De Relatie tussen Theory of Mind en
Executieve Functies
Juli 2017
Gemaakt door: Valentino Promes Student nummer: 10334610 Bachelorproject 2016-2017 Universiteit van Amsterdam Begeleid door: Judith Boel Aantal woorden: 4.865
Abstract
Er is onderzoek gedaan naar het verband tussen executieve functies (EF) en Theory of Mind (ToM) op deelnemers van verschillende leeftijden en opleidingsniveaus. Hiertoe deden 51 gezonde mannen en vrouwen mee die allen een testbatterij aflegde met een faux pas taak en EF-taken. De faux pas taak werd gebruikt voor het bepalen van de ToM-vaardigheid. ToM werd opgedeeld in twee componenten, cognitieve- en affectieve ToM. De resultaten lieten inconsistente bevindingen zien, waardoor EF’s geen betrouwbare voorspellers van vaardigheid bleken te zijn. Leeftijd liet associaties zien met het voorspellen van ToM-vaardigheid.
Inleiding
Theory of Mind (ToM) staat mensen toe om andermans gedrag te verklaren op basis van hun mentale staat. Het heeft significante gevolgen voor sociale interactie over de gehele leeftijdspanne, omdat het alledaagse sociale interactie, sociale intelligentie en sociale
competentie toestaat (Premack & Woodruff, 1978).
Experimenteel onderzoek naar ToM heeft zich voornamelijk op kinderen geconcentreerd en het is zich pas vrij recentelijk gaan richten op het analyseren van
veranderingen geassocieerd met de toename in leeftijd. Onderzoeken omtrent dit onderwerp laten tegenstrijdige resultaten zien. In het eerste onderzoek over dit onderwerp rapporteerden Happé, Winner, en Brownell (1998) verbetering in ToM bij oudere volwassenen, hetgeen de onderzoekers deed speculeren over het verschaffen van meer wijsheid door ervaringen bij het ouder worden. Opvolgend onderzoek ondersteunde dit beeld echter deels, omdat het enerzijds geen leeftijdsgerelateerde verschillen toonde (Cavallini, Lecce, Bottiroli, Palladino, &
Pagnin, 2013; Charlton, Barrick, Markus, & Morris, 2009; Castelli, et al., 2010), en anderzijds wel leeftijdsgerelateerde verschillen toonde (Keightley, Winocur, Burianova, Hongwanishkul, & Grady, 2006; MacPherson, Philips, & Della Sala, 2002).
Deze inconsistente bevindingen kunnen mogelijk verklaard worden door een
combinatie van verschillende aspecten van ToM die op verschillende wijze worden beïnvloed door het verouderingsproces van een individu. ToM is een vaardigheid, opgebouwd uit diverse processen en componenten die gedifferentieerd zouden moeten worden van elkaar (Amodio & Frith, 2006). De componenten van ToM kunnen onderscheiden worden in een cognitieve- en affectieve ToM, volgens het kader van Shamay-Tsoory, Harari,
Aharon-Peretz, en Levkovitz (2010). Cognitieve ToM is het vermogen om inferenties over andermans gedachten en overtuigingen te maken. Affectieve ToM is het vermogen van een individu om
inferenties over emoties en gevoelens te maken (Shamay-Tsoory, Tibi-Elhanany, & Aharon-Peretz, 2006). Ondersteuning voor dit onderscheid van cognitieve- en affectieve ToM komt van ontwikkelingsstudies (Wellman, Cross, & Watson, 2001), maar eveneens van klinisch onderzoek bij volwassenen die laten zien dat de beperking in ToM ook selectief (cognitief of affectief) kan zijn (Shamay-Tsoory, Tomer, Berger, Goldsher, & Aharon-Peretz, 2005; Shamay-Tsoory et al., 2006; Shamay-Tsoory & Aharon-Peretz, 2007). Zo kunnen patiënten met de ziekte van Alzheimer en/of Parkinson even goed als gezonde ouderen inferenties maken over andermans emoties (Fernandez-Duque, Hodges, Baird, & Black, 2010), echter laten zij problemen zien bij ‘second order false beliefs’-taken (Fernandez-Duque, Baird, & Black, 2009; Monetta, Grindrod, & Pell, 2009). ‘Second order false beliefs’-taken zijn een middel om de cognitieve ToM te meten. Al deze bevindingen samengenomen is het belangrijk een cognitief-affectief onderscheid te houden bij het onderzoek naar ToM.
Bij het gros van onderzoek naar het effect van leeftijd op ToM worden of de
cognitieve, of de affectieve, componenten gebruikt. Een aantal onderzoeken vonden bewijs voor ToM-beperkingen bij veroudering door het gebruik van verhalen (d.w.z., Strange Stories Task) waarbij complexe psychologische aspecten zoals dubbele bluf, vergissingen, ironie, of andere 'second order false beliefs'-taken werden gebruikt (Cavallini et al., 2013; Maylor et al., 2002; Bernstein, Thornton, & Sommerville, 2011; Phillips et al., 2011). Een onderzoek waaruit geen leeftijdsverschillen in cognitieve ToM bij deelnemers blijkt is er één waarbij inferenties van één persoon zijn perspectief werden gedaan (Slessor et al., 2007). De waargenomen discrepantie tussen ToM-vaardigheid bij deze onderzoeken is mogelijk te verklaren door een verschil in moeilijkheidsgraad bij het maken van inferenties over andermans cognitie.
Onderzoek naar affectieve ToM en leeftijd gerelateerde veranderingen laten meer tegenstrijdige bevindingen zien. Sommige onderzoeken laten het behoud van het affectieve
ToM-vermogen bij het toenemen van de leeftijd zien (Keightley et al., 2006; MacPherson et al., 2002; Phillips et al., 2002), waar andere onderzoeken echter beperkingen van het
affectieve ToM-vermogen bij het toenemen van de leeftijd vonden, voornamelijk bij het decoderen van complexe emoties (Mahy et al., 2014; Pardini & Nichelli, 2009). Het verschil in deze bevindingen kan worden toegeschreven aan methodologische verschillen tussen de onderzoeken, waardoor de resultaten inconsistent zijn.
Een duidelijker patroon van het effect van leeftijd op de cognitieve- én affectieve ToM kan afgeleid worden van ten minste vijf onderzoeken, die allen beide
ToM-componenten gebruikten (Bottiroli, Cavallini, Ceccato, Vecchi, & Lecce, 2015; Duval, Piolino, Bejanin, Eustache, & Desgranges, 2011; Li et al., 2013; Rakoczy, Harder-Kasten, & Sturm, 2012; Wang & Su, 2013). Helaas zijn de bevindingen inconsistent. Duval et al. (2011) en Rakoczy et al. (2012) rapporteerden dat leeftijd evenveel effect op de cognitieve- en affectieve ToM heeft. Wang et al. (2013) en Li et al. (2013) rapporteerden daarentegen dat oudere volwassenen slechter dan jonge volwassenen presteerden in het cognitieve, maar niet het affectieve, component van ToM. Deze onderzoeken maten cognitieve- en affectieve ToM door het gebruik van verschillende taken, met verschillende types stimuli en modaliteiten. Zo gebruikten Rakoczy et al. (2012) een visuele taak, waar Wang et al. (2013) gebruik maakte van een serie verbale verhalen. Hieruit kan afgeleid worden dat de discrepantie tussen leeftijdsgerelateerde veranderingen in cognitieve- en affectieve ToM kunnen komen door methodologische aspecten in plaats van selectieve beperkingen. In dit huidige onderzoek zal een rigoureuze benadering genomen worden die de cognitieve- en affectieve ToM met dezelfde taak zal meten.
Leeftijdsgerelateerde veranderingen in cognitieve- en affectieve ToM hangen af van de mechanismen die mogelijk van invloed zijn op het leeftijdseffect op ToM, met name de executieve functies (EF’s). Er zijn theorieën die suggereren dat ToM en EF’s bestaan uit één
enkel proces, vanwege hun gemeenschappelijke neuronanatomische basis en de
waarschijnlijke aanwezigheid van executieve componenten in ToM taken (Perner & Lang, 1999). Executieve functies (EF's) zijn cognitieve processen die een rol spelen in de bewuste controle van gedachten en acties (Aboulafia-Brakha, Christe, Martory, Annoni, 2011). Het is belangrijk EF’s mee te nemen in het overwegen van leeftijdsgerelateerde veranderingen in ToM. Ten eerste, omdat EF’s goede voorspellers zijn van ToM over de gehele leeftijdsspanne (Apperly, Samson, & Humphreys, 2009). Ten tweede, omdat EF’s afnemen bij het toenemen van de leeftijd (Salthouse, Atkinson, & Berish, 2003). Dit kan suggereren dat de
leeftijdsgerelateerde veranderingen in ToM een afspiegeling zijn van de afname in executieve vaardigheden die ter grondslag liggen aan ToM-prestaties. Miyake en zijn collega’s (2000) stelde dat EF een construct is dat meerdere componenten bevat, met name inhibitiecontrole (Inhibition), updaten van het werkgeheugen (Updating), cognitieve 'set shifting' (Shifting), en
'word-fluency' (Acces). Inhibition houdt het inhouden van automatische responsen in,
wanneer dat nodig is, en dat wordt gezien als een belangrijk component bij
planningsvaardigheden. Updating is gerelateerd aan het werkgeheugen en vereist het monitoren en coderen, evenals het vervangen, van oude niet-relevante informatie door relevante nieuw informatie. Shifting is het vermogen om aandacht te leggen op, en
verplaatsen naar, verschillende taken. Acces refereert naar het proces dat betrokken is bij het mediëreren van toegang tot representaties van het lange termijn geheugen (Fisk & Sharp, 2004). Deze componenten worden op verschillende wijzen beïnvloedt door
verouderingseffecten, met name inhibition en updating zijn gevoelig voor veroudering, waarbij shifting en acces dat niet zijn (Delis & Kaplan, 2000). Het is noodzakelijk om EF’s op te delen in de voorgenoemde componenten bij het onderzoek naar verouderingseffecten op cognitieve- en sociaalcognitieve vaardigheden.
Veel onderzoeken naar cognitieve ToM rapporteren significante correlaties met EF's, met name bij inhibitie controle en updaten van het werkgeheugen (Bailey & Henry, 2008; Bernstein et al., 2011; Charlton et al., 2009; Phillips et al., 2011). Wat de correlaties tussen affectieve ToM en EF’s betreft rapporteren onderzoeken geen significante correlaties (Duval et al., 2011; Mahy et al., 2014; Keightley et al, 2006; Wang & Su, 2013), met enkele
uitzonderingen daargelaten (Bailey & Henry, 2008; Li et al., 2013; Rakoczy et al., 2012). Er zijn weinig onderzoeken die de rol van EF’s hebben onderzocht in het verklaren van
leeftijdsgerelateerde afname in ToM. Momenteel laat de huidige literatuur over dit onderwerp zien dat de betrokkenheid van de EF-componenten wisselt op basis van de ToM-component waarnaar wordt gekeken. Voornamelijk updating (Li et al., 2013; Philips et al., 2011) en
inhibition (Bailey & Henry, 2008; Li et al., 2013) lijken een rol te spelen bij de relatie tussen
leeftijd en cognitieve ToM. Dit kan suggereren dat beperkingen in het kunnen maken van inferenties over mentale toestanden van anderen kan liggen aan veranderingen in het
executief functioneren. De huidige literatuur lijkt daarmee nodig aangevuld te moeten worden met meer onderzoek naar de rol van EF’s op cognitieve- en affectieve ToM om de relatie tussen deze cognitieve constructen in kaart te brengen.
In het huidige onderzoek zullen de twee componenten van ToM (cognitief en affectief) worden onderzocht, tevens de relatie tussen EF’s en deze ToM componenten. Hiervoor zal de faux pas test gebruikt worden (Stone, Baron-Cohen, & Knight, 1998). Een
faux pas beschrijft een sociale blunder, dat voorkomt wanneer iemand iets zegt dat niet
gezegd zou moeten worden (Gregory et al., 2002). De faux pas test (Stone, Baron-Cohen, & Knight, 1998) representeert een geavanceerde ToM taak dat het begrijpen van meerdere mentale toestanden van personen vereist (d.w.z., intenties, emoties, overtuigingen) in
alledaagse sociale situaties. Tenminste twee representaties van mentale toestanden zijn nodig om een faux pas te begrijpen. Ten eerste, een representatie van de cognitieve toestand van de
persoon (cognitieve ToM) die een faux pas maakt, omdat hij/zij niet weet dat er iets is gezegd dat niet gezegd moest worden. Ten tweede, een representatie van de emotionele toestand van de persoon (affectieve ToM) die de faux pas ontvangt die zich beledigd of gekwetst zal voelen (Stone, Baron-Cohen, Calder, Keane, & Young, 2003). Eerder onderzoek die deze taak gebruikt heeft was gevoelig voor individuele verschillen (Li et al., 2013; Wang & Su, 2006). Het is goed mogelijk dat de faux pas test gevoelig zal zijn voor individuele verschillen bij de EF’s, omdat het bijvoorbeeld noodzakelijk is om een faux pas te begrijpen dat men zijn eigen dominante perceptie of realiteit dient te inhiberen en relevante informatie moet updaten in het werkgeheugen voor elk nieuw scenario (Li et al., 2013).
Op basis van de besproken literatuur, zijn de volgende onderzoeksvragen
geanalyseerd: 1) Wat is de relatie tussen EF’s en cognitieve-/affectieve ToM? 2) Wat voor invloed heeft leeftijd op cognitieve-/affectieve ToM? De hypothese is dat executieve functies betrouwbare voorspellers zijn van het sociaal cognitief vermogen. De verwachtingen zijn dat EF’s een significante rol zullen hebben bij het voorspellen van verschillen in de cognitieve en affectieve ToM componenten, met een meer prominent verschil in cognitieve ToM dan bij affectieve ToM. Tevens zal de ToM-prestatie achteruitgaan bij het toenemen van de leeftijd door verslechtering van EF’s.
Methode
Deelnemers
In het onderzoek werden 51 deelnemers geselecteerd uit het eigen sociale milieu van de testleiders door middel van convenience sampling. Alle deelnemers dienden redelijk fit en gezond te zijn, en hadden een actief sociaal en cognitief leven. De volledige testbatterij werd bij elke deelnemer afgelegd. Deelnemers die de testbatterij niet in zijn geheel konden
afronden werden uitgesloten van het onderzoek. De leeftijd varieerde van 20 jaar tot 81 jaar, waarbij de gemiddelde leeftijd 32 jaar was en het mediaan 27 jaar was.
Materiaal
De ToM-componenten werden gemeten door de faux pas test. Tests voor EF’s bestonden uit taken die de inhibitiecontrole,, cognitieve set-shifting, en woordproductie onderzochten. De volgende tests werden afgenomen:
1. Woord-/Letter Fluency Test (Schmand, Groenink & van den Dungen, 2008). Dit is een test die Acces meet. Opdracht voor de cliënt is om in één minuut zoveel mogelijk
woorden uit een bepaalde semantische categorie en woorden die beginnen met een bepaalde letter te benoemen. De score op het ‘aantal goede antwoorden’ geeft een indicatie van de efficiëntie van het zoekproces. De Woord Fluency Test heeft een voldoende tot goede COTAN-beoordeling, met uitzondering van de criteriumvaliditeit vanwege een gebrek aan onderzoek naar dit aspect.
2. Trail Making Test (Reitan & Wolfson, 1985). Dit is een test die beoogt met name inhibitiecontrole en cognitieve shifting te meten. De Trail Making Test (TMT) is een visuele zoektaak op papier. De gangbare versie bestaat uit twee delen (A & B). In deel A moeten cijfers in oplopende volgorde met elkaar verbonden worden en in deel B moeten cijfers en letters om en om met elkaar verbonden worden. De afnametijd hangt af van het tempo van de
deelnemer. Hoe hoger de tijd, hoe slechter de score. De TMT heeft een onvoldoende beoordeling van de COTAN op alle aspecten.
3. Color-Word Interference Test (Stroop D-KEFS, Delis et al., 2007). Deze test vormt een onderdeel van een uitgebreid testbatterij (Delis-Kaplan Executive Function System) voor het onderzoek van aandacht en executieve functies, met name responsinhibitie en cognitieve
shifting. De test bestaat uit vier kaarten met 100 stimuli, gerangschikt in rijen en kolommen.
De deelnemer moet op kaart 1 alle kleurnamen zo snel mogelijk opnoemen. Daarna moet op kaart 2 zo snel mogelijk alle gekleurde vakjes benoemt worden. Kaart 1 en 2 zijn
controlecondities voor kaart 3 en kaart 4. Bij deze kaarten moet de proefpersoon de geautomatiseerde respons (lezen) onderdrukken ten gunste van een minder voor de
handliggende respons (kleur benoemen). Op kaart 4 wordt daar nog een switching component aan toegevoegd door deze onderdrukking van de geautomatiseerde respons af te wisselen met lezen en kleur benoemen. Een hogere tijd staat gelijk aan een slechtere score. De Stroop Kleur-Woord Test (Hammes, 1971) waar deze versie van is afgeleid heeft een voldoende tot goede COTAN beoordeling, met uitzondering van een onvoldoende score op
criteriumvaliditeit en betrouwbaarheid van de interferentiescores.
4. De originele versie van de faux pas en een bijgewerkte versie van de Nederlandse versie van de faux pas test werden gebruikt (aangepaste versie van Stone et al., 1998). Deze bijgewerkte versie bestaat uit vijf nieuwe verhalen die vijf oude verhalen (faux pas en non
faux pas) vervangen van de Nederlandse versie. Deelnemers worden 10 korte verhalen
voorgelezen die een faux pas bevatten, en 10 verhalen die geen faux pas bevatten. Deelnemers kunnen meelezen. De verhalen zijn in een willekeurige volgorde ingedeeld. Deelnemers krijgen geen tijdslimiet en ze worden toegelaten een verhaaltje opnieuw te lezen om ze volledig te begrijpen. Elk verhaal wordt opgevolgd door een serie vragen. Een detectie vraag (om te bepalen of er een faux pas was), een persoon identificatie vraag, een false belief
vraag (voor het meten van de cognitieve ToM), en een affectieve vraag (voor het meten van het empatisch begrip van de emotie van een persoon (affectieve ToM)). Alle vragen na de eerste vraag worden alleen gesteld als de eerste vraag correct is beantwoord met een ‘Ja’. Anders gaat men door naar het volgende verhaal. Een punt word gescoord voor elk correct antwoord, waardoor er per verhaal een score van 0 tot 7 behaald kan worden, waarbij een hogere score gelijk is aan een goede prestatie. De originele- en de vernieuwde versie van de test zijn niet beoordeeld door de COTAN. Voor de vernieuwde faux pas test zijn de verhalen gescoord door medewerkers van het Amsterdams Medisch Centrum en de Universiteit van Amsterdam, waarbij slecht scorende verhalen geschrapt zijn van het uiteindelijke product.
Procedure
Er werd een brief verstuurd naar de ethische commissie ter goedkeuring van het onderzoek. Na de goedkeuring werden in een span van drie weken alle 51 deelnemers individueel getest in een kamer in een rustige omgeving. Voorafgaand aan het onderzoek diende de testafnemer het doel van het onderzoek uit te leggen aan de deelnemer voordat een
informed consent formulier gelezen en ondertekend werd. De deelnemer moest op de hoogte
zijn van de mogelijkheid om een pauze te nemen of zonder redenen het onderzoek te mogen afbreken. De testafnemers dienden de testinstructies te volgen zoals ze beschreven staan in de testhandleidingen (zie het kopje ‘Materiaal’ voor referenties). Alvorens het begin van het onderzoek diende de deelnemer een formulier in te vullen met een aantal demografische gegevens (sekse, hoogst genoten opleiding, leeftijd). Ten eerste wordt de originele faux pas test afgelegd. Deze wordt opgevolgd door de vernieuwde faux pas test. Vervolgens wordt er afgesloten met de EF-taken. Na het afleggen van de tests bedankt de testafnemer de
Data-analyse
De scores op de faux pas test worden opgedeeld in cognitieve ToM-scores en
affectieve ToM-scores. De cognitieve ToM wordt gescoord door het aantal goed beantwoorde
faux pas-detectie vragen op te tellen van een deelnemer. De affectieve ToM wordt gescoord
door het aantal goed beantwoorde faux pas affectieve vragen op te tellen. Dit wordt bij de originele en de vernieuwde FP-taak gedaan. De tijden op de TMT en de Stroop-test worden omgescoord tot t-scores adhv hun respectievelijke handleidingen. De scores op de Fluency taak worden omgescoord tot t-scores adhv de handleiding. De scores van de eerste en de tweede conditie van de Stroop-test worden bij elkaar opgeteld en vervolgens afgetrokken van de score op conditie 4. Hierdoor wordt een interferentie-score berekend om het
EF-component set shifting te bepalen. De volgende formule wordt gebruikt om deze nieuwe variabele te maken: 100 – (Score Conditie 4 – (Score Conditie 1 + Score Conditie 2)). De scores van de Fluency taken worden bij elkaar opgeteld en gedeeld door het aantal Fluency taken om een gemiddelde t-score te krijgen van de Fluency taken. Ontbrekende scores en extreem lange- of korte tijden worden verwijderd uit het data-bestand.
Vervolgens wordt er een multipele regressieanalyse gedaan met de faux pas scores (origineel en vernieuwd) als de continue afhankelijke variabelen en de verschillende EF-scores (en leeftijd) als de continue onafhankelijke variabelen. Voor de analyse moet worden voldaan aan de assumptie van lineariteit en multicollineariteit. Dit wordt gedaan door middel van een correlatieanalyse over alle variabelen. Tevens is de assumptie van normaliteit vereist. Dit wordt bekeken door een Shapiro-Wilk test uit te voeren. Voor de assumptie van
homoscedasticiteit wordt een residuplot gemaakt van de afhankelijke variabele. Als er niet aan de assumpties wordt voldaan, dan kan er gesteld worden dat de resultaten minder betrouwbaar zijn. Bij schending van de assumptie van normaliteit, zal er een logistische regressieanalyse worden toegepast om gebruik te maken van de robuustheid van deze test
voor de assumpties. Twee groepen zullen hiervoor worden aangemaakt die van elkaar
onderscheiden worden door de mediaan als cut-off point te gebruiken. Nagelkerke’s R wordt gerapporteerd ter faveure van Cox & Snell’s R, omdat de eerstgenoemde een maximale waarde van 1.0 kan bereiken, waar laatstgenoemde dit niet kan. Nagelkerke’s R wordt gezien als een meer betrouwbare maat voor de verklaarde variantie. De odds-ratio wordt
gerapporteerd om de impact van een onafhankelijke variabele te laten zien als voorspeller. Alle EF-componenten worden in het model meegenomen om het onderlinge verschil in impact naar voren te laten komen.
Er wordt verwacht dat de onafhankelijke variabelen als betrouwbare voorspellers van faux pas scores naar voren zullen komen door significante resultaten te laten zien bij de analyses. Er wordt gebruikt gemaakt van een p-waarde die kleiner is dan .05 om
Resultaten
De scores op de FP-taak waren niet normaal verdeeld, waardoor deze scores zijn opgedeeld in twee groepen. Deze twee groepen zijn een ‘hoge score’-groep met scores die boven de mediaan van de scores liggen, en een ‘lage score’-groep met scores die onder de mediaan van de scores liggen.
Tabel 1. Regressiecoefficienten, Standaarddeviaties, Odds-ratio en Significantie Scores van alle EF-taken en FP-taken.
Originele faux pas A
B (S.E.) Exp(B) Sign. Originele faux pas B
B (S.E.) Exp(B) Sign.
Totaal Totaal Fluency * -.312(.152)* .732 * .040 * Fluency -.029 (.057) .972 .614 TMT -.038 (.092) .963 .680 TMT .018 (.056) 1.1018 .750 Stroop (Inhibition) .160 (.105) 1.174 .127 Stroop (Inhibition) -.006 (.053) .995 .917 Stroop (Set switching) .033 (.071) 1.034 .640 Stroop (Set switching) -.053 (.040) .948 .177 Leeftijd 2.56(1.038)* 13.000 * .013 * Leeftijd .383 (.880) 1.467 .663 Empathie
Empathie
Fluency .048 (.073) 1.049 .509 Fluency .143 (.087) 1.154 .099 TMT -.168 (.091) .846 .064 TMT -.056 (.083) .945 .499 Stroop (Inhibition) .064 (.069) 1.066 .355 Stroop (Inhibition) -.030 (.051) .970 .646 Stroop (Set switching) Leeftijd -.026 (.043) 1.977 (.971) .974 7.222 .545 .042 Stroop (Set switching) Leeftijd -.009 (.051) 1.504(.764) .991 4.500 .865 .127
Vernieuwde faux pas 1
B (S.E.) Exp(B) Sign. Vernieuwdefaux pas 2 B (S.E.) Exp(B) Sign. Totaal Totaal Fluency -.047 (.041) .954 .254 Fluency .001 (.036) 1.001 .987 TMT .049 (.043) 1.050 .258 TMT .007 (.037) 1.007 .860 Stroop (Inhibition) .034 (.040) 1.035 .397 Stroop (Inhibition) -.018 (.036) .983 .628 Stroop (Set switching) -.006 (.028) .994 .825 Stroop (Set switching) -.003 (.026) .997 .894 Leeftijd 1.386(.655)* 4.000 * .034 * Leeftijd .517 (.624) 1.676 .408 Empathie
Empathie Fluency -.010 (.039) .990 .791 Fluency -.010 (.039) .990 .787 TMT .053 (.042) 1.055 .200 TMT .083 (.043) 1.087 .055 Stroop (Inhibition) .004 (.038) 1.004 .909 Stroop (Inhibition) -.028 (.038) .972 .457 Stroop (Set switching) Leeftijd -.012 (.027) 1.504(.653)* .988 4.500 * .660 .021 * Stroop (Set switching) Leeftijd .018 (.027) -.245 (.616) 1.018 .783 .510 .691
Noot. Significantie wordt aangegeven met een ‘*’.
Het onderdeel ‘cognitieve deel FP’ was statistisch significant (X2 = 14,674, p < .05 met df = 4). Nagelkerke’s R2 van .623 gaf een redelijk sterke relatie tussen de voorspelling en het groeperen. Succes met voorspellen was 83,3% (77,8% voor een lage score en 86,7% voor een hoge score). De Wald criterium liet zien dat de score op de fluency taken een significante bijdrage leverde tot de voorspelling (p = .040). De scores op de TMT en de Stroop D-KEFS
waren geen significante voorspellers. De Exp(B) waarde geeft aan dat wanneer de fluency taak met één eenheid wordt verhoogd (hogere score) de voorspelling op een hoge score op
cognitieve deel FP van test A 0.7 keer kleiner wordt.
Een aparte logistic regression analyse is gedaan om te voorspellen of een hogere leeftijd FP-prestaties kan voorspellen. Hierbij zijn er twee leeftijdsgroepen gebruikt: jong (<30) en ouder (>30). Er werd een analyse van het model met deze leeftijdgroepen en zonder deze leeftijdgroepen gedaan met elke faux pas taak (taak A, B, 1, en 2) en elk van zijn
onderdelen (cognitieve deel FP, affectieve deel FP).
Leeftijd kon bij test A (oude faux pas) betrouwbaar onderscheid maken tussen mensen die hoog scoren en mensen die niet hoog scoren op het cognitieve deel FP (X2 = 7,315, p < .05 met df = 1). Nagelkerke’s R2 van .358 gaf een redelijk relatie tussen de voorspelling en
het groeperen. Succes met voorspellen was 79,2% (66,7% voor een lage score en 86,7% voor een hoge score). De Wald criterium liet zien dat leeftijd een significante bijdrage leverde tot de voorspelling (p = .013). De Exp(B) waarde geeft aan dat wanneer mensen in de hogere leeftijdgroep zitten de voorspelling op een hoge score op het cognitieve deel FP van test A 13 keer zo groot wordt.
Leeftijd kon bij test 1 (nieuwe faux pas) betrouwbaar onderscheid maken tussen mensen die hoog scoren en mensen die niet hoog scoren op cognitieve deel FP en affectieve
deel FP (X2 = 4,582, p < .05 met df = 1 en X2 = 5,545, p < .05 met df = 1). Nagelkerke’s R2 van .121 en .142 gaf een relatie tussen de voorspelling en het groeperen. Succes met voorspellen was 70,6% (50% voor een lage score en 80% voor een hoge score) en 70,6% (50% voor een lage score en 81,8% voor een hoge score). De Wald critera lieten zien dat leeftijd een significante bijdrage leverde tot de voorspelling (p = .034 en p = .021). De Exp(B) waarde geeft aan dat wanneer mensen in de hogere leeftijdsgroep zitten de
voorspelling op het halen van een hoge score op cognitieve deel FP en affectieve deel FP van test 1 respectievelijk 4 keer zo groot en 4,5 keer zo groot wordt.
Bij alle andere onderdelen van de oude- en nieuwe faux pas testen werden geen significante voorspellers gevonden onder de onafhankelijke variabelen. Ook is er geen significant verschil gevonden in scores op de EF-taken tussen de verschillende
leeftijdsgroepen. De gegevens staan in Tabel 1.
Discussie
In deze studie werd de rol van executieve functies (EF’s) bij het voorspellen van verschillen in cognitieve, en affectieve, componenten van Theory of Mind (ToM) onderzocht. Er werd gevonden dat EF’s geen betrouwbare voorspellers waren voor ToM vaardigheden in deze populatie. Bij één van de vier faux pas (FP) taken in dit onderzoek is gebleken dat Acces nagenoeg als enige EF een betrouwbare voorspeller van cognitieve ToM-vaardigheid is. Andere EF’s bleken geen betrouwbare voorspellers te zijn van cognitieve en affectieve ToM-vaardigheid. Leeftijd is bij de helft van de tests een betrouwbare voorspeller van cognitieve en affectieve ToM-vaardigheid. Deze bevindingen ondersteunen de hypotheses dat EF’s positief correleren met ToM-vaardigheid niet. Ook de gevonden positieve correlatie tussen leeftijd en ToM-vaardigheid ondersteunt de hypotheses niet.
Er kon geen specifiek EF geïdentificeerd worden die min of meer geassocieerd is met ToM-prestaties. Integendeel, de resultaten lieten duidelijk verschillende patronen van
associatie zien binnen de totaliteit van het executieve domein. Vandaar kan er verondersteld worden dat deze faux pas taken minder associatie hebben met EF’s dan andere ToM-taken, of dat een meer prominente disfunctie in EF nodig is om een beperking in deze ToM-taak te vinden. Desalniettemin kan de inconsistente bevinding tussen EF en ToM in dit onderzoek
suggereren dat beide functies mogelijk een gemeenschappelijke cognitief mechanisme delen, maar nog steeds gezien dienen te worden als duidelijk van elkaar onderscheiden functies.
Een interessante mogelijkheid is dat het verschil tussen dit onderzoek en alle andere onderzoeken kan liggen aan de taak modaliteit –verbaal of visueel- dat wordt gebruikt voor het bepalen van emotionele begrip. Het kan zijn dat verbale taken beter behouden blijft in latere volwassenheid, aangezien deze modaliteit gebruik maakt van verbale vaardigheid, hetgeen bekend is om zijn stabiliteit over de leeftijdsspanne (Verhaegen, 2003). In contrast daarmee zijn visueel gebaseerde taken, waar mensen oordelen over iemand zijn mentale staat door middel van gezichtsuitdrukkingen, gevoeliger voor de toename in leeftijd. Dit kan verklaren waarom Rackoczy et al. (2012) en Duval et al. (2011) leeftijdsverschillen vonden, waar Wang en Su (2013) (met gebruik van verbale taken) dat niet vonden. Oudere mensen die lager zouden scoren op EF-taken kunnen mogelijk deze scores compenseren met betere prestaties op de verbale FP-taken, hetgeen resulteert in een onderzoek dat niet een duidelijk verband tussen EF en ToM kan leggen vanwege deze confounding variable.
Een ander mogelijke confound in dit onderzoek is de verdeling van leeftijd. Het gros van de populatie bestond uit jonge mensen met een leeftijd rond de 20 jaar. Dit kan in combinatie met het onvoldoende te hebben geïncludeerd van oudere mensen de bevindingen hebben beïnvloed. Individuele verschillen tussen deelnemers in ToM-vaardigheid zullen geminimaliseerd zijn bij overrepresentatie van een bepaalde leeftijdsgroep, met name een leeftijdsgroep waar dysfuncties of verslechtering van EF’s in mindere mate voorkomen bij een subklinische populatie. Daarnaast kan de lage spreiding in EF-prestaties toe te bedelen zijn aan de over het algemeen veel voorkomende hoger opgeleiden in deze populatie. Door een lagere spreiding in de EF-prestaties kan er met de huidige omvang van het aantal deelnemers van dit onderzoek minder snel significante resultaten gevonden worden.
Voor wat cognitieve ToM betreft, kan er beargumenteerd worden dat sommige deelnemers gefaald kunnen hebben in het beantwoorden van de cognitieve ToM-vraag in de FP-taak om andere redenen dan hun onvermogen om de faux pas te herkennen. Sommige deelnemers kunnen het idee gehad hebben dat de persoon die de faux pas maakte dat expres heeft gezegd om de andere persoon –de ontvanger van de faux pas- zich slecht te laten voelen. Alhoewel niet a priori uitgesloten kan worden dat sommige deelnemers dachten dat de persoon die de FP maakte dit bewust deed om de andere persoon zich slecht te laten voelen, is het belangrijk te weten dat een faux pas, per definitie, onbewust is. De FP-verhalen zijn wel geconstrueerd dat het alle nodige informatie voorziet om te kunnen concluderen dat er een gebrek aan bewuste motivatie is (Stone et al., 1998). Echter is deze interpretatie interessant en slaat het terug op het onderwerp van een ‘nasty mind’ (Happé & Frith, 1996), hetgeen refereert naar vijandige attributie neigingen bij een intacte ToM. Er kan
verondersteld worden dat de vraag die gebruikt wordt voor het meten van de cognitieve ToM mogelijk geen goede representatie is van dat component. Dit is een interessant gebied voor verder onderzoek naar ToM.
Een aspect dat in toekomstig onderzoek interessant kan zijn is dat de affectieve ToM-vraag altijd gesteld werd na de cognitieve ToM-ToM-vraag. Alhoewel dit de standaard procedure is (Stone et al., 1998), kan er verondersteld worden dat deelnemers hun antwoorden op de cognitieve vraagstelling gebruiken om antwoord te geven op de affectieve vraagstelling. Toekomstig onderzoek zou deze vragen –cognitief vs. affectief- in een tegengestelde volgorde dienen voor te leggen om deze kwestie van mogelijke ‘afhankelijkheid van de vragen’ te vermijden.
Zelfs met deze beperkingen is dit één van de weinige onderzoeken dat cognitieve en affectieve ToM vergelijkt door het gebruik van dezelfde FP-taak en controleert voor een aantal EF’s. Dit soort onderzoek kan verheldering brengen in een door inconsistenties
geplaagd veld van ToM bij normale mensen van verschillende leeftijden en kan relevante praktische implicaties hebben op de verschillende trajecten van beperkingen van cognitieve en affectieve ToM-componenten die pathologische veroudering karakteriseert, hetgeen des te meer tot uiting kan komen in typische ouderdomsgerelateerde ziekten (Kemp, Després, Sellal & Dufour, 2012).
Literatuurlijst
Amodio, D. M., & Frith, C. D. (2006). Meeting of minds: the medial frontal cortex and social cognition . Nature Reviews, Neuroscience, 7, 268-277,
doi:10.1016/j.neuron.2006.05.001.
Apperly, I. A., Samson, D., & Humphreys, G. W. (2009). Studies of adults can inform accounts of theory of mind development. Developmental Psychology, 45, 190-201,
doi: 10.1037/a0014098.
Aboulafia-Brakha, T., Christe, B., Martory, M. D., Annoni, J. M. (2011). Theory of mind tasks and executive functions: A systematic review of group studies in neurology.
Journal of Neuropsychology, 5, 39-55, doi: 10.1037/a0014098
Bailey, P. E., Henry, J. D. (2008). Growing less empathic with age: disinhibition of the self-perspective. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social
Sciences, 63, 219-226, doi: 10.1093/geronb/63.4.P219.
Bernstein, D. M., Thornton, W. L., & Sommerville, J. A. (2011). Theory of mind through the ages: older and middle-aged adults exhibit more errors than do younger adults on a continuous false belief task. Experimental Aging Research, 37, 481-502.
doi: 10.1080/0361073X.2011.619466.
Bottiroli, S., Cavallini, E., Ceccato, I., Vecchi, T., & Lecce, S. (2015). Theory of Mind in aging: Comparing cognitive and affective components in the faux pas test. Archives of
gerontology and geriatrics, 3226, 1-11. doi: 10.1016/j.archger.2015.09.009
Castelli, I., Baglio, F., Blasi, V., Alberoni, M., Falini, A., Liverta-Sempio, O., & Marchetti, A. (2010). Effects of aging on mindreading ability through the eyes: an fMRI study.
Neuropsychologia, 48, 2586–2594. doi: 10.1016/j.neuropsychologia.2010.05.005. Cavallini, E., Lecce, S., Bottiroli, S., Palladino, P., & Pagnin, A. (2013). Beyond false belief:
theory of mind in young, young-old, and old-old adults. The International Journal of
Aging and Human Development, 76(3), 181–198. doi: 10.2190/AG.76.3.a. Charlton, R. A., Barrick, T. R., Markus, H. S., & Morris, R. G. (2009). Theory of mind
associations with other cognitive functions and brain imaging in normal aging.
Psychology and Aging, 24, 338–348. doi: 10.1037/a0015225.
Delis, D.C., Kaplan, E., & Kramer, J.H. (2007). Color-Word Interference Test. Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V.
Duval, C., Piolino, P., Bejanin, A., Eustache, F., & Desgranges, B. (2011). Age effects on different components of theory of mind. Consciousness and Cognition, 20, 627– 642.
Fernandez-Duque, D., Baird, J. A., & Black, S. E. (2009). False-belief understanding in frontotemporal dementia and Alzheimer’s disease. Journal of Clinical and
Experimental Neuropsychology, 31, 489–497. doi: 10.1080/ 13803390802282688.
Fernandez-Duque, D., Hodges, S. D., Baird, J. A., & Black, S. E. (2010). Empathy in frontotemporal dementia and Alzheimer’s disease. Journal of Clinical and
Experimental Neuropsychology, 32, 289–298. doi: 10.1080/ 13803390903002191.
Fisk, J. E., & Sharp, C. A. (2004). Age-related impairment in executive functioning: working memory updating, inhibition, shifting, and access. Journal of Clinical and
Experimental Neuropsychology, 26, 874–890. doi: 10.1080/ 13803390490510680.
Gregory, C., Lough, S., Stone, V., Erzinclioglu, S., Martin, L., Baron-Cohen, S., & Hodges, J. R. (2002). Theory of mind in patients with frontal variant frontotemporal dementia and Alzheimer’s disease: theoretical and practical implications. Brain, 125, 752–764.
doi: 10.1093/brain/awf079.
Happé, F. & Frith, U. (1996). Theory of mind and social impairment in children with conduct disorder. British Journal of Developmental Psychology, 14, 385-398.
doi: 10.1111/j.2044-835X.1996.tb00713.x
Happé, F. G., Winner, E., & Brownell, H. (1998). The getting of wisdom: theory of mind in old age. Developmental Psychology, 34, 358–362. doi: 10.1037/0012-1649.34.2.358. Keightley, M. L., Winocur, G., Burianova, H., Hongwanishkul, D., & Grady, C. L. (2006).
Age effects on social cognition: faces tell a different story. Psychology and Aging, 21, 558–572. doi: 10.1037/0882-7974.21.3.558.
Kemp, J., Després, O., Sellal, F., & Dufour, A. (2012). Theory of Mind in normal aging and neurodegenerative pathologies. Ageing Research Reviews, 11, 199-219.
doi: 10.1016/j.arr.2011.12.001.
Li, X., Wang, K., Wang, F., Tao, Q., Xie, Y., & Cheng, Q. (2013). Aging of theory of mind: The influence of educational level and cognitive processing. International Journal of
Psychology, 48, 715–727. doi: 10.1080/ 00207594.2012.673724.
MacPherson, S. E., Phillips, L. H., & Della Sala, S. (2002). Age, executive function and social decision making: a dorsolateral prefrontal theory of cognitive aging.
Psychology and Aging, 17, 598–609. doi: 10.1037/0882- 7974.17.4.598.
Mahy, C. E., Vetter, N., Kühn-Popp, N., Löcher, C., Krautschuk, S., & Kliegel, M. (2014). The influence of inhibitory processes on affective theory of mind in young and old adults. Aging, Neuropsychology, and Cognition, 21, 129–145.
doi: 10.1080/13825585.2013.789096.
Maylor, E. A., Moulson, J. M., Muncer, A. M., & Taylor, L. A. (2002). Does performance on theory of mind tasks decline in old age? British Journal of Psychology, 93, 465– 485.
Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A., & Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex ‘frontal lobe’ tasks: A latent variable analysis. Cognitive Psychology, 41(1), 49–100. doi: 10.1006/cogp.1999.0734
Monetta, L., Grindrod, C. M., & Pell, M. D. (2009). Irony comprehension and theory of mind deficits in patients with Parkinson’s disease. Cortex, 45, 972–981.
doi: 10.1016/j.cortex.2009.02.021.
Perner, J., & Lang, B. (1999). Development of theory of mind and executive control. Trends
in Cognitive Sciences, 3(9), 337–344. doi: 10.1016/S1364-6613(99)01362-5.
Pardini, M., & Nichelli, P. F. (2009). Age-related decline in mentalizing skills across adult life span. Experimental Aging Research, 35, 98–106.
doi: 10.1080/03610730802545259.
Phillips, L. H., Bull, R., Allen, R., Insch, P., Burr, K., & Ogg, W. (2011). Lifespan aging and belief reasoning: influences of executive function and social cue decoding. Cognition,
120, 236–247. doi: 10.1016/j.cognition.2011.05.003.
Phillips, L. H., MacLean, R. D., & Allen, R. (2002). Age and the understanding of emotions neuropsychological and sociocognitive perspectives. The Journals of Gerontology
Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 57, 526–530.
doi: 10.1093/geronb/57.6. P526.
Premack, D., & Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind?
Behavioral and Brain Sciences, 1, 515–526. doi: 10.1017/ S0140525X00076512.
Rakoczy, H., Harder-Kasten, A., & Sturm, L. (2012). The decline of theory of mind in old age is (partly) mediated by developmental changes in domain-general abilities.
British Journal of Psychology, 103, 58–72. doi: 10.1111/j. 2044-8295.2011.02040.x. Reitan, R.M., & Wolfson, D. (1985). The Halstead-Reitan Neuropsychological Test Battery.
Tucson, AZ: Neuropsychological Press.
Schmand, B., Groenink, S. C., van den Dungen, M. (2008). Letter fluency: Psychometrische eigenschappen en Nederlandse normen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie,
39(2), 65-77.
Shamay-Tsoory, S. G., & Aharon-Peretz, J. (2007). Dissociable prefrontal networks for cognitive and affective theory of mind: a lesion study. Neuropsychologia, 45, 3054–3067. doi: 10.1016/j.neuropsychologia.2007.05.021.
Shamay-Tsoory, S. G., Harari, H., Aharon-Peretz, J., & Levkovitz, Y. (2010). The role of the orbitofrontal cortex in affective theory of mind deficits in criminal offenders with psychopathic tendencies. Cortex, 46, 668–677. doi: 10.1016/j. cortex.2009.04.008.
Shamay-Tsoory, S. G., Tibi-Elhanany, Y., & Aharon-Peretz, J. (2006). The ventromedial prefrontal cortex is involved in understanding affective but not cognitive theory of mind stories. Social Neuroscience, 1, 149–166. doi: 10.1080/17470910600985589. Shamay-Tsoory, S. G., Tomer, R., Berger, B. D., Goldsher, D., & Aharon-Peretz, J. (2005). Impaired affective theory of mind is associated with right ventromedial prefrontal damage. Cognitive and Behavioral Neurology, 18, 55–67.
doi: 10.1097/01.wnn.0000152228.90129.99.
Slessor, G., Phillips, L. H., & Bull, R. (2007). Exploring the specificity of age-related differences in theory of mind tasks. Psychology and Aging, 22, 639–643. doi: 10.1037/0882-7974.22.3.639.
Stone, V. E., Baron-Cohen, S., & Knight, R. T. (1998). Frontal lobe contributions to theory of mind. Journal of Cognitive Neuroscience, 10, 640–656.
doi: 10.1162/089892998562942.
Stone, V. E., Baron-Cohen, S., Calder, A., Keane, J., & Young, A. (2003). Acquired theory of mind impairments in individuals with bilateral amygdala lesions.
Neuropsychologia, 41, 209–220. doi: 10.1016/s0028-3932(02) 00151-3.
Verhaegen, P. (2003). Aging and vocabulary scores: a meta-analysis. Psychology and Aging,
18, 332-339. doi: 10.1037/0882- 7974.18.2.332.
Yeh, Z. T. (2013). Role of Theory of Mind and executive function in explain social intelligence: a structural equation modeling approach. Aging & Mental Health, 17, 527–534. doi: 10.1080/13607863.2012.758235.
Wang, Y., & Su, Y. (2006). Theory of mind in old adults: the performance on Happe’s stories and faux pas stories. Psychologia, 49, 228–237. doi: 10.2117/ psysoc.2006.228. Wang, Z., & Su, Y. (2013). Age-related differences in the performance of Theory of Mind in
older adults: a dissociation of cognitive and affective components. Psychology and
