Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 28_(1),2007 19

Lapilli

Lars vanden Hoek+Ostende

Onderbuikgevoel

Enna eenpaar

dagen gisten,

komt het eruit. En dan inder-daad vaak als een

vloedgolf. Doorlezen,

saven,

mailen,

en

jezelf

beloven

_{datje volgende}

keer wel de deadline haalt. Voor

_mij

werkt dat

_prima,

maartrouwe lezerswetendat ik

van

tijd

tot

_tijd

hiermee weleensflink de

_plank

missla. In de laatste

_Lapilli

schreef ikover een

bij

inbarnsteen, die

bijna

temooiwas om waarte

_zijn.

Ik maakte

_daarbij

een

linkmet de vele

nepbarnsteenfossielen

die

opde marktte vinden

_zijn.

Hans

_Kerp

weesmeerop, dat ik hiermee de

schrijvers

onrecht deed. Als iemand in de wereldeen nep-bamsteenfossielkan

_herkennen,

dan is het wel

_George

Poi-nar.die

zijn

hele carrièreaaninsecten uit barnsteen

gewijd

heeft.

_Zijn

onderzoekwaseen

inspiratiebron

voorJurassic

Park,

waarde dinosauriërs

herrijzen

uit DNA dat ineen ste-kend insect in barnsteenbewaard is

_gebleven.

Een serieuze

popularisator

had

_{zijn achtergrondonderzoek}

_gedaan,

enhet

onderzoek het_{respectgegeven}wat het verdiende. Laat ik inderdaad devormboven de inbond

gaan?

Ben ik

meer eencolumnistdaneen

popularisator?

Ik laat de

me-ning

graagaande

lezer,

enhier isweer een

Lapilli

omdie

mening

tevormen. Maar laat

duidelijk zijn

dat ik dank-baar ben voor lezers als Hans die

mij

erop

wijzen

als ik

eens naastde_potzit.

Embryo’s gedegradeerd

totbacterie?

De mooiste fossielen komen uitChina.Je_vraagt

_je

haast af hoe die Chinezen datdoen,wantnetin de

_periode

datzezichaanhet manifesteren

_zijn

als de nieuwe

econo-mische

_{grootmacht, zijn}

_{ook alle ogen}van

paleontologen

op China

gericht.

In deze columnberichtte ik al vaakover

de

_{Krijtzoogdieren}

en

gevederde

dinosauriërsvan

Liao-ning.

En dan hebbenwe

natuurlijk

ook _nog

_Chengjiang,

waarikvastook weleensietsover

geschreven

heb. Dat is netzoietsals de

_{Burgess Shale,}

maardan veel mooier. Een

plek

die

_mij

totdusver echter_ontgaanwas,

_zijn

de fosfo-rietenvanDoushantuo. Deze LaatProtozoïsche

_vindplaats

maaktefuroremet wel heel

_bijzondere

fossielen: de

em-bryo’s

vandeeerste dieren.

Het_gaatom

perfect

bewaard

_{gebleven bolletjes,}

met een

doorsnede_{van een}halve

_millimeter,

waarin zelfs

structu-ren vanhet celmembraanen

cclorganellen

nogte herken-nen

zijn.

De gave

bolletjes zijn

beschreven als eieren in het

_{geslacht Megasphaera.}

Maar het mooievan de

Dou-shantuo fossielen is datze

celdeling

laten zien.

_Sommige

bolletjes zijn

intweeën

gedeeld,

andere in vieren, achts-ten,

zestienden,

of

_{tweeëndertigsten,}

alle stadia die het

embryo

ook

_{doorloopt. Paleo-embryologie}

in de_puurste

vorm. Deze Chinese

embryo’s

werden beschreven onder denaam

Parapandorina.

Doushantuo

lijkt

echter iets_van

_{zijn magie}

inte boeten. In Naturevan 11

januari

komeneenaantal Amerikaanse

onderzoekersmeteen nieuwe

_{interpretatie}

vande

bolvor-mige fossieltjes (lit. 1). Volgens

hen zouden het geen

em-bryo’s zijn,

maar

reusachtige

zwavelbacteriën. Gezien de groottevande

_bolletjes,

is het nietraardattotdusver nie-mandop het idee kwam dat het hierombacteriënzougaan. Maar niet veel

_{paleontologen}

zullen dan ook

_gehoord

heb-benvan

Thiomargarita.

