Wat Miste nog miste, Siliquariidae Een wormvormige slak Tenagodus obtusus (Schumacher, 1817) s.l. uit Miste

AFZETTINGEN WTKG 30(3),2009 64

Wat Miste nog

miste,

Siliquariidae

Een

_wormvormige

slak

_Tenagodus

obtusus

_(Schumacher,

₁₈₁₇₎

s.l. uit Miste

Henri Jansen*

In dit stuk ga ik in op de

naamgeving

vande wormslak uit

Misteenop de

ecologie

vande familiewaartoe deze be-hoort

_{(Siliquariidae). Vermoedelijk}

betreft de slak uit Miste

desoort

Tenagodus

obtusus

_(Schumacher,

₁₈₁₇₎

s.1.

Tenagodus

obtusus

_(Schumacher,

₁₈₁₇₎

s.l.

Beschrijving

vanhet

Miste-exemplaar

Het betrefteen

schelp

waarvan deeerste2a3

windingen

niet

_{regelmatig zijn opgerold,}

dit in

_{tegenstelling}

tot watin

de literatuur beschreven wordt. Vanaf de

_protoconch,

die

afgebroken

is

_(zie

foto

_4),

is de buis

_{losjes opgerold (zie}

foto 1en

2).

Deze

_{vrij stevige}

kalkbuis neemt

regelmatig

in omvangtoe.De

_schelp

is dextraalenheeft

3,5

windin-gen, die dorsaal

zijn afgevlakt. Op

de

_losgemaakte

buis

_zijn

vanafhet

_begin

in de

_lengte

lirae

_(kleine

axiale

_ribjes)

aan-wezig

dieeeneersteaanzet

zijn

voorde

gleuf,

die zich uit

als een

ondiepe

vore

(zie

foto

₃₎

endie pas op tweederde

gedeelte

vande laatste

winding

tot

ontwikkeling

komt. De

buisvertoont

lateraal,

ventraal

_{doorlopende, onregelmatige}

overdwarse

_scheurtjes

alsof

_{je uitgedroogde}

klei

_{plooit (zie}

foto

_5).

In breedste zin

_lijkt

de buis wel

_rommelig

geboet-seerd.

_{Groeilijnen zijn nauwelijks waarneembaar,}

zelfs niet

bij

een

vergroting

van40 maal

(zie

foto

_2,

3 en

5).

Afmeting: hoogte 7,9

mm,breedte 6mm.

Apertura afgebroken, ovaal, 2,5

mm

hoog,

3mmbreed.

Opmerkingen:

Wat betreft de

_{gleuf: Bij}

recente

Tenagodus

soorten _en

complete

fossiele

_exemplaren

istezien dat

tijdens

de

ont-wikkeling

vande

schelp

in de buiseenreeks van

ellipti-sche

gaatjes zijn gevormd,

die

overgaanineenopen

gleuf

metmin of_meer

_getande

kanten. Dan

volgt

een deelvan

de buismetzeersmalle

_{gladde gleuf}

en aan het eindevan

de buis is de

_gleuf

weer

gesloten, (zie

foto 6en

7).

Voor

eenvoorbeeldvan eenfossiele

_{Tenagodus waarbij}

al wel

gaatjes zijn ontwikkeld,

zie

_{Marquet (1997, pl. 3).}

Twee andere

_worm-achtige

slakken uit Miste werden door

Janssen

₍₁₉₈₄₎

beschreven. Het betroftweenauwverwante

soorten vande familie Vermetidae

_Rafinesque,

_1815,

Pe-taloconchus intortus

(Lamarck,

1818)

en

Serpulorbis

are-narius

(Linné, 1758).

Fossiele

_{Siliquariidae}

en

paleogeografie

Baluk

₍₂₀₀₆₎

beschreef nieuwe vondsten_{van een}

Tena-godus

uit het Mioceenvan

Korytnica, Polen,

en

vergeleek

diemet soortenuit de door hem eerder beschreven

oester-bedden_van dezelfde

_vindplaats

uit de

_Lysa

heuvels

(Ba-luk, 1975).

