'N
PSIGOMETRIESE
ONDERSOEK
NA
DIE
GELDIGHEID
EN
GE-BRUIK VAN DIE VOORLIGTINGSTOETS VIR JUNIOR SEKONDERE
BANTOELEERLINGE
IN VORM
III
HENDRIK
FREDERIK
SWANEPOELJ
MA
PROEFSKRIF GOEDGEKEUR VIR
DIE
GRAAD
DOCTOR
PHILOSOPHIAE
IN DIE DEPARTEMENT
PS!GOLOGIE
VAN DIE
..
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR CHRISTELIKE HOER
ONDERWYS
PROMOTOR:
PROFESSOR DOKTOR
LA
GOUWS
POTCHEFSTROOM
DESEMBER
1975
OPMERKING
Volgens instruksies mag geen R G N -toetse, handlei-dings, nasienmaskers, ensovoorts of dele daarvan, 'n deel van enige verhandeling, proefskrif of publikasie vorm nie, orndat dit vertroulike stukke is wat slegs aan gemagtigde persone beskikbaar gestel kan word. Dit was derhalwe nie moontlik om items of die aanwy-sings vir die toepassing van die Voorligtingstoets vir Junior Sekondere Bantoeleerlinge in vorm III in hier-die proefskrif op te neern nie. Die toets, handleiding, en so rneer, is egter onderhewig aan die goedkeuring van die President, by die kantore van die R G N ter insae, sowel as die oorspronklike statistiese resul-tate wat deur die rekenaar uitgedruk is.
Die persoonlike rnenings wat die skrywer in hierdie proefskrif uitspreek rnoet geensins as die amptelike sienswyse van die Raad vir Geesteswetenskaplike Na-vorsing of die van die Departement van Bantoe-onderwys vertolk word nie.
Hiermee getuig ek dat hierdie my eie oorspronklike werk is.
Die Skrywer.
lk;-J::;
DMKBETUIGINGS
My dank en waardering aan:Professor doktor L.A. Gouws, professor in Psigolo-gie aan die Potchefstroomse Universiteit vir Chris-telike Hoer Onderwys, onder wie se bekwame leiding die studie voltooi is.
Doktor P.M. Robbertse, President van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, wat goedgunstiglik toestemming aan my verleen het om die Raad vir Gees-teswetenskaplike Navorsing se navorsingsfasiliteite en gegewens te gebruik.
Doktor R.J. Prinsloo en Mej. J.M. Minnie van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing en doktor H.S. Steyn, verbonde aan die Potchefstroomse Uni-versiteit vir Christelike Hoer Onderwys, vir hul waardevolle hulp met die statistiese verwerkings.
Doktor D.J. Pretorius wat die taalkundige vers or-ging van hierdie proefskrif onderneern het.
My ouers vir hul finansiele steun, belangstelling en aanrnoediging.
Rietie, sander wie se ondersteuning hierdie werk nie afgehandel sou gewees het nie.
Mev. A. Olivier wat hierdie proefskrif so keurig getik het.
OPSOMMING
'N PSIGOMETRIESE ONDERSOEK
NA DIE GELDIGHEID
EN
GE-BRUIK VAN DIE VOORLIGTINGSTOETS VIR JUNIOR
SEKONDERE
BANTOELEERLINGE IN VORM III
deur
H.F
.
SWANEPOEL
MOTIVERING VIR DIE
ONDERSOEK
Die Voorligtingstoets vir Junior Sekondere Bantoeleer-linge in vorm III (V J B) is deur die R G N gestan-daardiseer en word jaarliks deur skoolvoorligters van die Departement van Bantoe-onderwys op alle vorm III-leerlinge toegepas.
Die Departement van Bantoe-onderwys gebruik die V J B -en eksam-enresultate, tesame met verskeie ander ver-anderlikes, vir voorligting en seleksie, onder andere met die oog op toelating tot vorm IV.
Waar hierdie battery enersyds op so 'n groot skaal en op 'n kritieke fase van die Swart leerling se onder-wysloopbaan toegepas word, en andersyds waar dit uit die literatuur blyk dat die verifiering van die geldig-heid van gestandaardiseerde toetse vir Swartes 'n volgende fase in die ontwikkeling van psigologiese toetse vir hierdie bevolkingsgroep(e) is, is 'n geldig-heidsondersoek na die voorspelling van waarskynlike
vorm III-eksamenpunte geloods.
DOEL MET
DIE ONDERSOEK
Die doel met hierdie studie was 'n psigometriese on-dersoek na die geldigheid en gebruik van die V J B. Om die praktiese gebruik van hierdie battery te illu-streer, is daar in die eerste instansie 'n statistiese ontleding van die V J B en die kriteria, gebaseer op biografiese veranderlikes as verdelers, gedoen.
In die tweede instansie is daar, behalwe die geldig-heidsondersoek, ook gedui op die praktiese implikasies van geldigheidsgegewens.
VERNAAMSTE
BEVINDINGE UIT DIE
LITERATUUR
'n Bibliografies-historiese oorsig van die literatuur bring aan die lig dat die ontwikkeling en gebruik van psigologiese toetse vir Swartes deur drie oo rvleuelen-de fases gekenmerk word.
Aanvanklik was die beskouinge ten opsigte van Swartes se psigiese vermoens subjektief en wetenskaplik swak gefundeerd, terwyl die vroeere ondersoeke en publi-kasies op die psigiese minderwaardigheid van die Swart-man gedui het.
Die tweede fase word gekenmerk deur die standaardi-sering van psigologiese toetse spesiaal vir Swartes, terwyl daar gepoog is om waargenome verskille tussen Blank en nie-Blank te verklaar.
Alhoewel die derde fase gekenmerk word deur praktiese navorsing, blyk dit uit die literatuur dat daar nie veel tereg gekom het van geldigheidsondersoeke van hierdie spesiaal gestandaardiseerde toetse vir Swartes nie. Die verifiering van die geldigheid van hierdie gestandaardiseerde toetse kan dus as 'n volgende fase vir die ontwikkeling van psigologiese toetse vir Swartes beskou word.
Hierdie psigologiese toetse wat in Afrika die lig ge -sien het, het ingrypende teoretiese en praktiese im-plikasies vir die psigometriese praktyk ingehou. Afrika is 'n natuurlike laboratorium waarbinne geykte psigologiese konstrukte van meet af ondersoek en belig moes word.
Ten spyte van die andersoortigheid van die inwoners van Afrika, blyk dit dat dieselfde vermoens wat tot die Westerse beskawing en tegnologie bygedra het, vir die ontwikkeling van Afrika ingespan sal moet word.
Uit die literatuur het dit verder geblyk dat 'n ver-skeidenheid faktore steurende variansie by die tellings van hierdie toetse vir Swartes veroorsaak. Hierdie steurende faktore wat die geldigheid en betroubaarheid van di~ toetse beinvloed, moet vroegtydig geidentifi-seer en indien moontlik, gekontroleer of minstens by die interpretasie van gestandaardiseerde toetstellings vir Swartes in aanmerking geneem word. Hierdie steur -ende faktore is breedweg as kulturele en genetiese faktore geklassifiseer.
opsigte van die studie van die Swartman se vermoens saamval met die dringende behoefte aan gestandaardi-seerde psigologiese meetinstrumente vir seleksie, plasing en diagnose. Hierdie behoefte is aangehelp deur die sogenaamde onderwysontploffing, ook in die Republiek van Suid-Afrika.
Die rol wat psigologiese toetse aan skole in Afrika speel, wissel volgens die besondere behoeftes van die onderskeie lande. Dit blyk egter dat minder klem ge-plaas is op die tradisionele tipe skooleksamen wat vir seleksiedoeleindes lomp is, terwyl gestandaardiseerde verstands- en skolastiese toetse 'n meer prominente posisie begin beklee.
Ten slotte is daar bevind dat, ten spyte van die na-vorsing wat oor 'n wye terrein na die psigiese ver-moens van die Swartman onderneem is, daar relatief min ten opsigte van die geldigheid van die geimplementeer-de toetse bekend is.
EIE ONDERSOEK
METODE VAN DIE ONDERSOEK
'n Steekproef van 2 992 leerlinge, wat verteenwoord ig-end van die 17 371 Swart vorm III-leerlinge wat gedu-rende 1969 getoets is, is in hierdie ondersoek gebruik.
Behalwe die V J B is daar ook 'n biografiese vraelys toegepas, terwyl die toetslinge ook op die VJ B -ant-woordblad 'n beroepskeuse moes doen.
Die
v
J B -antwoordblaaie, waarop oak die biografiese besonderhede verskyn het, is deur die R G N opties nagesien. Die beroepskeuses is per hand getabuleer en in 'n skema verwerk, terwyl die kriteriumgegewens by die Departement van Bantoe-onderwys van die eksamen -skedules afgeskryf is.Die getabuleerde gegewens is gekodeer en op ponskaarte aangebring, met behulp van die rekenaar op magnetiese band gelaai en spesifikasies vir die verwerking van die gegewens deur die rekenoutomaat is geskryf.