Deze bacterie wordt

_gevonden

in dezee

bij

Namibiëenin de GolfvanMexico. Het

_aardige

vandeze bacterie is dat

_{hij precies}

zodeelt als de

fossie-len uit Douschantuo. Er

zijn bolletjes

bekend die in

twee-en, vieren of achten

gespleten zijn.

Devormen

_blijven

bo-vendien veel

_langer

bestaan dan in

_embryo’s

het

_geval

zou

zijn.

Daar worden de cellen binnen enkeleuren

opnieuw

gedeeld, terwijl bij

de bacterie dat eerdereenkwestievan

maandenof zelfs

_jaren

is. De kans dat

_precies

zo’n

_gedeeld

stadium bewaard is

_gebleven,

is dus veel_groter. Boven-dien is

_gebleken

dat deze bacteriën kunnen

_bijdragen

tot het neerslaanvanfosfaten. En dat_pastdus

_precies

in het beeldvande Chinese

vindplaats, waarbij

de fossielen

im-mersin fosforieten

gevonden zijn.

Ook het ontbrekenvan

lanen of volwassen individuen inDouschantuozoudoor

de nieuwe

_{interpretatie}

direct verklaard worden. Is dit het definitieve eindevande

embryo's

van

Douschan-tuo? Deauteursvanhet Nature artikel houden

duidelijk

een

slag

omde arm.Hoewel de

interpretatie

vande

bolletjes

als bacteriën alleszins

_{logisch lijkt,}

wil dat niet automatisch

zeggendat elk fossielvande Chinese

vindplaats

nualseen

zwavelbacterie

_{gedetermineerd}

moetworden, Ineen com-mentaarin dezelfde Nature_voegt

_{Philip Donoghue}

nogeen

Ik

_krijg

weleensverbaasde reactiesvan mensenuit

mijn omgeving

als ikweerinnotimeeen

Lapilli

geschre-venheb. De deadline

_gemist,

maartoch

_ligt

er nogvoor

de week uit is weer eendiarreeaanwoorden.

_Wel,

zoals datzovaak _gaatmeteendiarree, is dateenkwestievan

onderbuikgevoel.

Zodra de deadline

_gepasseerd

is, ga iker eenslekkervoor

zittenmet een

tijdschrift. Doorgaans

zijn

dat Natureen

Science,

wantdaar heeft de redactie aleenzekere

voorse-lectievoor

sappige stukjes.

De eerste selectie is uiteraard

op

paleontologische onderwerpen (alles

overseks haal ik ermeteen ook

_uit,

maardat isvoor eenandere

column).

En daarbinnen

_kijk

ikwat ikermeekan. Geeft hetmehet

hoognodige

onderbuikgevoel?

Het is vooraleenkwestie van

goed

laten

_{gisten. Mij}

is weleens

kwalijk

genomen, dat ik devormwatvoorlaat gaanboven het

onderwerp.

En daar kan ik

mij

iets

_bij

indenken. Anderen vinden

_juist

dat ikmemetde inltoud

profileer

als

specialist.

Het zal

AFZETTINGEN WTKG 28(1), 2007 20

aantal_{argumenteneraan}toe

(lit. 2).

Er

_zijn

totdusver geen

vormenvan

Thiomargarita gevonden

die verder

_gedeeld

zijn

dan in achtsten. In Douschantuo

zijn dergelijke

vormen

wel

_gevonden.

Het_groteverschiltussen

embryo’s

en

bac-teriën is dat de laatste geen celkern hebben. En

aangezien

die

oorspronkelijk

wel beschreven

_zijn

in

_Megasphaera

en

Parapandorina,

zoueerstook dezestructuur

opnieuw

ge-ïnterpreteerd

moeten worden. In ieder

_geval

iseralle

aan-leiding

toeomde Chinese fossielen nogeens

letterlijk

en

figuurlijk zorgvuldig

onder de

_loep

tenemen.

Zuurstofvoor Ediacara

Mistaken Point op hetAvalon

schiereiland,

bentu er

ooit

_geweest?

Het klinkt alseen

magische plek

uiteen

fan-tasyroman.Zo’nrotswaarooiteen

prinses

vanaf gespron-gen is. Maar het bestaat echt. Deeerstekeer dat ikerover

las, wasin Sciencevan5

januari

ineenartikel dat ik nooit

opgepakt

zou

hebben,

als ik nietnet

gelezen

hadoverde

Douschantuo fauna. Net als het verhaalvan

Bailey

etal. gaatdit artikeloverhet

begin

vanhet

dierenrijk (lit. 3).

Er wordt zelfs inverwezennaardeChinese

embryo’s,

die dus slechtszes

dagen

later in Nature ondervuurkwamente

lig-gen. Maar dat doet verderaanhet onderzoek niet af.

Dat onderzoek

_speelt

zich af

op

Newfoundland,

waarvan

Avaloneen schiereiland is. Daar

liggen

dikke

_pakketten

Protozoïcum,

waarbij

in de bovenste

_lagen

-onder andere

bij

Mistaken Point-_een

_zogenaamde

Ediacara _fauna ge-vonden wordt. De Ediacara fauna bestaat uit de oudste be-kende

_dieren,

die zo’n 35

_{miljoen jaar}

voorhet Cambrium

leefden. Maar Canfieldetal. warenineerste instantie al-leenmaar

zijdelings

in deze fossielen

_{geïnteresseerd.}

Hun

ging

hetomde

sedimenten,

enwatdieonskunnen

vertel-len _overde

samenstelling

vande atmosfeer.

Nu moetik

_eerlijk

_toegevendat chemie niet

_mijn

sterkste punt is, endat ik de

redenering

vandeze

wetenschappers

alleen_maar

_{zijdeling volg.}

Centraal in de

_redenering

staat in ieder

_geval

het

_ijzer,

ende

wijze

waarop dit in het sedi-ment is

_{neergeslagen.}

Daar

_blijkt

een grote

omslag

inte

zitten,

die samenvaltmethet eindvande laatste

Protozoï-sche

_ijstijd,

de Gaskiers. Ditwaszeker niet degrootste

ijs-tijd

uit het Protozoïcum. De eerdere

_glaciaties

leidden

on-der anon-deretot watwenukennen als de sneeuwbal aarde.

Maar de Gaskiers

_lijkt

wel _grote

_{gevolgen gehad}

te heb-ben. Want het verschil in de

_{ijzerhoudende verbindingen}

voor en nadeze

ijstijd geeft

aandater aan het eindvande

Gaskiers veelmeerzuurstof in de atmosfeer kwam.

Aan-gezien

wekort daarna deeerstedieren zien

_verschijnen,

is de linkmetdeze zuurstoftoename snel

_gelegd.

Mogelij-ke oorzaakvandetoename was het

vrijkomen

van nutri-ënten

bij

het afsmeltenvande

ijskap.

Als daardoor de

pri-maire

_productie

in deoceanenkon toenemen,zoudat de

extra zuurstof verklaren. Canfieldetal.

gaanerdan ook vanuit dat detoename een

wereldwijd

fenomeenwas, dat de

_ontwikkeling

vangrote

meercellige organismen

moge-lijk

maakte.

Het

_begin

_vanhetleven,deeerstedierenende Cambrische

explosie

hebben

op zich iets

magisch.

Voor

wetenschap-pers hebbenze een

magische aantrekkingskracht,

omdat

het zulke

_{bijna ongrijpbare}

fenomenen

_lijken.

En voor

creationisten

_zijn

dit uiteraard de

_onderwerpen

_om aante tonen dat de hele evolutie alleen_maar

_hocuspocus

is. Het artikel vanCanfield

_lijkt

een

_belangrijke

_stap te

zijn

om

ietsvandie

magie

wegte nemen, meteen

degelijke

weten-schappelijke

verklaring.

Als

_fantasyfreak

vind ik het wel

enigszins ironisch,

datze dat onderzoeknu

juist

op Ava-Ionmoeten doen.

Literatuur

1

_{Bailey, J.V., Joye, S.B., Kalanetra, K.M., Flood,}

B.E. &

Corsetti,

F.A.,2007. Evidence of

_{giant sulphur}

bacte-ria in

_{Neoprotozoic phosphorites.}

Nature

_445,

pp. 198-201.

2

_{Donoghue, P.C.J.,}

2007.

_{Embryonic identity}

crisis. Na-ture445,pp. 155-156.

3

_Canfield,

D.E., Poulton,

S.W.,

&

_{Narbonne, G.M.,}

2007.

Late-Neoprotozoic

deep-ocean oxygenation

and the rise of animal life. Science

_315,

_{pp. 92-94,}

Lars _van den Hoek Ostende,Nationaal Natuurhistorisch Museum,Postbus9717,2300 RALeiden,