Hoewel slecht

_bewaard,

beschouwt Baluk

_zijn

vondsten als _van dezelfdesoortals die uit het Mioceen

van

Grand,

Bekkenvan

Wenen,

beschreven door Homes

(1856)

en Schultz

(1998),

alsook als die uit het Plioceen

vanNoord-Italië

(Sacco,

1896).

De

_{Korytnica-exemplaren zijn}

delenvanmerendeels

juve-niele

_schelpen,

_{de open}

_gleuf

zoals

_bij

volwassen

exempla-rentezien is ontbreekt.

_Bij

die

_{juveniele schelpen}

is die al-leen herkenbaar alseen

ondiepe

voreop de

windingen

in

het

_verloop

vande

groeilijnen.

Dat laatste

_geldt

ook voor

het

_exemplaar

vanMiste

(zie

foto

_3).

_{Identieke sporen}van

de

_{gleuf zijn}

_{waargenomen op}

_{vergelijkbare}

delenvande

recente soort

Tenagodus ponderosus (Mörch,

1860).

Balukschreefook dat de

_{soortaanwijzing}

vande

Korytnica

exemplaren

onzeker

_blijft.

Sterk

_{gelijkende exemplaren}

die

mogelijk

totdezelfdesoortbehoren als die uit het

materi-aalvan

Korytnica zijn gemeld

vanverschillende

Europese

Mioceen

_vindplaatsen

onder denaam

Tenagodus anguinus

(Linné, 1758) (is Siliquaria anguina (Lirmé, 1758)).

Cossmann &

_Peyrot

₍₁₉₂₂₎

onderscheidden_eenaparte

vorm,

Tenagodus anguinus

var. miocaenicus in het

Mio-ceen vanhet

Aquitaine

Bekken.

Sacco

₍₁₈₉₆₎

beschreef

_exemplaren

uit Noord-Italiëonder de

naam

Tenagodus anguinus (Linné, 1758) (is

T.

_obtusus).

De

_Europese

miocene

_exemplaren

moeten toegewezen

wordenaan,

hetzij Tenagodus

obtusus

_{(Schumacher, 1817)}

(zie

foto

_{6) (zie}

Wenz1939,p.

680) of,

meer

waarschijn-lijk,

als_weBaluk

_{(2006) volgen,}

_aan

_Tenagodus

pondero-sus

(Mörch, 1860) (zie

foto

_7).

_{Dit op basis}van

vergelij-king

metderecente soort

_{Tenagodus ponderosus Mörch,}

1860

_(zie

Abbott &

_Dance,1990,

p. 61 en

Wye, 1998,

p.

68), waarbij zij

veronderstellen dat T.

ponderosus

de

mio-cene voorouder is. Baluk

(2006)

hadeen voorkeurvoor

de laatste

_optie.

Uit het

_gruis

vanMiste,datwein 2003 hadden

_verzameld,

kwam_{een voor}

_mij

onbekende

gastropode. Lange tijd

wist

ik niet_eensof het weleen

gastropode

betrof,hetzouook weleen

Serpula

kunnen

_zijn.

Na

_{enig speurwerk}

kwam ik

erachter dat heteenwormslak of betereenslitkokerhoren is uit de familie

_{Siliquariidae. Op}

zoeknaarCancellariidae

op het internet vond ik een

link, http://www.geo.uw.edu.

pl/agp/table/pdf/56-2/baluk.pdf

(zie

Baluk

₂₀₀₆₎

met_op

plaat

5,

fig.

1,

2

_{‘mijn’ gastropode afgebeeld.}

De zoektochtnaarde

_juiste

naambleekeen

uitdaging.

Fos-siele

_{Siliquaria schelpen}

worden alleen_op

grond

van de

schelpstructuur gedetermineerd

omdat de

protoconch,

die

de basisvormtvandeterminatievanrecente soorten,

door-gaansontbreekt in fossiele

exemplaren.

En daarwaardeze

wel

_aanwezig

is in het fossiele materiaalontbreken de

Tenagodus ponderosus

(Mörch1860).

Uit; The Seashells of New South Wales

(website

vanDes

_Beechy).

Tenagodusobtusus(Schumacher,

1817).

