Onderzoek naar de oorzaken van de slechte bespeelbaarheid van enkele sportvelden in Den Haag

(1)

R A P P O R T 6 1971

ONDERZOEK NAAR DE OORZAKEN VAN DE SLECHTE B E S P E E L -BAARHEID VAN ENKELE SPORTVELDEN IN DEN HAAG

door

P . Boekei, J. J. S c h u u r m a n en J. S. Z w i e r s

(2)

3

-INHOUD

VOORWOORD (ir. C.M. J. Sluijsmans) 5

A. BETEKENIS VAN DE PROFIELOPBOUW, DE SAMENSTELLING VAN DE TOPLAAG EN DE ONTWATERING (ir. P. Boekei en J. S. Zwiers) - . 7

Inleiding , 7 Sportterreinen waarop het onderzoek heeft plaatsgevonden , . 7

Wijze van onderzoek 8

Ontwatering T . , . . . , f . , . . 8

Profielopbouw , . . . . , . . . , , 8 Bespeelbaarheid , . , . . . 8

Bemestingstoestand . . . , . . . . , . 10 Resultaten van het onderzoek , , 10

Ontwatering , 10 Profielopbouw , 10 Bespeelbaarheid. , . , . . , . . . . , 12

Bemestingstoestand . . . T , . 12

Bespreking van de resultaten 13 Factoren die bepalend zijn voor de bespeelbaarheid van het sportveld . 13

Toestand op de onderzochte p e r c e l e n . ~ 15 Maatregelen ter verbetering van de sportterreinen . • 16

è

Verlaging van de grondwaterstand in herfst en winter. , 16

Bezanding van sportterreinen. . , . . , . . . , 18 Verzorging van de grasmat . . , . . . , 21

Samenvatting en conclusie 23

Literatuur 23

B. DE WORTELONTWIKKELING (dr. J. J. Schuurman) 25

Inleiding 25

Resultaten van het onderzoek f -25

(3)

B e s p r e k i n g 26

(4)

V O O R W O O R D

Het i s twintig j a a r g e l e d e n dat onze v r o e g e r e m e d e w e r k e r d r . S . B . Hooghoudt het l a a t s t e v a n een r e e k s van r a p p o r t e n over o n d e r z o e k t e n behoeve v a n s p o r t v e l d e n s a m e n s t e l d e . Sinds die tijd heeft het i n s t i t u u t het t e r r e i n v a n de r e c r e a t i e niet m e e r b e t r e d e n . Onder invloed v a n m a a t s c h a p p e l i j k e ontwikkelingen wordt e r de l a a t s t e j a r e n opnieuw a a n d r a n g op de o n d e r z o e k e r s uitgeoefend om hun k u n de en k e n n i s in t e z e t t e n v o o r v r a a g s t u k k e n die liggen b u i t e n de g r e n -z e n v a n l a n d - en tuinbouw. E r g duidelijk i s dat het geval v o o r de p r o b l e m a t i e k v a n het m i l i e u b e h e e r , m i n d e r duidelijk m a a r t o c h goed m e r k b a a r geldt dat v o o r de r e c r e a t i e .

K e n n i s , aanwezig bij o n d e r z o e k e r s op het g e b i e d van b o d e m -v r u c h t b a a r h e i d , kan geacht w o r d e n b r u i k b a a r t e zijn bij die -v o r m e n v a n r e c r e a t i e , w a a r m e n m e t b o d e m , g r o n d en e v e n t u e e l b e g r o e i i n g t e m a k e n heeft. Dat i s onder m e e r het geval bij g r a s s p o r t en s p e e l v e l d e n . Al zijn de e i s e n die b e h e e r d e r s en g e b r u i k e r s v a n deze v e l den a a n de g r a s m a t s t e l l e n , t e n dele v e r s c h i l l e n d v a n die v a n v e e h o u d e r s , m e n mag t o c h v e r w a c h t e n dat de k e n n i s van de o n d e r z o e k e r s v e r k r e g e n op weiland g e c o m b i n e e r d m e t hun inzicht in de e i -g e n s c h a p p e n v a n b o d e m en -grond, een b r u i k b a r e u i t -g a n -g s p o s i t i e z a l v o r m e n v o o r v r u c h t b a a r o n d e r z o e k in het nieuwe gebied.

E e n v e r z o e k v a n de dienst g e m e e n t e p l a n t s o e n e n v a n ' s G r a v e n -h a g e om a a n d a c -h t t e willen b e s t e d e n a a n p r o b l e m e n v a n s p o r t v e l d e n , nu twee j a a r geleden, kwam v o o r ons op een m o m e n t dat de g e e s t e n

v a n de o n d e r z o e k e r s d a a r v o o r r e e d s r i j p w a r e n . De d i r e c t e u r v a n de d i e n s t , b e n a d e r d e op a d v i e s v a n i r . R. den E n g e l s e

de Stichting v o o r B o d e m k a r t e r i n g en ons i n s t i t u u t m e t de a l g e m e n e v r a a g welke bepalingen a a n het b o d e m p r o f i e l noodzakelijk zijn t e n

einde zich een j u i s t b e e l d t e kunnen v o r m e n o m t r e n t de kwaliteit v a n een s p o r t v e l d en stelde een a a n t a l g e m e e n t e l i j k e t e r r e i n e n v o o r on-d e r z o e k t e r b e s c h i k k i n g . Hoewel zijn v r a a g niet n a a r on-de l e t t e r i s b e a n t w o o r d , geeft dit r a p p o r t t o c h een a n t w o o r d op een v a n de b e

(5)

-h e t w o r t e l s t e l s e l op d r i e d e r z e s o n d e r z o c -h t e v e l d e n b e s t u d e e r d . Ik acht het niet uitgesloten dat de inhoud v a n dit r a p p o r t k r i t i e k zal ontmoeten. De wijze van aanpak van het b e s p e e l b a a r h e i d s -v r a a g s t u k die h i e r i s t o e g e p a s t , i s oncon-ventioneel en leidt tot -v o o r v e r s c h i l l e n d e l e z e r s wellicht o n v e r w a c h t e r e s u l t a t e n . G e d o c u m e n -t e e r d e k r i -t i e k en o p m e r k i n g e n n a a r aanleiding van di-t r a p p o r -t zien we g a a r n e t e g e m o e t .

i r . C . M . J. S l u i j s m a n s D i r e c t e u r

(6)

A. B E T E K E N I S V A N D E P R O F I E L O P B O Ü W , D E S A M E N -S T E L L I N G V A N D E T O P L A A G E N D E O N T W A T E R I N G P . B o e k e i en J. S. Z w i e r s

INLEIDING

De d i e n s t g e m e e n t e - p l a n t s o e n e n v a n ' s - G r a v e n h a g e - bij monde v a n i r . R. den E n g e l s e heeft ons in 1969 g e v r a a g d enige a a n d a c h t t e b e s t e -den a a n de s l e c h t e b e s p e e l b a a r h e i d v a n v e r s c h e i d e n e v a n hun s p o r t v e l d e n (voetbal en h o c k e y ) . Het p r o b l e e m i s , dat i n n a t t e p e r i o d e n i n h e r f s t en w i n t e r te lang w a t e r op het veld blijft s t a a n of de toplaag v a n het t e r r e i n t e zacht wordt, w a a r d o o r het s p o r t v e l d t e v a a k v o o r w e d s t r i j d e n m o e t w o r d e n afgekeurd. Ook een t e gladde toplaag wordt v a a k , v o o r a l bij h o c k e y , a l s m i n d e r gewenst beschouwd. Het v e r z o e k om enig o n d e r z o e k h i e l d ook v e r b a n d m e t het feit dat m e n de i n d r u k h a d , dat het bodemkundige a s p e c t b i j a a n l e g en onderhoud van s p o r t v e l d e n nog een v e r w a a r l o o s d t e r r e i n v a n o n d e r z o e k i s .

T i j d e n s een o r i ë n t e r e n d b e z o e k a a n enkele v a n de d e s b e t r e f f e n d e t e r -r e i n e n op 12 n o v e m b e -r 1969 w e -r d de i n d -r u k v e -r k -r e g e n dat het g e n o e m d e euvel w e l i s w a a r v e r b a n d houdt m e t een m i n d e r gunstige s a m e n s t e l l i n g v a n de toplaag of m e t een onvoldoende g r a s m a t ( s l e c h t e b e w o r t e l i n g of o n v o l -doende g e s l o t e n ) , m a a r dat v o o r a l de o n t w a t e r i n g s t o e s t a n d - mogelijk in r e l a t i e m e t de profielopbouw - d a a r b i j een b e l a n g r i j k e r o l s p e e l t .

Het o n d e r z o e k dat door ons in 1970 op vijf s p o r t c o m p l e x e n w e r d v e r r i c h t , i s dan ook v o o r a l t o e g e s p i t s t op de g e n o e m d e e i g e n s c h a p p e n

en op h e t b e s t u d e r e n v a n de invloed d a a r v a n op de b e s p e e l b a a r h e i d v a n de t o p l a a g .

Sportterreinen waarop het onderzoek heeft plaats gevonden

(7)

1. M u u r b l o e m weg, 10 j a a r oud, z e e r nat.

2. "Het kleine L o o " in 1965 aangelegd, in 1967 in g e b r u i k genomen, i s p l a a t s e l i j k z e e r nat.

3. "Bouwlust III", 13 j a a r oud, t a m e l i j k nat, wordt z e e r intensief b e -speeld.

4. S p o r t l a a n , in 1966 aangelegd, in 1969 b e s p e e l d , p l a a t s e l i j k wat a a n de natte kant, op a n d e r e p l a a t s e n in de z o m e r te d r o o g .

5. " G r o e n e n d a a l - N o o r d " , in 1967 h e r a a n g e l e g d e hockeyvelden, w a a r v a n v e l d 1 geen m o e i l i j k h e d e n o p l e v e r t , m a a r op v e l d 2 s o m s p l a s s e n s t a a n .

