren, met gezichtsuitdrukkingen, met geuren, met kledingkeuze, met afstand, met aanraking. Kortom, al onze zintuigen worden gebruikt om onze boodschap over te brengen. Onze samenleving is echter zo groot, dat niemand elke andere deelnemer persoonlijk kent. Toch is het mogelijk met elke deelnemer te communiceren, om elke deelnemer een duidelijke boodschap over te brengen, zonder dat er conflicten optreden uit onbegrip. Blijkbaar hebben we algemene afspraken gemaakt over de betekenis van dat zintuiglijke gebruik en begrijpen we elkaar.

Van de portier wordt verwacht dat hij binnen luttele seconden over potentiële klanten een oordeel kan vellen. Dat oordeel moet leiden tot de beslissing 'kan deze klant naar binnen of weiger ik hem'? De portier hanteert de afspraken die we hebben gemaakt over het zintuiglijk gebruik. Met andere woorden, hij gebruikt zijn

4

Respectievelijk samengesteld door de Landelijke Bedrijfscommissie voor het Horecabedrijf in de jaren '90, H.H.M. van der Linden (1993) en Arjen Appel (1998).

_ _ 11_ mensenkennis, zijn referentiekader. De manier waarop we onze zintuigen inzetten

om een boodschap over te brengen is voor een groot deel cultureel bepaald5. Het

referentiekader van de portier kent dus zijn beperkingen. En de klant kan natuurlijk zijn boodschap op een vriendelijke manier inpakken. Toch is mij gebleken dat het mogelijk is in grote lijnen een bevredigende publieksamenstelling te krijgen. Ik kan, als het gaat om gedragsbepalende invloeden aan de deur natuurlijk niet voorbij gaan aan de invloed die de ontvangst van fooien heeft op het gedrag van portiers. Tevens wordt gedrag van portiers door veel mensen gekoppeld aan het verschijnsel 'zinloos geweld.' Het tweede deel eindigt dan ook met twee paragrafen die aandacht

besteden aan fooi en zinloos geweld.

In de conclusie geef ik aan dat het beeld van de realiteit van het portiersvak zoals dat wordt geschetst in deze scriptie geen aanleiding geeft om aan te nemen dat het huidige gevoerde beleid van de overheid en de horecabranche een passend

puzzelstuk is. De doelen van het beleid zullen niet bereikt worden met de middelen die nu worden ingezet. Ik geef aan waar mijns inziens de aandachtspunten zouden moeten liggen, wil men tot een succes (kwaliteit en betrouwbaarheid van portiers) komen.

-··-~---··---·12

Duel 1: do taken van een portier

Algemeen

In het van Dale Handwoordenboek van Hedendaags Nederlands uit 1988 wordt de

'portier' omschreven als "bediende die belast is met het in- en uitlaten van bezoekers

enz.". De 'uitsmijter' wordt omschreven als "iem. die aangesteld is in discotheken,

cafe's enz. om ongewenste bezoekers de deur uit te zetten." Het Koenen-Endepols

Verklarend Handwoordenboek der Nederlandse Taal uit 1972 geeft de volgende

omschrijvingen:

Portier - "deur- of poortwachter; ondergeschikte bediende die belast is o.a. met het in- en uitlaten van bezoekers, het geven van inlichting enz. in grote gebouwen, hotels."

Uitsmijter - "iem. die de taak heeft rumoerige bezoekers van een café enz. de deur uit te zetten."

De twee meest opvallende verschillen tussen de twee termen zijn ten eerste dat aan de 'portier' een meer brede algemene omschrijving wordt toegekend die zich, in tegenstelling tot de 'uitsmijter', niet tot de (nachtelijke) horeca beperkt en ten tweede dat juist de 'uitsmijter' binnen een specifieke horecasector aangenomen schijnt te zijn om bepaalde bezoekers "de deur uit te zetten", een fysiek dominante handeling die niet als taak aan de 'portier' wordt toegekend. We kunnen concluderen dat de portier en de uitsmijter niet eenduidig zijn omschreven. Natuurlijk is in een woordenboek geen ruimte voor uitgebreide omschrijvingen, dus kennen deze altijd hun

beperkingen en geven ze slechts een algemene typering. Wel is duidelijk dat op het meest elementaire niveau consensus bestaat over de functies. De portier bevindt zich voornamelijk bij de entree, waar hij de taak kent bezoekers te begeleiden bij

Een goode portier Is mm goodo acteur

___________

13

binnenkomst en vertrek. De uitsmijter bevindt zich waarschijnlijk meer binnen,

vanwaar hij lastige klanten verwijdert. Uit de omschrijvingen wordt echter niet

duidelijk of de uitsmijter ook portier is, of dat naast de uitsmijter tevens een portier is aangesteld. De citaten uit de woordenboeken verschillen in hun omschrijving met het alledaags Nederlands waarin de termen 'portier' en 'uitsmijter' synoniem aan en door elkaar gebruikt worden als wordt gesproken over de portier werkzaam in het

nachtleven. Dit synoniem gebruik komt zelfs voor in één gesproken zin. Missen die woordenboeken dan iets? In dit hoofdstuk probeer ik in kort bestek een zo duidelijk mogelijk beeld te scheppen van de eigenlijke taken van de portier, de meest

voorkomende taakvervullingen en wrijvingen tussen theorie (opleiding en wet) en de praktijk.

Het synoniem gebruik van de termen in het alledaags Nederlands is op zich correct. De keuze tussen het gebruik van de term 'uitsmijter' of 'portier' is afhankelijk van het ingeschat belang dat de spreker op het moment van gebruik hecht aan één van de desbetreffende hoofdtaken. Haalt men op het moment van gebruik de portier vooral voor de geest als de man die voor iemand de deur opent en deze persoon ook weer uitlaat, is men eerder geneigd om de term 'portier' te gebruiken. Is de portier beklijfd als de beveiliger die fysiek in actie komt, dan zal men sneller de term 'uitsmijter' in de mond nemen. De invulling die aan de functie wordt gegeven blijkt onder andere uit reacties van mensen op de vraag wat een portier is of doet. Ik kreeg op deze vraag onder andere de volgende reacties: "die doet de deur open en dicht",

"kaartjescontroleur", "die zorgt voor mijn veiligheid" en "die houdt vervelende types buiten". De eerste twee reacties verwijzen naar de portier als 'de portier', de laatste twee naar de portier als 'de uitsmijter'.

Eon OOQdo mrtler Is een ooode acteur

De omschrijvingen in de woordenboeken verwijzen duidelijk naar twee aspecten van hetzelfde beroep. Het betreft twee van de drie hoofdtaken die de portier van een nachtgelegenheid kent: de toegangscontrole en de veiligheid. Gezien het gebrek aan ruimte in de woordenboeken wordt een betekenis aan de portier toegekend die zo breed mogelijk de lading dekt. Er bestaan verschillende functieomschrijvingen voor portiers, die afhankelijk zijn van de plek waar zij werkzaam zijn. De taakbeschrijving van bijvoorbeeld een hotelportier komt voor een deel overeen met die van de portier van een nachtelijke uitgaansgelegenheid, maar kent ook grote verschillen. De

hotelportier zal nooit het stempel 'uitsmijter' krijgen, omdat hij die taak ook niet toebedeeld heeft gekregen. Ditzelfde kunnen we zeggen van een portier van een kantoorgebouw of van een parkeergarage. Het zou mijns inziens echter een verbetering betekenen als in de woordenboeken bij de term 'uitsmijter' niet wordt geschreven "iem. die ... ", maar iets als 'portier (zie aldaar) die meer specifiek in de nachtelijke horeca als neventaak heeft fysiek corrigerend op te treden'.