Coll. Natuurh. Mus. Rotterdam:

NMR 993000040461. Foto J. Trausel. 7 1en2 Het

_{Miste-exemplaar.}

3,4en5 Details

_{Miste-exemplaar.}

6

AFZETTINGEN WTKG 30(3),2009 66

Waar

_{ondergetekende}

moeitemee

heeft,

is de relatie

tus-sende

verspreiding

van de fossiele T.

ponderosus

in

Eu-ropa,als dieeralzou

zijn,

en

zijn huidige verspreiding

in

de PacificmetnameAustralië

(zie:

http://data.gbif.org/spe-cies/155

_{86637). Vergelijk}

daarmee de

_{huidige verspreiding}

vanT. obtusus in de MiddellandseZee:

http://data.gbif.org/

species/16123774).

In de

paleogeografie

vanhetMidden Mioceenwordt

aan-genomendatergeen directe

verbinding

bestondtussende

Paratethys

enhet Boreaal

_gebied.

Echter Kowalewskiet

al.

₍₂₀₀₂₎

noemenhet wel of niet bestaanvandeze

verbin-ding

“unresolved”enDanielsetal.

₍₁₉₈₆₎

_gaan

-op basis

vanhet

_gelijktijdig

voorkomenvan

specifieke

foraminife-ren enandere

_{micropaleontologische}

_gegevens- uitvan

een

tijdelijke verbinding

tussenbeide

_gebieden.

Overeenkomsttussende

_{Korytnica-fossielen}

metdie uit het

Weense bekkenen

Noord-Italië,

de

_{Tethys, lijkt mij}

duide-lijk.

Als

_{Tenagodus anguinus synoniem}

staatvoor T.

obtu-sus,ende zuid

verbinding

vande

Tethys,

via het zuidoos-tenvande NoordAtlantische

_Oceaan,

met_{het Boreaal}

ge-bied bekend isendenoord

_verbinding

via het Duits-Poolse

laagland aanwezig

was,zoudenwede

Europese

Tenagodi-dae

_exemplaren

het beste kunnen

_{interpreteren}

als

Tenago-dus obtusus

_{(Schumacher, 1817)}

s.1. Baluk

_{(2006) verwijst}

naar

afbeeldingen

ensummiere

beschrijvingen

in Abbott &

Dance

_(1990,

_p.

₆₁₎

en

Wye (1998,

p.

68).

Gezien de

geo-grafische verspreiding ligt

het_voor de hand dat het

Miste-exemplaar

moetworden

toegeschreven

aandesoort

Tena-godus

obtusus

_(Schumacher,

₁₈₁₇₎

s.1.

Marquet (1997,

p.

10, pl. 3,fig.

4en

1998,

p.

51) beschrijft

ook de

_problematiek

rond de

_{soortaanwijzing.}

Desoortis

in het Noordzeebekken uiterst zeldzaam_ende

soortaan-wijzing

is dan ook

_{onduidelijk, hij}

_voegtachter

_Tenagodus

obtusus s.1. toe,waarmee

hij aangeeft

dat denaamin

rui-merezinmoetworden

opgevat.

Ook dat is

uiteindelijk

niet

bevredigend,

maar

zolang

eronvoldoende materiaal

voor-handen

_{is, lijkt mij}

diteen

goede tussenoplossing.

Biologie

van dewormslakken

Slitkokerhorens

_{(Siliquariidae) zijn sponscommensalen}

met

onregelmatig gewonden schelp

en-

bij

de subfamilie

Si-liquariinae

- _eenlaterale

gleuf.

De

schelpen

leven

sessiel,

ingebed

binnen hun

_gastheren

dietotde

_Demospongia

be-horen. De slitkokerhorens hebben de fundamentele

struc-turenvanweekdierenaangepastaandeze

levensstijl.

De ontrolde

_{schelp, schelp-}

en

mantelsleuven, gespecialiseerde

operculum,

kieuw-en

darmmorfologie

worden

_uitgelegd

als

_aanpassingen

_{aan een}sessiele

_{levenswijze, ingebed}

in

sponsweefsel.

