Boekbesprekingen
Natuur en mens Visies op natuurbeheer vanuit levensbeschouwing, wetenschap en politiek. K. van Koppen, D. van der Hoek, A. M. Leemeijer. 1984, 156 blz. ISBN 90-220-0870-3, prijs ƒ 25,00. Pudoc, Wage-ningen.
Een bundeling van lezingen als vrucht van een goed initiatief rond het wijdse thema van de natuurbescher-ming, voorzien van een Korte inleiding en nabeschou-wing. Een boek bestaande uit vier delen, achtereenvol-gens natuur en levensbeschouwing, natuur in techniek en wetenschap, natuur en ecologie en tenslotte natuur en maatschappij.
In het eerste deel, natuur en levensbeschouwing, komen aan bod:
De verantwoordelijkheid van de mens jegens de na-tuur (V. Westhoff)
- Religieus-wijsgerige achtergronden van het milieu-probleem (E. Schuurman)
- Milieu-ethiek en de natuurfilosofie van Goethe (H. Verhoog)
In het tweede deel, natuur in techniek en wetenschap, zijn aan de orde:
- Natuur in techniek en wetenschap (C. Boers)
- Natuurbeleving, -waardering en -betrokkenheid: van deskundige produktanalyse naar participerende relatie-synthese (H. W. J. Boerwinkel)
Het derde deel, natuur en ecologie, gaat over: - De plaats van de mens in de biosfeer (A. Quispel) - Natuur en mens vanuit ecologie en natuurbeheer (C. J. M. Sloet van Oldruitenborgh)
- De natuur als een randvoorwaarde (P. J. Schroe-vers)
Deel vier, natuur en maatschappij, behandelt: - Visies op het milieubeleid (H. Huisman)
- De milieubeweging tussen verlichting en romantiek (K. van Koppen)
- Natuurbescherming en maatschappij: naar een meer maatschappelijke natuurbescherming (W. J. ter Keurs).
Deze korte schets en presentatie van de auteurs brengt de lezer op een wat breed terrein van vele met de natuur sterk samenhangende aspecten. De ver-wachting is dan dat de nabeschouwing tot een
synthe-se leidt, maar dit laatste blijkt vanaf de aanvang af niet mogelijk. Eenheid, maar ook verschil in opvatting, zijn er de oorzaak van dat een synthese uitblijft. Deels is het een effect van de "rijkdom der natuur". Deels vindt dit echter zijn oorzaak in het deel-zijn van de mens aan de natuur, al lijkt de titel van het boek de natuur en de mens wat tegen elkaar af te zetten.
Uit het boek blijkt ook dat de vraag: eenheid versus onderscheid van natuur en mens op zichzelf een nau-welijks tot synthese te brengen problematiek is. Door deze wat losse aaneenschakeling van visies komt wel duidelijk naar voren dat vele standpunten rond de na-tuurbescherming in de praktijk een rol kunnen spelen. Voor een lezer voor wie veel aan de natuur gelegen is een wat huiverige gedachte. Een gevolg is wel dat le-zing van het boek effect heeft op ieder die maar iets met natuurbescherming te maken heeft. Het geeft veel bruikbare informatie; daarnaast leidt het boek ertoe dat het veld van de natuurbescherming voor de lezer van-zelf meer zal uitdijen op levensbeschouwelijk, histo-risch, maatschappelijk of politiek terrein. Min of meer vanuit de waarde die aan het eigen standpunt wordt gehecht worden de natuur en de mens beschermd of in bescherming genomen.
Vervolgens is dan de kans wel groot dat er om el-kaar en om de natuur heen gelopen wordt. Dit laatste minder wenselijke effect schuilt wel in het boek, maar kan onmiddellijk stimuleren tot een verlangen naar een harmonieuze opvatting over de natuur waar iedereen zich thuis voelt. Een verlangen dat zich binnen de dy-namiek natuur en mens niet eenvoudig zal laten reali-seren maar er per definitie wel is.
Het boek is lezenswaardig en heeft veel te bieden. Het heeft ook een wat avontuurlijk karakter en is voor allen die dicht bij de natuur staan van veel waarde.
M. T. M, Willemse Beheersnota Noordhollands Duinreservaat en Pro-vinciale Landgoederen in Zuid-Kennemerland 1985/1990 Provinciaal bestuur van Noord-Holland, Haarlem, 1985.89 p., bijl.
Het Provinciaal Waterleidingbedrijf Noordholland 375
(PWN) heeft ons de uitgave van het Provinciaal Bestu-ur "Beheersnota Noord hollands Duinreservaat en Pro-vinciale Landgoederen in Zuid-Kennëmerland 1985-1990" ter informatie toegezonden. Met deze beheers-nota treedt de beheerder bij bestuurderen en andere politici, bij bezoekers en vakgenoten in het, soms on-barmhartige, licht van de openbaarheid. Een prijzens-waardige moed voor een beheerder en voor een over-heid. Het PWN beheert thans bijna 5500 ha natuurge-bieden, landgoederen en bossen c.a., deels doordat de waterwinning in bossen en natuurterreinen plaatsvindt, deels doordat de provincie Noord-Holland in het PWN nu eenmaal een op terreinbeheer gespecialiseerde dienst heeft.
De Beheersnota is een per vijf jaar voortschrijdende planning en idee-ontwikkeling op lange termijn. Te-vens worden er veel middellange-termijn-aspecten in behandeld. De jaarplanning en -verantwoording ge-schiedt in het kader van de begrotingsprocedures van de provincie. Het is heel verfrissend een plannings-vorm te leren kennen die sterk afwijkt van de in Neder-land gangbare planningsmethoden, en die na kennis-name prima blijkt te bevallen. Alle beheerde terreinen blijken van belang te zijn voor het natuurbehoud en als recreatiegebied, sommige ook als waterwingebied. Alle andere functies, bijvoorbeeld een houtproduktie-ve, worden door de eigenaar daaraan ondergeschikt geacht. De diverse terreinen en terreindelen verschil-len in aard, groeiplaatsomstandigheden, cultuurhisto-rie, geografische en sociologische ligging. De hoofd-functies natuur, recreatie en waterwinning worden daarom steeds aangevuld met andere functies. De keuze daaruit per terrein(deel) leidt tot beheersdoel-stellingen. Deze worden per bezitseenheid in de nota behandeld in al hun relevante aspecten.
Voor het natuurbeheer geldt daarbij als hoofddoelstelling: "het in stand houden en bevorderen van de natuurlijke ontwikkeling van levensgemeen-schappen en landlevensgemeen-schappen", zogenoemd "procesbe-heer". Plaatselijk echter zijn er specifieke vegetatiety-pen, fauna-elementen of historische situaties die men wil behouden of terugbrengen. Daar past dan "pa-troonbeheer". Het procesbeheer is dus de norm, het patroonbeheer de, belangrijke, uitzondering vooral om redenen van recreatie en de uniekheid van bepaalde landschapsbeelden. Het is consequent, maar voor een bosbouwer curieus, dat de 1500 ha bos in het 4798 ha grote Noordhollandse Duinreservaat niet als een ter-reintype met een eigen aard en doelstelling wordt be-schouwd. Het bos wordt daarentegen behandeld als een van de vele vegetatievormen die in het Noordhol-landse Duinreservaat voorkomen. Het kent dan ook voornamelijk een procesbeheer. Dat is dus gericht op
het stimuleren van natuurlijke processen, vooral het verkrijgen van natuurlijke opslag als volgende bosge-neratie. De beheersmaatregelen die men toepast zijn grotendeels klassiek bosbouwkundig. Men kampt met enige problemen van Prunus, esdoorn en vergrassing: dat zijn ook in bossen met andere doelstellingen geen vreemde aangelegenheden.
De jacht is sinds 1936 deels, en sedert 1946 geheel, in eigen hand van de provincie. Het procesbeheer blijkt zich te kunnen beperken tot afschot, daar waar anders wildschade bij derden zou optreden, dus waar de Jachtwet zulks vereist.
Er is - ook publiekelijk - veel gediscussieerd over de vossenstand in de duinen. Het is gebleken dat deze zichzelf regelt zonder achteruitgang van wulp en fa-zant. De vossen eten liever een jong konijn dan dat ze zich storten op deze bodembroeders.
Vermeldenswaard is ook dat de kampeerterreinen boekhoudkundig verliesgevend zijn. Na het uitkomen van deze nota is overigens gebleken dat ze wel dege-lijk positief bijdragen in het financieel beheersresultaat en dat het verlies voortvloeit uit de wijze van doorbere-kening van niet-kampeerterreingebonden overhead-kosten.
Overigens is het ook opvallend dat de provincie Noord-Holland een actief, en geen afwachtend, aan-koopbeleid voor wat betreft natuurterreinen voert. Het motief is de veiligstelling van natuur, recreatiemogelijk-heden en waterwingebieden. De elf complexen leveren samen een jaarlijks tekort op van circa 5 miljoen gul-den. Het beleid is gericht op verkleining van dit tekort, maar het tekort als zodanig wordt, heel consequent, gezien als een uitvloeisel van de doelstellingen. Die zijn nu eenmaal slechts in beperkte mate direct pro-duktief, maar wel maatschappelijk van belang. Juist daarom zijn ze in overheidsbeheer.
De beheersnota is een boeiend boekwerk voor wie zich interesseert voor terreinbeheer.
J. J. Borgesius
