Maatschappijleer 1 vmbo TL

(1)

Staatsexamen VMBO GL/TL

2017

Nederl

Maatschappijleer 1 pilot (gemeenschappelijk deel)

Tijdvak 1 Woensdag 24 mei 09.00 – 10.30 uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje TL-0323-s-17-1-o

(2)

1p 1 Is elk probleem ook een ‘maatschappelijk probleem’? Vul de volgende zin aan.

We spreken van een maatschappelijk probleem, wanneer………….. A veel mensen er last van hebben.

B de overheid er niets aan doen kan. C het in de krant komt.

D iedereen er hetzelfde over denkt.

2p 2 Zeg van onderstaande zinnen of het persoonlijke of maatschappelijke problemen zijn. a. De fiets van Samira is vorige week gestolen.

b. De armoede onder alleenstaande ouderen is gestegen. c. In Zeeland zijn in 2015 meer inbraken gepleegd dan in 2016. d. Jaap brak zijn been na een val van de trap.

Cultuur en socialisatie

2p 3 Aangeboren of aangeleerd?

Gaan de onderstaande stellingen over aangeboren of aangeleerde eigenschappen? Antwoord ‘aangeboren’ of ‘aangeleerd’.

a. Je komt iemand tegen. Je geeft hem/haar een hand.

b. Jouw favoriete wielrenner gaat als eerste over de streep. Je juicht. c. De meeste inwoners van Zweden hebben blond haar.

d. De dokter tikt met een hamertje onder je knie. In een reflex schiet je onderbeen omhoog.

Tekst 1

Uit: Algemeen Dagblad, zaterdag 7 november 2015.

1p 4 In dit artikel kun je lezen dat Sesamstraat hoort bij onze opvoeding. Welke woorden horen op de stippellijntjes?

Dus Sesamstraat is een ……… ……… A formele instelling.

B selectieve instelling. C socialiserende institutie. D stereotyperende institutie.

Sesamstraat hoort bij onze opvoeding

‘Sesamstraat naar themakanaal’ (AD 6-11). Nog niet zo lang geleden zei staatssecreretaris Sander Dekker dat NPO 1 de informatiezender moest wor-den. (...) Maar nu haalt men ineens de grootste informatiebron voor onze allerjongsten, Sesamstraat, van de informatiezender af. (……….) Het NOS Jour-naal en later Het JeugdjourJour-naal: het hoorde vroeger gewoon bij je opvoeding.

(3)

1p 5 Welk begrip past bij het proces waarin een persoon - meestal een kind - wordt gevormd naar de normen en waarden van diens opvoeder(s)?

A Dressuur B Identificatie C Internalisering D Opvoeden

Tekst 2

Uit: De telegraaf, vrijdag 11 december 2015.

1p 6 Lees tekst 2.

Over welk maatschappelijk verschijnsel gaat deze tekst? A Cultuur

B Normen

C Subcultuur D Waarden

1p 7 Welk begrip past het beste bij het proces waarbij iemand, bewust en onbewust, de waarden, normen en andere cultuurkenmerken van zijn groep krijgt aangeleerd?

A Bewustwordingsproces B Culturalisatieproces C Normeringsproces D Socialisatieproces

Een op de drie verre van trots op Nederland

Schaamte over verhuftering

DEN HAAG Meer dan een derde van de bevolking schaamt zich soms om een Nederlander te zijn.

Zesendertig procent, om precies te zijn. Twee jaar geleden was dat nog 5 procent minder, staat in een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau dat vandaag verschijnt.

“Trots en schaamte liggen dicht bij elkaar”, aldus Rob Bijl van het SCP. “Wij zijn heel trots op onze vrijheid van meningsuiting, maar schamen ons voor de ver-huftering die daaruit voortkomt.”

(4)

Tekst 3

Uit: Algemeen Dagblad, donderdag 29 oktober 2015. Foto 1

1p 8 Bekijk tekst 3 en foto 1.