De_topvande

schelp

is

_ingebed

_{in het} spons-weefselende

mondopening

isnaarde buitenkant

gericht,

waardoor activiteiten als wateraan- enafvoerenhet

van-genvanvoedsel

mogelijk zijn.

De spons biedt

lichamelijke

ondersteuning

en

bescherming

tegen

predatoren.

De larvenvan de wormslak nestelen zich onderaan in de

sponsvanwaar ze

beginnen

metde bouw vande

schelp.

Daarom ook

_zijn

deeerste

windingen

meestal ‘normaal’

gedraaid.

Als de

_schelp

dan_{zo groot}is dat_ze in dat deel

vande spons zit datmeerflexibel

is,

en meer

onderhevig

aande

stroming, krijgt

mendat fameuze

willekeurige

uit-draaien

_{(persoonlijke}

_comm. C.

_Vos,

2009

_gebaseerd

op diens

_{correspondentie}

metH. Morisson

_{(Perth, Australia),}

2007_{over een}

_{Tenagodus ponderosus}

die

_hij

zelfuit

‘yel-low

_{sponges’ verwijderde).}

Levend verzamelde dieren

_zijn

_{in-situ waargenomen}en

bestudeerd binnen hun

_gastheren

door Bieler

_{(2004). Hij}

heeft driesoorten

_{Siliquariidae}

uit de subfamilie

Siliqua-riinae

_{(zie fig.}

_{1, A)}

onderzocht. De drie leven

_ingebed

in

eenpaarsoortenhalichondriideenthrombide sponzen op

dieptes

die variërenvande

_getijdenzone

totenkele

honder-denmeters. De dieren leven in allewarmere

zeegebieden.

Voor heteerstnam

hij

eenkorte

gecomprimeerde-S-vormi-ge

osphradium (het smaakorgaan),

eenanale

_opening

in de achterste

_mantelholte,

en

scherpe,

teverwaarlozen

inwen-dige

radulawaarin

_{vertegenwoordigers}

vandeze familie.

Microscopisch

kleine

voedseldeeltjes

worden uit het

wa-ter

_gefilterd

door het ctenidium

_(kieuw),

dat zich ook heeft

aangepastaanhet vangenvan

voedsel,

naast

_zijn

norma-le

_{respiratoire (ademhaling betreffend)}

functie. Een

speci-ale klier in devoet

_{produceert slijmdraden,}

waarmee

mi-cro-organismen, voedseldeeltjes,

worden gevangen. Deze

voedseldeeltjes

worden

_overgebracht

door de cilia

(tril-haartjes)

totaande mond. De radula is verkleindenwordt

alleen

_gebruikt

_voorhet intrekkenvanhetvangsnoer.Als

het dier zich

_terugtrekt

in de

_schelp

wordt deze

afgeslo-tendoor_eengroot,strak zittend

_{hoomachtig zuigervormig}

operculum.

Devoetis sterk

_gereduceerd

_en

_{zijn enige}

func-tie is de

_{ondersteuning}

_vanhet

_operculum.

Het

_operculum

is bedektmetharen_vanverschillende_{vormen en}

_fungeert

als_eenfilter_omtevoorkomen dat

grove

deeltjes

het cteni-dium_verstoppen.De actief onderhouden relatie tussen de

waterstromingen

vande slakenspons, biedt

wederzijdse

voordelen. De slak kan zich snel

terugtrekken

in de spons als deze wordt

_belaagd,

enkeert daarnaweer

_terug

in

‘eet-positie’. Bij

deze actie wordt

_{gebruik gemaakt}

vanhet

wa-tervoerende

_{kanaalsysteem}

_vande

_gastheer.

Het afval wordt

verwerkt in de mantelholteenkan de slak verlaten door de

gleuf

aande achterkantvan de

schelp, daarbij

wordt

ver-meden dathetctenidium

verontreinigd

wordt. De

toegeno-men

waterstroming

levert de

_mogelijkheid

_op voorextra

voedingsdeeltjes

voorde spons, voedsel-en

afvaldeeltjes

die voortvloeienuitdeactiviteitvan deslak.