WIJZE VAN ONDERZOEK

Op de g e n o e m d e s p o r t v e l d e n w e r d e n een a a n t a l w a a r n e m i n g e n v e r -r i c h t , die b e t -r e k k i n g hebben op de volgende punten:

1. De ontwatering. Drainaf stand en d r a i n d i e p t e w e r d e n v a n de a a n w e z i g e d r a i n a g e k a a r t e n afgelezen, t e r w i j l g r o n d - en s l o o t w a t e r standen door m i d d e l van w a t e r s t a n d s b u i z e n en p e i l s c h a l e n w e r d e n opgenomen ( p l a a t s : zie bijl. 1).

2. De profielopbouw. Door de Stichting v o o r B o d e m k a r t e r i n g w e r d in a l l e z e s g e v a l l e n een p r o f i e l b e s c h r i j v i n g van het gehele s p o r t v e l d g e m a a k t , t e r w i j l door ons op een enkele plek (zie b i j l . 1) het p r o f i e l tot a a n het g r o n d w a t e r globaal w e r d b e o o r d e e l d .

V e r d e r w e r d e n van diezelfde plek l a a g s g e w i j z e g r o n d m o n s t e r s g e n o m e n v o o r bepaling v a n de g r a n u l a i r e s a m e n s t e l l i n g (af s l i b b a a r , g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof, k a l k t o e s t a n d , fijnheid v a n h e t zand), de v o c h t k a r a k t e -r i s t i e k e n , en het d o o -r l a t e n d v e -r m o g e n v o o -r w a t e -r in een m i n of m e e -r o n v e r z a d i g d e t o e s t a n d . Bij l a a t s t g e n o e m d e bepaling w e r d nagebootst wat op het v e l d ook kan p l a a t s v i n d e n : op een kolom g r o n d ( r i n g m o n s t e r ) , g e p l a a t s t op een op p F 2 i n g e s t e l d e p F - b a k , w e r d w a t e r gegoten w a a r n a e r w e r d n a g e g a a n hoe lang het duurde v o o r d a t al het w a t e r v a n het opper-vlak v e r d w e n e n w a s .

3. De " b e s p e e l b a a r h e i d " . In g r o t e lijnen zou a a n de hand v a n het a a n t a l af-k e u r i n g e n p e r s e i z o e n zijn na t e g a a n hoe het m e t de b e s p e e l b a a r h e i d i s g e s t e l d . Op deze wijze zou een i n d r u k w o r d e n v e r k r e g e n over h e t g e h e l e

(8)

t e r r e i n . D e r g e l i j k e gegevens zijn v o o r deze t e r r e i n e n e c h t e r moeilijk t e v e r z a m e l e n . Het dan v e r k r e g e n b e e l d zou t r o u w e n s nogal kunnen afwijken van de t o e s t a n d op de plek w a a r wij ons o n d e r z o e k hebben v e r -r i c h t . Op die plek zouden we eigenlijk ook de b e s p e e l b a a -r h e i d m o e t e n m e t e n . H i e r v o o r i s e c h t e r nog geen goede methode b e s c h i k b a a r . D a a r -om w e r d door ons een a n d e r e weg bewandeld. Van a l l e m o n s t e r s (dus zowel v a n de toplaag a l s van de d i e p e r e lagen) w e r d in het l a b o r a t o r i u m een zg. b e t r e d i n g s - of b e s p e e l b a a r h e i d s g r e n s b e p a a l d .

Dit i s het v o c h t g e h a l t e v a n de grond w a a r b o v e n het t e r r e i n niet kan w o r den b e t r e d e n zonder dat de toplaag s t e r k wordt v e r k n o e i d . Deze g r e n s w a a r d e wordt v e r k r e g e n door de stevigheid v a n de g r o n d bij v e r s c h i l lende v o c h t g e h a l t e n (die in het l a b o r a t o r i u m k u n s t m a t i g w e r d v e r k r e -gen) v i s u e e l t e b e o o r d e l e n (in een schaal v a n 1-10 w a a r b i j een 6 op een j u i s t voldoende stevigheid en een 5 op een j u i s t onvoldoende s t e vigheid duidt) en v e r v o l g e n s v o o r de v e r s c h i l l e n d e g r o n d e n af t e l e i

-den welke v o c h t g e h a l t e n bij de k r i t i e k e w a a r d e n 5 en 6 b e h o r e n . Door v e r d e r na t e gaan hoe het v o c h t g e h a l t e v a n de g r o n d op een b e p a a l d m o m e n t in h e t v e l d , bv. bij b e m o n s t e r i n g op bij e e n b e p a a l d e p F w a a r d e , l i g t t . o . v . de b e p a a l d e b e t r e d i n g s g r e n s , wordt een i n d r u k v e r k r e -gen over de b e t r e d i n g s g e v o e l i g h e i d of b e s p e e l b a a r h e i d v a n de grond. De op deze m i n of m e e r subjectieve wijze v e r k r e g e n g e g e v e n s over de b e s p e e l b a a r h e i d zullen n a d e r m o e t e n worden g e v e r i f i e e r d a a n de t o e s t a n d op het v e l d . We k o m e n l a t e r d a a r o p t e r u g .

Bij deze bepaling van de b e s p e e l b a a r h e i d wordt de a a n w e z i g h e i d v a n e e n g r a s m a t dus buiten beschouwing g e l a t e n . Dit l a a t s t e i s o . i . geen g r o o t b e z w a a r omdat de b e s p e e l b a a r h e i d in i e d e r geval v o o r een b e -l a n g r i j k dee-l door de t o e s t a n d van de g r o n d ze-lf wordt b e p a a -l d . Dit i s z e k e r h e t geval op intensief b e s p e e l d e t e r r e i n e n of t e r r e i n g e d e e l -t e n w a a r de g r a s b e z e -t -t i n g g e r i n g i s en v r i j w e l nie-t m e e r b i j d r a a g -t tot de stevigheid van de t o p l a a g . U i t e r a a r d z a l de b e s p e e l b a a r h e i d i n h e t a l g e m e e n w o r d e n b e v o r d e r d door de a a n w e z i g h e i d v a n een g r a s m a t , w a a r b i j dan de b e z e t t i n g s g r a a d en de s a m e n s t e l l i n g v a n het g r a s -m e n g s e l v a n belang zijn.

(9)

4 . De b e m e s t i n g s t o e s t a n d . In v e r b a n d m e t de op s p o r t v e l d e n g e w e n s t e g r a s g r o e i dient m e n ook a a n de c h e m i s c h e v r u c h t b a a r h e i d de nodige aandacht t e b e s t e d e n . Om d a a r o v e r een indruk t e k r i j g e n w e r d a a n de l a a g s g e w i j s genomen g r o n d m o n s t e r s ook het f o s f a a t en k a l i g e -h a l t e b e p a a l d .

R E S U L T A T E N VAN HET ONDERZOEK

Ontwatering

De g e g e v e n s over de o n t w a t e r i n g zijn v e r m e l d in bijlage 2. D a a r -uit blijkt dat het t e r r e i n aan de Muurbloemweg niet g e d r a i n e e r d i s en

dat de w a t e r s t a n d in de n a a s t l i g g e n d e sloot t a m e l i j k hoog i s (0, 62 m «£• m v ) . Het behoeft dan ook niet te v e r w o n d e r e n dat h i e r hoge g r o n d

-w a t e r s t a n d e n tot in of tot boven de toplaag v o o r k o m e n .

Op "Het Kleine L o o " en "Bouwlust" k o m e n b e t r e k k e l i j k hoge g r o n d w a t e r s t a n d e n v o o r , ondanks een wât l a g e r e s l o o t w a t e r stand en e e n i n t e n s i e v e d r a i n a g e (7 r e s p . 5 m afstand). De d r a i n d i e p t e i s e c h t e r g e r i n g (0, 65 r e s p . 0, 50 c m ) . Op de t e r r e i n e n a a n de S p o r t l a a n en v a n het c o m p l e x " G r o e n e n d a a l N o o r d " w e r d e n d i e p e r e g r o n d w a t e r standen aangetroffen, hoewel e r weinig v e r s c h i l in d r a i n a f s t a n d , d r a i n -diepte en s l o o t w a t e r stand i s m e t de b e i d e v o r i g e p e r c e l e n . De doorlatend-h e i d v a n de o n d e r g r o n d z a l d a a r b i j wel een r o l spelen. L a t e r z a l d a a r o p n a d e r w o r d e n ingegaan.

Profielopbouw

E e n a l g e m e n e b e s c h r i j v i n g v a n de profielopbouw v a n het g e h e l e t e r r e i n , u i t g e v o e r d door de Stichting v o o r B o d e m k a r t e r i n g , a l s m e d e de volledige g e g e v e n s o v e r de s a m e n s t e l l i n g v a n de grond op de door ons uitgezochte proefplekken zijn v e r m e l d in bijlage 3.

Het v e l d a a n de Muurbloemweg blijkt t e b e s t a a n uit een dunne toplaag van humushoudend zand m e t d a a r o n d e r een m e n g s e l van v e e n -a c h t i g m -a t e r i -a -a l en z-and ( b e m o n s t e r ing spiek) of -a l l e e n v e e n , d-at op

(10)

• 1 1

-een diepte v a n 40-60 c m in m a t i g fijn zand o v e r g a a t .

Het t e r r e i n "Het Kleine L o o " heeft een 10-20 c m dikke bovenlaag v a n humushoudend zand, m e t d a a r o n d e r een m e n g s e l van v e e n en zand, op 30 c m in v e e n o v e r g a a n d . De z a n d o n d e r g r o n d , b e s t a a n d e uit matig fijn zand, begint op w i s s e l e n d e diepte (80-120 c m ) .

Het c o m p l e x "Bouwlust III" i s opgebouwd uit een z w a r e k l e i g r o n d m e t een humushoudend zanddek van 20-30 c m . Onder de klei i s vanaf 60 à 100 c m diepte een veenpakket a a n w e z i g .

De t e r r e i n e n a a n de Sportlaan b e s t a a n overwegend uit zand m e t e e n nogal w i s s e l e n d gehalte a a n o r g a n i s c h e stof. In de o n d e r g r o n d komt op een diepte v a n 40-60 c m enig v e e n v o o r .

De h o c k e y v e l d e n " G r o e n e n d a a l - N o o r d " b e s t a a n uit zandgrond m e t humushoudende bovengrond, op een groot g e d e e l t e t u s s e n 60 en 110 c m diepte o v e r g a a n d in v e e n . Ook komt p l a a t s e l i j k op ongeveer 30 c m een oude zodelaag v o o r .