De 'uitsmijter' kent een breed spectrum in gebruik. Behalve het neutraal gebruik van de term als wordt gerefereerd aan de fysiek dominant handelende portier, zijn er ook mensen die een zeer bewonderende of juist afkeurende connotatie hebben bij de term. Bewonderaars beschreven vooral de mogelijkheid van conflictoplossing door fysieke dominantie (vooraleer verwijzend naar de uitstraling) en gaven te kennen deze ook wel te willen bezitten. Dit in tegenstelling tot het overgroot gebruik van de term 'portier' bij bewonderaars die de financiële voordelen zagen. Daar waar deze bewondering werd gecombineerd (fysieke uitstraling en verwacht hoog inkomen), sprak men meestal over de 'uitsmijter'. De critici zagen de portier niet als

"da's die met z'n hand op staat", "dombo" en "machtsgeil". Het ging hier meestal om mensen die in hun eigen ogen onheus door een portier waren behandeld. Vaak achtten deze mensen zich onterecht de toegang geweigerd, dan wel werden zij in hun ogen onterecht verwijderd, of vonden zij dat zij door een portier niet in

verhouding tot een voorafgaande gebeurtenis werden benaderd. Het waren ook de critici die verwezen naar de vermeend gebrekkige geestelijke vermogens van een

portier: een onderdeel van de symbolische karikatuur6 die in de samenleving bestaat

van de portier. Alle genoemde reacties kwamen van klanten zowel als kennissen en gesprekspartners tijdens diverse gelegenheden.

De derde en veelal vergeten hoofdtaak is het sfeerbeheer. Het sfeerbeheer wordt nauwelijks omschreven in taakstellingen. Alleen daar waar van de portier wordt verwacht dat hij in staat is uit het publieksaanbod een selectie te maken, wordt deze taak openlijk duidelijk. Het zijn de laatste jaren portiersorganisaties zelf geweest, die zich sfeerbeheerders begonnen te noemen en deze hoofdtaak als prioriteit zijn gaan zien. Als we de hoofdtaken verdelen in verschillende taakopdrachten, zullen we zien dat veel van deze opdrachten niet specifiel< onder één hoofdtaak vallen, maar door de hoofdtaken gedeeld worden.

Vuigheid

Aankomend beveiligingsbeambten in de beveiligingsbranche leren in de opleiding van de SVPB (de opleidingstak van de branche) dat hun taak is "het uitvoeren van een pakket maatregelen, dat de te beveiligen onderneming of instelling moet beschermen tegen schadelijke invloeden" (van der Linden, 1993). 'Beveiligen'

6

Zie over deze symboliek ook de paragraaf over "Zinloos Geweld."

-___________ 1Q_ betekent het creëren en handhaven van een veilige situatie dan wel omgeving. De schadelijke invloeden hebben dus betrekking op de risico's die een onveilige situatie of omgeving teweeg kunnen brengen.

Deze algemene taakstelling is ook onderdeel van de taakomschrijving van de portier van een nachtgelegenheid. Het betreft hier preventieve en corrigerende maatregelen om 'schadelijke invloeden' te voorkomen. De schadelijke invloed kent twee

categorieën:

Materiële schade die de bedrijfsomzet doet: verminderen. Lichamelijk of geestelijk letsel.

In het geval van materiële schade bestaat het werk van de portier voornamelijk uit het signaleren van de mogelijk schadelijke invloed, het opheffen ervan en dit melden aan de bedrijfsleider. Als het in dit geval gaat om toegebrachte schade door het handelen van klanten, al of niet rnet opzet, dan zal de portier daar corrigerend optreden. Gaat het om schadelijk handelen van medewerkers, dan zal dit aan hen gemeld worden. In principe wordt de bedrijfsleider van alle schade op de hoogte gebracht. Het opheffen van de schadelijke invloed hoeft niet per se door de portier zelf te gebeuren. Vaak melden ze de mogelijk schadelijke invloed aan direct betrol<kenen. Dat kunnen klanten en medewerkers zijn. Bijvoorbeeld een klant die met een brandende sigaret in slaap is gevallen, een barmedewerker of glazenhaler als het om wankelend of kapot glaswerk gaat, de lichttechnici bij een rokende lamp, de geluidstechnici bij een uitgevallen speaker en het toiletpersoneel bij braaksel. Het risico tot schade hoeft niet direct aanwezig te zijn. Viezigheid zoals braaksel hoeft niet direct materiële consequenties te hebben of tot letsel te leiden, maar kan toch schade tot gevolg hebben. Hier speelt namelijk een lange termijnrisico: is men niet

·----·---alert op zaken, dan krijgt de club een slechte naam en zulkm klanten wegblijven

("gore tent"). Niet alle termijnrisico's vallen onder de verantwoordelijkheid van de

portier natuurlijk: risico's kunnen ook schuilen in bijvoorbE~eld een onaantrekkelijke programmering of onprettige interieur- en decorverzorging, bij uitstek keuzes en

verantwoordelijkheden van het management. De portier let dus op schade door

onregelmatigheden: zaken die niet gepland zijn. Een kots-"act valt zodoende niet

onder de verantwoordelijkheid van de portier.

Letsel is weer onder te verdelen in twee subcategorieën. Enerzijds bestaat de kans

op letsel door on~~elukken, zoals bij brand, door glaswerk, door gladde traptreden of door vallend decor. Portiers zullen ingrijpen om de kans op ongelukken en letsel te

voorkomen of op zijn minst te minimaliseren.

Anderzijds is er de kans op letsel toegebracht door menselijk l1andelen. Dit kan

bewust of onbewust handelen zijn. Gaat het om onbewust handelen, dan zal de portier het risico moeten wegnemen door de betrokkenen op het gevaar te wijzen en

hen vragen hun handelen te staken of te veranderen. Als het bewust handelen betreft hebben we het over het bewust toebrengen van fysiek of geestelijk letsel.

Anders gezegd hebben we het over personen die geestelijk (intimidatie) of fysiek

geweld gebruiken. Ook nu wordt van de portier verwacht dat hij probeert mensen te

doordringen van de risico's van hun gedrag en zo het handelen te doen stoppen of te

Een uoodo portier Is een

goodo

acteur

___________________ ...ll.

Toeganuscontrolo

Deze taak van de portier kent een viertal subtal<en:

Controle op toegangsrecht: toegangskaarten (waaronder mogelijke ledenkaarten en dergelijk~), gastenlijst, medewerkers en overheidsdiensten als brandweer, politie en medisch personeel.