BEVINDINGS
Die V J B is in hierdie ondersoek as 'n geldige en betroubare psigologiese toets bevind vir gebruik op vorm III-vlak met die oog op seleksie, voorligting en diagnose. Hierdie gevolgtrekking berus op die volgende bevindinge:
Bevredigende betroubaarheidskoeffisiente is vir beide die V J B en die kriteria wat hierdie battery voor-spel, gevind.
Waar seuns 'n hoer aspirasiepeil as die meisies ver-toon, soos geblyk het uit die statistiese ontleding van die beroepskeuses van die totale aantal leerlinge wat gedurende 1969 getoets is, presteer die seuns oak deurgaans beter as die meisies in die V J B en die eksamen.
Wat bree beroeps- en opleidingsgroepe betref, slaag die V J B daarin om tussen hierdie groepe te
dif-ferensieer. S6 byvoorbeeld, presteer leerlinge wat n~-vorm III-opleiding beoog, beter in die VJ B en in die eindeksamen as voornemende onderwys- en ver-pleegkundes tuden te. Daar is selfs gevind dat leer-linge wat beoog om na vorm III te gaan werk, beter as die onderwys- en verpleegkundestudente presteer.
Leerlinge met Wiskunde as vak, presteer gemiddeld beter as leerlinge daarsonder. Wat voorkeurvakke be-tref, het dit verder geblyk dat leerlinge met Reken-kunde as voorkeurvak, in vergelyking met Engels, Afri-kaans, 'n Bantoetaal en Sosiale Studie, die beste presteer.
Die verband tussen verskeie ander veranderlikes wat as van belang vir voorligting en seleksie beskou word, en di~ tussen prestasie in die V J B en die eksarnen, is ook ondersoek. Hierdie veranderlikes is ender andere huistaal, die neem van 'n besluit ten opsigte van 'n beroep of nie, ouderdom en druiping.
Wat die geldigheid van die V J B vir die voorspelling van waarskynlike vorm III-eksamenpunte betref, het dit uit hierdie ondersoek geblyk dat hierdie battery drie en dertig persent variansie in die Eksamentotaal ver-klaar. Daar is oak bevind dat agt~en kornrna drie persent minder voorspellingsfoute op grand van die verband wat daar tussen die V J B -totaaltel ling en Eksamentotaal bestaan, gemaak word.
In 'n meervoudige regressievergelyking verklaar die subtoetstellings van die V J B ses en dertig kornrna agt persent variansie in die Eksamentotaal, terwyl die
vier taaltoetse gesamentlik die beste voorspelling ten opsigte van die amptelike tale bied.
Verskeie nie-kognitiewe veranderlikes is as moderators ondersoek, onder andere geslag, huistaal, ouderdom, die neem van Wiskunde as vak en toekomsplanne. Die mode-rerende effek van veral geslag en die neem van Wis -kunde as vak, is bevestig.
Die praktiese implementering van geldigheidsgegewens is ten slotte geillustreer aan die hand van 'n opge-stelde voorspellingstabel.
VE
RNA
A
M
S
TE AANBEVELINGS
Daar is aanbeveel dat, wat voorligting, seleksie en diagnose betref, persoonlikheids-, belangstelling- en ander toetse gestandaardiseer word om tesame met ver -standstoetse diens te doen.
Bogenoemde impliseer dat verstands-, persoonlikheids-en belangstellingstoetse in kombinasie met eksamen -resul tate vir die voorspelling van skoolsukses aange -wend word.
Ondersoeke na die steurende faktore in die voorspel-lingsi tuasie moet geloods word. Indien geidentifi -seer, kan hierdie faktore as medevoorspellers saam met gestandaardiseerde toetse vir die voorspelling van waarskynlike skoolprestasie aangewend word.
BL
A
D
S
Y
v xxv 1 4 5 13 14 19INHOUDSOPGAHE
OPSOMMINGLYS VAN TABELLE
HOOFSTUK EEN
INLEIDING
J
LITERATUUROORSIG EN DOEL
MET DIE
ONDERSOEK
1. 1 1. 2 1. 3 1. 4 1. 4 .1 1. 4. 2 INLEIDING LITERATUUROORSIG: 'N VOORSKOUBIBLIOGRAFIES-HISTORIESE OORSIG VAN DIE PSIGOLOGIESE STUDIE VAN DIE SWART-MAN EN SY VERSTANDELIKE VERMOENS
DIE STANDAARDISERING EN INTERPRETASIE VAN PSIGOLOGIESE TOETSE VIR SWARTES
TEORETIESE GRONDSLAE
DIE INTERPRETASIE VAN TOETSRESULTATE TEN OPSIGTE VAN SWARTES
21 1.4.2.1 KULTURELE FAKTORE AS DETERMINANTE VAN TOETSRESULTATE
27 1.4.2.2 GENETIESE FAKTORE AS DETERMINANTE VAN TOETSRESULTATE
BLADSY
29 34 43 43 44 45 46 47 47 51 67 67 67 1. 5. 1 1. 5. 2 1. 6 1. 6. 1 1. 6. 2 1. 6. 3 1. 6. 4 1. 6. 5 1. 7DIE VRAAG NA ONDERWYS IN AFRIKA
DIE ONTWIKKELING, NAVORSING EN GEBRUIK VAN PSIGOLOGIESE SELEKSIE-INSTRUMENTE AAN SKOLE IN AFRIKA
SINTESE
DIE NUWE BENADERING TOT DIE PSIGOLO-GIESE STUDIE VAN SWARTES
DIE STANDAARDISERING VAN PSIGOLOGIESE TOETSE VIR SWARTES
DIE GEBRUIK VAN PSIGOLOGIESE TOETSE BY SWART LEERLINGE
TOEKOMSBLIK
SAMEVATTING
DOEL MET DIE ONDERSOEK
BIBLIOGRAFIE
HOOFSTUK
TV/EE
METODE VAN
ONDERSOEK
2.1 INLEIDING
2.2 DIE ONDERSOEKGROEP
BLAD
SY
VORM III-LEERLINGE GETOETS
68 2.2.2 DIE STEEKPROEF 68 2.2.3 BESPREKING 74 2.3 DIE MEETINSTRUMENT 74 2. 3. 1 INLEIDING 75 2.3.2 DOEL MET DIE
v
J B 75 2. 3. 3 DIE TAALTOETSE 76 2.3.4 DIE REEKSVOLTOOIINGSTOETS 76 2. 3. 5 DIE REKENKUNDETOETS 77 2.3.6 VERBALE REDENERING78 2.3.7 BETROUBAARHEID VAN DIE V J B
80 2.4 BEROEPSKEUSES VAN DIE TOTALE AANTAL
LEERLINGE GEDURENDE 1969 GETOETS
80 2. 5 DIE BIOGRAFIESE VRAELYS
82 2.6 DIE KRITERIA
85 2.7 PROSEDURE
85 2. 7. 1 ALGEMEEN
86 2. 7. 2 STATISTIESE TEGNIEKE IN HIERDIE ONDERSOEK AANGEWEND
BLADSY
86 2.7.2.1 KORRELASIEBEREKENING
88 2.7.2.2 SKEEFHEID, KURTOSE EN DIE KOLMOGOROV-SMIRNOV-TOETS VIR NORMALITEIT
90 2.7.2.3 BETROUBAARHEIDSKOEFFISIENTE
90 2.7.2.4 BETEKENISVOLHEID VAN DIE VERSKILLE
92 94 97 97 97 99 101 101
TUSSEN ONAFHANKLIKE GEMIDDELDES
2.8 SAMEVATTING
BIBLIOGRAFIE
HO
OF
STU
K DR
IE
ONTLEDING VAN
DIE KRITERI
A
EN DIE V
J
B
3. 1 3.2 3. 2 .1 3.2.2 3.3 3. 3. 1 INLEIDING
BETROUBAARHEID VAN DIE KRITERIA EN DIE V J B
DIE BETROUBAARHEID VAN DIE KRITERIA WAT DEUR DIE V J B VOORSPEL WORD
BETROUBAARHEID VAN DIE V J B VIR DIE ONDERSOEKGROEP
ONTLEDING VAN DIE KRITERIA- EN TOETS -KARAKTERISTIEKE
REKENKUNDIGE GEMIDDELDE, STANDAARD-AFWYKING, SKEEFHEID EN KURTOSE VAN
BLAD SY
104 3.3.2
107 3.4
10~ 3.5
109 3.5.1
DIE KRITERIA VIR DIE TOTALE
ONDER-SOEKGROEP
REKENKUNDIGE GEMIDDELDE, STANDAARD-AFWYKING, SKEEFHEID EN KURTOSE VAN DIE V J B VIR DIE TOTALE ONDERSOEK
-GROEP
NORMALITEIT VAN DIE V J B -TOETS-TELLINGS
ONTLEDING VAN DIE PRESTASIE IN DIE
KRITERIA EN V J B DEUR SEKERE
SUB-GROEPE IN DIE ONDERSOEKGROEP
ONTLEDING VAN DIE KRITERIA EN V J B
TEEN DIE AGTERGROND VAN DIE
BEROEPS-KEUSES VAN DIE TOTALE AANTAL LEERLINGE GEDURENDE 1969 GETOETS
119 3.5.1.1 VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN
DIE GESLAGTE IN DIE KRITERIA EN DIE
V J B
125 3.5.1.2 PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN
DIE KRITERIA EN DIE V J B SOOS
VER-DEEL VIR DIE GROEPE WAT ONDERWYS- EN NIE-ONDERWYS BEOOG
129 3.5.1.3 PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN
DIE KRITERIA EN DIE V J B SOOS
VER-DEEL VIR TOEKOMSPLANNE NA VOLTOOIING
BLADSY
140 3.5.1.4 PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA EN DIE V J B SOOS VE R-DEEL VIR LOOPBAANBESLUIT
144 3.5.1.5 PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN
147 3. 5. 2
162 3. 5. 3
171 3.5.4
182 3.5.5
187 3.5.6
DIE KRITERIA EN DIE V J B SOOS VER-DEEL VIR DIE GROEP MET EN DIE GROEP SONDER WISKUNDE AS VAK
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE TAALGROEPE IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
DIE VERBAND TUSSEN OUDERDOM EN DIE PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA EN DIE V J B SOOS VER-DEEL VIR GROEPE MET SEKERE VOORKEUR-VAKKE
DIE VERBAND TUSSEN DIE AANTAL JARE IN VORM III EN DIE PRESTASIE VAN DIE ON-DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
DIE VERBAND TUSSEN SLAAG OF DRUIP IN DIE VORM III-EINDEKSAMEN EN DIE PRES-TASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN DIE V J B
BL
AD
S
Y
189 192 192 193 194 195 195 195 196 196 199 3.5.7 3.6 3. 6 .1 3.6.2 3.6.3 3.6.4 3. 6. 5 3.6.6 3.6.7 3.6.8VERBAND TUSSEN KLAS GESLAAG IN DIE VORM III-EINDEKSAMEN EN PRESTASIE IN DIE V J B
SINTESE
ALGEMEEN
STATISTIESE KARAKTERISTIEKE VAN DIE KRITERIA EN DIE V J B
BEROEPSKEUSES EN PRESTASIE IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
TAALVERSKILLE EN PRESTASIE IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
DIE VERBAND TUSSEN OUDERDOM EN PRES-TASIE IN DIE KRITERIA EN DIE V J B
DIE VERBAND TUSSEN VAKVOORKEURE EN PRESTASIE IN DIE KRITERIA EN DIE VJ B
DIE VERBAND TUSSEN AANTAL JARE IN VORM III EN PRESTASIE IN DIE KRI-TERIA EN DIE V J B
DIE VERBAND TUSSEN DRUIPING EN KLAS GESLAAG IN DIE VORM III-EINDEKSAMEN EN DIE PRESTASIE VAN DIE ON D8RSOEK-GROEP IN DIE V J B
BLADSY
205 206 207 207 210 210 213 216 220 221 224HOOFSTUK VIER
DIE
VJ
BAS VOORSPELLER VAN VORM
III-EKSAMEN-PU
NTE
4. l 4. 2 4.3 4.4 4.5 4.5.l 4. 5. 2 4. 5. 3 4.5.4 4. 5. 4. l 4. 5. 4. 2 INLEIDING GELDIGHEID VOORSPELLINGSGELDIGHEIDDIE VOORSPELLINGSGELDIGHEID VAN IN-TELLIGENSIETOETSE VIR SKOOLPRESTASIE GELDIGHEID VAN DIE V J B
..
..
PRODUKMOMENTKORRELASIEKOEFFISIENTE VOORSPELLINGSDOELTREFFENDHEID PROPORSIE VAN VERSKILLE BO KANSPRO-PORSIE BY DIFFERENSIELE VOORSPELLING MET BEHULP VAN DIE SUBTOETSE VAN DIE V J B
MEERVOUDIGE KORRELASIE
RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
(KRITERIUM AFRIKAANS)
RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
BLAD
SY
228 4. 5. 4. 3 RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
(KRITERIUM BIOLOGIE)
231 4. 5. 4. 4 RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
(KRITERIUM WETENSKAP)
233 4.5.4.5 RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
(KRITERIUM WIS KUNDE)
236 4. 5. 4. 6 RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-SIEBEREKENING
(KRITERIUM REKENKUNDE)
239 4. 5. 4. 7 RESULTATE VAN DIE MEERVOUDIGE KORRELA-S IEBEREKEN ING
(KRITERIUM EKSAMENTOTAAL)
242 4.5.4.8 IMPLIKASIES VAN DIE BEREKENDE
MEER-..
..
VOUDIGE KORRELASIEKOEFFISIENTE 244 4.5.5 MODERATORVERANDERLIKES 247 4. 5. 5. l GESLAG AS MODERATORVERANDERLIKE 249 4. 5. 5. 2 ONDERWYS- EN NIE-ONDERWYSOPLEIDING AS MODERATORVERANDERLIKE 251 4. 5. 5. 3 WISKUNDE AS MODERATORVERANDERLIKEMODERA-BLAD SY
TORVERANDERLIKE
255 4.5.5.5 SLAAG OF DRUIP IN DIE VORM III-EIND-EKSAMEN AS MODERATORVERANDERLIKE
257 4.5.5.6 LOOPBAANBESLUIT AS MODERATORVERANDER-LIKE
257 4.5.5.7 HUISTAAL AS MODERATORVERANDERLIKE
259 4.5.5.8 TOEKOMSPLANNE AS MODERATORVERANDERLIKE 262 4.5.5.9 OUDERDOM AS MODERATORVERANDERLIKE 263 4.5.6 VOORSPELLINGSTABEL 268 4.6 SINTESE 273 279 280 281 284 285 BIBLIOGRAFIE
HOOFSTUK VYF
SAMEVATTINGJ
GEVOLGTREKKING
EN
AANBEVE
LI
NGS
VIR VERDERE NAVORSING
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 INLEIDINGDOEL MET DIE ONDERSOEK
DIE VERNAAMSTE BEVINDINGE UIT DIE LITERATUUR
DIE ONDERHAWIGE ONDERSOEK
BLAD SY 285
288
5. 5. 1
5. 5. 2
STATISTIESE ONTLEDING VAN DIE
KRI-TERIA EN V J B
GELDIGHEID VAN DIE V J B VIR DIE
VOORSPELLING VAN WAARSKYNLIKE VORM
III-EKSAMENPUNTE
291 5.5.3 GEVOLGTREKKINGS
291 5.5.3.1 INLEIDING
291 5.5.3.2 PRAKTIESE IMPLIKASIES VAN DIE
RESUL-TATE VAN HIERDIE ONDERSOEK
294 5.5.4 AANBEVELINGS VIR VERDERE NAVORSING
295 LITERATUURLYS
BLAD SY
69 TABEL 2 .1 71 TABEL 2.2 72 TABEL 2.3 73 TABEL 2.4 79 TABEL 2.5 100 TABEL 3.1 103 TABEL 3. 2 105 TABEL 3.3 108 TABEL 3.4 113 TABEL 3.5LYS
VAN TABELLE
TAAL- EN GESLAGSVERDELING VAN DIE UNIVERSUM
EN DIE TaTALE AANTAL LEERLINGE GETOETS
TAALGROEPVERDELING VAN DIE UNIVERSUM EN
DIE STEEKPROEF
TAAL- EN GESLAGSVERDELING VAN DIE
STEEK-PROEF
TOETS VAN DIE STEEKPROEF TEEN DIE TaTALE
AANTAL LEERLINGE GETOETS
.. ..
BETROUBAARHEIDSKOEFFISIENTE VAN DIE V J B
BETROUBAARHEID VAN DIE V J B TEN OPSIGTE
VAN DIE ONDERSOEKGROEP
REKENKUNDIGE GEMIDDELDE, STANDAARDAFWYKING,
SKEEFHEID EN KURTOSE VAN DIE KRITERIA VIR
DIE ONDERSOEKGROEP
REKENKUNDIGE GEMIDDELDE,
STANDAARDAF-WYKING, SKEEFHEID EN KURTOSE VAN DIE V J B
VIR DIE ONDERSOEKGROEP
NORMALITEIT VAN DIE VERDELING VAN DIE
V J B -TOETSTELLINGS VOLGENS DIE KOL
-MOGOROV-SMIRNOV-TOETS
FREKWENSIE- EN PERSENTASIEVERDELING VAN DIE TaTALE AANTAL LEERLINGE GETOETS SE
B
LADSY
114 115 121 123 127 128 131 TABEL 3.6 TABEL 3.7 TABEL 3.8 TABEL 3.9 TABEL 3.10 TABEL 3.11 TABEL 3. 12 BEROEPSKEUSESFREKWENSIE- EN PERSENTASIEVERDELING VAN DIE TOTALE AANTAL SEUNS GETOETS SE BEROEPS -KEUSES
FREKWENSIE- EN PERSENTASIEVERDELING VAN DIE TOTALE AANTAL MEISIES GETOETS SE BE -ROEPSKEUSES
VERGELYKING VAN DIE GEMIDDELDE PRESTASIE IN DIE KRITERIA VIR DIE GESLAGTE AFSONDER-LIK
VERGELYKING VAN DIE GEMIDDELDE PRESTASIE VAN DIE LEERLINGE IN DIE V J B VIR DIE GESLAGTE AFSONDERLIK
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON -DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL VIR DIE GROEPE WAT ONDERWYS- EN NIE-ONDER-WYSOPLEIDING BEOOG
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR DIE GROEPE WAT ONDERWYS- EN NIE-ONDER -WYSOPLEIDING BEOOG
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON-DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL VIR TOEKOMSPLANNE NA VOLTOOIING VAN VORM III-OPLEIDING
BLADSY
133 136 138 141 143 146 148 TABEL 3.13 TABEL 3 .14 TABEL 3.15 TABEL 3.16 TABEL 3.17 TABEL 3.18 TABEL 3.19BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP TEN OP -SIGTE VAN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL VIR TOEKOMSPLANNE NA VOLTOOIING VAN VORM III
-OPLEIDING
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE
ONDERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VER
-DEEL VIR BEROEPSPLANNE NA VOLTOOIING VAN VORM III-OPLEIDING
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP TEN OP
-SIGTE VAN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR BEROEPSPLANNE NA VOLTOOIING VAN VORM III
-OPLEIDING
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON -DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL VIR LOOPBAANBESLUIT JA/NEE
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON
-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR LOOPBAANBESLUIT JA/NEE
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE O N-DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL
VIR DIE GROEP MET EN DIE GROEP SONDER
WISKUNDE AS VAK
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE O
BLA
DS
Y
151 TABEL 3.20 154 TABEL 3.21 155 TABEL 3.22 157 TABEL 3.23 158 TABEL 3.24 164 TABEL 3.25 165 TABEL 3.26 167 TABEL 3.27 168 TABEL 3.28VIR DIE GROEP MET EN DIE GROEP SONDER WISKUNDE AS VAK
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE TAALGROEPE IN DIE KRITERIA
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE VERSKILLENDE TAAL-GROEPE IN DIE EKSAMENTOTAAL
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE TAALGROEPE IN DIE V J B
RANGORDE VAN DIE TAALGROEPE VOLGENS GE-MIDDELDE PRESTASIE IN DIE VERSKILLENDE SUBTOETSE VAN DIE V J B
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE VERSKILLENDE TAALGROEPE IN DIE V J B
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE OUDERDOMSGROEPE IN DIE EKSAMENTOTAAL BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE OUDERDOMSGROEPE IN DIE EKSAMENTOTAAL
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE VERSKILLENDE OUDERDOMSGROEPE IN DIE V J B
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE VERSKILLENDE OUDER
-BLAD
SY
172 TABEL 3.29 173 TABEL 3. 30 1 76 TABEL 3.31 177 TABEL 3.32 179 TABEL 3.33 183 TABEL 3. 34 184 TABEL 3.35 186 TABEL 3.36 DOMSGROEPE IN DIE V J BFREKWENSIE- EN PERSENTASIEVERDELING VAN DIE
ONDERSOEKGROEP SE VAKVOORKEURE
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON
-DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VERDEEL
VIR GROEPE MET SEKERE VAKVOORKEURE
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE
PRESTASIE VAN DIE VAKVOORKEURGROEPE IN
DIE EKSAMENTOTAAL
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON
-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL
VIR GROEPE MET SEKERE VAKVOORKEURE
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE VAKVOORKEURGROEPE IN
DIE V J B
FREKWENSIE- EN PERSENTASIEVERDELING VAN
DIE ONDERSOEKGROEP SOOS VIR AANTAL JARE
IN VORM III VERDEEL
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE
ON-DERSOEKGROEP IN DIE KRITERIA SOOS VIR
AAN-TAL JARE IN VORM III VERDEEL
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE
ON-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VIR
BLADSY
188 TABEL 3.37 190 TABEL 3.38 191 TABEL 3.39 211 TABEL 4.1 215 TABEL 4.2 218 TABEL 4.3 219 TABEL 4.4 222 TABEL 4.5VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR SLAAG OF DRUIP IN DIE VORM III-EIND-EKSAMEN
VERGELYKING VAN DIE PRESTASIE VAN DIE ON-DERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR KLAS GESLAAG IN DIE VORM
III-EINDEK-SAMEN
BETEKENISVOLHEID VAN VERSKILLE IN DIE PRESTASIE VAN DIE ONDERSOEKGROEP IN DIE V J B SOOS VERDEEL VIR KLAS GESLAAG IN DIE VORM III-EINDEKSAMEN
KORRELASIES VAN DIE V J B -TOETSTELLINGS MET DIE KRITERIA, NAAMLIK DIE ONDERSKEIE VAKKE EN EKSAMENTOTAAL VAN DIE VORM III -EINDEKSAMEN
.. ..
KOEFFISIENTE VAN REGRESSIEAFWESIGHEID EN INDEKSE VAN VOORSPELLINGSDOELTREFFENDHEID INTERKORRELASIES TUSSEN EN BETROUBAARHEID VAN DIE SUBTOETSE VAN DIE V J B
DIE PROPORSIE VAN VERSKILLE BO KANSPROPO
R-SIE BY DIFFERENSIELE VOORSPELLING MET BE-HULP VAN DIE SUBTOETSTELLINGS VAN DIE V J B
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE
BLAD SY
226 TABEL 4.6 229 TABEL 4.7 232 TABEL 4.8 235 TABEL 4.9 237 TABEL 4 .10 240 TABEL 4.11 248 TABEL 4.12 250 TABEL 4 .13 252 TABEL 4.14 254 TABEL 4 .15 256 TABEL 4.16 258 TABEL 4.17MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE KRITERIUM ENGELS
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE
KRITERIUM BIO LOGIE
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE
KRITERIUM WETENSKAP
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE KRITERIUM WISKUNDE
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE
KRITERIUM REKENKUNDE
MEERVOUDIGE KORRELASIES EN BETAGEWIGTE
KRITERIUM EKSAMENTOTAAL
GESLAG AS MODERATORVERANDERLIKE
ONDERWYS- EN NIE-ONDERWYSOPLEIDING AS
MODERATORVERANDERLIKE
DIE NEEM VAN WISKUNDE AS MODERATOR-VERANDERLIKE
DIE AANTAL JARE IN VORM III AS
MODERATOR-VERANDERLIKE
SLAAG OF DRUIP IN DIE VORM
III-EIND-EKSAMEN AS MODERATORVERANDERLIKE
LOOPBAANBESLUIT (JA/NEE) AS
BLADSY 260 261 264 267 TABEL 4. 18 TABEL 4.19 TABEL 4.20 TABEL 4.21 HUISTAAL AS MODERATORVERANDERLIKE TOEKOMSPLANNE AS MODERATORVERANDERLIKE OUDER.DOM AS MODERATORVERANDERLIKE VOORSPELLINGSTABEL
VOORSPELLER: V J B (ROUPUNTTOTAAL VAN
SEWE SUBTOETSE)
HOOFSTUK EEN
INLEIDINGJ LITERATUUROORSIG EN
DOEL MET
DIE ONDERSOEK
1.
1 IN
L
EIDING
'n Ongekende vraag na opvoeding en onderwys word dwarsdeur die w~reld ervaar, maar dit is veral in Afrika waar die afgelope twee dekades die mees fenome-nale syfers ten opsigte van skooltoelating gerappor-teer is.
Hierdie sogenaamde onderwysontploffing onder die Swart volksgroepe van Af rika het egter nie sonder die ge -paardgaande probleme geskied nie, onder andere beperk-te fasilibeperk-teibeperk-te, vroee skoolverlating en eventuele werkloosheid.
Histories gesien, is die onderwys van die Swartman in Afrika onlosmaaklik verbonde aan sendingwerk. Wat Suid-Afrika betref, was die Swartes se onderwys tot en met 1954 in die hande van kerkorganisasies en kerk-skole.
Hierdie datum kan as 'n keerpunt in die onderwys van die Swartes in Suid-Afrika beskou word omdat die Sen-trale Regering in 1954 die verantwoordelikheid vir
die onderwys van hierdie bevolkingsgroep aanvaar het. Die stigting van die Departement van Bantoe-onderwys
het in 1958 gevolg, terwyl gedurende Maart 1960 die afdeling Sielkundige Dienste van die Departement van Bantoe-onderwys in die lewe geroep is wat sou voor-sien in die behoefte aan objektiewe psigologiese
evaluering van leerlinge se skolastiese peil, aanleg, intelligensie en leerproblerne.
Sedert 1960 het die afdeling Verstandsnavorsing vir Swartes van die R G N psigologiese toetse oar 'n wye terrein vir gebruik deur die afdeling Sielkundige Dienste van die Departement van Bantoe-onderwys ge-standaardiseer.
Sornmige van hierdie gestandaardiseerde toetse voor-sien in die behoefte wat daar op die verskillende vlakke vir seleksie, plasing en diagnose bestaan. So byvoorbeeld, is skolastiese aanlegtoetse gestandaar-diseer vir gebruik nA laer primere, hoer prirnere en junior sekondere opleiding vir seleksie-, diagnos-tiese en plasingsdoeleindes. Hierdie gestandaardi-seerde toetse word dus geimplementeer om sornmige van die problerne wat met die hoe toelatingsyfers gepaard gaan, te bolwerk.
Wat hierdie ondersoek betref, word daar veral op die junior sekondere vlak van die onderwysopleiding van Swart leerlinge gekonsentreer. Die afle van die vorm III-eindeksarnen hou vir beide die leerling en die ar-beidsmark belangrike implikasies in. Na vorm III kan die leerling die skoal verlaat vir opname deur 'n wye verskeidenheid van beroepe, of in aanmerking kom vir verdere sekondere-, onderwys-, ambags-, tegniese en ander opleiding. Vorm III is dus 'n kritiese fase in die onderwys van die Swart leerling waar doeltref-fende voorligting en seleksie 'n vereiste is.
Die Voorligtingstoets vir Junior Sekondere Bantoe-leerlinge in Vorm III (hierna genoem die V J B) is deur die afdeling Verstandsnavorsing vir Swartes van die R G N gestandaardiseer en word op vorm III-vlak as hulpmiddel vir voorligting en seleksie gebruik,
ender andere met die oog op toelating tot vorm IV.
Gedurende 1969 is die V J B landswyd op feitlik alle
Swart vorm III-leerlinge toegepas. Die antwoord-blaaie is deur die R G N opties nagesien en in ske-dulevorm aan die Departement van Bantoe-onderwys be
-skikbaar gestel. Met die oog op hierdie ondersoek is
'n twintig persent sistematiese steekproef getrek van die totale aantal leerlinge getoets en 'n geldigheids -ondersoek het gevolg.
Die verloop van die onderhawige ondersoek kan kort-liks socs volg geskets word :
Hierdie hoofstuk bied 'n bree literatuuraanloop of
oorsig aan waarin gelet word op die ontwikkeling van psigologiese toetse vir Swartes, terwyl in die daar-opvolgende hoofstukke die meer tegniese fasette van hierdie ondersoek uit die literatuur belig sal word. In hoofstuk twee word 'n bespreking van die
metodo-logie van hierdie ondersoek aangebied, terwyl in hoof-stukke drie en vier spesifiek aandag aan die statis
-tiese resultate gegee sal word.
In die laaste hoofstuk sal 'n samevatting van die
ver-loop van die navorsing gegee word. Die vernaamste
en op grand daarvan enkele aanbevelings gemaak word.
1.2 LITERATUUROORSIG : 'N VOORSKOU
Wat die psigologie van die Swartman betref, en
daar-mee saam psigologiese seleksie en navorsing, word daar in hierdie hoofstuk in die eerste instansie bree historiese lyne getrek waaruit sekere fasette van die
psigologie van Swartes vir die psigometris belig
word.
Die ontwikkeling van psigologiese toetse vir Swartes is onlosmaaklik verbonde aan die nywerheid en onder-wys van die Swartes. Daar word kortliks gewys op die
rol van psigologiese toetse in die nywerheidsontwik-keling in Afrika, terwyl enkele tendense en kenmerke
van die onderwys in Af rika belig word - faktore wat uit die aard van die saak die standaardisering en ge -bruik van psigometriese hulpmiddels vir Swartes bein-vloed.
Psigometriese toetse vir Swartes het 'n kart geskie-denis maar 'n lang verlede. Vergelykende studies tussen Blank en nie-Blank het die ontwikkeling van die sogenaamde aulture free -en aulture fair -toetse ge-presipi teer. Politieke veranderinge in Afrika en die
mannekragvakuum wat n~ onafhanklikheid ontstaan het, het die aanpassing van Westersgeorienteerde toetse en die standaardisering van eie toetse gestimuleer. Terselfdertyd het die w~reldwye onderwysontploffing oak uitgekring na Afrika. Middele moes gevind word om die toenemende stroom mensemateriaal na veral die 4
hoer vlakke van die Afrikasamelewing te kanaliseer.
Die standaardisering, aanpassing en gebruik van
psi-gometriese hulpmiddels vir Swartes het allerlei
teo-retiese en praktiese implikasies vir die psigometris
ingehou. Uit die pionierswerk van die vroee
navor-sers blyk dit dan ook duidelik dat die standaardi
-sering, interpretasie en gebruik van psigometriese
hulpmiddels vir die Swartman nie op 'n Westerse nie
maar op 'n Afrika-raarnwerk van verwysings gebaseer
moet word. Die probleem blyk egter te wees dat
ont-wikkelende volke Westerse-tipe intelligensie en ve
r-moens vir tegnologiese ontwikkeling moet inspan.
In die laaste instansie word daar in hierdie hoof stuk gepoog om aan die hand van enkele hooftrekke van
na-vorsing na en die ontwikkeling van psigologiese se
-leksietegnieke in Afrika,die rol van psigologiese
toetse in die ontwikkeling van Afrika uit te stippel.
1.3 BIBLIOGRAFIES-HISTORIESE
OORSIG VAN DIE PSIGOLO
-GIESE
STUDIE
VAN DIE SWARTMAN EN SY VERSTANDELIKE
VERMOENS
'n Literatuuroorsig van navorsing, standaardisering en gebruik van psigologiese meetmiddels vir Swartes
val duidelik uiteen in eras wat deur sekere tendense
gekenmerk word. Uit kronologiese bibliografiee deur
Andor (1), Hoorweg en Marais (2), Ord (3), Doob (4), Klingelhofer (5) en ander historiese sketse deur Irvine (6), Cryns (7), Fourie (8) en Van Staden (9) kan die studie van die vermoens van die Swartman in
drie oorvleuelende fases verdeel word.
1.3.1 Die eerste fase strek tot en met die begin van die Tweede Wereldoorlog en word veral gekenmerk deur rassevooroordeel en stereotipes. Cryns (7, p.284-288) en Fourie (8, p.6-7) wys verder. daarop dat die era ook gekenmerk word deur ongekoordineerde nav or-s ing en vergelykende studies wat onder andere insluit brein, fisiologiese en psigologiese vergelykings tus-sen Blank en nie-Blank.
Die volgende aanhaling deur Andor (1, p.31) dateer terug tot 1784 :
... the eastern and western coast of Africa are inhabi
-ted by stupid and unenlightened hordes; ... dark in mind as in body ... ,
en, plus-minus 'n honderd jaar later, in 1872
... the lack of development of the Kaffir's mental ability is due largely to his absentmindedness and to
I
a lack of mental flexibility... (1, p.33).
Die Zeitgeist dui op vergelykende studies en 'n ge-volgtrekking deur Kidd (10, p.283) dien as illu-strasie :
... the whole mental fu:t'nitu.re of a Kaffir's mind dif
-fers from that of an european.
Wat breinverskille betref, dui studies uit die era op die ondersoek na die sogenaamde frontale traagheid en die inferieure morfologie van die Swarte se brein. Veral die werk van Bennington (11) en Vint (12) dien vermeld te word.
Fick (13, 14) was van die eerste ondersoekers wat die intellektuele verskille tussen Blank en nie-Blank e m-piries ondersoek het. Ander studies in die era is die van Porteus (15), Oliver (16, 17), Nel (18) en Van den Berg (19). Uit die vergelykende studies blyk dit dat die Swartes konsekwent swakker presteer in intelligensietoetse as die Blanke.
Uit die werke van Klineberg (20), Garth (21) en Mann (22) blyk dat, alhoewel daar v66r die Tweede Wereld
-oorlog reeds sprake van enkele toepassings van psigo -logiese toetse op Swartes in Afrika was, die instru-mente meestal nie vir die Swartes aangepas was nie.
Wat opvoedkundige meting en seleksie betref, tipeer Ord (3, p.129) die toestand in Afrika voor die Tweede Wereldoorlog soos volg :
Before the Second World Wal' educational and occupational assessment and selection in developing countries were confined almost entirely to traditional excunination techniques
en verder
Systematic use of standardised and objective tests of attainments, abilities, aptitudes and skills was vi r-tually non-existent.
Uit bogenoemde is dit duidelik dat die aanvanklike menings oor die vermoens van die Swartman in Afrika subjektief en wetenskaplik swak gefundeerd was. Psigologiese toetse vir Swartes het feitlik glad nie bestaan nie en dit is veral die Tweede Wereldoorlog wat 'n klemverskuiwing na die tweede fase in die
ontwikkeling van psigologiese toetse vir hierdie
groepe te weeg gebring het.
1.3.2 Die tweede fase strek ongeveer vanaf die
Twee-de Wereldoorlog tot 1960 en word enersyds gekenmerk
deur, wat Garrett (23, p.253) die EquaZitarian Dogma
noem en andersyds die toepassing en ontwikkeling van
psigologiese meetmiddels met die oog op seleksie.
Dit was dan ook die Tweede Wereldoorlog, volgens
Irvine (6) en Vernon (24) wat die toetsbeweging met
die oog op seleksie, in Afrika gestimuleer het.
Ir-vine (6, p.25) rapporteer die baanbrekerswerk van
MacDonald wat in 1945 'n aanlegbattery
gestandaardi-seer het met die oog op die seleksie van Swartes in
Oos-Afrika vir diens in die Britse leer.
Die meeste navorsing, seleksietegnieke en prosedures
in die era was dan ook hoofsaaklik op die
bedryf-si tuabedryf-sie gefokus. Uit die werk van Reader (25) blyk
dit dan ook dat dit veral die werk van die
Suid-Afri-kaanse Nasionale Instituut vir Personeelnavorsing
(N I P N) was wat die leiding ten opsigte van
psigo-logiese seleksie en navorsing in Afrika geneem het.
Veral Biesheuvel se werk dien vermeld te word - die
omvang van sy werk blyk uit 'n lys van publikasies
in die tydskrif PsychoZogia Africana (26, p.11-13). 'n
Aantal batterye, waarvan die General Adaptability Rn.ttery
die belangrikste is, is gedurende die era deur die
N I P N vir nywerheidseleksie gestandaardiseer (25,
p. 2).
in die res van Afrika, meer op die ontwikkeling van
psigologiese toetse vir seleksie in die
onderwys-si tuasie, geval. Dit was dan ook veral Ombredane
(27, p.24) wat in die era op
opvoedkundig-psigolo-giese terrein baanbrekerswerk verrig het.
'n Verdere kenmerk van hierdie era of fase in die
psigologie van die Swartes is die pogings om die
ras-severskil le in die psigologie te verklaar. Die
nati-visties-empiristiese strydvraag ontbrand weer in al
sy felheid. Uit 'n referaat deur Robbertse (28) blyk
daar 'n duidelike dichotomie te wees ten opsigte van
die teoretisering met betrekking tot die rasseverskil
-le in die psigologie. Die tendens hang saam met die
opkoms van Swart nasionalisme en die bedrywigheid van
U N E S C 0. Waargenome verskille in toetsprestasie
tussen rasse word enersyds op grond van
geleentheids-en kulturele verskille en andersyds op grand van
ge-netiese verskille verklaar. Die U N E S C
0-verkla-ring insake Menseregte word genoem ter illustrasie
(29, p.109).
In Biesheuvel ( 30) se nou reeds klassieke werk, Afr>ic.'an
Intelligence, word noukeurig en sistematies gedui op
kulturele determinante by verskille in toetsprestasie
tussen Blanke en nie-Blanke groepe. Verskeie ander
studies uit die pen van Biesheuvel belig dan ook hier
-die faset (29, 31, 32, 33). In die verband word ook
die werk van Malherbe (34) genoem.
Andere wat 'n bydrae lewer tot die strydvraag is
1.3.3 Die derde fase strek ongeveer vanaf 1960 tot
die hede (1975) en word volgens Irvine (6, p.24) deur
die volgende gekenmerk :
Recent studies in Afro·ica ha e, ther>efore, been truly
predictive in natur>e, whereas early work was essen -tially omparitive in its aims.
Die psigologiese toneel in Afrika word gedurende die
sestigerjare, volgens Fourie (8, p.7) veral deur in-ternasionale samewerking om praktiese probleme van seleksie vir plas~ng in skole gekenmerk. Die Univer
-siteitskollege van Ghana se internasionale Ibadan Konferensie, gehou gedurende Maart 1960, met die tema,
Opvoedkundige en Beroepseleksie in Wes-Afrika, kan
beskou word as die belangrikste presipiterende faktor
ten opsigte van die ontwikkeling van seleksiebatterye
in Afrika ( 38) .
Gedurende Mei 1960 word 'n konferensie van afgevaar-diges uit Afrika, Frankryk, Engeland en Amerika te
Brazzaville gehou met die oog op die konstruksie van seleksietegnieke vir gebruik aan skole in Afrika.
Uit die samesprekings en die agenda van die C C T A {Komitee vir Tegniese Samewerking in Afrika Suid van die Sahara) blyk veral die volgende (39, p.68)
{a) Die groat aanvraag na onderwys en die beperkte fasiliteite.
{b) Die groat druipsyfer.
{c) Die dringende behoefte aan geldige seleksie-batterye.
moet op basiese intellektuele vermoens berus.
In aansluiting by die werksaamhede van bogenoemde ko-mitee, word die bydrae van die Ameriean Insti'.tutc 01° P.~'
search (A IR), vermeld (40, p.70). Die doel met hier-die liggaam is die standaardisering en ontwikkeling van aanlegtoetse vir gebruik deur ontwikkelende lande.
Jacobs (41, p.93) wys op die samewerking tussen die
United States Agency for International Development (A I D) en die C C T A ten opsigte van die daarstelling van seleksiebatterye.
Gedurende Julie 1971 word 'n konferensie te Istanbul
deur die N A T 0 Advisory Group on Human Factors gehou.
Op hierdie konferensie geniet veral die standaardisa-sie en gebruik van psigologiese toetse in Afrika aan
-dag (42).
Daar het dus 'n besliste klemverskuiwing ten opsigte van die studie van die Swartes se vermoens in Afrika plaasgevind. Die ontdekking en ontginning van ver
-moens en talente van die Swartes tree op die voor
-grond en, in teenstelling met die vorige eras, word daar meer op die onderwyssituasie gekonsentreer.
Die volgende belangrike praktiese navorsing is dan ook gedurende hierdie periode deur navorsers in
Afri-ka aangepak :
Baanbrekerswerk ten opsigte van intelligensiemeting, kognisie, persepsie, temperament, persoonlikheid en ander navorsing is deur die N I P N gedoen (43).
'n Reeks toetse vir nywerheidseleksie is deur die
N I P N gestandaardiseer (43).
Psigologiese navorsing oor 'n wye veld is ten opsigte
van Swartes deur die Nasionale Buro vir Opvoedkundige
en Maatskaplike Navorsing (tans die R G N) onderneem. Die klem het geval op die standaardisering en geldig -heidsbepaling van seleksietegnieke wat deur die De-partement van Bantoe-onderwys geimplementeer word
(43, p.10).
Faktoranalitiese studies is onder andere deur Von Mollendorf (44) , Grant en Schepers (45) , Vernon (46)
en Biesheuvel (47) aangepak.
Die standaardisering en praktiese implikasies van se-leksiebatterye op na-prim~re vlak word deur Thiele
(48), Irvine (49), Fourie (8), Chamberlain (50) , Gericke (51), Taylor (38) en andere ondersoek en be-lig.
Die identif isering en seleksie van begaafde Swart leerlinge vir versnelde bevordering in Suid-Afrikaan -se Swartskole word deur Van Staden (9) ondersoek.
Geprogrammeerde onderrig en die sogenaamde psigologie
van die Wiskunde by Swartes word deur Gouws (52)
be-lig.
Probleme, toetsprosedures en psigometriese tegnieke by die standaardisasie, interpretasie, geldigheid en gebruik van psigologiese toetse by Swartes word deur Ombredane (27) , Cryns (7) , Irvine (53, 54), Brimble
Hierdie beknopte en sekerlik onvolledige historiese
oorsig van die ontwikkeling van die psigologie en
psigologiese meetrniddels in Afrika is 'n aanduiding
van die klemverskuiwing wat plaasgevind het, dog Ord
(3, p.136) plaas hierdie ontwikkeling in perspektief
teen die algernene ontwikkeling in Afrika
Unfortunately (ten spyte van die ontwikkeling op psigo
-logiese terrein) there seems to have been neither aware
-ness of the need nor inclination to gear educational
systems and therefore selection facil·ities, to autnal
manpower requirement and trends and the 1mderlui11:1 ,·o
-nomic and social character, capacity and potential of these countries.
1.4 DIE STANDAARDISERING EN INTERPRETASIE VAN
PSIGO-LOGIESE TOETSE VIR SWARTES
Dit blyk uit die literatuur-historiese oorsig dat
daar langsamerhand 'n klemverskuiwing vanaf die
teo-retiese bespiegeling na die praktiese implementering
van psigologiese kennis en teorie ten opsigte van
Swartes plaasgevind het. Die ernansipasieproses van
die Swartman in Afrika en die totstandkoming van
onaf-hanklike Afrikastate het hierdie nuwe benadering ten
opsigte van die studie van die Swarte se vermoens
ver-haas. Die mannekragvakuum wat in Afrika ontstaan het
moes gevul word. Middel- en hoevlakmannekrag moes
geidentifiseer, opgevoed en opgelei word. Die
kwes-sie van doeltreffende seleksie vir sowel die
nywer-heid as die onderwys het 'n dringende noodsaaklikheid
Psigologiese toetse wat die lig gesien het om die
genoemde behoeftes te bolwerk, het ingrypende
teore-ties-psigologiese implikasies gehad. Faktore wat
voorheen by vergelykende studies as onbelangrik be -skou is, het by die standaardisering, gebruik en
in-terpretasie op die voorgrond begin tree. Fourie (8,
p.16) merk ook tereg op dat nuwe vergesigte geopen
is: nie alleen die kwantitatiewe vermoens-aspekte
nie, maar ook ander aspekte van die probleem soos
persoonlikheid, motivering, houdinge, politieke as
pi-rasies, ekonomiese omstandighede, idealisme, toekom
s-gerigtheid, nasietrots en dies rneer het faktore in
die standaardisasieproses geword wat nie noodwendig
gekontroleer kan word nie, rnaar wat minstens aandag
ontvang het.
1.4.1
TEORETIESE
GRONDSLAE
By die standaardisering en ontwikkeling van psigolo-giese toetse vir ander kulture, moet die terrein van die psigologie gereevalueer word. Veral fasette soos
psigologiese en psigometriese teoretiese konstrukte
en die eventuele psigologiese instrumente rnoet teen die algemene en besondere milieu van hierdie kulture gesien word. Silvey (57, p.20) wys daarop dat
... theoretical asswnptions which are taken for granted
in literate and industrialized societies must be called into question ...
terwyl Biesheuvel (32, p.166) die volgende vrae stel:
originated, has inevitahZy served as th.:: fPclI:'lc ,, • 1•,.f<
-1•ence for the formulation of these hypotheses. As 1 resuZt, psychoZogicaZ Zaws may Zack universa77'.ty . . . . are human ahiZities uniqueZy defined by s:1<.:h fnetor>s as Spearman 's g, or Thursto>w 's pPimaries, 01' are th c concepts mereZy artefacts of the kind of inteZlectuaZ functions fostered by Western cultures?
Wat die nuwe toetse self betref, wys Faverge en
Fal-magne (58, p.26) daarop dat
... evidence ... obtained with our customury psy hologfrul instl'W1lents on African popuZations, Zeads to the con -c:Zusion that certain procedures have to be waived ... ,
terwyl Biesheuvel (29, p.55) die nuwe benadering tot
die standaardisering van psigologiese toetse vir
Swartes soos volg uitstippel :
... it wouZd be as weZZ to study them (African abiZities) per se ...
Dit gaan dus in die eerste instansie oar wat gemeet
moet word en in die tweede instansie hoe te werk
ge-gaan moet word in hierdie metingsituasie.
In teenstelling met die faktoriale struktuur van ver-standelike vermoens soos gevind by Westerlinge, dui
die pionierstudies van Biesheuvel (47), Vernon (59) en MacDonald (60) op 'n relatief eenvoudige faktor-struktuur van verstandelike vermoens by Swartes.
Toetse vir die Swartes moet dan, aldus Biesheuvel
(47) en Vernon (59), gestandaardiseer word om
Grant en Schepers (45) dui egter aan dat, indien ge-noeg toetse gebruik word, die struktuur van verstan-delike vermoens van die Swartes net so kompleks as die van die Westerling is. Faktore soos geletterd -heid en akkulturasie beinvloed egter die samestelling en struktuur van verstandelike vermoens (61, 62).
Ander faktoranalitiese studies, naamlik die van Ir-vine (6, 63, 64, 65) wat op 'n wye verskeidenheid van groepe in Oos- en Sentraal-Afrika uitgevoer is, dui ook komplekse strukturele samestellings van verstan-delike vermoens aan. Die faktoriale samestelling van die Swarte se verstandelike vermoe word dan ook soos volg deur Irvine (63, p.92-93) saamgevat :
... whilst interpretation ... requires caution, because of
different levels of education in the samples, different
sex ratios and different tests, it is quite possible to
advance the basic proposition that tests and people in various cultures will interact in ways that are fairly
similar. Second, the ~onstructs derived from test scores fall into the major first order facto2' dimensions,
reasoning, spatial, manipulative, verbal and numerical.
Dit blyk verder uit die werk van Irvine dat lengte en kwaliteit van onderwys 'n belangrike rol by die same
-stelling van Swartes se verstandelike vermoens speel
hoe meer onderwys ontvang, hoe groter is die
ooreen-koms tussen geidentifiseerde verstandsfaktore en die van Westerse modelle.
By die standaardisasie van psigologiese toetse vir
gemaak word, dog hierdie verstandsfaktore wat gemeet moet word, moet gesien word teen die Afrika-milieu. Psigometries geidentifiseerde verstandsfaktore
... appeal" related not only to the degrees of adoption
of alien educational modes and values or• to thcfr kinds;
they seem related also to different underlying chcirac
-teristics of indigenous languages, cultural 1Jalues and attitudes, and environmental ecological factors that
mould perception, and affective and cognitive slyles, in different ways (3, p.155) .
Toetse vir die Swartes moet, aldus Biesheuvel (29,
p.112), kultureel toepaslik wees, terwyl Schwarz (56, p.676-679) daarop wys dat kultureelondersteunende
faktore die rasionaal van toetse vir ander kulture behoort te bepaal. S6 wys Oliver (17, p.42), Bies-heuvel (29, p.106) en Ferron (66, p.119) byvoorbeeld
op kulturele faktore soos die Bantoetaal, musiek en spel as unieke faktore wat ontgin behoort te word in toetskonstruksie. Vernon (24, p.114) wys ten slotte daarop dat, alhoewel Westerse toetse suksesvol op ander kulture toegepas is, is dit
... preferable to devise new ones locally to suit the modes of perception, language backgrounds and concepts
of the pal"ticular culture.
Wat die tegniese aspekte van toetskonstruksie betref, is dit veral faktore soos toetsformaat (format) en toets-prosedures wat die aandag van toetsopstellers in
Afrika geverg het.
vereenvoudiging van toetsmateriaal, toetsprosedures en toetsaanwysings aan. Gesofistikeerde toetsprose
-dures plaas 'n t~ groot premie op die Swarte ten op
-sigte van die aanleer van konvensionele toetsgedrag.
Oliver (17, p.43) , Schwarz (56, p.681-682) en
Ombre-dane (27, p.25) beklemtoon genoegsame oefenvoorbeelde
en toetsopleiding.
Tydsbegrip is in Afrika 'n relatiewe begrip en Bies -heuvel (30, p.42) kom tot die volgende gevolgtrekking:
... the intelligence test with time limits tends to
handicap the African child.
Oliver (17, p.43) beveel kragtoetse aan, en indien spoed ter sprake kom, moet in gedagte gehou word dat
... Africans especially, are disturbed by the knowledge
that they are working under a time Zimit.
Tydsbeperkinge in die toetssituasie kan, aldus Schwarz (56, p.683), by die toetslinge tuisgebring word deur di~ toetsstrategie gedurende die vooroefeninge voldoen -de te beklemtoon.
Uit die literatuur kan 'n model gekonstrueer word wat
in bree trekke deur verskillende outeurs voorgestel
word :
Aanvangsnavorsing by die standaardisering van toetse
vir Swartes moet, aldus Biesheuvel (29, p.105; 32,
p.161-168), op 'n teoreties-kwalitatiewe, eerder as
op 'n psigometries-statistiese model berus.
Waarne-ming moet dus as aanvanklike uitgangspunt dien, waar
Swartes, wat in teenstelling met die Westerse geome
-tries-berekende gedrag, musiek-choreografies van aard
is.
'n Geneties-psigologiese benadering, waar veral die
ontwikkelingspsigologie, voorskoolse
opvoedingsprak-tyke, vlak van akkul turasie, die sogenaamde mental
arrest en die wisselwerking tussen aanleg, aanpassing
en opvoedbaarheid as terrein van studie, blyk
duide-lik as 'n oorgangsfase vanaf 'n kwalitatiewe na 'n psigometries-statistiese model (68, p.251; 29, p.105).
'n Psigometries-statistiese benadering word dan geba
-seer op lyne getrek uit 'n kwalitatief-teoretiese
ont-leding (29, p.105) . Hier moet veral onderskei word
tussen drie groepe, elk met eie
psigometries-metodo-logiese probleme, naamlik kinders van skoolgaande ouderdom, volwassenes sonder skoolopleiding en vol-wassenes met gevorderde skoolopleiding (68, p.
252-256).
1.4.2
DIE INTERPRETASIE VAN TOETSRESULTATE
TEN
OP-SIGTE VAN SWARTES
Irvine (6, p.24) wys daarop dat gestandaardiseerde toetstellings vir Swartes neerkom op
... assessing the attainments and abilities of Africans in behaviou:r areas that are Western in origin.
Faverge (58, p.26) voeg by
... the interpretation of results has to rest on a basis
'n Oorsig van die l i teratuur bring aan die lig dat
veral kultureel en geneties bepaalde faktore
varian-sie by toetsresultate bepaal, dog by 'n bespreking
van di~ faktore, moet die volgende aanhalings in ge
-dagte gehou word
... insofar as the developing nations are aiming to
achieve viable technological civilizations, they will
need Westerntype intelligence. Thus it is entirely legitimate to c.:ompare their standing with that of Euro
-peans or Ame1'icans on tests whi h are known to sample abilities 1'e levant to l./estern achievements ( 4 6, p. 7 2 8) ;
terwyl Irvine (6, p.29) tot die volgende gevolgtrek
-king kom :
We coneluded that Western f1'ames of 1'eference could be used lo analyse data derived from African populations
and that inte1'pretation of factor solutions in terms of Weste1'n onstructs did not invalidate regression.
Behalwe kultureel en geneties bepaalde faktore, is
daar oak, aldus Fourie (8, p.21), faktore soos die
formaat waarin 'n toets voorgel~ word, toepaslikheid
van die inhoud, die media waardeur aanwysings gegee
word, die taalmedium wat gebruik word, gehalte van
onderrig aan die skole waaruit die toetslinge
afkom-stig is, individuele verskille by toetslinge van
taktiek of stmtegie by die uitvoer van die toetstaak
en dies meer wat variansie by toetsresultate van
1.4.2.l
KULTURELE
FAKTORE AS
DETERMINANTE VAN
TOETS-RESULTATE
Omgewing as determinant van toetsprestasie by inter -kul turele ondersoeke is seker di~ faktor wat die mees prominente posisie ten opsigte van navorsing by Swar-tes beklee.
Reeds in 1943 wys Biesheuvel (30) op die rol wat fak-tore soos onderwys, voeding, sosio-ekonomiese status, huislike agtergrond, ensovoorts by Swartes se toets-prestasie speel. Dit is dan ook, volgens Vernon (46, p.728), fisiologiese en voedingsfaktore gedurende swangerskap en die bevalling wat die kind se ontdek -king van sy omgewing rem. 'n Sosiale omgewing, aldus Biesheuvel (30, p.222-223) , wat drie standaardaf-wykings bo of onder die gemeenskapsgemiddelde val, kan verstandsprestasie met plus of minus dertig punte verlaag of verhoog. Vernon (46, p.729) wys verder daarop dat 'n verarmde kultuur 'n inhiberende effek op die normale ontwikkeling van intelligensie geduren -de die adolossente jare kan uitoefen. Die tradisio-nele kultuur van die Swartman, na aanleiding van Ries-man se drie tipes sosiale persoonlikhede, is volgens Van Dyk (69) nie bevorderlik vir die ontwikkeling van die basiese vermoens, die ontplooiing van individuele verskille en die stimulering van inisiatief nie.
Perseptuele en konseptuele verstoking gedurende die voorskoolse jare wat, volgens Vernon (46, p.729), vry algemeen in Afrika voorkom, kan 'n faktor wees wat latere toetsprestasie beinvloed. In 'n latere studie word navorsing deur Vernon (24, p.39-45) aangehaal
wat dui op die wisselwerking tussen die fisiese omge -wing en psigiese gedrag soos deur toetse gemeet. Die kind se omgewing in Afrika is dan veral arm aan
visueel-kinestetiese stimuli. Kultuurverstoking by
die Swart kind affekteer, volgens Gericke (51, p.49
-50), veral die volgende sfere van verstandelike ont -wikkeling :
(a) Leer- en kognitiewe ontwikkeling word gerem as gevolg van 'n gebrek aan oefening van die ge-sproke woord (weens kulturele en stamsanksies) en, volgens die skrywer, daarmee saam die ge-bruik en verstaan van die toetstaal.
(b) Die kultureel verstoke kind se gehoor, visuele
diskriminasie en begripsvorming in taal is swak.
Dit, volgens Gericke, benadeel sistematiese leer.
(c) Swak begripsvorming benadeel die uitkenning van
abstrakte kategoriee.
(d) Toename in ouderdom, soos ook gevind deur ander navorsers in Afrika, gaan gepaard met verswakte
prestasie in vermoetoetse.
(e) 'n Swak selfbeeld wat motivering, verbale vermoe, kognitiewe en affektiewe gedrag beinvloed.
(f) Die opvolging van gesproke opdragte en
konsen-trasievermoe word deur kultuurverstoking
bein-vloed.
(g) Prestasiepeil kan nie deurgaans in 'n toets
ge-handhaaf word nie.
uit te voer.
Weerhouding van onafhanklike en skeppende spel weens tradisionele stamsanksies kan, volgens Hudson (70),
'n gebrek in die ruimtelike vermoens en tegniese vaardigheid by die Swart kind tot gevolg he. Boge-noemde stelling word deur Anastasi (71) bevestig. Steurende variansie in die toetsprestasie van Ameri-kaanse Indiane kan volgens Anastasi (71, p.550) ge-deeltelik aan tradisionele sanksies in die Indiaanse kultuur toegeskryf word.
Rasionele denke en die ontwikkeling van selfkontrole word gerem deur familie-onsekerheid, gebrekkige voor-uitbeplanning en lae sosio-ekonomiese status, soos gevind by groepe soos die Swartes en Amerikaanse Neger wat op die broodlyn leef (46, p.729) . Jensen,
(37, p.75) , stel dit so :
It is well known that children's I Q's by schoolage ar'e
correlated with the socio-economic status of their parents.
Martriargale opvoeding het, volgens Vernon (46, p. 729), tot gevolg 'n beter ontwikkelde verbale vermoe ten koste van 'n gebrekkige ruimtelike vermoe. Deutsch en Brown (72, p.24-35) skryf die akademiese misluk-king van Negerkinders toe aan die hoe persentasie vaderlose gesinne in die Negergemeenskap. Dieselfde faktore kan by die Suid-Afrikaanse Swartes 'n rol speel waar trekarbeid en 'n hoe persentasie buite
-huwelikse geboortes vry algemeen voorkom.
onge-kwalif iseerd is en hul onderrigmetodes verder
daar-toe bydra dat die intellek nie aan genoegsame
prik-keling blootgestel word nie, beinvloed die Swart
kind se prestasie in psigologiese toetse (46, p.729).
Volgens Anastasi (71, p.556) word vandag algemeen
aanvaar dat die hoeveelheid en aard van
skooloplei-ding 'n bydrae tot die prestasie in psigologiese
toetse lewer. Fourie (8, p.22) en Irvine (54, p.18)
wys dan oak daarop dat gehalte van skoolonderrig een
van di~ belangrikste steurende faktore by
toetstel-lings van Swart kinders is.
Taalkundige vertraging en belerrunering, aldus Vernon
(46, p.729; 24, p.46-52), is 'n verskynsel wat vry
algemeen by ontwikkelende groepe aangetref word.
Be-newens verskillende dialekte wat gepraat word, word
skoolonderrig gewoonlik deur 'n ander medium gegee.
Die rol wat dialektiese veeltaligheid en Engels of
Frans as onderwysvoertaal by die prestasie van Swart
kinders in Wes-Afrika in verbale en nie-verbale
toet-se speel, word deur Ferron (66, p.117-120) geillus
-treer. Swart kinders wat die onderwysvoertaal baas-geraak het, presteer betekenisvol beter as diegene met 'n gebrekkige en meganistiese kennis van Engels.
Swart kinders in stedelike skole vaar oak beter in
woordeskattoetse in die moedertaal as plattelandse
kinders. Indien die Swart kind nie die voertaal
baasraak nie, lei dit tot vertraging van die ontwik-keling van die abstrakte en konseptuele denke - wat dan oak blyk uit die resultate van toetse wat verbale en nie-verbale vermoens meet (46, p.720; 24, p.48).
Silvey (57, p.12-13) haal navorsing aan wat daarop
dui dat taalverstoking by Westerse groepe die ontwik
-keling van formele leer, verbale en nie-verbale
in-telligensie rem. Die volgende vraag word dan ook
tereg deur Silvey (57, p.13) gevra:
If relatively subtle differences have a meas11rabl« 1 /
-feet on Western indigenous test performances, how nni h more pronounced are the c'l'itder differences Zikaly to be in an alien cultural system?
Die konseptuele en grammatiese strukture van die
Ban-toetaal kan, volgens Vernon (46, p.729) van die van
westerse tale verskil sodat die klassif isering en
verband wat deur die Westerse tipe toets veronderstel
word, vir die Swart kind vreemd is. Aangehaalde
na-vorsing deur Vernon (24, p.51) dui daarop dat die
woordeskat van Eskimo's meer geometries-ruimtelike
begrippe as die Temne woordeskat besit. Die
oenskyn-like gebrek by Swartes om drie-dimensioneel waar te
neem, soos gevind deur Hudson (70), word deur Vernon
(46, p.725) as 'n moontlike gebrek aan dimensionele
begrippe in die Bantoetaal toegeskryf.
Die praktiese implikasies van omgewing as determinant
van toetsprestasie, veral wat voorspellingsgeldigheid
betref, word soos volg deur Deutsch (73, p.134-137)
belig :
Three kinds of factor may i'.mpaii• a test's predfrtive validity. First, there are test-r lated fa:-lorn ... Hierdie faktore is dan onder andere toetsvorm,