De toplaag bevat in a l l e g e v a l l e n s l e c h t s weinig slib ( 24%), t e r -wijl het aanwezige zand zowel in de toplaag a l s m e e r o n d e r i n matig fijn i s en een M c i j f e r heeft van 160180 m i c r o m e t e r . Het gehalte a a n o r -g a n i s c h e stof in de b o v e n s t e laa-g van 10 c m v a r i e e r t v a n v e l d tot v e l d (4 tot 15%).

De volledige g e g e v e n s v a n de v o c h t k a r a k t e r i s t i e k e n en van het d o o r l a t e n d v e r m o g e n v o o r w a t e r in de o n v e r z a d i g d e t o e s t a n d zijn v e r -m e l d in bijlage 4. Het v e r l o o p v a n enkele v a n de b e l a n g r i j k s t e g e g e v e n s d a a r v a n ( p o r i ë n v o l u m e ; v o l u m e p e r c e n t a g e w a t e r bij b e m o n s t e r i n g , bij p F 2 en bij p F 4 , 2) in het profiel zijn in bijlage 5 w e e r g e g e v e n . D a a r i n w e e r s p i e g e l t zich duidelijk de aanwezigheid v a n veenachtig m a t e r i a a l en k l e i . In die g e v a l l e n zijn het p o r i ë n v o l u m e en het v o l u m e p e r c e n t a g e w a t e r bij pF2 h o g e r , hun v e r s c h i l , d. w. z. het v o l u m e p e r c e n t a g e lucht bij p F 2 , e c h t e r n i e t . Dit l a a t s t e v a r i e e r t van grond tot grond v r i j s t e r k . Dat i s ook het geval m e t het d o o r l a t e n d v e r m o g e n v o o r w a t e r . Uit het g e h e e l kan e c h t e r w o r d e n g e c o n s t a t e e r d dat in geen enkel geval de b o v e n g r o n d zo dicht zit dat e r v r i j w e l geen w a t e r m e e r d o o r h e e n wil. De l a a g s t e w a a r d e n van de d o o r l a a t f a c t o r zijn 0, 0 7 - 0 , 09 m / e t m . , h e t g e e n b e t e k e n t dat bij een g r a d i ë n t v a n één toch altijd nog 70-90 m m

(11)

w a t e r p e r e t m a a l door de bovengrond n a a r b e n e d e n kan worden v e r -plaat st.

Bespeetbaarheid

De volledige gegevens van de b e o o r d e l i n g v a n de b e s p e e l b a a r -h e i d v a n de g r o n d zijn v e r m e l d in bijlage 7. Het betreft in de e e r s t e p l a a t s de b e o o r d e l i n g s c i j f e r s van de stevigheid v a n de g r o n d bij d r i e v e r s c h i l l e n d e vochtgehalten. Uit deze gegevens w e r d v o o r i e d e r g r o n d m o n s t e r het vochtgehalte afgeleid w a a r b i j de stevigheid m e t een 5 (juist onvoldoende) r e s p . 6 (juist voldoende) zou zijn g e w a a r d e e r d . Die v o c h t g e h a l t e n zijn e v e n e e n s in bijlage 7 opgenomen. D e -z e l a a t s t e c i j f e r s kunnen a l s g r e n s w a a r d e n w o r d e n beschouwd, d . w . -z. bij w a a r d e r i n g 6 geven ze het v o c h t g e h a l t e a a n w a a r b i j de grond j u i s t nog een dusdanige stevigheid heeft dat een veld m e t een d e r g e l i j k e toplaag goed b e s p e e l d kan w o r d e n z o n d e r dat n o e m e n s w a a r d i g e s c h a -de a a n het veld zal w o r d e n a a n g e r i c h t . Bij h o g e r e v o c h t g e h a l t e n wordt de b e s p e e l b a a r h e i d o n g u n s t i g e r en bij w a a r d e n h o g e r dan a a n gegeven onder b e o o r d e l i n g 5 moet het v e l d a l s v o l k o m e n o n b e s p e e l -b a a r w o r d e n -beschouwd.

Om een indruk v a n de b e s p e e l b a a r h e i d v a n de desbetreffende p e r c e l e n over de gehele g e b r u i k s p e r i o d e t e v e r k r i j g e n , zou het v e r -loop v a n h e t vochtgehalte van de toplaag g e d u r e n d e h e r f s t , winter en v o o r j a a r bekend m o e t e n zijn. D e r g e l i j k e g e g e v e n s zijn j a m m e r g e n o e g niet a a n w e z i g . We b e s c h i k k e n wel over het v o c h t g e h a l t e v a n de g r o n d op het m o m e n t dat de g r o n d m o n s t e r s w e r d e n g e n o m e n (24 en 25 f e b r u -a r i ) . W-anneer we deze v o c h t g e h -a l t e n v e r g e l i j k e n m e t de in bijl-age 6 g e n o e m d e g r e n s w a a r d e n , dan kan w o r d e n g e s t e l d dat t i j d e n s de b e -m o n s t e r i n g - dat was na een v r i j natte p e r i o d e - de b e s p e e l b a a r h e i d a a n de Muurbloemweg z e e r slecht w a s , op "Het Kleine L o o " v r i j s l e c h t , op "Bouwlust III" en " G r o e n e n d a a l N o o r d " ( s l e c h t e deel) m a -tig en a a n de S p o r t l a a n en " G r o e n e n d a a l - N o o r d " (goede deel) t a m e l i j k goed. Dit i s in o v e r e e n s t e m m i n g m e t de i n d r u k die m e n in het a l g e -m e e n o v e r de b e s p e e l b a a r h e i d v a n deze t e r r e i n e n heeft.

Bemestingstoestand

Uit de g e g e v e n s over de b e m e s t i n g s t o e s t a n d die in bijlage 3 zijn v e r m e l d , blijkt dat de g e h a l t e n a a n fosfaat en kali in de toplaag v a n

(12)

•13-g e v a l tot •13-geval no•13-gal v e r s c h i l l e n en op enkele v e l d e n zo laa•13-g zijn dat e r z e k e r wel b i j z o n d e r e aandacht a a n m a g w o r d e n b e s t e e d .

L a t e r z a l d a a r nog n a d e r op w o r d e n ingegaan.

BESPREKING VAN DE RESULTATEN

Factoren die bepalend zijn voor de hespeelbaarheid van Het sportveld

In het a l g e m e e n kan w o r d e n a a n g e n o m e n dat de b e s p e e l b a a r h e i d v a n e e n s p o r t v e l d v o o r n a m e l i j k z a l w o r d e n b e p a a l d door de s a m e n s t e l -ling v a n de g r o n d in de t o p l a a g , van de ontwatering en van de a a r d v a n de g r a s m a t . Bij i n t e n s i e v e b e s p e l i n g z a l v a n de g r a s m a t p l a a t s e l i j k of o v e r het gehele t e r r e i n v a a k niet v e e l overblijven, en in dat geval z u l -l e n v o o r a -l de beide e e r s t g e n o e m d e f a c t o r e n van be-lang zijn v o o r de b e s p e e l b a a r h e i d van het t e r r e i n . Bij aanleg en onderhoud z a l d a a r o m in i e d e r geval a a n deze f a c t o r e n v e e l aandacht m o e t e n w o r d e n b e s t e e d .

De v r a a g i s dan u i t e r a a r d a a n welke e i s e n die f a c t o r e n zullen m o e t e n voldoen.

Uit de ons b e s c h i k b a r e g e g e v e n s i s g e t r a c h t na t e gaan hoe g r o o t de invloed v a n h e t g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof en v a n de ontwatering op de stevigheid v a n de g r o n d i s . D a a r t o e w e r d e n in de e e r s t e p l a a t s de v o c h t g e h a l t e n bij de s t e v i g h e i d s w a a r d e n 5 en 6 t e g e n het g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof u i t g e z e t (bijlage 6, fig. a ) . Dat l e v e r t een duidelijke s a m e n h a n g op: bij stijgend g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof n e e m t ook het v o o r een goede stevigheid t o e l a a t b a r e v o c h t g e h a l t e t o e . In de tweede p l a a t s w e r d e n de v o c h t g e h a l t e n bij v e r s c h i l l e n d e p F - w a a r d e n uit de p F c u r v e n afgeleid en e v e n e e n s g r a f i s c h t e g e n het g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof uitgezet (bijlage 6, fig. b ) . Dat l e v e r t e v e n e e n s een d u i -delijke s a m e n h a n g op. In dit l a a t s t e geval lijkt de helling v a n de " p F l , 5 - l i j n " g r o t e r dan die v a n de p F 2 , O-lijn", m a a r het v e r s c h i l i s niet b e t r o u w b a a r . Wanneer de beide s e r i e s lijnen in één figuur w o r d e n w e e r g e g e v e n (bijlage 8, fig. a ) , blijkt de " p F 2 - l i j n " v r i j w e l evenwijdig en op i e t s l a g e r niveau te liggen dan de " s t e v i g h e i d - 6 - l i j n " .

(13)

V e r d e r lijkt de helling van de " p F l , 5-lijn" i e t s g r o t e r dan die van de " s t e v i g h e i d 5 l i j n " , m a a r ook dit v e r s c h i l i s wiskundig niet b e t r o u w -b a a r .