Volgens

Mörch

₍₁₈₆₀₎

warende

huidige

vertegenwoordi-gersvanhet

subgenus

Tenagodus

s.s.

gebonden

aanrotsen

of

_{koralen, terwijl}

alleen dievanhet

subgenus Siliquaria

sponzen bewoonden.

Vandaag

echterweten wedat alle

Si-liquariidae

uitsluitend in sponzen levenenzich daar ook

voortplanten.

Bovendienkan de genusnaam

Siliquaria

Bru-guière

niet

_{langer gebruikt}

worden in decontextvandeze

Slakken of wormen?

Siliquariidae

ontberen_een

_opgerolde

slakkenvorm_en

wor-den daardoor

_dikwijls

verward met

schelpkokerwormen

(Serpulidae).

Die_zeer vreemde_{vormen van}de

Siliquarii-dae

_hangen

_samenmethun

_leefwijze

_{in sponzen.}

_Grondig

onderzoekvande dieren maakt echter

duidelijk

dat het

slak-ken

_zijn

met

protoconch, mondopening

enradula. De

schelp-structuur vertoontgroteovereenkomstmetdievande

Turri-tellidae. De

schelpen

kunnen echter herkend worden als

be-horendtotde familie

_{Siliquariidae}

door hun

_{onregelmatige}

losse

_{windingen (een}

in kleine of_groteremateontrolde

spi-raal),

een

aanpassing

aanhet leven in sponzen.

Deeerstepaar

windingen

vande

Siliquariidae zijn

meestal

wel

_{netjes gewonden (zie}

foto

_7).

Soorten uitde subfamilie

_{Siliquariinae}

Anton

_1838,

hebben

eenreeksvan

elliptische gaatjes

en/ofeen

gleuf

overde

AFZETTINGEN WTKG 30(3),2009 68

tevande

schelp (zie

foto 7en

figuur 1, A).

Deze subfamilie

bestaat uit drie genera;

Tenagodus Guettard,

1770,

Pyxipo-ma

Mörch,

1860en

Petalopoma Schiaparelli

2002.

De soorten uit de subfamilie

_{Stephopominae}

Bandel &

Kowalke,

1997

_{(zie fig.}

1,

B),

met de genera

Stephopoma

Mörch,

1860en

Caporbis Bartsch,

1915 hebbeneen

schelp

zondereen

gleuf. Bij

de laatste subfamilie vindt de deter-minatie

_plaats

door

_herkenning

vande

schelpstructuur

van

het

_dier,

het

_operculum

ende

protoconch.

Verschillende

Siliquariidae

soortenhebben sterk

_gelijkende

schelpen.

Onderscheid

_gebeurt

op

grond

vande

karakteris-tieke haren op het

operculum.

Ook

_diagnostisch

_voor

soor-tenis de reeksvan

gaatjes

ende

gleuf,

maar

exemplaren

van

eenzelfdesoortkunnen verschillende

gleuven

vormenalnaar

gelang

desoortsponswaarmee zesamenleven.

Binnen de familie Turritellidaeheeft het genus Vermicula-ria ook eenontrolde

schelp,

deze dieren leven echter niet

sessielenhebbengeen

gaatjes.

Ook onder de klasse

_Polychaeta,

de

borstelwormen, zijn

groependie

kalkrijke schelpen

vormen

(zoals

de eerder ge-noemde

_Serpulidae),

zekunnen daardoor verward worden

metde

_{Siliquariidae}

enVermetidae.

_Buisjes

vandeze

wor-menworden in het

_gruis

van Miste

_gevonden,

met

buis-lengtes

vanminder daneenmillimetertoteenenkele

cen-timetermeteendiametervankleiner dan

_0,5

millimetertot

wel 3 millimeter. Deze

_{buisjes zijn}

licht

_conisch,

het

_lijkt

alsof

_{opeenvolgende}

_segmentenin elkaar

_{geschoven zijn.}

Classificatie

De in dit artikel

_genoemde

mollusken behorentotdrie

fa-milies, vijf

generaenomvatten viersoorten.

Klasse:

_{Gastropoda Cuvier,}

1795

Orde: Sorbeconcha Ponder &

_Lindberg,

1997

Superfamilie:

CerithioideaFérussac, 1822

Familie: TürritellidaeLovén, 1847 Genus: Vermicularia

_Lamarck,

1799

Familie:

_{Siliquariidae Anton,}

1838

_(zielig.