- Controle op toe- en uitstroom. Het in goede banen leiden van binnenkomende en

vertrekkende mensen, met als doel ongelukken te voorkomen en overzichtelijkheid te bevorderen, onder andere voor de controle op het toegangsrecht.

Publiekselectie. Elke club heeft een idee over de toe te laten bezoekersgroepen. Om de sfeer te optimaliseren en begrip en waardering voor het gebodene te krijgen van het publiek, zullen portiers het aanbod van publiek schiften en die mensen binnenlaten die qua gedrag en uiterlijk en dus voorkeur (smaak) het meest lijken te vallen binnen de karakteristieke beschrijving van het gewenste publiek. Deze subtaak is ook een onderdeel van het sfeerbeheer. In het hoofdstuk over de interactie tussen publiek en portier ga ik hier verder op in.

Eindcontrole op vertrekkend publiek. De consequentie van het toelaten van publiek binnen de openingstijden, is dat de portiers controleren of het publiek de zaak ook daadwerkelijk verlaten heeft na sluitingstijd.

Sf eurbeheer

Het programma van de club, bijvoorbeeld de dj die men op een avond heeft

gecontracteerd om te draaien, de band die speelt of het thema van het feest, dit zijn de eerste trekkers en schifters van publiek. Daarnaast is het de bij de ingang

Jen goodo mrtler Is eon goodo auteur ----·---·---18

Het zijn de eerste stappen in het beheren van de sfeer in een club. De volgende stap is het alert zijn op hoe het aanwezige publiek zich gedraagt en indien nodig handelen om de sfeer te garanderen.

Alhoewel ook van de overige medewerkers mag worden verwacht dat zij alert zijn, is het de portier die zich op de sfeer moet concentreren. Hij proeft de sfeer in de zaak als hij zijn 'rondje maakt', waarvoor hij zich van de deur verwijderd en de voor publiek toegankelijke ruimtes doorkruist. Hij let tijdens zijn rondje o.a. op de

publieksamenstelling (hebben we de juiste mix vanavond, qua type publiek, qua sekseverdeling), de drul<te (is het stil/bezet/druk, oftewel kunnen we nog mensen binnenlaten dan wel moeten we strenger of minder streng zijn), op de aanwezigheid van risicopersonen of -groepen (zijn er mensen die voor de club onacceptabel gedrag vertonen, moeten we extra op mensen letten), hij maakt een inschatting van de algemene sfeer (zijn de mensen vrolijk, of stralen ze ontevredenheid uit) en van het drugsgebruik (lijkt het een alcohol-, een wiet-, een pillen- of een cocaîneavond, gaan mensen te ver, zijn er mogelijk dealers binnen). Het observeren van het publiek tijdens een ronde kan de consequentie hebben dat het toegangsbeleid wordt

aangepast, al dan niet voor diezelfde avond of een volgende.

Over het algemeen wordt het door het publiek geaccepteerd en veelal gewaardeerd als de portier zich af en toe tussen hen mengt. Niet altijd echter is dat publiek zich bewust dat dit een portierstaak is. De veel gehoorde reactie "hé, heb je even pauze?" geeft dit duidelijk aan. Deze en gelijksoortige reacties doen vermoeden dat veel bezoekers denken dat de portier alleen aan de deur werkt: gelijk aan de

verwachtingen die werden gewekt aan de hand van de beschrijvingen uit de

---·---,~--·---·---·---Eon goodo pll"tler Is

0011

goodo acteur_ __________ "

___ "

_______ ·---·-·----20

woordenboeken. Binnen verwacht men de portier voornamelijk in functie als er

problemen zijn met klanten. In het uiterste geval dus als 'uitsmijter'.

Het is opvallend hoe verschillend portiers hun sfeertaak kunnen opnemen of hoe bewust dan wel onbewust ze hier van zijn. Sommigen beseffen niet dat hun gedrag direct invloed kan hebben op de sfeer in een club. Het gedrag van de portier bij de eerste ontvangst kan bij een klant een positief of negatief gevoel achterlaten. Dit gevoel kan invloed hebben op het gedrag van klanten binnen. Ook het gedrag van de portier binnen kan een sfeer bepalen of doen omslaan. Neem bijvoorbeeld de

verschillende manieren waarop portiers zich over de dansvloer kunnen bewegen: sommigen lopen rücksichtslos rechtdoor op hun doel af, blik recht vooruit, hotsend en botsend; anderen dansen mee, kijken mensen aan, lachen en bereiken ook hun

doel. Het is mij opgevallen dat de laatste manier twee voordelen kent: ten eerste

ergeren klanten zich niet of veel minder aan de portier en ten tweede is de snelheid waarmee de portier over de dansvloer kan bewegen groter, waardoor hij eerder zijn doel bereikt.7

De portier als informatieverlener is ook onderdeel van het sfeerbeheer. Het geven van de juiste informatie, de wijze waarop de klant te woord wordt gestaan en de tijd die men aan de klant besteedt kunnen medebepalend zijn aan de stemming van de klant.

7

Een zelfbeschermingcursus voor jongens op de middelbare sct1ool leert dit verschil als tussen 'rots' en 'water' (Freerk Ykema, 2.002).

Een 1m.do Pll'tler

I~

oen goode

aç!~---·--··-·"----···---·-··---·-·-····---21

De praktijk

Het al geconstateerde gebrek aan volledig inzicht in het takenpakket van de portier beperkt zich niet tot woordenboeken, alledaags taalgebruik of publiek. Het zijn in eerste instantie al de exploitanten van clubs die over het algemeen een gebrekkig inzicht in het takenpakket van de portier vertonen. Het voor elke opening controleren van de brandblusapparaten, nooduitgangen en vluchtwegen is geen werk wat mij ooit is opgedragen en zover ik weet ook niet aan mijn collega's. Meestal worden de

'controle op het toegangsrecht' (met name de toegangskaarten) en 'het beteugelen en verwijderen van lastige klanten' als dé taken gezien waarmee portiers moeten worden belast. Zij worden daarop door de meeste exploitanten bij indienstneming geselecteerd. Tegenwoordig is dan een portiersdiploma verplicht, maar vooropleiding en sociale vaardigheden blijven vooralsnog een ondergeschoven kindje in

sollicitatieprocedures.

Worden de portiers allereerst al niet aangenomen op een brede vakkennis, tijdens hun dienstverband gebeurt er weinig tot niets om hun kennis te verbeteren. De portiers zijn op één hand te tellen die structureel de taak hebben hun EHBO-diploma geldig te houden of hun kennis over brandpreventie en blusmiddelen up to date te houden. Laat staan dat portiers een opleiding krijgen in conflictbeheersing,

communicatieve vaardigheden of wat dies meer zij. De vinger wordt nog het meest aan de pols gehouden betreffende de actuele sportactiviteiten van de portier, die een indicatie geven over zijn fysieke kunnen.