Uit het v o o r g a a n d e kan worden afgeleid dat zandgrond bij een v o c h t g e h a l t e o v e r e e n k o m e n d m e t p F 2 een stevigheid heeft die m e t

r u i m een 6 wordt g e w a a r d e e r d , h e t g e e n volgens onze n o r m e n a l s goed kan w o r d e n b e s t e m p e l d . Het gehalte a a n o r g a n i s c h e stof i s d a a r -bij kennelijk van geen invloed. Bij een vochtgehalte o v e r e e n k o m e n d m e t p F l , 5 heeft dezelfde zandgrond een stevigheid die m e t o n g e v e e r e e n 5 "wordt g e w a a r d e e r d en o . i . dus onvoldoende i s . H i e r i s e c h t e r e e n t e n d e n s aanwe-zig dat bij h o g e r e g e h a l t e n a a n o r g a n i s c h e stof de stevigheid s l e c h t e r i s dan bij l a g e r e gehalten. De b e s p e e l b a a r h e i d v a n een s p o r t v e l d hangt dus v o o r a l af v a n de p F in de t o p l a a g , die op h a a r b e u r t w e e r in b e l a n g r i j k e m a t e wordt b e p a a l d door de g r o n d w a -t e r s -t a n d . In h e r f s -t , win-ter en v r o e g e v o o r j a a r , dus in een voor een

s p o r t v e l d b e l a n g r i j k e p e r i o d e , t r e e d t v r i j w e l geen v e r d a m p i n g op en z a l 1 à 2 dagen na r e g e n v a l het vochtgehalte in de toplaag in e v e n

-wicht zijn m e t de g r o n d w a t e r s t a n d . Bij een g r o n d w a t e r s t a n d van een m e t e r o n d e r m a a i v e l d z a l dan de p F in de toplaag gelijk a a n 2, 0 en bij een g r o n d -w a t e r s t a n d v a n 30 c m o n g e v e e r gelijk a a n 1, 5 zijn. Om enkele dagen na r e g e n v a l v a n een goede b e s p e e l b a a r h e i d v e r z e k e r d t e zijn, z a l in i e d e r g e v a l een g r o n d w a t e r s t a n d v a n o n g e v e e r 1 m gewenst zijn. Bij g r o n d w a t e r s t a n d e n ondieper dan ongeveer 30 c m z a l een s p o r t v e l d o n b e s p e e l -b a a r zijn. T u s s e n -beide niveaus ligt het t r a j e c t v a n m a t i g e tot slechte b e s p e e l b a a r h e i d .

Het v o o r g a a n d e betekent e c h t e r niet dat bij een g r o n d w a t e r s t a n d v a n 1 m e t e r de b e s p e e l b a a r h e i d altijd goed i s . Tijdens of k o r t na r e g e n v a l zal het vochtgehalte h o g e r en de p F l a g e r zijn dan in de e v e n w i c h t s t o e s t a n d m e t de g r o n d w a t e r s t a n d . De b e s p e e l b a a r h e i d z a l dan o n g u n s t i g e r zijn. Het zal niet a l l e e n van de i n t e n s i t e i t en het t i j d s t i p van de r e g e n -v a l afhangen, m a a r -v o o r a l ook -v a n de snelheid w a a r m e e het o -v e r t o l l i g e w a t e r wordt afgevoerd en die w a a r m e e de e v e n w i c h t s t o e s t a n d wordt b e -r e i k t , h o e v e e l op een b e p a a l d m o m e n t het vochtgehalte h o g e -r en de p F l a g e r dan in de evenwicht stoe stand i s . Het v e r m o e d e n b e s t a a t dat d a a r -b i j de s a m e n s t e l l i n g v a n de t o p l a a g , en dan in het -b i j z o n d e r het gehalte a a n o r g a n i s c h e stof, van b e t e k e n i s i s . Bij dit o n d e r z o e k zijn d a a r o v e r e c h t e r geen gegevens v e r k r e g e n . Men kan zich a f v r a g e n of door i n s t e l

(14)

-•

15-ling van een nog d i e p e r e g r o n d w a t e r s t a n d a l s w e r d aangegeven de b e s p e e l b a a r h e i d van een s p o r t v e l d ook in natte p e r i o d e n (tijdens of k o r t na regenval) nog niet zou kunnen w o r d e n v e r b e t e r d . V e e l a l z a l dat niet het geval zijn omdat bij g r o n d w a t e r s t a n d e n d i e p e r dan een m e t e r de e v e n w i c h t s i n s t e l l i n g t u s s e n het v o c h t g e h a l t e in de toplaag en de g r o n d w a t e r s t a n d dan l a n g z a a m tot stand komt en het v o c h t g e -h a l t e -h o g e r blijft dan m e n zou v e r w a c -h t e n .

Het i s duidelijk dat h o g e r e g r o n d w a t e r s t a n d e n i . v . m . de b e -s p e e l b a a r h e i d ongewen-st zijn. V e r d e r i -s e r een aanwijzing dat in dat geval h o g e r e gehalten a a n o r g a n i s c h e stof een e x t r a n a d e e l v o r -m e n . Dit l a a t s t e zou e v e n e e n s het geval zijn in n a t t e p e r i o d e n w a n n e e r de p F in de toplaag nog h o g e r i s dan m e n v o l g e n s de g r o n d w a t e r s t a n d zou v e r w a c h t e n . Deze aanwijzing over de b e t e k e n i s van de o r g a n i s c h e stof i s in o v e r e e n s t e m m i n g m e t de e r v a r i n g v a n de g e b r u i k e r s v a n s p o r t v e l d e n , dat een te hoog g e h a l t e ( m e e r dan 5 à 6%) de b e s p e e l -b a a r h e i d o n d e r n a t t e omstandigheden ongunstig m a a k t .

De in het v o o r g a a n d e gegeven n o r m t. a. v . de g e w e n s t e g r o n d w a -t e r s -t a n d geld-t a l l e e n v o o r s p o r -t v e l d e n m e -t een -toplaag m e -t s l e c h -t s

enkele p r o c e n t e n a f s l i b b a a r en m e t zand dat m a t i g fijn i s ( m e d i a a n c i j -f e r 160-180 urn). Bij een h o g e r gehalte a a n a -f s l i b b a r e delen en bij a a n w e z i g h e i d v a n fijner zand zullen de e i s e n w e e r a n d e r s kunnen zijn.

Toestand op de onderzochte percelen

G e z i e n het in het v o o r g a a n d e gegeven o v e r z i c h t betreffende de b e t e k e n i s v a n de ontwatering en het gehalte a a n o r g a n i s c h e stof v o o r de b e s p e e l b a a r h e i d , kan m e n zich afvragen hoe het op de o n d e r z o c h t e p e r c e l e n m e t deze f a c t o r e n i s g e s t e l d . F i g u u r b v a n bijlage 8 geeft d a a r v a n een i n d r u k . In de e e r s t e p l a a t s i s d a a r i n globaal aangegeven b i j welke w a t e r s t a n d in s a m e n h a n g m e t het g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e

stof een b e p a a l d e b e s p e e l b a a r h e i d z a l w o r d e n v e r k r e g e n . Dat w e r d afgeleid uit figuur a van bijlage 8, w a a r b i j de v e r k r e g e n helling v a n de v e r s c h i l l e n d e lijnen a l s r e ë e l w e r d beschouwd.

(15)

V e r d e r i s de t o e s t a n d ingetekend zoals die t i j d e n s de b e m o n s t e -ring op 2 5 / 2 6 f e b r u a r i op de o n d e r z o c h t e plekken v a n de v e r s c h i l l e n d e s p o r t t e r r e i n e n w e r d v a s t g e s t e l d . Het i s duidelijk dat het t e r r e i n a a n de Muurbloemweg a l s g e v o l g v a n te hoge g r o n d w a t e r s t a n d e n v e r m o e d e -lijk door een t e hoog gehalte a a n o r g a n i s c h e stof slecht i s . Dat geldt ook v o o r "Het Kleine E o o " , hoewel d a a r de t o e s t a n d wat m i n d e r on-gunstig i s . Op "Bouwlust III" i s de z e e r m a t i g e t o e s t a n d v o o r a l t e wijten a a n een t e hoge g r o n d w a t e r s t a n d . De o v e r i g e s p o r t v e l d e n S p o r t l a a n en " G r o e n e n d a a l - N o o r d " zijn v r i j r e d e l i j k , m a a r zouden b i j een nog i e t s d i e p e r e w a t e r s t a n d v o l k o m e n in orde zijn. Deze

goede o v e r e e n s t e m m i n g t u s s e n de "subjectief" b e p a a l d e b e s p e e l b a a r h e i d en de indruk die e r o v e r het t e r r e i n b e s t o n d , v o r m t een a a n w i j

-zing dat m e t e e r s t g e n o e m d e methode a a n v a a r d b a r e g e g e v e n s w o r d e n v e r k r e g e n . B i n n e n k o r t z a l die methode e c h t e r u i t v o e r i g e r w o r d e n g e -t o e -t s -t .

V e r b e t e r i n g v a n de s l e c h t e t e r r e i n e n z a l dus v o o r a l m o e t e n w o r d e n gezocht in een v e r l a g i n g v a n de g r o n d w a t e r s t a n d in n a t t e p e -r i o d e n , t e -r w i j l mogelijk ook, en dat geldt v o o -r a l v o o -r het t e -r -r e i n a a n de M u u r b l o e m w e g , e e n v e r l a g i n g v a n het g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e

stof door bezanding zinvol i s . Het z a l v a n de o m s t a n d i g h e d e n en de mogelijkheden afhangen welke m a a t r e g e l e n d a a r t o e zullen m o e t e n w o r -den getroffen. D a a r o v e r z a l in het volgende het een en a n d e r w o r d e n m e e g e d e e l d .

MAATREGELEN T E R VERBETERING VAN DE S P O R T T E R R E I N E N

Verlaging van de grondwaterstand in hêrfet en winter

Hoge g r o n d w a t e r s t a n d e n kunnen het gevolg zijn v a n t e s l e c h t door-l a t e n d e door-l a g e n i n het p r o f i e door-l of v a n e e n onvodoor-ldoende afvoer v a n s door-l o t e n en

d r a i n s .