₁₎

Subfam.

_{Siliquariinae}

Anton,1838 Genus:

Tenagodus Guettard,

1770

Tenagodus

obtusus

_(Schumacher,

₁₈₁₇₎

Tenagodus ponderosus (Mörch,

1860)

Genus;

_{Pyxipoma Mörch,}

1860

Genus;

_{Petalopoma Schiaparelli,}

2002

Subfam.

_{Stephopominae}

Bandel &

Kowalke,

1997

Genus:

_{Caporbis Bartsch,}

1915

Genus;

Stephopoma Mörch,

1860

Familie: Vermetidae

_Rafinesque,

1815

Genus: Vermetus

Daudin,

1800

Genus:

_{Serpulorbis Sasso,}

1827

Serpulorbis

arenarius

(Linné,

1758)

Genus: PetaloconchusLea, 1843

Petaloconchus intortus

(Lamarck,

1818)

De

_{Polychaeta (borstelwormen)}

vormen een

_aparte

groep

binnen dit kader.

Dankwoord

Veel dank ben ik

_verschuldigd

aanChris Vos uit

Scher-penheuvel

(België),

die

mij

van extra

literatuur,

foto’s

en

deskundig

commentaarvoorzag, website;

http://www.

tunsandfigs.be/.

Natuurhistorisch Museum Rotterdam

be-dankt_voor de

_afbeelding

_vande

_{Tenagodus obtusus,}

col-lectienummer NMR993000040461,

fotograaf

J. Trausel. Des

Beechy,

The Seashells of New South

Wales,

Australië

http://seashellsofnsw.org.au/index.htm,

voor het

beschik-baar stellen_vande foto_vande

_{Tenagodus ponderosus}

_en

verder heb ik dankbaar

_{gebruik gemaakt}

_van

_zijn

artikel

over

Siliquariidae.

Data

_portal,

Global

_Biodiversity

Infor-mation

_Facility,

voorde

_{verspreidingsatlas, http://data.gbif.}

org/welcome.htm.

Eric

Kaptein

voorkritische

opmerkin-genen

Mima, mijn

vrouw, voorhet

_corrigeren

vande tekst. Tot slot bedank ik Frank

Wesselingh

voorhet

toegankelij-ker makenvande tekst.

Literatuur

Abbott,

R.T. & S.P. Dance, 1990.

_Compendium

of

Sea-shells,

411 p. American

Malacologist, Ine.,

Melbour-ne,Florida.

Baluk, W.,

1975. Lower Tortonion

_gastropods

ffom

Ko-rytnica, Poland;

Part I.

_{Paleontologia}

Polonica

_32,

_pp.

1-186.

Baluk, W.,

2006. Middle Miocene

_{(Badenian) gastropods}

ffom

_{Korytnica, Poland;}

Part V Addendaet

corrigen-da ad Prosobranchia. Acta

Geologica Polonica,

vol.

56,

no.

2,

pp. 177-220.

Bieler,R.,

1992.

_Tenagodus

or

Siliquaria? Linraveling

taxo-nomie confusion in marine “wormsnails”

_{(Cerithioidae;}

Siliquariidae).

Nautilus

_106,

_{pp. 15-20.}

Bieler,

R.,2004. Sanitationwith sponge

andplunger;

wes-ternAtlantic slit-wormsnails

_(Mollusca:

Caenogas-tropoda:

Siliquariidae).

The Linnean

_Society

of

Bon-don, Zoological

Journal of the Linnean

Society

140,

pp.307-333.

Cossmann,

M. & A.

_Peyrot,

1922.

Conchologie

néogéni-que de

TAquitaine

3

(2),

pp. 385-396. Actade la Soci-été Linnéenne de Bordeaux.

Dance, P, 1993.

Schelpen,

De

gids

voorhet herkennenvan meerdan 500soorten

zeeschelpen

uit de hele wereld. Bosch &

_Keunig,

Baam.

Daniels,

C.H. v.,D.

Spiegler

enI.

Chica,

1986.

Korrelati-on vKorrelati-on

Neogen-Stufen

Nordwestdeutschlands und der

Paratethys

durch

_{Uvigerinen (Foram.)}

und

Bemerkun-genzum Orbulina-Datum,pp. 192-209: In TobienH,

(ed.),

Nordwestdeutschland im

_{Tertiar, Beitrage}

_zur

regionalen

Geologie

der

_Erde,

Band 18. Gebr.

Bom-traeger,Berlin.

Glibert, M.,

1933.

_Monographie

de la faune

malacolo-gique

du Bruxellien des environs de Bruxelles. Mém.

Mus.

_Royal

d’Hist. Natur. d.

_Belgique

nr. 53, pp.

Glibert, M,

1952. Faune

_{malacologique}

du Miocène de la

Belgique,

2.

_Gastropodes.

Inst.

_Royal

d.Sciences Natu-relles. d.

_Belgique,

Mém.

_121,

_pp.

_{1-197, pis.}

1-10.

Gould,

S.J., 1966. Notesonshell

_morphology

and classi-fication of the

Siliquariidae (Gastropoda).

The proto-conch and slit of

_Siliquaria

_squamata Blainville.Ame-rican Museum Novitates

_2263,

_pp. 1-13.

Homes,

M.,

1856. Die fossilen Mollusken des

Tertiaer-Beckens_von

_Wien;

I Univalven.

Abhandelung

der

ka-iserlich-königlichen

Geologischen

Reichsanstalt

_3,

pp.1-736.

Janssen,

A.W.,

1984. Mollusken uit het Mioceen_van

Win-terswijk-Miste,

451 p.

KNNV, NGV,

R.G.M. Leiden.

Kowalewski,

M,et

al.,

2002. Multivariatehierarchical

ana-lyses

of Miocene mollusk

_assemblages

of

_Europe;

Pa-leogeographic,

paleoecological,

and

_{biostratigraphic}

implications. Geological Society

of

_{America, Bulletin,}

Vol.

_114,

no.

2,

pp. 239-256.

Marquet,

R., 1997. Pliocene

_Gastropod

faunas ffomKallo

(Oost-Vlaanderen, Belgium).

Part 2.

Caenogastropoda:

PotamididaetoTomidae. Contributionsto

_Tertiary

and

Quatemary Geology,

Vol. 34

_{(1, 2),}

_{pp 9-29.}

Marquet,

R., 1998. De Pliocene

Gastropodenfauna

van

Kallo

_{(Oost Vlaanderen, België). Belgische Vereniging}

voor

Paleontologie,

Publ.

_17,246

_p.

_Antwerpen.

Mörch, O.,

1860. Review of the genus

Tenagodus

Guet-tar.

_Proceedings

of the

_{Zoological Society}

of

_London,

28,

pp. 400-415.

Morton, J.E., 1950. The Structure and

_Adaptations

of the New Zealand

Vermetidae,

Part

_II,

The Genera

Stepho-pomaand

Pyxipoma.

Trans.

Roy.

Soc. New

Zealand,

Vol._79,Part

_l,pp.

20-42.

Morton,

J.E.,

enA. M.

Keen,

1959. Anew

species

of

Ste-phopoma

(Siliquariidae: Mesogastropoda)

ffom the

eastemAtlanticocean.Proc. Malac.

Soc.,

Vol.

_34,

_pp. 27-36.

Sacco, F., 1896. I molluschi dei terreni terziarii del

Pie-monte edella

Liguria,

Parte 20. 60 p. Carlo

Clausen,

Torino.

Schültz, O.,

1998. TertiarfossilienÖsterreichs.

Gold-schneckverlag.

Wenz, W.,1939.

_Gastropoda

Teil3,

Prosobranchia,

pp. 241-960: In

SchindewolfO.H., (ed.),

Handbuch der

Palaon-tologie,

6.

_Bomtraeger,

Berlin.

Wye,

K.R., 1998. The

_encyclopedia

of

_Shells,

_{288 p.} Knic-kerbocker

_Press,

New York.

*HenriJansen,

Drakensteyn

14, 7608 TJAlmelo,