Het kunstmatig verstevigen van fragiele fossiele en recente schelpen, zee-egels, kreeftachtigen, zoogdierresten en zeebodems

(1)

47 AFZETTINGENWTKG 20(3), 1999

Het

_{kunstmatig verstevigen}

van

_fragiele

fossiele

en

recente

schelpen, zee-egels, kreeftachtigen, zoogdierresten

en

zeebodems

FreddievanNieulande

*

enMarcel Vervoenen*

Er

_zijn

ook korrels die

opgelost

kunnen worden inaceton, hier hebbenwetotnutoe_{nog geen}

_ervaring

mee,wellicht weetiemandmeer om onshiermee verderte

_helpen.

Uitgesloten zijn fotolijmen, knutsellijmen, vernis,

blanke lak_enz.

Alle merkenaceton

zijn

bruikbaar alsze

_{glashelder zijn.}

Waarschuwing

Aceton is zeer

_vluchtig

en de

_dampen

brandbaar

explo-sief,

zorger dus

_altijd

voor dater geenvuur of vonk-verwekkers in de buurt

_{zijn (geiser, sigaret e.d.).}

Zelfseen

haardroger

kan gevaar

opleveren bij

het snel laten

_drogen

vande_voorwerpen,omdat daarineen

_gloeispiraal

zit. Wilt u toch een föhn

gebruiken,

zet dan_opde

_blaaszijde

de

slang

vande

_stofzuiger,

dit levert door de

_grotere

afstand tot de hittebron minder

gevaar op.

Omdat de

_{lijmsoorten gemengd}

wordenmethetzeer

vluch-tige

aceton dat

_{bij inademing}

schadeaan de

_gezondheid

kan veroorzakenmoetmensteeds werken ineen

goed

ge-ventileerde ruimte. Ook het

_drogen

en uithardenvan de behandelde

_objecten

moetineen

_dergelijke

ruimte

gebeu-ren.

Voorbereiding

Voor het

_mengsel

datwe

gemakshalve “placeton”

noe-men,heeftu een

_{lege jampot}

of andere

_{glazen pot}

meteen

goed

afsluitbaar metalen deksel

nodig.

Verder

nogeen

penseel

waarvande haren niet los zullen laten inaceton,

zekunnenhetbeste

ingeklemd

zitten ineenmetalen

man-chet. De verfvan de steel mag ook niet

oplossen

in de

aceton.Een

_penseel

met

_ongeverfde

steel is het

beste,

maar

heeft_udie niet dan

_verwijdert

_ude verf

_zonodig

eerst met

schuurpapier.

Verkort de steel

_zodanig

dat dezenetin de

jampot past

enhet deksel kan worden

_{dichtgedraaid}

ter-wijl

het

_penseel

in de

_pot

zit.

Vul de

_jampot

totmaximaal de helftmet_{aceton, voeg}

ver-volgens

de

lijm

toein de

_verhouding

1/3

_lijm

en2/3aceton. Roernu methet

penseel

het

_{geheel goed}

om enbinnen

enkele seconden is de

_placeton

al

_gereed

voor

gebruik.

Het

_produkt

is

glashelder

en

geeft

nagenoeggeen

kleur-verandering

aanhettebehandelen

object.

Fossieleen recente

schelpen

Bij

voorkeur dient hette behandelen

_{object stofvrij}

en

droog

te

_zijn

ende ruimtewaar menwerkt_{mag geen}te

hoge vochtigheidsgraad

hebbenen moetvoldoende ge-ventileerd

_zijn.

De

_placeton

kanmethet

_{penseel aangebracht}

worden op hette

_{verstevigen object.}

Het

_{mengsel dringt}

doortot in de

_{fijnste poriën.}

Reedsnaenkeleminuten

zijn

kleine

op-pervlakten stofdroog,

omdatdeaceton snel

verdampt.

De

lijm

laateen minusculefilm achter en

begint

uitte har-den.