Uit de b e p a l i n g e n v a n het d o o r l a t e n d v e r m o g e n v o o r w a t e r in de o n v e r z a d i g d e t o e s t a n d (zie d o o r l a a t f a c t o r e n in bijlage 4) blijkt dat op g e e n d e r t e r r e i n e n dit v e r m o g e n in het b o v e n s t e deel v a n het p r o f i e l

(16)

•17-onvoldoende i s . Het w a t e r z a l voldoende snel vanuit de toplaag n a a r beneden kunnen worden v e r p l a a t s t . Het knelpunt z a l dan ook worden g e v o r m d door de afvoer van de d r a i n s en de sloten in afhankelijkheid v a n het d o o r l a t e n d v e r m o g e n van de o n d e r g r o n d . Dat blijkt ook wel w a n n e e r m e t behulp van de b e s c h i k b a r e gegevens over d r a i n a f s t a n d en de door R i j t e m a (1969) opgegeven w a a r d e n v o o r het d o o r l a t e n d v e r m o g e n in de v e r z a d i g d e t o e s t a n d van zand, v e e n en klei, globaal w o r d t b e r e k e n d welke opbolling wordt v e r k r e g e n w a n n e e r 10 m m p e r dag m o e t kunnen worden afgevoerd. Daa rtoe h a n t e r e n we de f o r m u l e :

_ 8 k d m .2 _ o o

w a a r i n ;

1 = d r a i n - of slootafstand in m ;

k = d o o r l a a t f a c t o r (verzadigde) o n d e r g r o n d ( m / e t m . );

d = factor afhankelijk van 1, van de natte o m t r e k v a n het ontwatering s -s y -s t e e m en van de diepte van een eventueel aanwezige ondoorlaten-de l a a g ;

s = afvoer in m / e t m . ;

m = opbolling t u s s e n de d r a i n s .

We vinden dan het in t a b e l 1 gegeven o v e r z i c h t . T A B E L 1.

A a n w e z i g e en g e w e n s t e d r a i n a g e t o e s t a n d T e r r e i n

M u u r b l o e m w e g

it it

Het Kleine Loo Bouwlust it S p o r t l a a n ti G r o e n e n d a a l H O n d e r -g r o n d v e e n zand v e e n v e e n klei zand v e e n zand v e e n k o ( m / e t m ) 0 , 0 5 1, 10 0 , 0 5 0 , 0 5 0 , 0 3 1, 10 0 , 0 5 1, 10 0 , 0 5 1 (m) 40 M 7 5 5 4 n 7 H d 2 2 0 , 6 0 , 5 0 , 5 0 , 5 0 , 5 0 , 6 0 , 6 s (mm) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 m o (m) 6,20 0,90 2 , 0 6 1,26 2, 15 0 , 0 4 0,80 0 , 0 9 2 , 0 7 D r a i n d i e p t e of slootpeil (m) 0, 62* 0 , 6 2 * 0 , 6 5 0, 50 0 , 5 0 0 , 6 5 0, 65 0, 75 0, 75 G e w e n s t e drainaf-stand (m) 3 , 0 1 3 , 0 3 , 0 3 , 0 2 , 2 13,0 3 , 0 1 3 , 0 3 , 0

(17)

H i e r u i t blijkt dat in de m e e s t e g e v a l l e n een dusdanige opbol-ling v a n het w a t e r z a l o p t r e d e n , dat bij een d r a i n d i e p t e van 50-70 c m het g r o n d w a t e r bij z w a r e r e g e n v a l tot boven het m a a i v e l d zal stijgen. Voor een goede b e e p e e l b a a r h e i d d i r e c t na een d e r g e l i j k e r e g e n v a l i s dat o n t o e l a a t b a a r .

Om v e r b e t e r i n g t e v e r k r i j g e n z a l in de e e r s t e p l a a t s d i e p e r en m e e s t a l ook nauwer m o e t e n w o r d e n g e d r a i n e e r d . Om in de h e r f s t -en w i n t e r p e r i o d e e-en noodzakelijk geblek-en g r o n d w a t e r s t a n d v a n om en nabij een m e t e r onder het m a a i v e l d te r e a l i s e r e n , z a l in i e d e r geval op i e t s g r o t e r e diepte dan een m e t e r m o e t e n w o r d e n g e d r a i -n e e r d . W a -n -n e e r we i-n ee-n z e e r -natte p e r i o d e (10 m m / e t m a a l ) ee-n opbolling van 0, 40 m t o e l a a t b a a r a c h t e n k o m e n we v o o r de v e r -s c h i l l e n d e velden tot een drainaf -stand, die e v e n e e n -s in t a b e l 1 i -s v e r m e l d . D a a r u i t blijkt dat de g e w e n s t e drainaf standen nogal u i t -eenlopen en u i t e r a a r d z e e r s t e r k van het d o o r l a t e n d v e r m o g e n v a n de o n d e r g r o n d afhangen.

Wanneer m a t i g fijn zand m e t een goede d o o r l a t e n d h e i d op niet a l t e g r o t e diepte in de o n d e r g r o n d aanwezig i s (op 60 c m diepte) z a l e e n d r a i n a f s t a n d v a n o n g e v e e r 14 m voldoende zijn. E r z a l e c h t e r v e e l n a u w e r m o e t e n w o r d e n g e d r a i n e e r d w a n n e e r e r v e e n of k l e i , dat v e e l m i n d e r d o o r l a t e n d i s , in de o n d e r g r o n d zit.

De c o n s e q u e n t i e v a n het d r a i n e r e n op r u i m 1 m diepte i s u i t e r -a -a r d d-at h e t s l o o t w -a t e r p e i l d -a -a r nog i e t s b e n e d e n m o e t liggen, en dus in a l l e g e v a l l e n z a l m o e t e n w o r d e n v e r l a a g d . Bij de m e e s t a l a a n w e z i g e t a m e l i j k diepe r i n g s l o t e n i s dat d o o r g a a n s wel mogelijk.

Bezanding van sportterreinen

In het v o o r g a a n d e zijn e r aanwijzingen n a a r v o r e n g e k o m e n dat e e n t e hoog g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof de b e s p e e l b a a r h e i d v a n s p o r t * v e l d e n , v o o r a l o n d e r natte o m s t a n d i g h e d e n , ongunstig kan beïnvloeden. D a a r o m z a l m o e t e n w o r d e n v o o r k o m e n dat het g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e

stof in de toplaag t e s t e r k t o e n e e m t . Dit l a a t s t e v o r m t a l g e m e e n een p r o b l e e m , omdat op g r a s v e l d e n de a a n v o e r van o r g a n i s c h e stof in de v o r m v a n w o r t e l m a s s a en a f g e m a a i d g r a s de afbraak o v e r t r e f t .

(18)

•19-Olïi een s t e r k e toeneming t e v o o r k o m e n z a l een g e r e g e l d e bezanding noodzakelijk zijn. De v r a a g d a a r b i j i s dan h o e v e e l zand m o e t w o r d e n t o e g e d i e n d om het gehalte a a n o r g a n i s c h e stof constant t e houden. Om d a a r v a n een i n d r u k t e geven w e r d globaal b e r e k e n d m e t h o e v e e l h e t g e h a l t e a a n h u m u s p e r j a a r t o e n a m . D a a r b i j w e r d de volgende f o r m u l e (Kortleven, 1963) g e h a n t e e r d : K , x - K , y _{1 2 ' o} l o g — = 0,4343 K?t Klx - K2yt w a a r i n : x - d e p e r j a a r a a n g e v o e r d e h o e v e e l h e i d d r o g e o r g a n i s c h e stof (in %), y = h e t a a n v a n g s h u m u s g e h a l t e (gew. %) y. = het h u m u s g e h a l t e na tijd t, K, = humificatiecoëfficiënt (=0,4), K_ = afbraakcoefficiënt (=0,02). E r w e r d a a n g e n o m e n dat j a a r l i j k s 6. 000 kg d r o g e o r g a n i s c h e stof p e r h * door h e t g r a s wordt a c h t e r g e l a t e n en dat het in hoofdzaak om de b o v e n s t e 10 cm gaat m e t een volumegewicht v a n 1, 50 bij 1% o r g a n i

-s c h e -stof tot 1, 20 bij 10%. De x i -s dan r e -s p . 0, 4 en 0, 5%.

T a b e l 2 geeft het r e s u l t a a t v a n de b e r e k e n i n g e n . D a a r i n i s v e r m e l d welke v e r m e e r d e r i n g in h u m u s g e h a l t e m e n bij e e n v e r s c h i l l e n d e u i t g a n g s t o e s t a n d zou k r i j g e n en h o e v e e l zand zou m o e t e n w o r d e n t o e -g e d i e n d om een stij-gin-g in h u m u s -g e h a l t e te v o o r k o m e n .

Om een o o r s p r o n k e l i j k laag h u m u s g e h a l t e laag t e houden z a l dus g e r e geld zand m o e t e n w o r d e n toegediend. I s een h o g e r h u m u s g e h a l t e t o e -l a a t b a a r , dan i s weinig of g e e n bezanding noodzake-lijk. Het e e r s t e g e v a l z a l dus g e r e g e l d v e e l k o s t e n m e t zich m e e b r e n g e n , het t w e e d e n i e t . H e t i s dus b e l a n g r i j k te weten welk h u m u s g e h a l t e m e t het oog op de b e s p e e l b a a r h e i d t o e l a a t b a a r i s . D a a r o v e r b e s t a a n nog geen c o n c r e t e g e g e v e n s , hoewel a l s g r e n s w a a r d e wel eens 5 à 6% wordt genoemd, t e r w i j l e r ook aanwijzingen zijn dat het van de o n t w a t e -r i n g s t o e s t a n d afhangt. Dit z a l binnenko-rt n a d e -r w o -r d e n o n d e -r z o c h t .

(19)

N o ö v a O) •4-> <U O ö co S ,0 cg N3 W ffl < H <u

£

<0 o A ä •1-1 ÖJO 4) S CU !> ru 0) h <U ö • H • H i—» <U <D • u b f t

3*

• H u 0) <1> CD S »H 0) > b e d o rt fi N <U T j • ^ CO U

£

• r-> eu 'H lu <u 5 PU ^=! <u

a

fi ^ •H qj w> S3 fi « •H 3

S *

Ö cd cci

5»

u cö •»—* ÙO u X)

é

(U O W (U 4-> i—I CÖ ,fi (U b O W

a

p< o fi • H t J fi o u ÛO rö ^ 0 0 X, ÛO (0 nj •—i O co O cO t>

o

<-* o O ^ C* CT-CO i n t\] •—i O o o o o o in o o 00 N N CO O PO o m in o o^ co ro 00 OP J 1—I I—I ,-H o r - vo oo vo m m i—i ON cj vo f~ O-* vO <\] i—| O sO c o -H o 00 _o o m o o o o o o r-< pg CO Th lT) Q o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o m o t^ T*. O ^ •tf o r—1 "* O 0 0 CO o m co o o _M H (M (*1 ^ _m_{N U H}O

(20)

-21

Vevzovging van de grasmat

Hoewel e r zo h i e r en d a a r enkele v e r h a r d e of half v e r h a r d e v e l d e n worden a a n g e l e g d en e r ook wel g e s p r o k e n wordt o v e r t o e -p a s s i n g van k u n s t g r a s , w o r d e n onze s -p o r t v e l d e n in het a l g e m e e n t o c h nog v a n een echte g r a s m a t v o o r z i e n . Deze g r a s m a t heeft een b e p a a l d e functie. Onder d r o g e omstandigheden geeft zij een z e k e r e soepelheid en zachtheid a a n het v e l d en onder natte o m s t a n d i g -h e d e n kan -het de stevig-heid e n i g s z i n s b e v o r d e r e n . Ze -heeft ook e e n n a d e e l : ze l e v e r t een t a m e l i j k g r o t e h o e v e e l h e i d o r g a n i s c h e stof in de t o p l a a g . Het i s dus zaak om de g r a s m a t in een zo goed m o g e l i j k e conditie t e houden, zonder dat t e v e e l o r g a n i s c h m a t e

-r i a a l wo-rdt g e p -r o d u c e e -r d . De w a t e -r v o o -r z i e n i n g in de z o m e -r en de b e m e s t i n g zijn d a a r b i j b e l a n g r i j k e m a a t r e g e l e n .

Wat de w a t e r v o o r z i e n i n g b e t r e f t kan g e s t e l d w o r d e n dat in het a l g e m e e n in de z o m e r de v e r d a m p i n g g r o t e r i s dan de n e e r

-slag zodat op m i n d e r vochthoudende g r o n d e n w a t e r z a l m o e t e n w o r d e n t o e g e v o e r d om een goede b e g r o e i i n g t e handhaven. Op de

s p o r t v e l d e n m e t een ontwatering s s y s t e e m z a l het omhoogbrengen v a n de s l o o t w a t e r t o e s t a n d in de z o m e r de oplossing kunnen b r e n g e n . Op de door ons o n d e r z o c h t e t e r r e i n e n lijkt dat t e c h n i s c h wel m o g e -lijk.

De b e m e s t i n g s t o e s t a n d i s e v e n e e n s v a n belang v o o r de g r a s -m a t . Z o n d e r voedingsstoffen z a l het g r a s niet voldoende kunnen g r o e i e n . E e n z e k e r e h o e v e e l h e i d d a a r v a n m o e t dus aanwezig zijn. T e v e e l i s ook ongunstig omdat dan een g r o t e h o e v e e l h e i d g r a s wordt g e p r o d u c e e r d , w a a r d o o r het gehalte a a n o r g a n i s c h e stof in de toplaag t e v e e l wordt v e r h o o g d .

Door de w e r k g r o e p " B e m e s t i n g s p o r t - en s p e e l v e l d e n " v a n de N e d e r l a n d s e Sport F e d e r a t i e (1970) i s een beme s t i n g s a d v i e s s c h e m a opgesteld, w a a r b i j a a n de hand van c i j f e r s o v e r kalk, fosfaat, k a l i en m a g n e s i u m in de laag 0-5 c m de b e m e s t i n g kan w o r d e n gegeven. Voor fosfaat en kali i s dit s c h e m a gegeven in t a b e l 3.

G e z i e n dit a d v i e s s c h e m a zouden de f o s f a a t - en k a l i c i j f e r s v a n de o n d e r z o c h t e proefplekken, die in t a b e l 4 zijn s a m e n g e v a t , e r op wijzen dat op " B o u w l u s t " , op " G r o e n e n d a a l - N o o r d " en op de l i c h t e ,

(21)

zandige plekken v a n het t e r r e i n a a n de Sportlaan een b e h o o r l i j k e f o s f a a t b e m e s t i n g nodig i s , t e r w i j l kali zou m o e t e n w o r d e n g e g e -v e n op "Het Kleine L o o " , "Bouwlust", " G r o e n e n d a a l " (slecht)

en v o o r a l op de lichte g e d e e l t e n a a n de Sportlaan. T A B E L 3 B e m e s t i n g s a d v i e s v o o r fosfaat en kali op s p o r t v e l d e n F o s f a a t t o e s t a n d Fosfaatgift K a l i g e t a l Kaligift ( P - A L ) ( k g P205) (kg K20 ) ^ 1 5 120 18 t / m 25 80 > 2 5 0 < 15 16 t / m 30 31 t / m 45 > 45 120 80 40 0

E n i g e v o o r z i c h t i g h e i d i s e c h t e r geboden omdat het niet z e k e r i s dat de proefplek r e p r e s e n t a t i e f i s v o o r het gehele t e r r e i n . T A B E L 4

B e m e s t i n g s t o e s t a n d op de s p o r t v e l d e n

M u u r b l o e m w e g Het Kleine Loo Bouwlust S p o r t l a a n S p o r t l a a n (licht G r o e n e n d a a l - N . G r o e n e n d a a l - N . ged. (goe > ;d) (slecht) P - A L 0-5 4 5 4 4 2 4 51 8 4 29 5-10 3 26 34 7 8 57 16 K - g e t a l 0-5 5-10 28 20 24 26 2 28 21 9 16 23 23 1 19 20

V e r d e r kan in het a l g e m e e n w o r d e n g e s t e l d dat i e d e r e v o r m v a n o r g a n i s c h e b e m e s t i n g of v a n toediening v a n h u m u s h o u d e n d ma-t e r i a a l m o e ma-t w o r d e n o n ma-t r a d e n .

(22)

•23-SAMENVATTING EN CONCLUSIE

In het begin v a n 1969 w e r d op v e r z o e k v a n de dienst g e m e e n t e p l a n t s o e n e n van ' s G r a v e n h a g e een o n d e r z o e k i n g e s t e l d n a a r de o o r z a a k van de s l e c h t e b e s p e e l b a a r h e i d v a n enkele v o e t b a l en h o c k e y -v e l d e n . D a a r t o e w e r d op z e s -v e l d e n , w a a r -v a n de b e s p e e l b a a r h e i d u i t e e n l i e p v a n goed tot s l e c h t , een o n d e r z o e k i n g e s t e l d n a a r de p r o -fielopbouw, de o n t w a t e r i n g s t o e s t a n d , de s a m e n s t e l l i n g v a n de g r o n d en de b e m e s t i n g s t o e s t a n d , t e r w i j l v a n t e r p l a a t s e g e n o m e n g r o n d m o n s t e r s in het l a b o r a t o r i u m een k a r a k t e r i s t i e k v o o r de b e s p e e l -b a a r h e i d w e r d -b e p a a l d .

Dit o n d e r z o e k heeft tot de a l g e m e n e c o n c l u s i e geleid dat de ontwatering v o o r de b e s p e e l b a a r h e i d v a n groot belang i s en dat op s p o r t v e l d e n m e t een toplaag van humushoudend zand een g r o n d w a t e r -stand in de h e r f s t en winter v a n o n g e v e e r een m e t e r o n d e r m a a i v e l d gewenst i s . V e r d e r w e r d een aanwijzing v e r k r e g e n dat, v o o r a l o n d e r natte o m s t a n d i g h e d e n , een hoog g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof ongunstig i s . Globaal w e r d a a n g e g e v e n welke m a a t r e g e l e n kunnen w o r d e n g e troffen om een voldoende diepe g r o n d w a t e r s t a n d t e v e r k r i j g e n ( d r a i n -af stand, d r a i n d i e p t e ) en een t e hoog g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof t e v o o r k o m e n (bezanding).

Wat de o n d e r z o c h t e t e r r e i n e n b e t r e f t , kan w o r d e n g e s t e l d dat h e t t e r r e i n a a n de Muurbloemweg slecht i s , v o o r a l a l s gevolg v a n

een onvoldoende ontwatering en v e r m o e d e l i j k ook door e e n t e hoog g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof in de t o p l a a g . Dat geldt ook v o o r "Het Kleine L o o " , hoewel d a a r de t o e s t a n d m i n d e r slecht i s . Op "Bouwl u s t III" i s de m a t i g e t o e s t a n d v o o r a "Bouwl t e wijten a a n t e hoge g r o n d w a t e r -stand. De o n d e r z o c h t e s p o r t v e l d e n S p o r t l a a n en " G r o e n e n d a a l - N o o r d " zijn v r i j r e d e l i j k , m a a r zouden bij een nog i e t s b e t e r e ontwatering v o l k o m e n a a n de e i s e n voldoen.

LITERATUUR

K o r t l e v e n , J. , 1963. Kwantitatieve a s p e c t e n v a n humusopbouw en h u m u s a f b r a a k . V e r s l . landbouwk. O n d e r z . 69- 1

(23)

WatHuishoud. , Nota 513.

W e r k g r o e p " B e m e s t i n g s p o r t - en s p e e l v e l d e n " , 1970. Sport-v e l d e n b e m e s t i n g . T i j d s c h r . kon. ned. H e i d e m a a t s c h . 8 1 :

(24)

-25-B; DE WORTELONTWIKKELING J. J. Schuurman

INLEIDING

Op 26 en 27 november 1969 zijn - op aanwijzing van en na overleg met i r . R. den Engelse - drie sportvelden in Den Haag i n duplo bemonsterd met naaldenplanken om een beeld te krijgen van de wortelontwikkeling. Deze sportvelden waren: "Het Kleine

Loo", waarvan het profiel sterk venig i s met een zanddek van 20 à 30 cm, "Groenendaal-Noord I", met een zandprofiel met een hoge grondwaterstand en "Bouwlust III", met een kleiprofiel dat bezand was.

RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK

Eet Kleine Loo

De botanische samenstelling was 60% Engels r a a i g r a s en 40% veldbeemdgras. Het spoelen van dit profiel ging moeilijk. De maximale worteldiepte was slechts 42 cm. Dit wijst erop, dat de wortelontwikkeling in de diepte sterk i s afgeremd. Bovendien was ; de wortelontwikkeling beneden 10 cm zeer ijl. De aanwezigheid van

: v « ^ n i n h e t profiel zal de beworteling van het g r a s zeker ongunstig hebben beïnvloed, terwijl ook de hoge grondwaterstand een rol zal hébben gespeeld (fig. 1).

•Gvo'enendaal-Noord I

(25)

r a a i g r a s en 75% v e l d b e e m d g r a s . De g r o n d was zodanig stijf, dat de m o n s t e r s g e f o r c e e r d g e s p o e l d m o e s t e n worden. Bovendien bevonden zich o n v e r t e e r d e zodelagen op een diepte van 40-60 c m

(fig. 3 midden). De m a x i m a l e w o r t e l d i e p t e was 50 c m , h e t g e e n e r ook w e e r op wijst, dat de d i e p t e g r o e i g e r e m d w a s (fig. 3, r e c h t s ) . Deze r e m m i n g kan v e r o o r z a a k t zijn door de o n v e r t e e r d e z o d e r e s t e n , w a a r v a n de aanwezigheid wijst op s l e c h t e a ë r a t i e , die w e e r een g e -volg k a n zijn v a n hoge g r o n d w a t e r s t a n d e n .

Bouwlust III

H i e r was de b o t a n i s c h e s a m e n s t e l l i n g 40% E n g e l s r a a i g r a s en 60% v e l d b e e m d g r a s . Ook dit p r o f i e l was - b e h a l v e in de laag v a n 17-33 c m - m o e i l i j k t e spoelen. De m a x i m a l e w o r t e l d i e p t e b e d r o e g Her s l e c h t s 18 c m . Ook op dit v e l d w a s de d i e p t e g r o e i v a n de w o r t e l s dus s t e r k g e r e m d . De w o r t e l s w a r e n zelfs niet d o o r g e d r o n g e n in de laag v a n 1733 c m , t e r w i j l deze zich toch g e m a k k e l i j k liet s p o e -l e n . D e z e -laag b e s t o n d uit h u m u s a r m zand, v e r m e n g d m e t k-luitjes klei en m o e t in p r i n c i p e b e w o r t e l b a a r geacht w o r d e n . Men kan zich a f v r a g e n of de gelaagdheid van de laag v a n 017 c m h i e r een r e m -m e n d e f a c t o r i s g e w e e s t . Aan de a n d e r e kant -moet e r ook rekening m e e gehouden worden, dat w a t e r o v e r l a s t a l s gevolg van hoge g r o n d -w a t e r s t a n d e n de -wortelont-wikkeling in de diepte nadelig heeft

bei*h-v l o e d (fig. 2). ••:-••

BESPREKING

Uit het w o r t e l o n d e r z o e k i s gebleken, dat de s l e c h t e b e s p e e l -b a a r h e i d van de d r i e s p o r t v e l d e n g e p a a r d ging m e t een o p p e r v l a k k i g e w o r t e l o n t w i k k e l i n g . E r i s i n d e r d a a d een v r i j s t e r k e w o r t e l o n t w i k k e -ling in de zode, die zal b i j d r a g e n tot de stevigheid v a n de b o v e n g r o n d . E v e n w e l zou een b e w o r t e l i n g s d i e p t e , g e z i e n de s a m e n s t e l l i n g v a n de g r a s m a t en de e r v a r i n g op a n d e r e t e r r e i n e n , v a n 80 c m of m e e r n o r m a a l

(26)

27 -/ *-r -^ * '*'-h „ • ';*&*** " O ir» ^ ^ ^ ^ ^ ^•;;; " ^ v ^ t ; , . % . % r*!;-^.a .; . ,.,..*'^. •

iif--"#kL '\ v/'iü: ""yf*"^: ¥;- •••

mmm

..>.,

o o

eg co

•^fc v •#* ^ "" ... 1 ' la . " ''-«ÉÈ'--' ».. ? ^'tó? ii stX, '.'.''''

maMf iTj

o O ' • o — C 0) o —: Fig . 2 . Profie l e n worte l ste l se l va n "Bouwius t III" , Profielbeschrijving : 0-1 7 cm : Afwisselend e lage n humusrij k e n -ar m z 17-3 3 cm : Humusar m zand , gemeng d me t kluitje s k 33-4 8 cm : Grijz e kle i me t bruin e vlekken . 48-6 0 cm : Lichtgrijze , blauwachtig e klei . o At? jP-; - ' JLM ' c

ii

C o <D N •o °>

z 's.

E > c c o a> > L. <= S « o

Is

N i_ C . S O -E > *-— 0) C m

J $

5 >

Ë Ë o o ^ « N O • m *>* <>

.5>

e

i d .

li_ Q. CM O .3 0> c 4 -V X c o > "55 IA "35 « k . o ? .. <= ? _ > tu : -• — ^ 2 « Q- o . -O

(27)

3 </» < -o

8

- i ~ <D CD CD — (D CD

2 - r K

Ö L ! 3 « " K l " (D 5 (D CO ST 2L

s-

=«-CD c

f!

(Q w < <D Q 3 3 C D C O CD 0 CD_

k"

01 Q

Si

• 3 CD -t-CO 5" Q. N Ol i o o o 3 N Q D Q . 3 CD O < CD - i - * • CD CD -n C L CD •* O Q . CD CQ CD CD N O Q . CD D

(28)

•2

9-geacht kunnen worden. Deze oppervlakkige beworteling werkt droogtegevoeligheid van de planten in de hand. De geremde diepte-groei van de wortels moet gezien worden als een indicatie voor min-der gunstige groeiomstandigheden in de onmin-dergrond. De indruk werd verkregen, dat hoge grondwaterstanden hierbij een belangrijke rol hebben gespeeld.

(29)

en ro CÙ +-> c D Q . Ul en c E 0) c L_ (t) ro £ c OJ 1 m en c i _ 0) 4 - > (/) C o £ <D X ) OJ • o C f 0 > 4 - > x : u N (_ (1) > O Cn CO CO X c a—* L_ o a. m .*: QJ o (M l _ <D X> o o _ J  (L) X CM en OJ Z £ 0) o .a L_ =J D 2 03 ro tn a. J E — ui CD' W L- C c o £ CD (_ 0) ro D O a u n q i j i o ^ 6ue6ui ro ro £ <u en ro rd -C u m <U CL

(30)

- 3 1

. a ro i ro  • 4 — > c D Q. in en c

E

•«—* JZ u N l _ O en ro ro 1 c • * - < i _ o a. (/) JS:  • o c O c ro ro — *-> o a. CO <r ro ro JZ u (/J *~~ <u CL in D ^ D O œ m JE O) Q . in en c_ t _ 0) - t - J (n c o

£

(LI V) ~> O m • a c ro 4 - ^ {/) l _ QJ 4 - * ro $

a«

U8/v\noqa6 en ex O

(31)

CT) _rö œ _c 0) 1 in en c (_ a; -*-* to C O £ CD J 3 O) • o C ro > 4—' x: U N i_ eu > O en ro ro T. r OJ a c 0) • o eu > a—* O a. in . X eu o N eu XD r o c CD 4—' c z> CL en en c 7-eu c 03 ro £ ^,_ ^ • a (U o CD ^* • D (_ O O ro ro c 0) c eu o [ _ o CO -«-' x : o 0) — _i/> TD (_ O O I ro ro - o c 0) C O) o LO J * eu CL en m D J=I en m c i_ eu •A—' m c o £ eu tn c ro 4—» ir> u. eu ro $ G<3

(32)

•33-C M CD bo cd « a U cd +•> ö o cu • o CD CQ Ö <D ÖO <u Ü oó ni cd

a

Ö u o ft w Ai CD O N 0) T5 Ö O *

3?

* co U O v CD V . i n C M O

s™

a

h 5 CD Ü m «H i P T<' <D • rt u 1 'S T ) U cd < ! T l CD Ö O cd ö • H cd <u cu o oo o o CM O oo o CM P H O 00 o o 1—1 o o CM r—4 O 00 o CM i—I O 00 o CM | O o m o CO o m o co o in o CO o o o o CO CM vO m _oo 0 0 t -i—i oo m oo N Û oo vO o co in I v O T J u <U CU Ö cd u Tl CU Û 0 4) % m ^H o m m V U r - m • * ö ö

•a

00 cu o .—I cd k XI > r-i i—i CD

•ä

cd f-i -o > i—i <D

•a

CU CU o o cu ö • H CU L A 14 -t-> CO 3 H £ SJ o CQ Ö cd cd r—I O ft w o r-i o cd u Tl CQ CU 00 ö  co CU 00 Ö 0 cd co cd T l cd  co cu +J Öfl ö • H u cu -t-> cd X 00 Ö • H +•> ,cj o •rt •4-> w T l Ö cd 4 - > CO M CU T j rö O u CU T l T l O U 00 oo <U a i CQ 00 O O CO 00 cd cd cu cu T l T l <U T l

a a

(U <u 00 00 11 II 0 2 Ü f c O Ü O O

(33)

T e r r e i n M u u r b l o e m -weg Kleine Loo Bouwlust III S p o r t l a a n -A S p o r t l a a n -B G r o e n e n d a a l -Noord, goed Groenendaal-Noord, slecht Laag 0- 3 3-10 10-20 25-36 0- 5 5-10 10-20 20-30 30 0 - 5 5-10 10-20 20-35 35-45 4 5 - 6 0 0 - 5 5-10 10-25 25-40 4 0 - 6 0 0-10 10-20 • 0 - 5 5-10 10-20 20-35 35 0 - 5 5-10 10-22 22-37 37-50 50-60 60 C a C 03 0, 3 0, 6 2 , 5 1,7 1, 1 1,4 1,2 0, 2 0, 0 0, 6 0 , 4 1, 8 2 , 9 0, 2 0 , 7 1,1 0 , 9 0, 2 0, 0 0, 1 1,6 1,8 0 , 4 0, 2 0, 1 0, 0 0, 0 0 , 3 0, 1 0, 1 0 0 0 0 pH 7, 1 6 , 8 7 , 0 7, 1 6 , 9 7 , 0 6 , 9 6 , 4 6 , 1 7 , 0 7 , 0 7, 3 7 , 4 6 , 6 6, 8 7 , 0 7, 1 6, 8 6 , 4 6, 2 7, 1 7 , 4 7, 1 6, 8 6, 3 4 , 7 4 , 3 6 , 7 6 , 0 5 , 5 5, 1 5 , 0 5, 1 5 , 2 Humus 6 , 6 1 9 , 4 2 4 , 9 9 , 7 8, 0 9 , 1 13, 8 2 9 , 7 3 9 , 9 5, 8 5 , 6 5, 5 2 , 3 5 , 5 2, 8 4 , 8 3 , 7 7 , 9 7 , 9 4 1 , 3 3, 1 2 , 9 6 , 6 4 , 2 3 , 5 1,8 0 , 4 4 , 7 4 , 3 4 , 4 7 , 8 6, 2 4 , 8 46, 7

Y

2 , 2 1,4 1,5 1,8 2 , 4 2, 1 3 , 3 1,3 1,8 2, 6 3, 1 5 , 7 1 4 , 8 3 6 , 2 5 1 , 4 2 , 4 2 , 5 3, 0 3 , 9 1,3 1,5 1,7 1,9 1,6 1,5 1,1 0 , 5 1,6 1 8 1,9 2 , 5 2, 6 2, 2 0 , 7 I 6 u 2 , 9 3 , 7 5,0 3 , 1 3 , 1 3, 0 4 , 7 5, 0 3, 8 3 , 6 4 , 5 8, 6 22, 0 5 5 , 5 7 8 , 4 3 , 3 3 , 4 4 , 2 5 , 4 5 , 2 1,9 2 , 4 2 , 9 2 , 3 2 , 2 1,5 0 , 5 2, 2 2, 8 2 , 7 4 , 0 4 , 5 3, 8 3, 8 f r a c t i 5 0 -105 0, 1, 1, 0, 1, 1, 2, 7, 7, 3, 0, 2, 1, 1, 0, 0, 0, 1, 1, 1, 1, 0, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 7 4 0 9 1 5 1 2 9 0 8 2 4 1 8 8 8 0 1 0 0 2 1 1 1 5 3 6 everdeli 105-150 4 , 2 7 , 3 5 , 6 4 , 4 3 , 7 5, 8 5 , 2 10,9 10, 7 0, 8 0 , 4 7 , 0 5 , 8 5 , 0 4 , 9 5 , 6 5 , 3 6 , 1 6 , 7 7 , 4 8, 6 3 , 5 5 , 9 5 , 5 6 , 7 6 , 5 6, 2 7, 1 Lng z 15C and )-210 4 0 , 4 5 , 3 7 , 39, 3 5 , 4 1 , 4 0 , 2 8 , 17, 4, 0, 3 9 , 4 1 , 4 3 , 4 2 , 4 0 , 4 6 , 4 4 , 4 7 , 4 9 , 5 5 , 3 8 , 4 3 , 4 8 , 4 8 , 4 5 , 4 3 , 4 5 , 1 3 6 5 2 2 4 1 0 7 9 3 2 3 6 2 5 5 3 5 5 5 0 2 2 5 2 0 (um) 210-300 38, 0 24, 1 35, 2 35, 7 2 8 , 9 33, 2 33, 0 27, 1 17, 6 4 , 2 0 , 7 34, 5 3 5 , 9 3 1 , 4 3 1 , 2 40, 1 35, 2 28, 5 27, 8 26, 6 24, 8 3 2 , 9 3 0 , 4 27, 7 28, 0 26, 2 29, 1 28, 8 * U i t g e v o e r d d o o r de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g

(34)

~ 35

-3 0 0 - 420 420

M50 K - o x P - 6 0 P r o f i e l b e s c h r i j v i n g

3, 4 0, 8 180 19 45 Zandgrond m e t een humushoudende b o v e n -13 3 laag m e t een o r g . stof gehalte v a r i ë r e n d van 8 13 2 tot m e e r dan 20%, de dikte v a r i e e r t van 20- 45 1,4 0, 1 165 7 1 c m , Op een g e d e e l t e van het t e r r e i n veengrond.

I n d e o n d e r g r o n d (40-60 cm) m a t i g fijn zand» 4, 3 2, 1 185 16 44 Veengrond m e t een zanddek van 20-30 c m 3 , 0 1,5 175 14 26 dik. De zand o n d e r g r o n d b e s t a a n d uit m a t i g 2, 6 1,7 175 25 31 fijn zand, begint op w i s s e l e n d e diepte

(80-32 14 120 cm) 31 11

3 , 9 1,4 175 15 24 Z w a r e k l e i g r o n d m e t een zanddek van o n g e -4, 8 1,3 175 14 34 v e e r 25 cmn De k l e i is k a l k a r m . T u s s e n 5, 3 2, 6 175 20 31 60 en 100 c m gaat de k l e i o v e r in v e e n . 6, 1 3, 7 170 23 14 0 , 5 0 , 6 150 18 2 0 , 1 0 , 2 125 24 1 0 , 5 0,9 172 14 51 Zandgrond m e t humushoudende b o v e n g r o n d . 4, 9 0, 7 177 10 7 P l a a t s e l i j k komt op w i s s e l e n d e diepte veen 2, 3 0 , 2 173 14 26 v o o r .

2, 7 0, 3 173 8 18 9 12 5 , 7 0,7 185 8 8 3, 9 0, 7 170 5 6

6,7 2 , 8 173 19 4 Zandgrond m e t humushoudende bovengrond, 6, 8 2 , 2 170 9 57 op een klein gedeelte t u s s e n 60 en 90 c m

6, 2 2, 8 170 7 42 o v e r g a a n d in veen. 5, 6 0 , 4 165 3 54 22, 0 2, 1 195 2 46 8.1 2 , 4 175 11 29 Zandgrond m e t . h u m u s h o u d e n d e bovengrond, 6 . 2 1,4 170 9 16 t u s s e n 70 en 110 c m o v e r g a a n d in veen» 5,9 1,3 168 8 6 5 , 4 0 , 4 168 13 48 6, 1 0, 5 170 8 26 5 . 3 0 , 6 170 7 42 20 1

(35)

Bijlage 4

Onderzoek Sportvelden Den Raag« Voçhtkarakteristieken en doorlatend ver-mogen van de grond

T e r r e i n M u u r b l o e m r w e g K l e i n e L Q O B o u w l u s t S p o r t l a a n G r o e n e n d a a l -N o o r d , g o e d G r o e n e n d a a l -N o o r d , s l e c h t L a a g 3 - 1 5 1 5 - 2 5 2 5 - 3 6 2 - 7 7 - 2 0 2 0 - 3 0 30 5^12 1 2 - 2 0 2 0 ^ 3 5 3 5 - 4 5 4 5 0 - 1 0 1 0 - 2 5 2 5 - 4 0 4 0 - 6 0 0 - 8 8 - 2 0 2 0 - 3 5 35 0 ^ 1 0 1 0 - 2 2 2 2 - 3 7 3 7 - 5 0 5 0 - 6 0 60 P o r . v o l . 6 8 , 9 7 9 , 1 5 6 , 0 52, 5 6 0 , 4 7 5 , 9 8 1 , 4 4 3 , 2 4 3 , 4 4 3 , 8 5 9 , 1 5 8 , 9 4 4 , 2 5 3 , 0 4 8 , 3 7 9 . 9 5 2 , 4 4 3 , 1 3 8 , 9 3 9 , 8 4 5 , 0 4 5 , 1 5 1 , 2 5 1 , 0 4 6 , 4 8 3 , 5 V o l . % p F l , 0 6 8 , 3 7 6 , 0 5 4 , 0 5 0 , 4 5 4 , 0 6 9 , 1 7 7 , 4 4 2 , 0 4 0 , 4 3 7 , 9 5 5 , 6 5 8 , 8 3 9 , 1 4 9 , 7 4 4 , 8 8 0 , 7 4 7 , 9 3 6 , 2 3 2 , 7 3 0 , 4 4 3 , 2 3 8 , 7 4 5 , 7 4 7 , 4 4 3 , 1 8 0 , 7 w a t e r b i j p F l , 5 p F 2 , 0 6 5 , 9 72, 0 5 2 , 4 4 8 , 2 5 1 , 6 6 5 , 6 74, 8 4 0 , 7 3 9 , 6 3 7 , 5 5 4 , 6 58, 5 3 7 , 0 4 8 , 9 4 3 , 2 7 9 , 7 4 4 , 8 3 4 , 9 3 2 , 0 22, 7 4 2 , 0 3 8 , 3 4 5 , 9 4 6 , 9 4 2 , 6 7 9 , 5 6 2 , 2 6 5 , 3 3 9 , 6 4 0 , 2 3 6 , 6 5 6 , 6 6 8 , 9 3 6 , 2 3 3 , 2 2 7 , 0 5 2 , 2 5 8 , 0 2 0 , 6 4 1 , 6 2 9 , 2 7 7 , 2 2 9 , 4 1 9 , 4 2 6 , 9 9 , 0 3 4 , 4 3 0 , 7 3 9 , 6 4 0 , 6 3 7 , 0 7 6 , 2 p F 4 , 2 1 8 , 2 13, 8 12, 2 2 2 , 3 16, 8 1 3 , 6 1 1 , 9 7 , 4 8 , 4 1 1 , 3 2 2 , 6 3 8 , 2 5, 0 8 , 4 8 , 2 2 7 , 6 4 , 6 3 , 2 2 , 1 0, 3 6 , 5 6, 0 1 1 , 2 8 , 9 7 , 7 2 8 , 1 p F 6 , 0 1,9 2, 1 1,4 1 , 4 2 , 0 0, 2 1'5 1,2 1,2 1 , 4 3 , 3 4 , 4 0 , 9 1,0 0, 8 3 , 1 0 , 7 0 , 4 0, 3 0 , 5 1,0 0, 8 1,0 1,4 0, 8 3 , 0 b i j b e m . 64, 5 6 9 , 7 50, 0 4 6 , 0 4 7 , 6 6 3 , 6 74, 6 3 8 , 1 3 6 , 1 3 3 , 8 5 1 , 8 5 7 , 0 2 2 , 5 4 5 , 7 4 0 , 1 7 8 , 2 2 8 , 7 2 3 , 0 2 6 , 1 1 2 , 9 4 0 , 2 3 4 , 6 4 0 , 9 4 1 , 9 3 9 , 4 7 7 , 0