De ingestelde portiersopleiding probeert conflictbeheersing en communicatieve vaardigheden te behandelen op een zelfde manier als dit gebeurt bij de opleiding

Een goodo portier Is oen goodo acteur

_{·--·-·--··-·-_________ ___u_}

'Sociale Hygiëne' van de SVH. De opleiding slaat de plank echter regelmatig mis omdat deze moet voldoen aan wettelijke criteria. Echter, theorie en praktijk verschillen of staan soms lijnrecht tegenover elkaar. Bijvoorbeeld de juist voor

portiers belangrijke vraag 't10e kan ik daadwerkelijk handelen als een klant mijn

aanwijzingen niet opvolgt en er een handgemeen ontstaat, al of niet met

wapendreiging' oftewel 'wat te doen bij geweld' wordt niet afdoende behandeld. Volgens de het opleidingsboek mag een gast twee keer worden gevorderd het pand te verlaten. Bij de derde keer zal de politie moeten worden ingeschakeld, die dan de gast aanhoudt voor huisvredebreuk. Een verdere uitwerking naar de praktijk

ontbreekt echter. Het gevaar van escalatie in een dergelijke situatie is echter groot en door een mogelijk gebrek aan sociale vaardigheden van de portier zal er sneller een beroep moet worden gedaan op zijn fysieke capaciteiten. Een portier krijgt regelmatig te maken met situaties die verder gaan dan waar de opleiding ophield.

Adders onder hot gras

Het geeft te denken dat een portier zijn handelen en zijn te nemen maatregelen moet laten bepalen door de 'schade' die toegebracht kan worden aan het bedrijf. Meestal zal dit geen problemen opleveren. Of het nu gaat om materiële schade of letsel, over het algemeen zal in beide gevallen de preventie of het oplossen van de situatie in het voordeel zijn van het bedrijf. In gevallen van lichamelijk letsel echter kan er frictie ontstaan tussen de directe belangen van het bedrijf en de belangen van het slachtoffer.

In Paradiso werd op een avond halverwege de jaren '80 op de tussenverdieping

met videospelen en flipperkasten een man op de vloer gevonden. Toentertijd

hadden we als portiers geen EHBO, geen gerichte opleiding, of begeleiding uit

---·--·-~---·---·---·--·-·---·---,____li

het bedrijf. De man stonk naar urine en zag er 'junkerig' uit: ingevallen wit

gezicht, mager, gehavende kleren. Ik wist me nog te herinneren dat hij niet dat

voorkomen had toen hij binnenkwam Er lagen ampullen naast hem op de vloer

en op de flipperkast. We hebben hem de trap afgesleept, op de grond in het

kantoor gelegd en een ambulance gebeld. We stonden erbij en keken ernaar,

niemand wist wat hij moest doen. De officiële versie luidde 'overleden op weg

naar het ziekenhuis'. Later bleek dat de man astmapatiënt was: de gevonden

ampullen waren om te inhaleren. Zeer waarschijnlijk was hij daarmee te laat en is

hij gestikt. Of dit medisch juist is weet ik niet, ons werd dat zo verteld. Voor mij

was dit voorval aanleiding om bij de staf van Paradiso aan te dringen op het

mogelijk maken van het volgen van een EHBO-opleiding, wat van de grond is

gekomen na mijn vertrek.

De RoXY-portiers werden vanaf de opening in de gelegenheid gesteld een

EHBO-opleiding te volgen, hetgeen ik heb gedaan. Bij een hersenbloeding van

een man die op een klein balkon een waterpijp-act uitvoerde, werd de muziek

gestopt, de bezoekers werd gevraagd het gebouw te verlaten en we hebben

geprobeerd het slachtoffer, later samen met het ambulancepersoneel, ter plekke

te reanimeren. Helaas is ooi< hij 'op weg naar het ziekenhuis' overleden.

Wij handelden in Paradiso uit onwetendheid. Wij wilden het slachtoffer in het licht, met de telefoon bij de hand. Nu heb ik geleerd dat je het slachtoffer moet behandelen op de plaats waar hij gevonden wordt. Het zou echter kunnen gebeuren dat uit

bedrijfsbelang op dezelfde wijze wordt gehandeld door portiers die wél weten dat je het slachtoffer beter niet vervoert, maar die willen voorkomen dat publiek met het slachtoffer in aanraking komt, dat de sfeer wordt verpest of dat de clubactiviteit wordt onderbroken. De RoXY handelde anders. Mijn collega's en ik werden volledig

---·---~Ee~n_goo~de~por=-'-tlo=r~ls"-"'uo-=n'-"g=oo-=do"-'a=L1=e=ur.

_ _ _

·--·---_H gesteund in ons handelen, terwijl de avondomzet wegviel omdat we het publiek

wegstuurden. Het direct bedrijfsbelang werd zo geschaad. Daarentegen werd de goede naam van de RoXY wel bevestigd. Van aanwezig publiek (minstens 300) hebben we tijdens het ongeval volledige medewerking gekregen en gedurende de weken daarop alleen maar complimenten: men was vol begrip. Een rekensom maken of de avondomzet op termijn werd terugverdiend door de goede naam en daardoor meer omzet lijkt me onmogelijk. Een goede naam maakt het echter wel mogelijk om de algemene bedrijfsactiviteit met meer gemak uit te voeren vanwege de gekweekte goodwill bij het publiek en bij invloedrijke instanties.

Behalve een sluimerend conflict tussen het bedrijfsbelang en overige belangen, kampt de portier met nog andere problemen. Het komt bijvoorbeeld voor dat de mensen hun 'schadelijke' handelen niet staken, maar al of niet verergerd voortzetten. Dan ligt de zaak gecompliceerder: tot hoever kan of mag een portier gaan om het probleem zelfstandig of samen met zijn collega's op te lossen? Volgens de wet mag een portier net zo veel of net zo weinig als een doodgewone burger. Tegelijkertijd wordt van hem verwacht dat hij het schaderisico vermindert dan wel opheft Men verwacht van portiers dat ze zich fysiek kunnen weren en dat ze in staat zijn een vervelende situatie naar hun hand te zetten, oftewel de situatie kunnen domineren. Dat leidt tot een conflict.

Enerzijds verwacht men (medewerkers, klanten, maar ook de politie) van de portiers dat ze 'lastige klanten' kunnen overreden hun gedrag te staken. Gebeurt dat niet, dan

Eon goodu

nortler

Is oen goodo

acteur

25

wordt van de portiers verwacht dat ze de klant verwijderen (eruit srnijten)8. Daarbij

brengt men begrip op voor het gebruik van overredingskracht waaronder een mate van gedoogd gebruik van geweld.

Anderzijds verwacht men, in dit geval vooral het justitieel apparaat, ook dat portiers hun 'instrumentarium' zo hebben ontwikkeld, dat zij hun handelen onder controle hebben en er sprake is van proportioneel gebruik. De beoordeling daarover wordt echter altijd achteraf en niet door de portier gegeven (alhoewel hij natuurlijk wel zelf een positieve of negatieve mening kan vormen over zijn eigen gedrag). Het oordeel wordt geveld door de bedrijfsleiding, door de klanten, door collega's, door de politie of de officier van justitie.