Leg

onder detebehandelen

objecten

steeds oudekranten

neer om gemorsteofafvallende

_druppels

op tevangen, ook kunt u_{de voorwerpen}

hierop

laten

_drogen

en uit-harden. Kleine

_objecten

kunnen echter vastklevenaanhet

papier.

Een vel

_gerimpelde

aluminiumfolieals

_ondergrond

is daneen

goed

alternatief. Iseen

object

toch

_{vastgekleefd,}

ruk het dan nietzomaarlos

(het

kan

_breken),

_maarIaater

een

_druppeltje

_pureaceton_oplos en ukunthetzo weer

oppakken.

Kleine

_objecten

kunnenweook in

zijn geheel

onderdom-pelen

enzich laten

volzuigen

in het

_mengsel.

Gebruik

hier-voor een

_{pincet of,}

als ze heel breekbaar

_zijn,

eenoud

theezeefje,

ukentze welvan diemeteen metalen

hand-greepen eenhalfrond

zeefkorfje.

Ook hier

_geldt

_{dus: geen} kunststofengeen verfdie inacetonkan

_oplossen!

Alswede

handgreep

vanhet

theezeefje

haaksnaarboven

ombuigen

hebben_we_een

_{handig hulpstuk}

_om meerdere kleine

_{objecten tegelijk}

onderte

_dompelen.

U kunt het Iedere verzamelaarvanfossielen kent zeker het

_probleem

van de breekbaarheidvan

_gekoesterde

vondsten. Het is danookniet

_{verwonderlijk}

_{dat ieder op}

_{zijn eigen}

manier zoektnaarmethodenomdezevoorwerpentekunnen

ver-stevigen.

Velen

zijn

alaande gang gegaanmet

haarlak,

vernis of

_lijmsoorten

die niet

_{altijd goede}

resultaten

ople-verden. Toch is het zelfsvoor onervaren verzamelaars niet

zo

moeilijk

om eenzeer efficiënte

veilige

en duurzame

conserveringsmethode

toe tepassen. De

benodigde

ingre-diënten hiervoor

_zijn:

• Een kleurloze

_lijmsoort

die

_oplosbaar

is inaceton.

• Aceton

_{(verkrijgbaar bij drogist}

of

_apotheek).

Niet alle

_{willekeurige lijmsoorten zijn geschikt.}

Of_ze

los-sente

moeilijk

opwaardoorer

kleverige

dradenkunnen ontstaan ofzelateneen

blijvend kleverig oppervlak

ach-ter.Goede

_{lijmsoorten zijn}

onder andere:

•

VELPON,

alles

_{lijm (colle tout).}

In tube of in flacon

van25 ml.,nietmeerin literflacon

verkrijgbaar.

•

UHU,

alles

_{lijm (colle universelle).}

In tubeen in75 ml. flacon.

•

BISON,

alles

_lijm.

In flaconvan25 ml.

•

_{COLLALL, lijmt (praktisch)}

alles.In 1 liter

_flacon,

wel-licht ook in tube

_verkrijgbaar

1

(2)

AFZETTINGEN WTKG20_(3), 1999 48

vrij

laten

_hangen

aan een

_stokje

datudoor het oogvanhet

handvat steekt.

Als ergeenluchtbellenmeerbovenkomen is het proces klaaren kuntu de_voorwerpen

uitspreiden

om telaten

drogen.

Periostracum, zee-egelstekels,

krabbenen kreeften

Bij

recente

_schelpen

zoals

Arctica, Lutraria,

Ensismaar

ook

_bij

zoetwater

tweekleppigen

kan het schilferenof afbladderenvanhet

periostracum (het

dunne

_vliesje

aan

de

_buitenkant)

met de

placetonbehandeling

voorkomen worden.Ookvoorlandslakken meteen

_{harig periostracum}

is dit de

_oplossing,

alsmedevoor zeerdunneenbreekbare

schelpen.

Soms kunnen kleuren zelfs bewaard

_blijven.

