Carcharoides uit het Churchilldok, Antwerpen

26 AFZETTINGEN WTKG 34(2),JUBILEUMJAAR2013

Carcharoides uit het

_{Churchilldok, Antwerpen}

Gerard

_Verwey

¹

Het genus Carcharoidesomvatslechts detwee

genoemde

soorten,maaralleen C. catticus is

gemeld

uit de

_omgeving

van

Antwerpen (De

Ceuster,

1976).

Hieronder

_volgt

een overzichtvanwaardesoortenonder andere

_{gevonden zijn.}

Carcharoidescatticus

_{(Philippi, 1846)}

Oligoceen/Mioceen:

Summerville,

South

_Carolina,

Verenigde

Staten.

Oligoceen/Mioceen: Cadzand-Bad,

Nederland.

Vroeg

Mioceen

_{(Burdigalien): Niedersachsen,}

Duitsland.

Vroeg

Mioceen: Beaufort

County,

North

_Carolina,

Verenigde

Staten.

Vroeg

Mioceen; Malta. Mioceen:

_{Antwerpen, België.}

Mioceen: Lee

_Creek,

North

_{Carolina, Verenigde}

Staten. Midden Mioceen

_(Langhien):

_Miste,

Nederland.

Midden Mioceen

_{(Langhien): Loupian, Hérault, Frankrijk.}

Carcharoidestotuserratus

(Ameghino,

1901)

Laat

_{Oligoceen/Vroeg}

Mioceen:

_Victoria,

Australië. Laat

_{Oligoceen/Vroeg}

Mioceen;

_{Chubut, Argentinië.}

C. catticus wordt zowel

_gevonden

in de

_{(waarschijnlijk)}

mio-cenezanden

bij

Hoevenenenin de midden-miocene

(Lang-hien)

zanden_van

_Miste,

_maaris niet bekendvan de

vind-plaats

Mill

_{(Noord-Brabant).}

De oudste

_afzettingen

vanMill

stammen uit het Tortonien

_{(Laat Mioceen) (Wijnker}

et

al.,

2008),

toen C. catticus

waarschijnlijk

alwas

uitgestorven.

Tot 2011 werd het genus

gekoppeld

aande familie

Lam-nidae,

waarookgenera zoalsCarcharodonenIsurus on-der vallen. Sinds 2011 _{is het genus echter}

_gekoppeld

aan de familie

_{Odontaspididae (Reinecke}

et

al., 2011),

waartoe ook het

genusAraloselachus

behoort,

dit omdat vooral de onderkaakse tandenvanCarcharoidesmeerkenmerkenvan deze familie bezitten danvandefamilieLamnidae.

Op

de

opgespoten

gebieden bij

Hoevenen wordenmet

enige

regelmaat

tanden

_gevonden

_vanhet

genusCarcharoides. De meestetanden

_{zijn duidelijk}

vanCarcharoides catticus

(Phil-lipi, 1846),

maarin de volksmond wordeneenaantal

afwij-kende

_{exemplaren toegeschreven}

aandesoortCarcharoides totuserratus

(Ameghino,

1901).

De vraag is of ditterecht is.

De locatie

_bij

Hoevenen wordt

_gebruikt

alsstortvan

zand,

dat gewonnen is

bij

het

_uitdiepen

van de verschillende havendokkenvan

Antwerpen.

Het sediment iseen meng-selvanverschillende

afzettingen, grotendeels

uit het

Plio-ceen enMioceen. Het zandwaarde beschreven tanden in

gevonden zijn,

komt uit het Churchilldoken is

hoogst-waarschijnlijk

vanmioceneouderdom,al iseen

oligocene

ouderdom niet

_geheel

uittesluiten.

AFZETTINGEN WTKG 34(2),JUBILEUMJAAR 2013 27

Tandposities

Carcharoides catticus

Bovenkaakse laterale tandenvan C. catticus

zijn goed

te herkennen_en worden door demeeste verzamelaars wel als

_{zodanig gedetermineerd.}

De andere

posities zijn

vaak wat

_lastiger

teherkennenenbelanden vaaktussen de an-dere

_{Odontaspididae.}

Bovenkaakse laterale tanden

_zijn

teherkennenaande

drie-hoekige

kroon schuin op de

wortel,

naarde mondhoek

ge-richt,

en aanflinke

_{driehoekige zijspitsen (zie figuur 1).}

Het

_{belangrijkste}

kenmerkvande onderkaakse laterale tan-den is de

_symmetrie

dieaandetandentezien is

_{(zie figuur 3).}

Hetverschil tussende voortanden

_ligt

vooral in de kroon-inclinatie.

_Bij

bovenkaakse voortandenstaatdekroon,in

profiel gezien,

recht

opde wortelenmaakt de

tip

vaakeen

kromming

naarde labiale

zijde. Bij

onderkaakse voorlan-den helt de kroon

_juist

naarde

_{linguale zijde (zie figuur 2).}

Variaties

Erworden ook Carcharoides-tanden

_gevonden

metvariatiesop dezekenmerken,in devorm vanextra

_bijspitsen

en/of

_karteling.

Naenkele tientallenexemplarendaarvantehebben

_gezien,

kon-den de

_volgende

variaties worden onderscheiden.

Bovenenmidden: bovenkaakse voortanden.

Onderonderkaakse voortand.(Beide Churchilldok, Antwerpen (coll. Verwey). Carcharoides catticus.

Figuur2. Bovenkaakse laterale

tandposities. Churchilldok, Antwerpen (coll. Verwey). Figuur 1.Carcharoides catticus.

Onderkaakse laterale_{tandposities.}Churchilldok, Antwerpen(coll. Verwey).

Carcharoides catticus. Figuur3.

28 AFZETTINGEN WTKG 34(2),JUBILEUMJAAR2013

Onderkaakse lateraletandpositiesmetkarteling. Churchilldok, Antwerpen (coll.Verwey).

Carcharoidescatticus. Figuur6.

Bovenkaakse lateraletandpositiesmetkarteling. Churchilldok, Antwerpen (coll.Verwey).

Carcharoides catticus. Figuur5.

Bovenkaakse lateraletandpositiesmeteenextra bijspits. Churchilldok, Antwerpen (coll. Verwey). Figuur4. Carcharoides catticus.

AFZETTINGEN WTKG 34(2),JUBILEUMJAAR2013 29

Sommige exemplaren

vertonen _een ex-tra

_bijspitsje

_{op de}

_bijspits,

ofeen

aan-zetdaartoe. Ook worden diversevormen van

karteling

waargenomen. Dit varieert van

onregelmatige karteling

op enrond de

_bijspits

enverder de

_hoofdspits

_op,tot

meer

regelmatig

over

vrijwel

de

_gehele

hoofdspits.

Dit kenmerk is niet _terugte_{vinden op} in situ vondsten uit de Zandenvan

Ant-werpen

(Midden Mioceen) (De

Schut-ter, pers.

comm.).

Hetopgespotenzand uit het Churchilldok

_bij

Hoevenen is

stratigrafisch gemengd materiaal,

wat inhoudt dat de Carcharoides-tanden zo-wel uit het

Vroeg

als Midden Mioceen

(en

eventueel

_Oligoceen)

kunnen ko-men.

Mogelijk

behoort de variatie alleen toeaande

vroeg-miocene

C. catticus in

onze

regio, aangezien

deze variatie ook is

_{aangetroffen bij}

C. catticus uit het

_{Burdigalien (Vroeg Mioceen)}

van Nie-dersachsen in Duitsland

_(Reinecke

etal.,

2011).

Als_mende tandenmet

karteling vergelijkt

mettandenvan C.totuserratus uit de Chubut River

(Argentinië),

dan

_zijn

erverschillen in het

‘type’ karteling

tezien. De

karteling

die zichtbaar is op de C. totuserratus tanden uit

Argentinië

is veel sterkeren meer

regelmatig,

dan op alle

exemplaren

die bekend

_zijn

uit de

_{regio Antwerpen (zie figuur 4,}

5,6en

7).

Conclusie

De

_getoonde

tanden in dit artikel betreffen allemaal

exem-plaren

vanCarcharoides catticus. Deze soort had ook de

neiging karteling

op de tandente

_ontwikkelen,

maar was daar minder succesvol in dan Carcharoidestotuserratus_op het

_zuidelijk

halfrond. In

_{Europa zijn}

_geenzekere vondsten

van de

laat-oligocene

tot

vroeg-miocene

C. totuserratus bekend. Dat kan

samenhangen

methet feit dat sedimenten

van

vroeg-miocene ouderdom,

ende daarmee

geassocieerde

haaienfauna’s,

inonzestreken nog niet

goed

bestudeerd

_zijn.

Dankwoord

Graag

wil ik Pieter deSchutter,JeroenvanBoeckelenTaco Bor bedankenvoorde

geboden hulp bij

het

_schrijven

van dit stuk. De feedback enbrainstorms hebben veel

bijge-dragen

aandit artikel.

Bronnen

Bor,

T.,

T. Reinecke & S.

Verschueren,

2012. Miocene

Chondrichthyes

ffom

_{Winterswijk-Miste,}

the Nether-lands.- Palaeontos 21: p. 24-25en

pi.

10.

Cappetta, H.,

2012.

_{Chondrichthyes.}

Mesozoic and Ceno-zoic Elasmobranchii: Teeth.- Handbook

of

Paleo-ichthyology

3E: p. 214.

Ceuster,

J.

_de,

1976.

_{Stratigrafische interpretatie}

van

Jong-Ce-nozoïsche

_{afzettingen bij}

Rumst

_(België,

Prov.

_Antwerpen)

en

beschrijving

vande ineen

post-Mioceen basisgrind

aan-getroffen

vissenfauna;

Systematische beschrijving

en con-clusies.-Meeled

Werkgr.

Tert. Kwart. Geol. 13: 119-172.

Nolf,

D., 1988. Haaie-en

Roggetanden

uit het Tertiairvan

België.

-

Koninklijk Belgisch

Instituut

voor

Natuur-wetenschappen,

Brussel: p. 160-161.

Reinecke, T.,H.Moths,A. Grant & H.Breitkreutz, 2005. Die Elasmobranchier des norddeutschen

_Chattiums,

insbesondere des

_Stemberger

Gesteins

_(Eochattium,

Oberes

_Oligozan).

-Palaeontos 8: p. 28-30enp. 19.

Reinecke, T.,

S.

_Louwye,

U. Havekost & H.

_Moths,

2011.

The elasmobranch fauna ofthe Late

_Burdigalian,

Mio-cene,at

_{Werder-Uesen,}

Lower

_{Saxony, Germany,}

and its

_{relationships}

with

_Early

Miocene faunas in the North

_Atlantic,

Central

_Paratethys

and Mediterranean.

Palaeontos 20: p. 31-35en

pi.

23-28.

Wijnker,

E.,T.J._Bor,F.P.

_Wesselingh,

D.K. Munsterman,

H.

Brinkhuis,

A.W.

_Burger,

H.B.

Vonhof,

K.Post, K.

Hoedemakers,

A.C. Janse & N.

Taveme,

2008.

_Neogene

stratigraphy

of the

_Langenboom

_locality

(Noord-Bra-bant,

the

_{Netherlands).}

-Netherlands Journal

of

Geo-sciences 87: p. 165-180.

Belgiansharkteeth.be

-

http://users.skynet.be/

belgiansharkteeth/Pliocene/Sharks/

Carcharoides%20catticus.html

₍

Gecheckt:

_13-2-2013).

Elasmo.com-

www.elasmo.com/frameMe.html?file=genera/

cenozoic/sharks/carcharoides.html&menu=bin/

menu_genera-alt.html (

Gecheckt:

_13-2-2013).

GeologievanNederland.nl

-

www.geologievannederland.

nl/tijd/reconstructies-tijdvakken (Gecheckt:

13-2-2013).

Somniosus.be-

http://users.skynet.be/somniosus/

Carcharoides catticus.htm

_(i

Gecheckt:

_13-2-2013).

WTKG.org

-

www.wtkg.org/downloads/geo_miste_02.pdf

en

www.wtkg.org/kv_miste.html (Gecheckt:

13-2-2013).

'Gerard

Verwey,

e-mail:

_{gverwey@gmail.com,}

website:

_{www.fossilhunter.nl}

Bovenkaakse laterale tandpositiesmetkartelingen

extrabijspitsen. Churchilldok, Antwerpen(coll. Verwey).

Carcharoidescatticus.