Voorlopig verslag van een onderzoek naar het verband tussen zuurgraad en onkruidbegroeiing in de Wageningse Eng

(1)

2iâfe/OT

He

r

F|r

. ,

s £ * *

to

*'""«" .

GENERAAL INSTITUUT VOOR LANDBOUWKUNDIG O N ^ Z O E È

R

A *

r

VOORLOPIG VERSLAG VAN EEN ONDERZOEK NAAR HET VERBAND

TUSSEN ZUURGRAAD EN ONKRUIDBEGROEIING

/ o / IN DE VAGENINGSE ENG

'

H

* i '

Mej. E.H. Zeiler

Inleiding

In mei 1955 werd in samenwerking met de Heer KLAAR van het

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek te Oosterbeek

een onderzoek ingesteld naar het verband tussen zuurgraad en

on-kruidbegroeiing in de Wageningse Eng. Dit onderzoek zal zich over

twee jaar uitstrekken. In het eerste jaar werden de

vegetatie-op-namen tezamen met A.W.H. DAMMAN verricht.

De Eng, die geheel uit enigszins lemige,droge zandgrond

be-staat, wordt al vele jaren op vrijwel dezelfde wijze bebouwd. De

hoofdgewassen zijn rogge en haver, de laatste vaak gemengd met

gerst en in de laatste tijd ook met Westerwolds raaigras. Verder

worden er wat aardappelen en voederbieten verbouwd, terwijl in de

zuidwesthoek, die het gunstigst ligt ten opzichte van de stad,

enige tuinbouw wordt bedreven. Chemische onkruidbestrijding werd

in het afgelopen jaar

nog

slechts op enkele percelen toegepast.

Door de geringe veranderingen in cultuurwijze heeft de

onkruidve-getatie in de loop der jaren een vrij constante samenstelling

kunnen krijgen, waarvan de verschillende facetten een uitdrukking

zijn van zuurgraad en bemesting. Ook komen hier en daar leemplekken

voor, die aan de vegetatie een ander karakter kunnen geven. Verder

kan de ligging ten opzichte van beschuttende bosjes en tegen de

helling van Klinkenberg en Wageningse Berg misschien nog van

in-vloed zijn.

Het doel van dit onderzoek is een beeld te verkrijgen van de

verschillende onkruidgroeperingen en hun eventuele indicatie voor

verschillen in zuurgraad. Het beoogt tevens een aanvulling te zijn

van de onkruidvegetatiekartering van K.J. ZANDSTRA van 1950.

Werkwijze

In mei en juni van 1955 werd een 25-tal graanpercelen

onder-zocht, waarbij tegelijk van elk perceel een grondmonster voor

pH-onderzoek werd genomen. De pH-water-waarden liepen uiteen van 4.7

tot 6.2 (pH-KCl van 3«7 tot 5.5)» terwijl van een afwipkend

per-ceel, bebouwd met Rode klaver, de pH-water 6.9 bedroeg (pH-KCl 6.4).

Voor de onkruidopnamen werd gebruik gemaakt van een door

DAMMAN gebezigde variant van de methode van BRAUN-BLANQUET. Van

ieder perceel werden 4 à 5 kwadraten van 1 m

2

opgenomen. Van ieder

kwadraat werden genoteerd: hoogte van het gewas, bedekking van

ge-was en onkruid en aandeel van elk der soorten in deze bedekking in

de volgende schaal:

10 =

9 = 85 à

8 = 75 à

7 = 65 à

6 = 55 à

100 % bedekkend 95 $ " 85 1* "

7 5

<f°

6 5 % " 5 = 4 5 à 55 fo b e d e k k e n d 4 = 3 5 à 4 5 $> 3 = 2 5 à 3 5 % » 2 = 1 5 à 2 5 % « 1 = 5 à 1 5 % "

(2)

2

-Voor een bedekking minder dan 5 $ï

m = multum = veel exemplaren p = paululum = weinig exemplaren a = amplius = vrij veel exemplaren r = rare = één of twee exem.pl»

+ = op een perceel slechts één- of tweemaal aangetroffen Deze methode is gebruikt, omdat zij sneller werkt dan de fre-quentiemethode (3 ) en toch een vrij nauwkeurig "beeld geeft van de onkruidvegetatie. De cijferschaal is vrijwel alleen voor het gewas gebruikt, omdat in de meeste gevallen de onkruidbedekking per soort beneden de 5 $ lag.

Uitkomsten

De 25 opnamen zijn gerangschikt in een rij volgens opklimmende pH (tabel 1 ) . Uit deze tabel blijkt al dadelijk, dat een aantal

soorten de zuurste percelen mijdt, terwijl ze in de overige regel-matig voorkomen. Dit is vooral duidelijk bij Hoenderbeet, Steen-raket, Smalbladige en Voederwikke. Echte en Valse kamille,

Guichelheil, Kromhals, Middelst vergeet-mij-niet je, Paardebloem, Slanke klaproos, Veld-ereprijs en Witte klaver komen minder alge-meen voor, maar lijken ook voorkeur te hebben voor de minder zure percelen. Herderstasje verschijnt aan de zuurste kant alleen in kleine hoeveelheden, maar neemt op de minder zure percelen duidelijk in aantal toe. Muur vertoont ongeveer hetzelfde beeld, evenals Klein kruiskruid en Varkensgras. Klein kruiskruid kwam in 1955 veel in de Eng voor, meer dan in 1954; op één perceel, waar naast Klein kruiskruid ook zeer veel Huur optrad (hoge N-gift?), was on-kruidbestrijding met groeistof toegepast.

De zuurminnende onkruiden komen overwegend in de eerste helft van de tabel voor. Gewone hennepnetel, Spurrie en Viltige duizend-knoop lijken in de Hng de sterkste zuuraanwijzers te zijn.

Één-jarige hardbloem, Korensla en Schapezuring moeten volgens onder-zoekingen elders ook sterk acidoklien zijn, maar treden in deze 25 percelen meer verspreid op. ?ioringras, Perzikkruid, Reigersbek en Straatgras zijn misschien enigszins zuurminnend, maar dat komt hier niet duidelijk tot uiting.

Dan is er nog een groep onkruiden, die geen voorkeur voor een

bepaalde zuurgraad lijken te hebben. Hiertoe behoren: Akkerviooltje, Korenbloem, Kweek, Windhalm, Witte ganzevoet en Zwaluwtong. Alleen in de allerzuurste percelen blijft Akkerviooltje duidelijk in de minderheid» Dit komt in de opnamen van het kalktrappenproefveld te Warnsveld nog beter uit.

Uit deze en andere onderzoekingen kunnen omtrent de overige soorten, die in de Eng slechts hier en daar waargenomen zijn, nog wel aanwijzingen verkregen worden. Zo zijn de Brandnetel- en ïlelk-distelsoorten basiklien. Ook Knopkruid wijst in die richting»

Uit de gezamenlijke onderzoekingen van de Eng, het kalktrappen-proefveld te Warnsveld en het Ruilverkavelingsgebied Beltrum, alle op zandgrond, zal zo mogelijk een voorlopige cijferschaal voor de meest voorkomende onkruiden worden opgesteld, waaruit voor een perceel op zandgrond een benaderde zuurgraad berekend kan worden» Het tot nu toe beschikbare materiaal is hiervoor nog ontoereikend bevonden. Hier wordt derhalve volstaan met bovengenoemde groepen-indeling, waarvan hierna een overzicht volgt.

(3)

3

-Zuurfrequent; Eenjarige hardbloem Gewone nennepnetel Korensla Schapezuring Spurrie Viltige duizendknoop Indifferent; Akkerviooltje Fioringras Korenbloem Kweek Perzikkruid Reigerstek Straatgras Vindhalm Witte ganzevoet Zwaluwtong Basefrequentï Brandnetelsoorten Echte kamille Guichelheil Hoenderbeet Knopkruid Kromhals Melkdistelsoorten Middelst vergeet-mij-niet je Paardebloem Slanke klaproos Smal "blad ige wikke Steenraket Valse kamille Veld-ereprijs Voederwikke Witte klaver

Hierbij kan nog aangetekend worden, dat sommige onkruiden dikwijls onbepaalde combinaties voorkomen. In rogge-akkers worden Eenjarige hardbloem, Korenbloem en Windhalm meestal samen aangetroffen. Op

leemhoudende zandgrond treden soorten als Akkerandoorn, Akkerleeuwe-bek, Akkerwinde, Guichelheil, Kromhals, Middelst vergeet-mij-niet je en misschien nog enkele andere soorten veelvuldig samen op. Tot de

droogteaanwijzers behoren Kromhals, Middelst vergéet-mij-niet je, Zandmuur en Zandraket.

Bij voortzetting van het onderzoek in 1956 zullen ook deze aspecten verder bekeken worden.

Literatuur 1. Ellenberg, H.

2. Schmitz, André

Unkrautgemeinschaften als Zeiger für Klima und Boden. Verlag für Landwirtschaft, Gartenbau und Naturwissenschaften. Stuttgart/z. Z. Ludwigsburg. 1950

La répartition et la fréquence des plantes commensales des cultures en fonction du pH du sol en Belgique. Extrait de: Bull. Inst. Agron. et Stat. Rech. Gembloux. Tome XV n 1-4, p. 18-78, 1946

Sonnema,M. en H.Mooi Over het verband tussen zuurgraad en

onkruid-begroeiing op zandgrond. Verslag C.I.L.0. over 1953, p. 29-35 (1954).

Zandstra, K.J. Een kartering van de akkeronkruidvegetatie van de Wageningse Eng.

S 2579 100 ex.

(4)

0 ) ' k ) ; ! ) ) < ) \ t S 0 1 1 1 1 1

p

i

1 -{ H D 2 ö H (H d) t> cö

ä

k CU - P eu fcio ra eu > bO Î H T J co o eu o ffi ctj c i ) « il il il il W « cDW — „ . . . _ H H t— CM o n CM O H p n CT» H CM H H CM 3 0 H LA H O N o CM x j -H 3 0 VD CM L A CM CM H CM H P O H LA «=h «=J-CM CM CM •

S

H 0) Cl) M K ci) K « M ci M m M «

w

M M t? M « 1 Ä W « « cri « S ra o CÖ W S o > «si-«vu " O * CM m V£î l A CM CM v d i r t CM CM ^ d l T N CTNC-; L T * « ^ O N O ; LT?«=J-X i CO, t r î -<*• DO C-; L T \ « 3 -X i m L T W kqvo L A «4" vo.nn L T W ^O.OQ I A ' « ^ t A r n l A * " ^ «3-CM pp)CM i n * «ïi8 CM CM L T W CM. H IA*«? LTW H O . iA«=f-«îf r o « d - p n C-.C--«=f n n c—c— ^ r ^ eu - P H c O O , .__ <o CM H CM \o CM PO CM H C M C"«-CM P O CM «d-H «* CM A CM O PO «=h CM LA CM CTs CM C--H H 0 > t— H O CM CM CM LA CM ON H X» H O CM I A d Ö 0) 4= h O O CO H cö & W * 1 l | q i • i p-U , cö i 1 - ^ « p ra ra M C O M H ra +3 cd . 3 ! - H ira cö cd •H ra ! u i eu > cd .«H H ^ J l o c d c d (cd r e o ; y j C U H . H O H : += U H ; Î H CU ;-H £> ! q H r d O «H pi | CO O JH CC; CU H I 9 o ! CÖ C O c d - H i ^ •H S > ! cö H cö -H 3 «H 3 i-S ra . ra ; . -H q a '-H rara A 2 H co: ftcn o +3 a w CÖ - H q «J: ?H H w 3 | - P p O M i 1 - H - H q q !M M H o d , ta H ä o c ö H > ä c Q . . n j > t n o ) Q o - p cd P C Ö I - P c u e u M ft cd q 3 q ; co $n ju > cd H C U ^ ) C U 0 ; 3 K ! > > O P H ^ S l O O i H CÖ o 3 l-H += cä • H ra > q c ö | 0 cu cd d ÎH - H O - H l O CÖ 3 3 H ra cd cöisq H ft-H : ft ra ra -H O . H -H -H q s a o c d c o c o r a : m q q o a ' H coco o q - H -r\\u q ra q a,ra eu eu -H cd H c d q M M <u eu 3; ft>CHij CÖ O H C U t i s C Ö C U I I O > 5 - H W C U C U > C Ö > - H ! C Ö C U S H « H O H g " f i o > i p p 4 f t c ö r a ; - P ü a q H : Ä J H > ^ ^ ; > ^ c d o 3 - H ÎH'rQ O p i C O C U f t ü c Ö - H C d 3 ' - H cö g H a q cöi cd g -H -Si cd ra fn a- -P rö:+3 a ra a -H

3 TJ 3 ! cd tio 3 ft-Pi racu-Hdcdidracdco c d 3 - H 3 f n - p r a o k k j S c d H q q : q o q s C O J H o q ra q M SH ÎH ^ . H C Q . H ^ W . H H O d

ft-H ! > 5 C ö l 3 3 G O ' O fto 3 H H KI o CÖI-P 3 cu cö d a d ra cu: H H cd o cö o o » H l - H X Q O c d M : ^ o t ^ q x J ;c u q c ^ c ö ^ i c o c t i c o o 3 . H c u c ö f t >:c d O c ö H - H H eu eu o H " ö cu JH > » i > 5 q > s c d O ! r a . H > j f - i C U >» Ö Ö ft eu eu U > > eu U U ra cd cd cd co cd •H - H O SH - P M cd o q o - p o - H - H ra p - H o cd:-H « H bn cd ^ i q co o o H q ^ a ) . o d c u c ö f - < H a > H H c ö f t H H C D H , ^ q q + ^ a i ^ s - p o o p M ü . H c ö ^ - P l c u o in • H cö <Ü o f l - H . H 3 fto o i o x ; o o - P o i c3 o ft o ^ ü j w ^ W i j q f t j c o p M f i H j p H O P H W c o i ft + + H l c d Js + f t i + f n f t f t + f t f t f t + i cd + +\U + + + cö 1 CÖ + CÖ Î H I + Î H Î 4 CÖ cd ft ft ft U + ft ft+ + ft, ft + ft + ft 1 1 cö + ft + c d i f n JH ft ' + ^n + H ! + + ft + + CÖ, + + C d Î H ) cö U + cd' ft cd •l t cö k ft ft' ft + ft i i cö cd + cd!+ + k +

1

S f t c d c ö S!+ cö + â + u s j + ftftco 1 1 _Jj ft_+ + A I h ÉH + Pifrpipi + + + a c ö f t + + ! + ft +

1

S f-i\b H cö + + + ö + i c d f t c ö ft i ft ft cdjfc U + ft I cd + ^ i + ft+ + ft^ + 1 ft++ h\ CÖÏHCÖ + ft ft + + +j + cd ^i + + ft+|^|CÖCÖ^I +

i

- j t . C1 + + . . + ' + tn. cO >H + i ! H CU - P T) CU.H I Ö ^ <U ft^l • O Q} rM _M += q ra q co r\ Sl-rl W - H ra cd o cu d CU k cd ?H

• 2

Ä

t> CU CU O - H CU U rW & eu eu d co CD te a n coi ^s eu H s s f^ Ici? | f t p _{W I < ! ü M M S} ^2 S ft M CO N 0 ) tuO « k eu -H -P q eu ft U CÖ eu ttf) CÖ fH CÖ ^ -H_{<o o ft+3 cd} .q 3 u u I « K5 CO CO > . + ft ft+ ftft + cö ftft cd ft + U ft + + k ^ ft + i ft cö U ft cö + ft ft + ftft ft ft k ft SH h h a + + + cd ft ft a CÖ ft U ft + $H + + + ÎH ?H + U ftfH ^ + ft o O CU q nd O CiJ PM < ! CO M eu ÎH k cd JH q H >> c d - H u q cd c d ^ H >» ^ « a j O <$r=5 H W ^ > h ^ P n > EH ^ H g t < j g > , [ + H + : ^ f t • a PH .+ k ' c d u a + + + + p i cd \U + j : i + ft+ + j + fn + + + ; + ft 1 1 i 1 ft ft cd cd + + d j + U U (at i +

i i i i

ftft+Cd^f ftÎH^I + ; + U i <^J

i i r i

+ k + + f n l f n fn + U\ + + Î + ;

! ! ! i .

+ + + + j + f t ftjfH+ + ! ! -+ -+| cd -+! | -+

! i !

ft + + ÉH | + fcl+ ft \U U + + j ! ! i ! cd U cö' ^ | f t U \U + U + + j cd + a + + ! ' i cd;a + + h j f t + c d \U cd + 1 . 1 1 1 + u + ; b U) U >Li i i ! j - : ft + + + Pf ft;+ U : ft i a + + fti+ d H u u + i ft + + cd ft + i a +1+ ; i 1 + ft + cd + + + U ftj + ; + | i 1 I + cd + ! + ft ; + + : + ft H ; j + U

i ' '

+ + i cd u + i + ! + 1

i 1

+ f t j + + I + + + ; + + + + + U + f-t + Î H ; P H U + i i ^ cd cd + + + ! j + + cd ÉH + cö + U ftH-Cd !

1 1

i i 1 1 ! i ! .,. . ..i , ! ' i a i eu! . o H , eu 1 eu ' T O _{• H +3} a eu 1 -H A ! CO I H : CU ; p i 4 J q T5 - P X ! . . Û - P ; OJ M ! cu q CU O T J : CU O i ' H : cu c u o c o u q ; c u o j & c u ' S * o r a N i> +> q cu cd : -r) H W h H i k -n •H eu si M-r-3 na .q q - p , H S ftcueuHaH! <u -H p - N M o o j r a - H ^ a cd CU - P - H Ä 0ÖI t)0 > - H 0 - H j !> fc • ö q q cd o , cd - o 3 c u ' c ö c u f n e u c u ä ^ H . H cd eu o ä! o . CÖ o q - ö +5 ' H H a c t û - R o ca P r0 - ^ cd - H ra 44 eu 5 J 0 - P d o i ^ f l . H t è H H f s c d ^ & H §Q ^ c u c d j ^ H ' ^ t ö h q p r a c u c u ^ ^ e d e u • H eu p p y c u , y - H Ä cd - H q q q * o q eu C U X Î A + 3 + 3 H U c u t } ftNfl'OifH eu e u - H q , e u c o t 3 g d H - ^ e ö c d ^ ^ o ^ q q o f H S s C u c U i O H e u o c ö • H - H S 3: J^a CU q d) -H«<U - H O O H O i - P Cd O U H i > i3E tSJ N I «aj W b4 PH ' s W ftMMM ffilco > t> W co

^ H P H mU-V eu cd Ü H f l Ä ; ^ ra fc H eu eu i 3 H eu p o p T3 eu a eu | H - P Ü f n + a f ' d ' a t j c ä +3- H c ö j M i qrö H S M 3 CÖ O ! d - H CD W S Î C J J P M W N g > I A - t CM H 1 r O CM H r + p n vo vo LA «*• CM H 1 LA CM «d-H CM 1 CM r±

e

cy "E H O ra eu taû •H k eu !> O H cd • p Ö cd <»3

(5)

CENTRAAL INSTITUUT VOOR LANDBOUWKUNDIG ONDERZOEK

Soortenlijst van de onkruidvegetatie-opnamen

in de Wageningse Eng in 1955

lt Akkerandoorn

2. Akkerleeuwebek

3» Akkerleeuweklauw

4. Akkerpaardestaart

5. Akkerviooltje

6. Akkerwinde

7. Bleekgele nennepnetel

8. Boskruiskruid

9. Duivekervel

10. Duizendblad

11« Echte kamille

12. Eenjarige hardbloem

13« Fioringras

14. Gewone ereprijs

15« Gewone hennepnetel

16. Gewone raket

17.

18.

19.

20.

21.

22. 23-24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50. Groene naaldaar

Grote brandnetel

Grote weegbree

Guichelheil

Hanepoot

Herderstasje

Herik

Hoenderbeet

Hoornbloem

Kleefkruid

Kleine brandnetel

Kleine ooievaarsbek

Klein kruiskruid

Klimop-ereprijs

Knopkruid

Koolzaad

Korenbloem

Korensla

Kromhals

Kroontjeskruid

Kropaar

Kruipende boterbloem

Krulzuring

Kweek

Melkdistelsoort

Middelst

vergeet-mij-Muur

Paardebloem

Paarse dovenetel

Perzikkruid

Reigersbek

Ringelwikke

Rode klaver

Rolklaver

•nietje

Presentie

in 25

perc.

Stachys arvensis L. 3

Antirrhinum orontium L. 1

Aphanes arvensis L. 2

Equisetum arvense L. 1

Viola tricolor ssp. arvensis 23

Convolvulus arvensis L. 3

Galeopsis segetum Necker 2

Senecio sylvaticus L. 2

Fumaria officinalis L. 1

Achillea millefolium L. 5

Matricaria chamomilla L. 5

Scleranthus annuus L. 16

Agrostis stolonifera L. 16

Veronica chamaedris L. 2

Galeopsis tetrahit L. 12

Sisymbrium officinale (L.) 1

Scop.

Setaria viridis (L.) P.B. 1

Urtica dioica L. 2

Plantago major L. 3

Anagallis arvensis L. 4

Echinochloa crus-galli (L.) BB. 4

Capsella bursa-pastoris (L.) 20

Med.

Sinapis arvensis L. 2

Lamium amplexicaule L. 18

Cerastium caespitosum Gilib. 1

Galium aparine L. 4

Urtica urens L. 4

Geranium pusilium Burm. f. 1

Senecio vulgaris L. 22

Veronica hederifolia L. 1

Galinsoga parviflora Cav. 13

Brassica napus L. 2

Centaurea cyanus L. 14

Arnoseris minima (L.) Schw. 7

et Körte

Lycopsis arvensis L. 4

Euphorbia helioscopia L. 2

Dactylis glomerata L. 1

Ranunculus repens L. 1

Rumex crispus L. 2

Agropyron repens (L.) P.B. 18

Sonchus species 2

Myosotis arvensis (L.) Hill 4

Stellaria media (L.) Vill. 25

Taraxacum officinale Weber 5

Lamium purpureum L. 1

Polygonum persicaria L. 9

Erodium cicutarium (L.) L'Hérit 21

Vicia hirsuta (L.) S.P. Gray 7

Trifolium pratense L. 1

Lotus corniculatus L. 2

(6)

2 -51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. Ruige klaproos Ruw beemdgras Schapezuring Scherpe "boterbloem Slanke klaproos Smal "blad ige wikke Smalle weegbree Spurrie Steenraket Straatgras Valse kamille Varkensgras Veldbeemdgras Veld-ereprijs Veldzuring Viltige duizendknoop Vlasleeuwebek Voederwikke Vogelwikke Windhalm Witbol Witte ganzevoet V/itte klaver Witte krodde Zachte ooievaarsbek Zachte witbol Zandmuur Zandraket Zwaluwtong Zwarte nachtschade Papaver argemone L. Poa trivialis L. Rumex acetosella L. Ranunculus acer L. Papaver dubium L.

Vicia sativa sap. angustifol (L.) Gaud. Plantago lanceolata L. Spergula arvensis L. Erysimum cheiranthoides L. Poa annua L. Anthémis arvensis L. Polygonum aviculare L. Poa pratensis L. Veronica arvensis L. Rumex acetosa L. Polygonum lapathifolium L. Linaria arvensis(L.) Desf * Vicia sativa ssp. obovata (Ser.) Gaud. Vicia cracca L. Apera spica-venti (L.) P.B» Holcus lanatus L. Chenopodium album L. Trifolium repens L. Thlaspi arvense L. Geranium molle L. Holcus mollis L. Arenaria serpyllifolia L. Arabidopsis thaliana Heynh. Polygonum convolvulus L. Solanum nigrum L. Presentie in 25 perc. 1 4 17 1 5 ia 14 1 19 13 19 7 21 2 5 1