Bij

recente

zee-egels

kennenwehet

probleem

vanhet

los-latenvande stekels.

Besprenkel

de

_zee-egel

met

placeton

waarbij

u

gebruik

maakt van een

_pipetje

ofeen

injectie-naald,

of

_leg

hem

_{enige tijd}

ineen

schaaltje

met

_placeton.

Bij

krabben enkreeften

_zijn

de

_{gelede pootjes,}

_de

oog-steeltjes

en de

_voelsprieten

demeest breekbarepunten. Een

_{placetonbehandeling brengt}

voldoendeuitkomst.

Zoogdierresten

kan menook op dezelfde

wijze

behande-len

_{(placeton aanbrengen}

met

_penseel),

beter is het om

dezeresten

_langdurig

onderte

_dompelen

ineenbak ge-vuld met

placeton,

waarvan de

_{mengverhouding}

is 1deel

lijm

op5 delen aceton,methet doelomook het binnenste

poreuzedeelvan de bottenmet dit

mengsel

te doordrin-gen.

Er iseenandermiddel in de handel onder denaam Archeo-derm²maardit is erg duurenmoetverdundwordenmet thinner waardoorer eennoggroterrisico bestaat_voor de

gezondheid.

Gebruik dit

_{produkt bij}

voorkeur alleen in de buitenlucht! Archeoderm

_verspreidt

een zeeronaangename

reuk die wel enkele wekentoteenmaand

gedurende

het

lange uithardingsproces

aanhet behandeldevoorwerp

blijft

hangen.

Ook wordt er

_tegenwoordig

wel

_{gebruik gemaakt}

vanin

water

_{oplosbare houtlijm,}

nadeel is echter dat deze

_lijm

nietzo

_diep

in de

_{poriën dringt}

als voomoemde middelen

en een

beetje wazige

‘zweem’

achterlaat,

wat directnade

behandeling

\yel

metschoonwaterkanworden

afgewas-sen.

Anderenzwerenweer

bij

een

mengsel

van

gelijke

deleft

ruween

_{gekookte lijnolie.}

Dezemoetmendanweer

ver-dunnen met

gelijke

_terpentine

omhet te kunnen ge-bruiken. Nadeelis dat op

langere termijn

dehiermee

be-handeldevoorwerpenbruin zullen verkleuren.

Objecten

uit zeeeerst ontzilten!

Let op: alle uitzee komende

_objecten

dieneneerst ontziltteworden! Daartoe

legt

u zeeerst in

zoet-water. Recente

_schelpen

dienen minstenstwee

da-gentewordenontzilt.Tussendoordienthetwater

eenaantal malenververst teworden.

Bij

fossiele

_schelpen

uitzeekan dit proces

langer

duren omdat

_zij

doorhun

_porositeit

meerzout

heb-ben opgenomen.

Bij zoogdierbotten

kan het

procesvanontzilten zelfs

totmeerdan_eenmaand

_{oplopen waarbij}

hetwater minstens eenmaalper

dag

ververst moet worden. Nahetontziltenmoetmen de botten

langzaam

la-ten

_{drogen. Plaatsing}

in

_{krantensnippers}

die

regel-matig

vernieuwd worden kan het

_drogen

versnel-len. _{Gebruik in geen}

_geval

verwarmingsbronnen

wantdan kunnen de botten scheurenenbarsten.

Fossiele

_{levensgemeenschappen}

in

_zandige

afzettingen ³

Debovenkant

_verstevigen

met

placeton

Een blok

meegenomensediment wordtnahet

drogen

voor-zichtig uitgeprepareerd.

Dit

_{uitprepareren}

vande fossielen-inhoud

_{gebeurt stukje bij beetje,}

zodateendeel nog in het

omliggende

sediment

_ingebed

zit. Telkens wordteen

nieuw

uitgeprepareerd stukje

met

_{placeton gefixeerd.}

Dit

gaatzo doortot de

_gehele

fossielen horizon is

blootge-legd

en

gefixeerd.