Het geven van een bloemetje behoort tot de Nederlandse ……… Welk woord past het beste op het stippellijntje?

A cultuur. B deviantie. C natuur. D subcultuur.

1p 9 Bedanken met een bloemetje is een voorbeeld van een Nederlandse …………. Welk ontbrekend woord past het best op het stippellijntje?

A bedoeling. B norm. C waarde. D wet.

1p 10 Welk begrip past het beste bij de volgende omschrijving?

Cultuur die in bepaalde opzichten afwijkt van de overheersende cultuur. A Dominante cultuur

B Deviante cultuur C Subcultuur D Tegencultuur

Oer-Hollands bedankje met bloemen

Amersfoort

Zij hadden er lucht van gekregen dat er vrijwilligers ’s avonds bijeen zouden komen. Gewoon om de lopende zaken te bespreken en te eva-lueren, zoals dat gaat bij projecten waarbij veel komt kijken.

En dat leek hen een mooie gelegenheid. Dé gelegenheid om dankuwel te zeggen, op zijn Hollands en dus met een bloemetje.

(5)

2p 11 Zijn de volgende beweringen juist of onjuist? a. Een krant is geen cultuuruiting van een land.

b. De cultuur van een land valt onder andere af te lezen aan de feestdagen. c. Motorclubs vormen een subcultuur.

d. Jongerenculturen vormen de dominante cultuur van een land. e. Stadsnomaden vormen een soort van tegencultuur.

Tekst 4

Uit: Algemeen Dagblad, zaterdag 18 april 2015.

1p 12 Welk woord ontbreekt in tekst 4 op de stippellijntjes? N.B. (tweemaal hetzelfde woord)

A motiveren B spelen C stimuleren D straffen

2p 13 Zijn de volgende beweringen juist of onjuist?

a. Wanneer je een diploma haalt heb je meer kans op een baan. b. Op school vindt selectie op niveau plaats.

c. Op school vindt geen overdracht van normen en waarden plaats. d. Onderwijs is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen.

e. De school is een belangrijke plaats voor cultuuroverdracht.

Opvoeden blijft vaak nog een zoektocht

“Meer belonen dan …………. in de opvoeding is een teken van een nieuwe balans bij de huidige generatie ouders,” zegt Fritas Spangenberg van onder-zoeksbureau Mitivaction.

“Eén generatie eerder was de tijd dat alles kon en ‘moest kunnen’ en de generatie daarvoor was juist de strenge generatie van discipline en het ………….. Nu stellen ouders duidelijk grenzen. Ze stimuleren kinderen op een positieve manier.”

(6)

Tekst 5

Naar: Algemeen Dagblad, zaterdag 19 september 2015.

1p 14 Van welk verschijnsel, in deze tekst, is het spreken van straattaal of mixtaaltje een voorbeeld?

A Belangen B Emancipatie C Selectie D Subcultuur

1p 15 Een voorbeeld van een norm is? A Eerlijkheid

B Gastvrijheid C Gezelligheid D Groeten

a. De kerk is een voorbeeld van een socialiserende institutie. b. De televisie heeft geen invloed op het gedrag van kinderen.

c. In de Nederlandse grondwet staat veel over de waarden van onze samenleving. d. In Nederland heeft iedereen dezelfde waarden en normen.

e. Op sportclubs worden kinderen geen waarden en normen aangeleerd.

Tekst 6

Uit: Algemeen Dagblad, woensdag 21 oktober 2015.

1p 17 Het onderwijs heeft meerdere functies. Welke functie wordt in dit artikel

beschreven?

A Beroepsvoorbereiding B Cultuuroverdracht C Emancipatie D Talenkennis

STRAATTAAL Scholen worstelen met het mixtaaltje van hun

leerlingen

‘Wullah juf, ik heb écht niet gespiekt’

Voor docenten op een middelbare school is het soms een groot raadsel wat hun leerlingen bedoelen. Moeten zij straattaal verbieden, toestaan of iets

daartussenin?

Jeugd krijgt fatsoen niet van huis mee

‘Les op school over omgangsvormen kan geen kwaad’ (brieven 19-10). Na ongeveer 40 jaar ervaring in het onderwijs leer ik nu mensen in binnen- en buitenland hoe ze een goed gastheer of –vrouw kunnen worden. (………….). Ik spreek dus uit ervaring als ik zeg dat de basis van de opvoeding bij de ou-ders moet liggen. School kan kinderen hooguit wat extra vormen.

(7)

1p 18 Welk begrip past bij de volgende omschrijving? Een samenleving waarin meerdere etnische groepen naast elkaar bestaan.

A Meervoudige samenleving B Multiculturele samenleving C Open samenleving

D Geen van de antwoorden is juist.

1p 19 Welke begrip past bij de volgende omschrijving? De waarden, normen, gewoonten en tradities in een land.

A Cultuur B Imitatie C Natuur D Prematuur

a. De cultuur van een land valt ook af te lezen aan de muziekstijlen in dat land. b. Aan restaurants in Nederland kun je zien dat Nederlanders nooit eetgewoontes van buitenlanders hebben overgenomen.

c. In een stad is het leven over het algemeen anoniemer dan op het platteland. d. Kakkers vormen een dominante cultuur.

e. Het vmbo-examen is een selectiemiddel.

Sociale verschillen

Tekst 7

Uit: Algemeen Dagblad, maandag 21 september 2015.

1p 21 Dit is een voorbeeld van een maatregel van de overheid om ……….. Welke tekst ontbreekt op het stippellijntje?

A meer mensen naar de HEMA te trekken. B meer uitkeringen uit te betalen.

C sociale ongelijkheid te bestrijden. D sociale verschillen te laten groeien.

a. Het soort onderwijs dat je hebt gevolgd, heeft geen invloed op de positie die je in de samenleving in gaat nemen.

b. Wanneer je geen diploma hebt, kun je toch makkelijk werk vinden in crisistijd. c. Op scholen in Nederland hebben leerlingen uit verschillende sociale klassen gelijke

kansen.

d. De hogere sociale klassen hebben vaak ook een hoger inkomen.

e. Allochtone kinderen hebben op school geen nadeel door hun taalachterstand.

Overheid, UWV, HEMA en Hilton helpen 23.000 jongeren

aan werk

DEN HAAG

Gemeenten, uitkeringsinstantie UWV en bedrijven als Albert Heijn, HEMA, Hilton Rotterdam en McDonald’s slaan de handen ineen om de komende 2 jaar 23.000 jongeren aan een baan te helpen.

(8)

Tekst 8

Uit: Algemeen Dagblad, 26 juni 2015.

1p 23 Lees tekst 8.

Sociale ongelijkheid ontstaat onder andere door verschillen in

vooropleiding. Wat zal in het geval van Ali ook een belangrijke rol gespeeld hebben? A Etnische afkomst

B Sekse

C Sociaal milieu D Woonplaats

1p 24 Wat is een belangenorganisatie?

A Een organisatie die de belangen van een groep mensen vertegenwoordigt en behartigt.

B Een organisatie die opkomt voor de belangen van alle buitenlanders. C Een organisatie die opkomt voor alle mensen die tegen windmolens zijn. D Een organisatie die zich voor korte tijd inzet voor de belangen van burgers.

1p 25 Welke omschrijving past het beste bij het begrip ‘collectieve belangen’? A Belangen die alleen voor collectanten gelden.

B Belangen die alleen voor jou gelden.

C Belangen die voor enkele personen gelden. D Belangen die voor iedereen gelden.

Hulp nodig om kloof tussen lager en hoger opgeleiden te

overbrug-gen

Ali had geluk, wie volgt?

De kloof tussen laag- en hoogopgeleiden in Nederland

groeit. Armoede en werkloosheid hebben steeds meer

laagopgeleiden in hun greep. Die trend ombuigen lukt alleen

met een combinatie van overheidsmaatregelen en een

hel-pende hand uit het bedrijfsleven.

De gevluchte Iraniër Ali Jalilian (33) had geluk. Kerkelijk organisaties en de ge-meente Lansingerland trokken zich zijn lot aan. Zij vroegen de eigenaren van de grootste kwekerij van potorchideeën ter wereld, SO Natural uit Moerkapelle, om Ali te helpen.

(9)

Tekst 9

Uit: De Telegraaf, 1 december 2015.

1p 26 Lees tekst 9.

Dit is een voorbeeld van een maatregel van de overheid om ……….. Vul de tekst in die op het stippellijntje ontbreekt.

A meer mensen naar het mbo te trekken. B meer uitkeringen uit te betalen.

C sociale ongelijkheid te bestrijden. D sociale verschillen te laten groeien.

a. De actiegroep ‘Geen vuurwerk in Soest’ is een voorbeeld van een belangenorganisatie.

b. Het aanpakken van de problemen in de zorg is een individueel belang. c. Een bekende belangengroep is de ANWB.

d. De meeste mensen in Nederland zijn lid van een politieke partij. e. Bovenaan de maatschappelijke ladder staan postbezorgers.

a. Iemands inkomen bepaalt mede iemands positie op de maatschappelijke ladder. b. De kwaliteit van de Nederlandse snelwegen is vooral een individueel probleem. c. Groningers hebben nooit tegengestelde belangen ten opzichte van

aardgasmaatschappijen.

d. Vakbonden zijn goede voorbeelden van belangenorganisaties. e. Een politieke partij is hetzelfde als een actiegroep.

Impuls mbo voor betere prestaties

DEN HAAG Voor vernieuwing in het middelbaar beroepsonderwijs komt 74 miljoen euro beschikbaar. Dat maakt minister Bussemaker (Onderwijs) vandaag bekend.

Het geld komt van bedrijven, gemeenten en het Rijk en is bedoeld om op nieuwe ontwikkelingen in te kunnen spelen, zoals robots en 3D-printing. Het moet er ook voor zorgen dat het mbo meer levert wat de arbeidsmarkt vraagt.

Bussemaker: “Het is belangrijk dat we de kansen van mbo-studenten verder vergroten door hen zo goed mogelijk voor te bereiden op hun toekomstige werkplek.

(10)

Tekst 10

Uit: Algemeen Dagblad, donderdag 17 december 2015.

1p 29 In deze tekst wordt een voorbeeld gegeven van een maatregel die is

bedoeld voor het verbeteren van de positie van zwakke groepen in de samenleving, door de overheid. Over welke maatregel gaat het hier?

A Een positieve actie B Een positieve voorziening C Een sociale actie

D Een sociale voorziening

1p 30 Het kabinet en de gemeenten zijn een onderdeel van ………. Vul het juiste woord in op het stippellijntje.

A de overheid. B de regering.

C de Staten-Generaal. D de Tweede Kamer.

Macht en zeggenschap

1p 31 Welke omschrijving past bij het begrip formele macht? A Macht die berust op aandacht.

B Macht die berust op opvoeding. C Macht die berust op regels en wetten.

D Macht die niet berust op regels, maar op de invloed.

a. Politieagenten hebben formele macht. b. Aantal is geen machtsmiddel.

c. Lichamelijke kracht kan geen machtsmiddel zijn. d. Kennis is een machtsmiddel.

e. Voetbaltrainers hebben geen formele macht maar wel gezag.

1p 33 Opstaan voor oudere mensen in de tram is een voorbeeld van …………. A een geschreven regel.

B een ongeschreven regel. C een wettelijke regel.

‘Niet weer tienduizenden asielzoekers in de bijstand’

Advies: snel Nederlandse les en werk

DEN HAAG Als we niet direct aan de slag gaan met de integratie van de asielzoe-kers die naar Nederland komen, zitten we over aan paar jaar wéér met tienduizen-den extra in de bijstand. Het Kabinet en de gemeenten moeten doorpakken, vin-den drie adviesorganisaties. “Al die mensen zijn nu tijd aan het verliezen.”

(11)

1p 34 Bij welk begrip hoort de omschrijving ‘besef van het bestaan van regels’? A Normbesef B Regeldenken C Waardendenken D Waardenbesef Tekst 11

Uit: Algemeen Dagblad, woensdag 30 september 2015.

1p 35 Welk machtsmiddel gebruiken de leden van FNV en CNV, uit tekst 11, om

hun doel te bereiken? A Aantal

B Kennis C Positie

D Vaardigheden

Tekst 12

Uit: Algemeen Dagblad, dinsdag 1 december 2015.

1p 36 In dit artikel kun je lezen, dat postbodes worden ingezet om te controleren of burgers zich houden aan de regels van de gemeente.

Dit is een vorm van ………

Welk woord past het beste op het stippellijntje? A gemeentelijke voorziening.

B goede postbezorging. C sociale controle. D sociale postbezorging.

Staking gaat door bij maker bloedzakken

EMMER-COMPASCUUM

Leden van FNV en CNV bij het bedrijf Frenseni-us Hemocare in Emmer-Compascuum hebben gisteren het voorstel voor een nieuw sociaal plan afgewezen. Hun onderhandelaars hadden met de directie een principe-akkoord bereikt, na 2 weken van stakingsacties. Maar de leden vinden de geboden ontslagvergoeding nog veel te krap. Dat betekent dat de stakingsacties worden voortgezet.

Postbode gaat wijk bewaken

Controle op misstanden

Schiedam Postbodes gaan de strijd aan tegen overlast. PostNL wil zijn tiendui-zenden bezorgers inzetten als ‘oren en ogen’ van de wijk. Zij moeten, naast het bezorgen van brieven en pakketten, gemeenten alarmeren over rotzooi op straat. In Schiedam loopt de eerste proef met postbodes als wijkbewaker. Zij maken bij-voorbeeld foto’s van overvolle vuilcontainers en sturen deze door naar de gemeen-te.

(12)

1p 37 Welk begrip past bij de volgende omschrijving?Een vereniging van mensen, die ongeveer dezelfde opvattingen heeft over hoe het land bestuurd moet worden. A Actiegroep

B Belangenvereniging C Politieke partij

D Vakbond

1p 38 Welke politieke stroming heeft de Bijbel als uitgangspunt? A Confessionalisme

B Communisme

C Liberalisme D Socialisme

1p 39 Welke politieke stroming streeft een zo groot mogelijke economische vrijheid na? A Confessionalisme

B Fascisme C Liberalisme D Socialisme

1p 40 Welke politieke stroming streeft een zo groot mogelijke economische gelijkheid na? A Realisme

B Ecologische stroming C Liberalisme

D Socialisme

Tekst 13

Uit: een partijprogramma

1p 41 Dit zijn een paar regels uit een partijprogramma. Van welke partij komt deze tekst?

A CDA

B GroenLinks

C PvdA

D VVD

a. Socialisten zijn voor forse verlaging van de uitkeringen.

b. Liberalen vinden dat de overheid meer regels voor het bedrijfsleven moet maken. c. Volgens christendemocraten is het gezin een belangrijk middelpunt van de

samenle-ving.

d. Socialisten vinden dat de overheid een grote invloed moet hebben in de samenleving. e. Politieke partijen proberen zo veel mogelijk leden te werven.

Alleen als het goed gaat met onze families, gaat het goed met onze samenle-ving. De familie is ons fundament, het is daarom één van de leidende princi-pes van het ……….., waar we onze toekomst op willen bouwen. De fami-lie vormt de oorsprong van onze samenleving, de plaats waar we waarden overdragen aan onze kinderen en aan elkaar. Een plek van onderdak, op-voeding, steun en liefde.

(13)

1p 43 Welke omschrijving past het best bij een dictatuur?

A Staatsvorm met een, door de burgers gekozen, staatshoofd. B Staatsvorm met een gekozen parlement.

C Staatsvorm waarbij de burgers indirect inspraak hebben op de besluiten van de regering.

D Staatsvorm waarin een persoon of een kleine groep de macht heeft.

1p 44 Wat past bij de Nederlandse parlementaire democratie? A Staatsvorm met een alleenheerser.

B Staatsvorm met een, door de burgers gekozen, koning.

C Staatsvorm waarbij de burgers geen enkele inspraak hebben op de besluiten van de regering.

D Staatsvorm waarbij de burgers indirect inspraak hebben op de besluiten van de regering.

2p 45 Zijn de volgende beweringen juist of onjuist? a. Nederland is een monarchie.

b. In arme landen komen geen dictaturen voor. c. Nederland heeft geen grondwet.

d. Het recht op vrijheid van meningsuiting staat in de grondwet. e. Nederlanders hebben veel rechten, maar geen plichten.

Beeldvorming en stereotypering

Tekst 14

Artikel 1. Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behan-deld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, ge-slacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

1p 46 Uit welke wet is dit artikel afkomstig? A De basiswet

B De grondwet C De religiewet

(14)

Tekst 15

Uit: Algemeen Dagblad, dinsdag 8 september 2015.

1p 47 Volgens dit artikel was het strijken van de was vroeger een typisch vrouwenklusje. Welk begrip past het beste bij dit verschijnsel?

A Rolpatroon B Rollenspel C Rolverdubbeling D Rolvervaging

a. Roldoorbreking wordt bevorderd wanneer mannen vrouwentaken op zich nemen. b. Of je man of vrouw bent heeft geen invloed op je loopbaan.

c. In het bedrijfsleven zitten evenveel vrouwen als mannen in de topfuncties. d. Televisiereclame draagt soms bij aan een traditioneel man-vrouwbeeld. e. Er werken meer mannen dan vrouwen in verzorgende beroepen.

1p 49 Welk begrip past het best bij de volgende omschrijving?

Een mening die je hebt over een zaak of persoon die je niet goed kent. A Discriminatie

B Stereotypering C Vooroordeel

1p 50 Welke omschrijving past het best bij het begrip stereotypering? A Kenmerken toeschrijven aan een groep die discriminerend zijn. B Kenmerken toeschrijven aan een groep die stigmatiserend zijn.

C Kenmerken van een persoon die toegeschreven worden aan een hele groep. D Kenmerken van een persoon die uniek zijn.

a. Als je zegt dat alle Fransen arrogant zijn is dat een voorbeeld discriminatie.

b. Wanneer een vrouw wordt afgewezen voor de functie van buschauffeur is dat een voorbeeld van positieve discriminatie.

c. Het is een voorbeeld van een stereotype wanneer een Nederlander de voorkeur krijgt boven een Irakees, bij een sollicitatie.

d. Vooroordelen leiden vaak tot discriminatie.

e. Op de maatschappelijke ladder hebben allochtonen vaak een hogere positie.

Man ontdekt het strijkijzer

Amsterdam Strijken is al lang geen typisch vrouwenklusje meer.

Mannen zijn fervente strijkers, blijkt uit onderzoek van mediabureau MediaCom in opdracht van producent van huishoudelijke apperatuur Braun onder 500 respon-denten.

(15)

Tekst 16

Uit: Algemeen Dagblad donderdag 17 september 2015

Uit: Algemeen Dagblad, dinsdag 16 september 2015.

1p 52 Van welk verschijnsel lijkt in dit artikel sprake te zijn?

A Positieve discriminatie B Stereotypering

C Vooroordelen D Socialisatie

‘Moslims in ziekenhuis Delft worden voorgetrokken’

PETER KOOP

Delft I Patiënten in Delft zijn boos dat het gloednieuwe Reinier de Graafziekenhuis alleen een gebedsruimte heeft voor moslims. Christenen, joden en hindoestanen moeten het doen met een gezamenlijk stiltecentrum.