Al met al een vreemde situatie: eigenlijk mag een portier alleen signaleren, eventueel op mensen inpraten en in geval van een delict iemand "aanhouden bij heterdaad". De fysiek dominante taak van de uitsmijter is volgens de Nederlandse wet helemaal niet geoorloofd. Bij heterdaad mag iemand van zijn vrijheid worden beroofd en mogen zichtbare bij wet verboden zaken in beslag worden genomen. Maar dit hoort ter plaatse te gebeuren. Iemand aanhouden betekent voor portiers dat die persoon aan de politie moet worden overgedragen. Iemand die niet wil vertrekken rnet fysieke middelen verwijderen is dus niet geoorloofd. De portier bevindt zich hier in een

moeilijk parket. Van hem wordt verwacht dat hij zich gedraagt als de portier zoals hij in de volksmond wordt genoemd: 'portier' én 'uitsmijter'. iedereen verwacht van hem bepaald gedrag als hij moet handelen. Het gedrag wordt echter beoordeeld en al of

8

Dit kan ook betekenen dat men de klant apart neemt en van het publiek afzondert. Bijvoorbeeld om aan de politie over te dragen. De klant heeft het gebouw dan niet verlaten.

Een goode

nortlor

Is een goodo acteur

26

niet aanvaarbaar geacht nádat het vertoond is. De beoordeling van het gedrag hangt nauw samen met de consequenties van dat gedrag. Heeft gedrag bijvoorbeeld een gewelddadig karakter en leidt het tot gewonden, dan zal dat gedrag anders

beoordeeld worden dan datzelfde gedrag wat met een sisser afloopt9. Als zodanig

wordt niet alleen het gedrag zelf beoordeeld, maar is het de optelsom van de consequenties die het oordeel zwaar beïnvloeden. De kans is groot dat naar aanleiding van het gedrag, de handelingen en de consequenties een portier wordt aangel<laagd. De beoordeling door het Hof zal worden afgemeten aan wat bij wet is verordend. De kans bestaat dat maatschappelijk geaccepteerd gedrag van de portier achteraf negatief wordt beoordeeld en dat de portier wordt gestraft. De portier

handelt dus op het scherpst van de snede: het is afwachten of zijn noodzakelijke en van hem verwachte handelen maatschappelijk wordt geaccepteerd en of hij al of niet vervolgd zal worden.

Een voorbeeld. Een portier mag geen wapens innemen. Alleen bij aanhouding is dat geoorloofd, als wapen en verdachte aan de politie worden overgedragen. Doet de portier dit niet, dan kan hij hoogstens de klant de toegang weigeren, eventueel met de opmerking dat hij zonder wapen terug mag komen. Een vervelende situatie: het is nogal logisch iemand te weigeren die een wapen bij zich heeft. Er zijn echter

situaties waarin de portier een wapen onder zijn hoede neemt zolang de klant binnen is. Het kan dan gaan om bijvoorbeeld een mes dat de klant vrijwillig afstaat. De portier weet liever zeker dat het mes niet wordt binnengesmokkeld. Iemand laten gaan en weer terug laten komen garandeert de afwezigheid van wapens niet. Door de drukte bij veel clubs heeft een portier vaak geen tijd om mensen te ontwapenen,

9

Een goede portier Is een goede acteur .. __________________________

_ll

aan te houden en aan de politie over te leveren. Het onvrijwillig inleveren van

wapens leidt onherroepelijk tot problemen: met de klant zelf, maar zeer waarschijnlijk ook met zijn vrienden. Vooral in het geval van vuurwapens kan dit handelen voor portiers zeer vervelende gevolgen leiden. Een portier denkt snel en zal zijn handelen afstemmen op wat hij op dat moment de beste optie vindt. Zijn gedrag zal gericht zijn op het voorkomen van risicogedrag bij klanten. Soms kan dat betekenen dat zijn gedrag niet volgens de wettelijke norm toelaatbaar is.

Ook al mag een portier dus net zo veel wel en net zo veel niet als iedere gewone burger, toch worden zij bij aanname geselecteerd op fysieke kenmerken. Zij moeten 'hun mannetje kunnen staan'. Veel portiers zelf denken er net zo over, maar mijns inziens komt dit doordat bij de aannameprocedures juist de kans groot is dat het gedachtegoed van de exploitant en de portier l1ier met elkaar overeenkomen. Veel portiers hanteren nog het credo dat de klant af en toe duidelijk gemaakt moet worden waar hij staat. Oftewel: een portier moet af en toe duidelijk maken dat er met hem niet valt te sollen ('zich bewijzen'). De portier laat dan zijn gedrag bepalen door gedragsarsenalen van klanten en bevestigt hiermee het beeld van de fysiek dominante portier. Er zijn ook andere gedragsantwoorden mogelijk op gedrag van klanten. Dat betekent echter dat dit in eerste instantie de exploitant duidelijk moet zijn. Deze kan het portiersprofiel aanpassen bij aannameprocedures en de

Een goede Qll'tlor is oen goode acteur

Tijdens een opdracht in Delft10 werd mij gevraagd per direct een nieuw

portiersteam aan te stellen, met als voorwaarde dat zij in dienst zouden zijn bij

een erkend beveiligingsbedrijf. Alhoewel ik aangaf dat mij deze aanpak niet

verstandig leek omdat we onszelf daarmee voor het blok zetten, wilde men de

portiers waarover men zeer ontevreden was meteen kwijt. Ik heb diverse

bedrijven uit de beveiligingsbranche benaderd en ben tenslotte met een bedrijf in

zee gegaan dat aan mijn eisen scheen te kunnen voldoen. Zij hadden geen

ervaren portiers, maar wel mensen in dienst die ervaring hadden met moeilijk

publiek (o.a. bij voetbalstadions). Ik verzocht om niet geüniformeerde mensen die

stevig in hun schoenen zouden staan. Helaas was ik de dag van hun eerste

aanstelling verhinderd, maar ander personeel en minstens één bestuurslid

zouden aanwezig zijn. De bewuste nacht werd ik in paniek opgebeld: de twee

portiers, een man en een vrouw, waren na, naar hun zeggen, zware

bedreigingen gevlucht. Zonder overleg met de bedrijfsleider of zelfs hulp van de

politie zijn ze weggegaan. Er stond niemand meer bij de deur. Van het personeel

van de Eland hoorde ik later dat de beveiligers mensen waren van gemiddeld

postuur, tegen de afspraak in in uniform, duidelijk niet gewend aan Eland-publiek.

Vermoedelijk hebben ze zich onzeker gedragen. Ik begreep van vrijwilligers en

bezoekers dat ze door het publiek flink werden getest, maar dat er geen serieuze

bedreigingen werden geuit. De aanwezigheid van het "vaderije en moedertje",

zoals ze werden omschreven, werd eerder vermakelijk gevonden.

Gezien mijn afwezigheid die bewuste avond, kan ik niet met zekerheid zeggen of de gebeurtenissen daadwerkelijk hebben plaatsgevonden zoals deze mij werden verteld. Wel wordt uit het voorbeeld duidelijk dat alleen het hebben van

10

Juni - augustus 1996, voor cultuurcentrum de Eland.