Als het

_geheel

naar wens is

_blootgelegd

kan men

voor-zichtig

de hele

_bovenlaag

met

_placeton

laten

volzuigen.

Maar..._pas

_{op! Bij}

een

doordrenking

van de totale opper-vlakte

ineens,

kan het

_gebeuren

datde

zijkanten

vanhet blok gaan inzakken. Doe dit dus alleen als het blok

stevig

is

_ingetaped,

waardoor dit inzakken wordt voorkomen. An-ders is het beter het

_oppervlak

in stroken

_rijkelijk

van

placeton

tevoorzienendeenestrook eerst telaten

drogen

alvorensaande

volgende

te

beginnen.

Het

uiteindelijke

resultaat iseenverhard

sedimentpakket

vanenkele centimeters dikte. Als ditnaenkele

dagen

vol-doende is

_uitgehard

kuntu

voorzichtig

deze verharde

_plaat

rondom het bloklosstekenmetmesof

_spatel

tot de

_plaat

in

_{zijn geheel}

vanhet blok loskomt.

De onderkant op diverse middelen

Vier manierenomde onderkantte

_verstevigen

worden hier

besproken. Bij

deeerstedriemoetde

_plaat

sediment wor-den

_omgekeerd,

eenkritieke moment!Ditomkeren

_gaat

als

_volgt:

Neemeen

lage

houten kist

_{(bv. fruitkist)}

enzet_{deze op} z’n kant.

Voorzichtig

wordt de

_{plaat opgelicht}

en verti-caal in dekist

_gezet

metde reeds

geprepareerde zijde

naar de bodemvan de kist

gekeerd.

Daarna het

_geheel

voor-zichtig

kantelentot de verharde

_plaat

horizontaal in de kist

_ligt

metdenog

ongeprepareerde zijde

boven.

1 Het verhardenvandeonderkantvande

plaat

kanmet

placeton gebeuren,

maar

stukje bij beetje.

Als er

na-melijk

teveel

_placeton

ineens in het blok wordt

opge-nomen, wordt het sedimentweer

slap,

het ‘smelt’ als hetware enstortineen. Werk dus steeds in

_gedeelten

of in stroken.

(3)

49 AFZETTINGENWTKG 20_(3), 1999

2 Deonderkantkanook verhardwordenmeteen

(witte)

houtlijm

op waterbasis. Maakeen

mengsel

van 1 deel

lijm

en1 deelwateren

breng

dit in ruimehoeveelheid

aanop de onderkantvan de

_plaat.

Het

_drogen

en uit-harden kaneentotenkele

_dagen

durenmaarhet

_geheel

is daarna bikkelhard. Dit

_{mengsel geeft}

_geen onge-wenstereactiesmetde reeds verharde

_lijm

uit de

place-ton.4 ,

3 Als u de

plaat

hebt

_{omgekeerd, tape}

het danmetzeer

brede

_plastic

_tape

_voorzichtig

in.

_Zorg

voor een

ver-hoogde taperand

van een atweecentimeter.

_Op

die

ma-nieronstaatereensoort

bakje

aande onderkant. Dit

bakje

magniet

lekken, stop

dus de kieren tussen

tape

en

_plaat

dichtmet wat

vochtig

zand.

Nu mengenwewat

vormgips

metwater, voldoendeom

het

_bakje

tevullenmeteen

laag

vanminstenseen

cen-timeterdik. Giet het

_mengsel

nuin dit

_bakje

totalles is

afgedekt.

Naenkeleurenis het

geheel

al

_gehard

en han-teerbaar.

En

hierbij

is het omkerenvande

plaat

niet

_nodig;

4

_Bij

deze methode wordt ookmet

_{vormgips gewerkt.}

Maakeen

bakje

van

triplex

o.i.d.De

_zijkanten

_vanhet

bakje

moeten_ongeveertweeadrie centimeter

_{hoog zijn.}

Zijkanten

enbodem worden met

_plakband

aanelkaar vastgezet.

Bij

het

bepalen

vandegroottevanhet

bakje

moetu ermee

rekening

houden dat de

_plaat

sediment straks

_royaal

in het

_bakje

_{moet passen,} met aanalle

kanteneencentimeter ruimte.

Leg

eerst eenpaar kleine

stukjes

hout_van acht_atien millimeter dik in dit

_{bakje (door}

deze

_houtstukjes

komt de

_plaat

_{sediment op}eenkleine

_verhoging

te staan

zo-dat het

_vormgips

eronder kan

_komen).

Plaats daarnade

plaat

in het

_bakje

en

_giet

het

_bakje

vol met de dunne vloeibare

_{vormgips. Verwijder}

na

_verharding

vanhet

gips

demet

_{plakband bevestigde triplex zijkanten}

_en steek

_vervolgens

met een

spatel

de

_{plaat voorzichtig}

losvande

_triplex

bodem. Hetlosmaken

gaat

gemakke-lijker

als _u de binnenkant_van het

_bakje

van tevoren

goed

metkaarsvet

_{(stearine) inwrijft,}

ook kaneen vel

plastic

als

_{scheidingslaag}

_gebruikt

worden.

Het resultaat isdatude blokkenop hunkant kunt

plaat-sen voor

_expositie

doeleinden. Gebruiktu

_{vormgips, giet}

dan

gelijktijdig

eenoogmeein dan kuntu ze aan dewand

ophangen,

eventueel kanernogeen

lijst

omheen.

Nazorg

van de

_placeton

ende fossielen

Doordat deaceton snel

_verdampt

moetenwedediktevan

het

_mengsel

in de

_{jampot regelmatig}

in de_{gaten houden.} Na

_{enige tijd}

zult u merken dat de

_{verhouding lijm}

met acetonnietmeerde

_{juiste is,}

_{voorwerpen gaan}danmeer

glimmen

door het

_gebruik

van teveel

_lijm.

U kunt heel

eenvoudig

het

_mengsel

weerde

_{juiste samenstelling}

ge-ven doorwataceton toe te_voegen_en

_goed

te_roeren.

Objecten

die tochteveel

_lijm

hebben

_meegekregen

kunt

u met eenkwast die

_gedoopt

is in zuivereaceton weer

schoonwassen tothet

_juiste

resultaatnahet

_opdrogen

is bereikt.

Ook

_objecten

die in

_{vochtige omstandigheden}

behandeld

zijn (bv. tijdens veldwerk) zijn

meestal wit

_uitgeslagen.

Schoonwassenmetzuivereacetonbiedt uitkomst. Maak daartoe steeds kleine

_{stukjes tegelijk}

schoon dieueerst

weerlaat uitharden alvorens verderte_gaan,zovoorkomt

udat de hele boel uiteenvalt.

Wij

wensen uveel succes.

Noten

1

_Bedrijf.

COLLALL V.O.F. Postbus

_123,

9500 AC

Stadskanaal.

2 In Archeoderm

schijnen PVC-achtige

stoffentezitten die

_mogelijk

na

lange tijd

uiteen kunnen vallen

waar-doorzuurwordt

_{geproduceerd.}

Het is momenteel niet

duidelijk

of Archeoderm dan ook

_geschikt

is voorhet

conserveren vanfossielen

_(noot

vanFrank

Wesselingh).

3 Een

uiteenzetting

hierover_enhet resultaatervanis reeds

eerder omschreven in de

_publikatie

van Marcel

Ver-voenen

(zie ref.).

4 Met dankaanEric Willevoor deze

_tip.

Referentie

Vervoenen 1995.

_Taphonomy

ofsomeCeonozoic seabeds from the Flemisch

_Region

- Professional paper 1994/

5-N.272, uitgave: Geologische

Dienst

België,

Jenner-straat

13,

1040Brussel.

*FreddievanNieulande,

Scheldepoortstraat

56, 4339 BNNieuwen

St-Joosland,

email: