5 Z AT E R D A G 2 7 M A A R T 2 0 1 0
GEWAS
E
en zeer lichte aantasting kan nog ver-wijderd worden. ,,Maar bij een zware aantasting heeft de peenteler een groot probleem”, zegt Thieu Verdonschot. Hij is voorzitter van de commissie Zwarte vlek-ken van LTO Groeiservice. ,,Het kost de teler meteen heel veel geld. Dat is anders dan bij bijvoorbeeld cavity spot. Die aantasting zie je meteen bij de oogst. Bij zwarte vlekken denk je dat je een goede oogst hebt, en dan is het maanden later, als het uit de bewaring komt, gedegradeerd tot voerprijs.”Een groot probleem van de aantasting met zwarte vlekken is dat er aan de peen niets te zien voordat deze de bewaring ingaat. Telers kunnen er dus niet op anticiperen.
Een ander probleem is dat er niet één schimmel verantwoordelijk is voor de
aan-tasting, maar vijf verschillende soorten die zich allemaal verschillend gedragen.
OPLOSSINGEN
Verdonschot is al jaren bezig met het zoeken naar oplossingen voor de problema-tiek. Vanaf midden jaren negentig speelt het probleem, geeft de peenteler uit Dronten aan. In eerste instantie speelde het vooral op in de biologische teelt van peen. Later bleek dat de aantasting net zo goed plaatsvindt bij gang-bare telers. En het speelt ook in alle peenge-bieden in Nederland.
Het was al snel duidelijk dat het niet ging om die andere peenziekte die zwarte vlekken op het veld veroorzaakt, cavity spot. Ook was er aandacht voor de mogelijkheid dat zwarte vlekken ontstonden door broei bij vroege oogst en hoge temperaturen, met name in de plastic zak na het wassen. Daardoor kon de schimmel Chalaropsis thielavioides goed gedijen. Maar die optie werd uitgesloten door de peen goed te koelen en in ijswater te was-sen.
Vervolgens keken de onderzoekers of detectie kon bijdragen aan de voorspelling van het probleem. Door een monster van de peen bij de oogst in een warme omgeving te zetten, kunnen telers kijken of er zwarte vlekken ontstaan. Als dat zo is, weten ze dat dat ook in de rest van de partij in de koeling
kan zitten. Vervolgens kunnen ze hun afzet-strategie daarop aanpassen.
,,Het detectieonderzoek geeft soms wel aan of er zwarte vlekken ontstaan, maar het heeft geen hoge betrouwbaarheid”, geeft Verdonschot aan. ,,Het is alleen een voor-spelling. Het wordt handmatig uitgevoerd, dus dat hoeft niet per se te stroken met de behandeling die normaal machinaal plaats-vindt. Daarnaast speelt ook hier mee dat je eigenlijk alleen die zwarte vlekken aantoont die goed gedijen bij een te hoge temperatuur. Bovendien bestrijd je hiermee de sympto-men, niet de oorzaken.”
Toch maken veel peentelers gebruik van de detectiemethode, volgens Huub Schepers, onderzoeker bij PPO en betrokken bij het onderzoek naar zwarte vlekken op peen. ,,Ze weten dat het niet betrouwbaar is, maar vaak hebben ze al beter zicht op de peen omdat ze vaker in de bewaring kijken.”
KOELING
De zwartevlekkenspecialisten geven ook aan dat er in de loop van de jaren ook onder-zoek is gedaan naar de effecten van koeling op de schimmels. Verdonschot: ,,Het is leuk om te ontdekken dat één bepaalde
schim-mel er niet tegen kan als er heel snel gekoeld wordt. Bij de andere schimmel is geleidelijk inkoelen beter, omdat de peen dan een soort wondheling krijgt. Maar in de praktijk is het lastig om daarmee te werken. Je weet immers niet met welke van de vijf schimmels je te maken hebt.”
Daarnaast kijken onderzoekers naar de effecten van het zuurstofgehalte in de koel-cel. Maar ook hier is de indruk dat wat voor de ene schimmel funest is, goed is voor de ander, en andersom.
Om vooraf vast te kunnen stellen met welke schimmel een peenteler te maken heeft, zou een DNA-testmethode uitkomst kunnen bieden. Eén test, voor de Rhexo-cercosporidium carotae, is ontwikkeld in opdracht van Zweedse telers. Een toetsme-thode ontwikkelen kost ongeveer 30.000 euro per schimmel.
Verdonschot geeft aan dat nog niet dui-delijk is of dergelijk onderzoek uit de collec-tieve gelden van het Productschap Tuinbouw betaald zou kunnen worden, of dat het hier gaat over fundamenteel onderzoek. Dan komt het ministerie van LNV om de hoek kijken.
Schepers tekent hetzelfde protest aan bij deze oplossing voor de zwartevlekkenproble-matiek als Verdonschot bij het detectieon-derzoek. ,,Het probleem is hiermee niet
opge-lost. Je weet dan alleen met welke schimmel je te maken hebt. Met een DNA-testmethode heeft de sector wel een stuk gereedschap om de zwarte vlekken aan te pakken, zoals een aangepast koelregime.”
De commissie Zwarte vlekken heeft al vaker gekeken met telers en onderzoe-kers waar de vlekken vandaan komen. ,,Er komen ook vlekken op peen die geteeld is op een plek waar nog nooit peen heeft gestaan”, stelt Verdonschot. ,,Is het een schimmel in de bodem? Soms komt de aantasting wel tevoorschijn, dan weer niet. Wat ligt eraan ten grondslag? Het lijkt aannemelijk dat de meeste veroorzakers van nature in de bodem voorkomen. We moeten ervoor zorgen dat het in de bewaring geen exces wordt.”
MULTIFACTORANALYSE
De nieuwste telg in het onderzoek naar de vlekken in peen is de multifactoranalyse. Schepers neemt deze voor zijn rekening. ,,Agrifirm heeft een pool van peentelers. Er wordt van deze telers een goede registratie bijgehouden en er is goede documentatie beschikbaar.” Door alle gegevens samen te voegen kan er meer duidelijkheid komen over verbanden. ,,Dan kunnen we daarna de diepte in met onderzoek.”
Verdonschot: ,,Misschien blijkt dat een hoog Pw-getal invloed heeft op de schim-mels of de grootte van de koelcellen.” Of de voorvruchten spelen een rol in de aanwezig-heid van de schimmels of de oogstomstan-digheden (nat/droog, respectievelijk meer/ minder beschadiging van de peen en meer/ minder grond in de kist). ,,We kunnen straks gebruikmaken van grote aantallen om uit-spraken te doen over de zwarte vlekken. Als we tenminste een jaar hebben dat er genoeg zwarte vlekken optreden om er uitspraken over te doen”, voegt Schepers eraan toe.
In 2006 en 2007 was er niet zo veel sprake van zwarte vlekken op peen, in 2008 was dat meer. ,,En in de peen van oogst 2009 gaan we nog meer vlekken zien”, voorspelt Schepers. ,,Tijdens de oogst was het erg droog. Dat zijn slechte omstandigheden, want dan bescha-digt de peen. Die zwakke plekken kunnen leiden tot aantastingen van schimmels.”
Vaak geldt de stelregel hoe zwaarder de grond, hoe minder problemen, legt Verdon-schot uit. ,,Maar ook daar komen wel eens problemen voor. Waarom er minder pro-blemen zijn, weten we niet. Dat kan komen door de mechanisatie, de grond of omdat de teelt minder intensief is.”
Nogal wat telers hadden het afgelopen jaar problemen met de zwarte vlekken en hebben dat aangegeven bij de commissie, laat de voorzitter weten. ,,We doen veel aan onderzoek, maar het is erg complex. Mis-schien vinden we wel nooit een oplossing voor het probleem. Telers moeten eigenlijk niet meer over zwarte vlekken in het alge-meen praten, want er zijn vijf verschillende schimmels verantwoordelijk voor. Weet je niet welke het is, stuur dan een monster naar het lab. En hopelijk kan dat in de toekomst via een snelle DNA-meting.”
Y v o n n e Hu r k e n s
Vijf schimmels zijn boosdoener
Zwarte vlekken op peen kosten teler veel geld
TEELT
Thieu Verdonschot (links) en Huub Schepers bij de locatie van PPO in Lelystad. Hier wordt onderzoek gedaan naar zwarte vlekken in peen. F o t o : N i e u w e O o g s t
Een voorbeeld van de zwarte vlekken in peen. F o t o : Wa g e n i n g e n U R
Zwakke plekken leiden tot aantastingen
Telers van peen hebben er regelmatig
mee te maken: zwarte vlekken. De peen gaat
blank, onbeschadigd de bewaring in, maar bij
het uitschuren zijn er kleine zwarte vlekjes
op te zien.
Zwarte vlekken
Er zijn vijf schimmels verantwoordelijk voor het ontstaan van zwarte vlekken:
• Alternaria radicina. Deze schimmel is overdraagbaar via zaad, maar kan ook in besmette grond langdurig overle-ven.
• Rhexocercosporidium carotae, ook wel Acrothecium caro-tae genoemd. Voor zover bekend tast de schimmels alleen schermbloemigen aan, het optreden houdt dan ook ver-band met schermbloemigen in de omgeving. De schimmel komt vaker voor dan eerder werd aangenomen. Vooral in Scandinavië gaat het om deze schimmel bij aantastingen in peen. Ook in Nederland speelt deze schimmel een rol van betekenis.
• Mycocentrospora acerina. Deze bodempathogeen overleeft langdurig in de grond. Naast peen tast deze schimmel ook karwij en selderij aan.
• Chalaropsis thielavioides, ook Thielaviopsis thielavioides genoemd. Deze schimmel is vaak in de grond aanwezig en verspreidt zich voornamelijk via het wassen van de peen. • Chalara elegans of Thielaviopsis basicola. Het is een vaak
in de grond aanwezige schimmel. Deze wordt vooral ver-spreid via het wassen van peen.
Bron: Bio Kennis bericht juli 2007
Tips
Om de kans op zwarte plekken in peen zo klein mogelijk te houden hebben Thieu Verdonschot, voorzitter van de com-missie Zwarte vlekken, en Huub Schepers van PPO een aan-tal tips:
• Zorg voor schoon zaad;
• zorg voor een goede structuur van de grond; • zorg voor een goede bodemvruchtbaarheid; • zorg voor een goede vruchtwisseling; • zorg voor een goede rugopbouw (niet te nat);
• zorg voor goede oogstomstandigheden, niet te droog en niet te nat;
• zorg voor minimale (ook lichte niet-zichtbare) beschadiging van de peen bij de oogst;
• zorg voor voldoende grond in de kist; • zorg voor schone kisten;
• zorg voor voldoende zuurstof in de koelcel; • zorg voor voldoende luchtcirculatie in de koelcel; • zorg voor goede temperatuurmeting in de koelcel, ook diep
in de kist op diverse plekken (temperatuur in de kist soms 2 graden hoger dan omgeving).