Eon goode uoruor is een g111do

acteur _

_{--··---·--·---_zg_}

een beveiligingsdiploma en ervaring in de beveiligingsbranche niet voldoende is om als professioneel portier actief te zijn. De portier moet zijn angsten kunnen kanaliseren. Via welk instrumentarium hij dit bereikt is niet werkelijk van belang. Of het nu fysiek overwicht betreft of 'goed gebekt' zijn, als de portier het gevoel heeft de situatie onder controle te hebben, is het voor hem ook mogelijk een inschatting te maken van de verschillende actiemogelijkheden. Als hij daarnaast een goede opleiding en follow-up heeft gekregen, kunnen we er van uitgaan dat professioneei gehandeld wordt

Dwang tot

grensverkonni11g

Een portier die een zo breed mogelijk scala aan handelingsmogelijkheden kent, zal een scala aan situaties weten te beheersen. Gaf ik hiervoor aan dat de portier

handelt op het scherpst van de snede, hij is het aan zichzelf en aan de uitvoering van zijn beroep verplicht om dat te blijven doen. Het conflict aan de deur maakt het

mogelijk de grenzen van wat mogelijk is te verkennen. Niet alleen als het gaat om risicogedrag in de ogen van de wet of het maatschappelijk als ethisch aanvaarde, maar ook om het bepalen van de ideale samenstelling van publiek. Als een portier over de schreef gaat, weten hij en zijn collega's in ieder geval waar de grens ligt.

Voor de samenstelling van het publiek is dat van belang, daar we moeten beseffen dat publiek zich ontwikkelt: in smaak van muziek, voorkomen en gedrag. Alleen als de portier op de hoogte blijft van verschuivingen zal hij adequaat het 'juiste' publiek weten te selecteren. Als hij niet op de hoogte is van grenzen en de verschuivingen daarvan, zal hij ook niet kunnen anticiperen op verandering van publiek.

Een goode portier is

ema

goode_a_ct_eu_r __ ,

_________

, _ _ _ _ _

---='-3Q,_

Het is al aangegeven dat portiersgedrag en handelen pas wordt beoordeeld nádat het is vertoond en uitgevoerd. Een portier krijgt geen opleiding die hem duidelijk maakt wat hij nu wel en niet mag doen. Soms mag iets wel, bij een andere portier mag het weer niet. Soms ligt het aan de consequenties van hun gedrag en handelen dat er verschil in beoordeling is, soms is dat omdat de portiers niet door dezelfde mensen worden beoordeeld. Denk aan het verschil in oordeel van rechters, officieren van justitie of politieambtenaren, maar ook aan het verschil in oordeel tussen

bijvoorbeeld kranten of tussen andere media. De enige weg die de portier openstaat om te weten te komen wat nu wel en niet geoorloofd is, is om grenzen te verkennen. Ook de wet en het door de samenleving als ethisch toelaatbaar aanvaarde is aan verandering onderhevig, dus de verkenning van de grenzen blijft voor de portier van belang. Door het bestaan van conflictsituaties aan de deur, van twijfel tussen

toelaten of weigeren van klanten tot vechtsituaties, blijft de portier alert.

Uitspraak over bezoeker niet mogoHJk

Ook al tast de portier constant de grenzen af van wie wel en wie niet binnen kunnen komen, toch moeten we oppassen een oordeel te geven over de klant. Vooraleerst kunnen we klanten in drie categorieën indelen:

- Zeker toe te laten;

- Zeker te weigeren;

- Twijfelgeval.

De groep die zeker toegelaten kan worden voldoet voor een groot deel aan wat de portiers verwachten van bezoekers die willen binnenkomen. Dit wil niet zeggen dat de bezoeker aan alle criteria die de portier heeft aangelegd voldoet. Er zijn redenen te over om iemand binnen te laten. Het kan een vaste klant betreffen, of een vriend

Eon uoode portier Is een goode

acteur

31

of bekende van de portier of van zijn collega's, of een bekend persoon. Tot zover zal iedereen meegaan en deze verklaring accepteren. Een onbekende klant zal echter beoordeeld worden op de wijze waarop deze ruimte inneemt (gedrag, uiterlijk, geur, geluid). Het is niet zo dat een bezoeker aan alle criteria hoeft te voldoen: soms is de dominante aanwezigheid van één criterium voldoende om de weegschaal te laten doorslaan naar een positieve of negatieve beoordeling. Afhankelijk van het beeld dat de clubleiding heeft gecreëerd of wil creëren van de karakteristieke bezoeker,

kunnen criteria verschillen. Het is dan de portier; die het prototype van de klant met zijn persoonlijke voorkeur combineert tot een mengsel die de uiteindelijke beslissing genereert. Het is hierdoor geenszins verzekerd, dat de toegelaten klant

daadwerkelijk door een ieder als passend in de club wordt ervaren. Het komt

regelmatig voor dat achteraf wordt gezegd dat de portier 'een foutje' heeft gemaakt. Daarentegen wil het ook voorkomen dat portiers iemand binnenlaten, waar publiek en collega's eerst afkeurend tegenover staan, een aanvankelijk 'foutje', waarna de

bezoeker uitgroeit tot een vaste en alom gewaardeerde bezoeker.11

Wat echter moet worden voorkomen, is dat beslissingen over toelating worden gekoppeld aan oordelen over personen. De enige conclusie die kan worden

getrokken naar aanleiding van de beslissing van een portier is dat een klant op juist dát ogenblik niet voldeed aan de op dát moment gehanteerde (mengsel van) criteria van de portier. We kunnen geen waardeoordeel geven over de persoon. Geweigerd of niet, of iemand aardig is, slecht, crimineel, leuk of wat dies meer zij, we kunnen het niet bepalen aan de hand van een portiersbeslissing. Het enige wat kan worden

11

De bedrijfsleiding wil nog wel eens direct aangeven dat zij het met de toelating niet eens zijn. In het openbaar zullen ze echter hun personeel niet direct willen afvallen. Een opmerking als "is dat een

Een goodo

oortler

is eon goodo acteur. _ _ _ _

.

32

vastgesteld is dat mede aan de hand van de identificatie binnen bepaalde

groepscategorieën volgens de visie van een portier, deze grove scheidingen maakt tussen bezoekersgroepen. Wat hij doet is de bezoeker deïndividualiseren, daarna conceptueel verbeelden en categoriseren, hetwelk resulteert in een beeld van de bezoeker. Afhankelijk van binnen welke groep een bezoeker wordt geclassificeerd, is de kans kleiner of groter om door een portier geweigerd te worden. Een portier hanteert hier een vorm van rudimentaire kansberekening. Bezoekers identificeren zich met bepaaide bezoekers- of andere groepen. Heeft een portier ervaring met leden van zo een groep, dan zal zijn oordeel over de bezoeker mede worden bepaald door zijn ervaringen met overige groepsleden. Alhoewel het woord

'dreigend' een enigszins zware uitdrukking is voor deze situatie, geeft Sibley (1995) een duidelijke uiteenzetting in zijn bespreking van jongerengroepen in winkelcentra: "

[ ... ] it is not[ ... ] a social category [ ... ],per se, who are seen as threatening; rather it

is their presence in spaces whid1 comprise part of 'normal family space' which

renders them discrepant and threatening" (p. XII). Portiers categoriseren klanten naar groepskenmerken en bepalen aan de hand van hun oordeel over de groep mede hun oordeel over de klant: verwachten de exploitant en de bezoekers de leden van de betreffende groep al of niet binnen of zijn zij in de club 'out of place'.

