UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
The integration of Latin cults into Roman religion: memory, cult practice and the
construction of religious identity
Hermans, R.
Publication date
2014
Document Version
Final published version
Published in
TMA: tijdschrift voor mediterrane archeologie
Link to publication
Citation for published version (APA):
Hermans, R. (2014). The integration of Latin cults into Roman religion: memory, cult practice
and the construction of religious identity. TMA: tijdschrift voor mediterrane archeologie, 51,
57.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
Colofon TMA 51, 2014 26ste jaargang Prijs los nummer
€12,-Het Tijdschrift voor Mediterrane Archeologie is een
onafhankelijk tijdschrift dat aandacht besteedt aan actueel archeologisch onderzoek in de mediterrane wereld, in het bijzonder verricht vanuit Nederland en België. Het overnemen van artikelen is toegestaan mits met bronvermelding. Bijdragen van lezers kunnen al dan niet verkort door de redactie worden geplaatst. TMA verschijnt twee keer per jaar. Opgave kan schriftelijk of via onze website. Een abonnement kost €20,-. Studenten betalen €15,- (onder vermelding van studentnummer).
Het abonnement loopt van 1 januari tot en met 31 december en wordt automatisch verlengd, tenzij een maand van te voren schriftelijk is opgezegd.
Adres:
Tijdschrift voor Mediterrane Archeologie Poststraat 6
9712 ER Groningen
Bankgegevens:
Stichting ter Ondersteuning Oudheidkundig Onder zoek IBAN: NL14INGB0005859344 BIC: INGBNL2A KvK: 41014777 TMA online: – tijdschrift@mediterrane-archeologie.nl – mediterrane-archeologie.nl – rug.academia.edu/ TMATijdschriftvoorMediterraneArcheologie – facebook.com/tijdschrift.voormediterranearcheologie Redactie:
Remco Bronkhorst, Lynne van Bruggen, Tamara Dijkstra, Heleen Duinker, Jord Hilbrants, Judith Jurjens, Tijm Lan jouw, Jorn Seubers (hoofdredacteur), Simon Speksnijder, Tom Trienen, heo Verlaan, Corien Wiersma, Sarah Willemsen, Evelien Witmer
Proofreader English papers: Annette Hansen
Adviesraad:
Prof. Dr. P.A.J. Attema (RUG) Prof. Dr. G.J.M.L. Burgers (VU) Prof. Dr. R.F. Docter (RUGent) Prof. Dr. E.M. Moormann (RU) Dr. Jeremia Pelgrom (KNIR) Prof. Dr. J. Poblome (KULeuven) Dr. M.J. Versluys (UL)
Dr. G.J.M. van Wijngaarden (UvA)
Ontwerp omslag: Tijm Lanjouw Opmaak binnenwerk: Hannie Steegstra
TMA komt tot stand in samenwerking met Barkhuis Publishing, Eelde.
ISSN 0922-3312 81999/SOOO
Inhoudsopgave
Artikelen
Verleden, heden en toekomst: naar een mediterrane archeologie 2.0
Jan Jaap Hekman 1
he study of secondary burial in Mycenaean mortuary traditions: a new approach to the evidence
Olivia A. Jones 8
Koperbaren, bronzen bijlen en pronkdolken:
de cruciale rol van metaal in de overgang van Kopertijd- naar Bronstijdnetwerken in Midden-Italië
Erik van Rossenberg 14
Kleine boerderijen uit de Archaïsche en Klassiek-Lucaanse periode in de Sinni-vallei
(600-325 voor Christus)
Tineke Roovers 21
Etruskisch bucchero-aardewerk
Lokale oorsprong en externe invloeden: de Etrusken en hun culturele contacten
Esther F. Rogmans 27
Het archeologisch sitemuseum in plaats van het nationaal archeologisch museum:
het nieuwe Acropolis Museum en het Troas Museum
Laurien de Gelder 35
English summaries 40
Recensies
Negotiating Identity in the Ancient Mediterranean: the Archaic and Classical Greek Multiethnic Emporia
Peter Attema 42
Egyptianizing Figurines from Delos. A study in Hellenistic Religion
Miguel John Versluys 44
Tentoonstelling
De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee
Janric van Rookhuijzen 46
Monumentality in Etruscan and Early Roman Architecture. Ideology and Innovation
Elisabeth van ’t Lindenhout 48 Paulus. Een leven tussen Jeruzalem en Rome
Frederik Boersema 50
TMA jaargang 26, nr. 51
Recensies, vervolg
he complete archaeology of Greece. From hunter-gatherers to the 20th century A.D.
Corien Wiersma 52
Divining the Etruscan world.
he brontoscopic calendar and religious practice
Niels Steensma 54
Introducties op lopend onderzoek
he integration of Latin cults into Roman religion:
memory, cult practice and the construction of religious identity
Promotieonderzoek Rianne Hermans 57 Venationes in Africa Romana: an analysis of the cultural signiicance and social function of hunting spectacles in Roman North Africa
Promotieonderzoek Anna Sparreboom 58
Lieux de mémoire van Xerxes’ invasie van Griekenland in de
Historiën van Herodotus
Promotieonderzoek Janric van Rookhuijzen 59 Resurrecting Berytus: osteoarchaeological analysis
and an evaluation of mortuary practices and cultural exchange (1st century BC – 5th century AD)
PhD research Vana Kalenderian 60 Pithoi. Storage practices and the Cretan city-state
during the 1st millennium
57 Introductie
De grootschalige veroveringen van het Italische schierei-land in de vierde en derde eeuw voor Christus bezorgden de Romeinen niet alleen politieke macht; ook de goden schaarden zich massaal aan Romeinse zijde. Zoals de over-wonnen volkeren van vijanden tot bondgenoten werden, zo bleken ook de goden maar al te bereid om zich de ofers en rituelen van de nieuwe overheersers te laten welgevallen. Dit was een rechtstreeks gevolg van de vroomheid en reli-gieuze toewijding van de Romeinen, zo benadrukken diverse antieke schrijvers. Ook moderne onderzoekers hebben met de no dige bewondering over het fenomeen geschreven, maar zij benadrukken juist de politieke omstandigheden die aan de incorporaties ten grondslag lagen en prijzen de Romeinen om hun strategische religieuze beleid.1
Mijn promotieonderzoek richt zich op dit proces van re-ligieuze uitbreiding, maar beschouwt de uitheemse origine van een god niet als iets dat (uitsluitend) besloten ligt in de incorporatie van de cultus zelf. Die status bestaat eveneens uit de herinnering aan dat proces: een herinnering die in de loop van generaties veranderde van inhoud, vorm en betekenis. Categorieën als inheems en uitheems kunnen daarbij nogal eens door elkaar lopen en dat geldt met name voor de Latijnse culten die centraal staan in mijn onderzoek: Juno Sospita uit Lanuvium, Diana Nemorensis uit Aricia, Fortuna Primigenia uit Praeneste en Hercules Victor uit Tivoli. De goden kwa-men uit Latium – de regio rondom Rome – en hoewel ze allemaal een tempel kregen in de stad Rome, behielden ze daarnaast hun omvangrijke lokale heiligdommen. Tegen de tijd dat er voor het eerst over deze ‘buitenlandse goden’ ge-schreven werd, behoorde Latium al eeuwen tot het Romeinse grondgebied: de families die er vandaan kwamen vormden het hart van de Romeinse aristocratie.
In mijn onderzoek analyseer ik hoe de Latijnse status van deze culten op uiteenlopende manieren benadrukt, herdacht en gecommuniceerd werd in het Rome van de Republiek en de (vroege) Keizertijd. Daarvoor is allereerst een uitgebreide discoursanalyse van de antieke literaire bronnen vereist: cen-traal daarin staat de wijze waarop de incorporaties worden uitgelegd alsook de invloedsfeer die aan de goden wordt
toe-geschreven. Daarbij blijkt de Latijnse oorsprong een voort-durende bron van relectie, al is het discours dikwijls verre van eenduidig. Zo is de cultus van Diana uit Nemi het toneel van een schijnbaar aloude – en fatale – strijd om het priesterschap, maar wordt de godin ook als beschermster van de politieke eenheid van de Latijnen gepresenteerd.
De herinnering aan de oorsprong van de culten komt echter niet alleen tot uitdrukking in literatuur, maar ook in beelden, rituele handelingen en de inrichting van het land schap. Daarom omvat mijn studie ook materiële bronnen zoals in-scripties, munten, votiefgiften en natuurlijk de tempelresten zelf. Een voorbeeld betreft een reeks munten van mo netarii uit
Lanuvium die Juno Sospita in haar karakteristieke verschij-ning met het geitenvel afbeelden, tegenover de slang die volgens legenden een plek zou hebben in het heiligdom (zie iguur 1). Zo brengen de muntmeesters hun eigen origo in
ver-band met de verhalen rondom Juno Sospita en vormen en verspreiden ze tevens het beeld van de godin.
Uiteindelijk streef ik naar een nader begrip van de rol en betekenis van vier Latijnse culten in Rome; tegelijkertijd hoop ik echter bij te dragen aan recente debatten over Romeinse religie, herinnering, identiteit en de wisselwerking daartussen.
Rianne Hermans (A.M.Hermans@uva.nl) voltooide in 2010
(cum laude) de researchmaster Historische Wetenschappen
aan de Radboud Universiteit Nijmegen, met een scriptie over Romeinse Junones waarvoor zij de Universitaire Studieprijs
won. Tijdens en na haar studie werkte zij in Rome en Münster. Sinds september 2011 verricht zij promotieonderzoek aan de Universiteit van Amsterdam, onder begeleiding van Emily Hemelrijk en Marijke Gnade.
Eindnoot
1 Recentelijk: Orlin, E.M. 2010, Foreign Cults in Rome: he Creation of a Roman Empire, Oxford University Press, Oxford. Eerdere en zeer
invloed-rijke studies zijn: Dumézil, G. 1966, La Religion Romaine Archaïque, avec un Appendice sur la Religion des Étrusques, Payot, Parijs; Wissowa, G.
1912, Religion und Kultus der Römer, Beck, München.
The integration of Latin cults into Roman religion:
memory, cult practice and the construction of religious identity
Promotieonderzoek (UvA), Rianne Hermans
Figuur 1. RRC 412.1: monetarius Roscius Fabatus refereert naar zijn origo Lanuvium en toont Juno Sospita en een meisje met een slang. Romeinse denarius, 64 voor Christus. (Trustees of the British Museum)