Er moet ook voor worden gewaakt dat selectie door portiers automatisch als discriminatie wordt omschreven. Portiers zullen, doordat zij snelle beslissingen moeten nemen, bezoekers 'scannen' en grof indelen in sociale categorieën. Ik kan natuurlijk niet in zijn algemeenheid beweren dat portiers niet discrimineren: de portierspopulatie is als die van Nederland zeer gevarieerd, dus meningen en

Een goodo

portier

Is mm uoode

acteur

---·---·---·---33

houdingen zijn evenzo divers. Ik heb de indruk echter dat in het geval van portiers de beschuldiging dat zij discrimineren te snel wordt gehanteerd. Het is mijn collega's en mij aan de deur regelmatig overkomen dat bezoekers bij toegangsweigering ons beschuldigden van discriminatie. Ook in gevallen waarbij mensen langs discotheken gingen om te 'steekproeven' te nemen zijn mij gevallen bekend waarbij de 'testers' bij voorbaat uitgingen van slechte bedoelingen van portiers.

GroenLinks Rotterdam organiseerde in februari 2000 een steekproet Naar aanleiding van hun bevindingen werd aanvankelijk tegen de club Nighttown een

aanklacht ingediend wegens racisme. Zij zou raadslid Bourzik geweigerd hebben

op uiterlijk. Alhoewel het raadslid zelf begreep dat zijn huidskleur van geen

belang was, maar het zijn fysiek uiterlijk was dat niet binnen de toelatingscriteria viel (pak, stropdas, meer gevorderde leeftijd dan het beoogde publiek), kwam de

kwestie toch in de media. De portier in kwestie was een gekleurde vrouw en

tijdens de avond werden mensen met diverse raciale kenmerken gewoon

binnengelaten. Er was geen directe reden om aan te nemen dat de

beweegredenen van de vrouw onzuiver waren. Na gesprekken tussen Nighttown

en GroenLinks werd de aanklacht ingetrokken. Toch zal bij menig lezer het

volgende zijn blijven hangen: "Nighttown discrimineert".

Daarentegen leidt het categoriseren van klanten, het klanten waarderen naar hun identificatie'display' en het hanteren van een rudimentaire vorm van kansberekening onherroepelijk tot uitsluiting van groepsleden. In Amsterdam wordt veel gesproken over het weigeren van Marokkaanse jongensgroepen. Zo stond 10 augustus 2001 in de Volkskrant een artikel over advies van de politie aan disco's op het Rembrandt-, Thorbecke- en Leidseplein deze groepen niet

Eon goede

oortler

Is oen goede

acteur

binnen te laten. De indruk wordt gewekt dat álle jongens met een Marokkaanse achtergrond, variërend in leeftijd zo tussen de 14 en 23 jaar, gelijk worden behandeld en systematisch geweigerd. Zo wordt schijnbaar op raciale kenmerken gediscrimineerd, want alleen hun etniciteit wordt als reden van weigering aangewezen. Schijnbaar, omdat bij de groepen jongens waarover het eigenlijk gaat hun Marokkaanse afkomst slechts een instrument is om de groep te binden. Het betreft hier een Nederlandse jongerensubcultuur die nog meer kenmerken kent. Zo is de leeftijdspanne beperkt van puber tot jongvolwassene, wonen ze in dezelfde wijken, kleden zich uniform, gebruiken dure accessoires om zichzelf te onderscheiden, verplaatsen zich vaak op scooters en is hun gedrag gecodeerd en naar buiten gericht vooral stoer. Als zodanig zijn deze groepen vergelijkbaar met andere jongerensubculturen: zij vormen groepen met gemeenschappelijke ideeën en zij presenteren zich (door handelen en uiterlijk) overeenkomstig. Hetzelfde kunnen we zeggen over Normaal-fans, punkers, gothics, skins, gabbers en zo voorts. De reden dat déze jongens worden geweigerd is omdat de clubs regelmatig (groeps)problemen hebben ondervonden met deze jongens (o.a. meisjes lastig vallen, bedreigingen, steekpartijen, geschreeuw, dronkenschap). Om problemen binnen te voorkomen laat men ze nu liever buiten. Groepen jongens met een

Marokkaanse achtergrond die zich anders presenteren dan deze jongens zullen veelal geen problemen ondervinden om ergens binnen te komen. Over

'Marokkaanse' meiden die gediscrimineerd worden heb ik niets vernomen.

Het is voor een portier niet van belang om uit te vinden waar de oorzaken liggen van de problematiek rond probleemjongeren dan wel -bezoekers. Van hem

Een goode portier is een goode acteur

wordt slechts verwacht dat de bedrijfsdoelen worden gehaald. De sfeer is daar onderdeel van en gevoelens van personeel en bezoekers rond veiligheid en onveiligheid bepalen al snel de sfeer. Een minder streng toelatingsbeleid leidt tot een verhoogde kans op moeilijkheden. Een club creëert zo een goede of een slechte naam en trekt daarop ook publiek. Zo worden geweigerde klanten bij de ene club doorverwezen naar een andere, waar ze misschien meer kans hebben binnen te komen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een club met een breed toelatingsbeleid bij het 'selecte' publiek van een strengere club al snel bekend staat als 'vuilnisbak'. Wellicht is het interessant om eens te onderzoeken welke bezoekersgroepen 'vuilnisbakken' mijden en waarom. Ik verwacht dan te moeten concluderen dat een breder toelatingsbeleid inherent leidt tot verborgen weigering van groepen die slachtofferrisico's lopen: ik denk dan allereerst aan vrouwen en homoseksuelen.

Een uoode gortmr Is een goede

acteur

36

Deel

2:

aan

du deur

Voorbereiding op do ontmoeting on do transiUefaso

Het is 21.45 uur. De man legt de glossy opzij, staat op van de bank of uit zijn stoel en loopt naar de kledingkast. Hij kleedt zich om voor de avond: hij steekt zich in het uniform of in de uniforme kleding die de bedrijfsleiding hem voorschrijft, in een coltrui met colbertjasje, of in iets trendy dan wel modieus dat bij de uitstraling van de club past. Onder de kleding draagt hij een steek- en kogelwerend vest. Hij kamt zijn haar als hij dat al heeft (aan lange haren kan namelijk goed getrokken worden), voorziet zich van een lekker geurtje, poetst tanden én schoenen, schoont zijn nagels, doet zijn horloge om en bekijkt zich nog eens goed in de spiegel. Hij ademt een paar keer diep in en uit, vraagt zijn partner om een oordeel en vertrekt. 22.30 Uur: nu is hij portier.

Weer is het 21.45 uur. Binnen een straal van drie kilometer verricht iemand voor een groot deel dezelfde handelingen. Er wordt letterlijk en figuurlijk 'even iets anders aangetrokken'. De persoon probeert zich zo te kleden dat hij of zij in de smaak valt bij overige bezoekers van een club. Er bestaat tot op zekere hoogte consensus onder de bezoekers over welke kleding wordt gewaardeerd en welke niet. Hij of zij

conformeert zich zodoende aan een bepaalde kledinglijn. Ook hier is sprake van uniformiteit. Weer wordt in de spiegel gekeken: ja, dat ziet er 'top' uit. Oh ja, de

mascara niet vergeten. Ondertussen speelt er muziek die overeenkomt met wat in de club gedraaid wordt. De mogelijke partner doet precies hetzelfde, want die gaat natuurlijk mee. Misschien is er al wat gedronken, een pilletje gedropt, een lijntje getrokken of een jointje gerookt. Vanavond gaan ze er tegenaan, ze gaan uit hun

Een goode DDrtler Is mm uoodo

acteur

37

dak. Het huiswerk in de kast, werken doen we pas weer maandag, de kinderen zijn bij oma. 23.45 Uur: 'wet dreams are made of this, honey ... here we carne!'

De zojuist beschreven volgorde van handelingen is een willekeurige combinatie van mogelijkheden en dus fictie. Het zijn echter reële voorstellingen van situaties waarin mensen overgaan van het ene persoonstype (of rol) in het andere. Deze overgang lijkt niet schoksgewijs te gaan, maar heeft schijnbaar een proces nodig waarbinnen de ene rol wordt afgesioten en de andere aangenomen. Afhankelijk van de persoon en van de situatie kan het overgangsproces van kort tot lang duren. Dit

overgangsproces tussen de ene rol en de andere is de transitiefase: bijvoorbeeld de overgang van vader naar portier, of van HR-Manager naar bezoekster. Het lijkt er in ieder geval in normale omstandigheden op dat elke rolwisseling gepaard gaat met een transitiefase. De transitiefase bestaat uit al of niet zichtbare handelingen van de persoon die samen gaan met de geleidelijke overgang van de ene rol naar de

andere12. De beantwoording van de vraag of deze handelingen de transitie

stimuleren en/of bijverschijnselen zijn die gepaard gaan met de transitie ligt buiten het bereik van deze scriptie.

De portier bereidt zich niet voor op één bezoeker13. Hij bereidt zich voor op een

avond vol portier-bezoeker interacties, in welke allemaal in grote lijnen dezelfde handelingen zullen worden verricht. De handelingen moeten leiden tot een weloverwogen oordeel over de bezoekers, zodat een beslissing genomen kan

---~-12

Wellicht kunnen we de transitiefase ook een 'liminele' fase noemen. Een begrip geïntroduceerd door Arnold van Gennep in Les Rites de Passage (1909). Door Victor Turner in 1982 uitgewerkt en

beschreven als een belangrijke fase in iemands 'zijn' tijdens een rituele transformatie, vooral tijdens 'rites de passage'.

Een goodo 1ort1or is een goodo acteur

38

worden of ze worden toegelaten dan wel geweigerd. De voorbereiding is lichamelijk en geestelijk, uiterlijk en innerlijk.

De bezoeker bereidt zich in eerste instantie voor op het uitgaan: de mensen waarmee de avond zal worden doorgebracht en de plaats waar dat gebeurt. De portier is alleen een hindernis die genomen moet worden: heeft men zich voldoende voorbereid, dan moet toegang verkrijgen geen probleem opleveren, er zal hoogstens sprake zijn van vertraging. Het moment van voorbereiding op de portier vindt meestal kort voor de interactie plaats: als de bezoeker op de toegang afloopt bijvoorbeeld, de portier in het vizier krijgt, over het deurbeleid spreekt met anderen, of voor de deur staat te wachten. Naarmate de toegang tot een club moeilijker is en daarmee de publiekselectie strenger, zal de bezoeker zich hier meer bewust van zijn en zich ook eerder voorbereiden op de ontmoeting met een portier. Neem het verschil tussen ergens binnenkomen en gewoon kunnen doorlopen, en tegengehouden,

aangesproken en gefouilleerd worden door een portier. In het tweede geval zal men zich eerder op de interactie voorbereiden dan in het eerste geval. Het is de portier die als eerste een oordeel velt over de rol die door de bezoeker is aangenomen: komt wat de bezoeker denkt dat hij uitstraalt ook zo over bij de portier?

Een portier kent niet alleen de transitiefase waarmee hij zich direct voorafgaand aan het werk 'aan de deur' voorbereidt. De transitiefase is alleen het moment van

overgang van de ene rol in de andere. Hij bereidt zich ook op andere manieren voor. Deze voorbereidingen hoeven niet direct vooraf te gaan aan zijn werk. Om de

13

Als 'moeilijke' bezoekers worden verwacht, of een VIP, kan dit de voorbereiding en het persoonstype wel beïnvloeden.

Een ooode Dll'tler Is oen goode acteur

38

kwaliteit van zijn werk te verhogen en meer zelfverzekerd te zijn tijdens de

uitoefening van zijn taken zal hij zich bijvoorbeeld fysiek trainen. De meeste portiers beoefenen dan ook één of meerdere vechtkunsten en/of doen aan krachtsport. Het fysiek zelfvertrouwen straalt uit naar publiek én collega's. Vooral collega's waarderen het als de trainingen worden bijgehouden: tenslotte moeten ze in gevallen van nood op elkaar kunnen rekenen. Deze voorbereiding buiten de transitiefase om doet vermoeden dat 'het portier zijn' een wezenlijk onderdeel van het dagelijkse leven van de portier uitmaakt en dus van zijn persoonlijkheid. De portier is in zijn dagelijkse doen dus niet volledig portier af. Het valt te verwachten dat ook de andere rollen die iemand kent een zelfde patroon zullen volgen. Een voorbeeld. Een portier die

kinderen heeft zit met vrienden in de kroeg na een film waarin situaties met kinderen voorkomen. Hij zal zichzelf zeer waarschijnlijk afvragen hoe hij in die situaties zou reageren. Misschien brengt hij dit ter discussie. In welke relatie staat hij nu tot zijn vrienden? Welke rol heeft hij aangenomen: portier, vader of vriend? En waaraan herkennen we de rol, wat zijn daarvan de gedragseigenschappen? Waarschijnlijk maken al deze rollen deel uit van zijn persoonlijkheid, maar neemt een rol op bepaalde momenten de overhand, al naar gelang de externe prikkels die die specifieke overgang stimuleren.

Mijn eigen ervaringen bevestigen dit vermoeden. Ten eerste merk ik dat ik mij meer zelfverzekerd voel in een periode waarin ik regelmatig train dan in periodes waarin ik minder aandacht aan mijn trainingen schenk. Ten tweede neem ik waar dat ik in diverse situaties elementen uit de rol van portier gebruik. Deze elementen hebben niet te maken met de taken die op dat moment verricht moeten worden, maar met gedrag als antwoord op bepaalde situaties: