(evende ^atuur
X
Eindrapport monitoringsprogramma derde en laatste fase: i - 82. Afdeling Aquatische Oeco-logie & MilieubioOeco-logie, KUN, Nijmegen.
Dorland, E., 2 0 0 4 . Ecological restoration o f
wet heaths and matgrass swards. Bottlenecks and Solutions. Thesis, Utrecht University, Utrecht, The Netherlands.
Dorland, E., L.J.L. Van den Berg, R. Bobbink & j . C . M . Roelofs, 2003. Bekalking bij het herstel
van gedegenereerde heiden en heischrale gras-landen. De Levende Natuur 104 (4): 144 -147.
Graaf, M.C.C, de, P.J.M. Verbeek, M.J.R. Cals & J.G.M. Roelofs, 1994. Effectgerichte
Maatrege-len tegen verzuring en eutrofiëring van matig mineraalrijke heide en schraallanden. KUN, Nijmegen.
Graaf, M.C.C, de, P.j.M. Verbeek, R. Bobbink & J.G.M. Roelofs, 1998a. Restoration o f
species-rich dry heaths. The importance o f appropriate soil conditions. Acta Botanica Neerlandica 47: 89 -111.
Graaf, M.C.C, de, R. Bobbink, J.C.M. Roelofs & P.j.M. Verbeek, 1998b. DifTerential effects o f
a m m o n i u m and nitrate on 3 heathland spe-cies. Plant Ecology 135: 185 - 196.
Graaf, M.C.C, de, P.J.M. Verbeek, S.A. Robat, R. Bobbink, J.G.M. Roelofs, A.A.M, de Goeij & M.C. Scherpenisse, 2 0 0 4 . Lange termijn
effec-ten van herstelbeheer in heide en heischrale graslanden. Ede EC/LNV O B N Rapport.
Hammingh, P., 2 0 0 2 . Jaaroverzicht
luchtkwali-teit 2001 725301009: 1 -111. RIVM, Bilthoven.
Lucassen, E.C.H.E.T., R. Bobbink, A.J.P. Smol-ders, P.J.M, van der Ven, L.P.M. Lamers & j . C . M . Roelofs, 2003. Interactive effects o f low
p H and high a m m o n i u m levels responsible for the decline o f C/rs/um dissectum (L.) Hill. Plant Ecology 165: 45 - 52.
Roelofs, J.G.M., A.J. Kempers, L.F.M. Houdijk & A.J.M. Jansen, 1985. The effect o f air-borne
a m m o n i u m sulphate on Pinus nigra var. mari-tima in The Netherlands. Plant and Soil 84:
45 - 56.
Roelofs, j . C . M . , R. Bobbink, E. Brouwer & M.C.C, de Graaf, 1996. Restoration ecology o f
aquatic and terrestrial vegetation on non-calcareous sandy soils in The Netherlands. Acta Botanica Neerlandica 45: 517 - 541.
Troelstra, S.R., R. Wagenaar & W. De Boer, 1990. Nitrification in Dutch heathland soils. 1.
General soil characteristics and nitrification in undisturbed soil cores. Plant and Soil 127: 179 - 1 9 2 .
S u m m a r y
Restoration o f degraded dry and wet heaths and acidic grasslands in The Netherlands Most o f the bottlenecks in the restoration o f dry and wet heaths have been solved. A combi-nation o f restoration measures is generally necessary and most successful. In eutrophica-ted and acidified dry and wet heaths small-scale t u r f cutting and l i m i n g is advised, while in wet heaths desiccation should be tackled as well. Reintroduction o f plant species should seriously be considered when seeds o f target species are lacking in the seed bank and refuge populations are not present. A prerequisite is that the abiotic soil conditions have been suc-cessfully restored. Catchment liming is a relati-ve new and potential successful measure to restore acidified heath systems on a larger scale. Soil conditions and moorland pool vegetation are improved, but restoration o f the former species-rich wet heath vegetation may require more t i m e . The sustainability o f resto-ration measures is increasing. Their positive effects can still be found 10-15 years after. The reduced atmospheric deposition o f acidifying c o m p o u n d s , as a result o f lower emissions, is the major cause o f this increase in sustaina-bility.
D a n k w o o r d
Bij deze willen wij dank zeggen aan de volgen-de organisaties voor het verlenen van toestem-m i n g o toestem-m in hun terreinen te werken: Staats-bosbeheer, Vereniging N a t u u r m o n u m e n t e n , de provinciale Landschappen (It Fryske Cea, het Drents Landschap, Landschap Overijssel, het Gelders Landschap, het Brabants Landschap en het Limburgs Landschap), DCW&T, gemeente Ermelo en een enkele privé-eigenaar.
Dr. E. Dorland Leerstoelgroep Landschapecologie Universiteit Utrecht Postbus 800.84, 3508 TB Utrecht e-mail: edorland@hotmail.com Dr. R. Bobbink Leerstoelgroep Landschapecologie Universiteit Utrecht
Postbus 800.84, 3508 TB Utrecht &, Onderzoekcentrum B-WARE BV Toernooiveld i 6525 ED Nijmegen e-mail: r.bobbink@bio.uu.nl Dr. E. Brouwer Onderzoekcentrum B-WARE BV Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegen e-mail: e.brouwer@ocbw.nl
"V:
orm
In deze rubriek is ruimte voor opinies en reacties
Rense Haveman
<
In zijn zeer lezenswaardige proefschrift
toont Dorland (2004) de efTectiviteit aan
van het bekalken van de heide na
plag-werkzaamheden. Wat is namelijk
geble-ken: veel karakteristieke plantensoorten
die wij hoog waarderen, kunnen na
plag-gen slechts moeizaam voet aan de grond
krijgen. Oorzaak is de sterk afgenomen
buffercapaciteit na verwijdering van de
humuslaag, waardoor een sterke zuurval
optreedt en de bodem zelfs toxisch wordt
voor veel van de beoogde soorten.
Boven-dien treedt ophoping van ammonium op,
wat voor het systeem ontwrichtend werkt
(van den Berg & Roelofs, dit nummer).
Gerommel in de
een goed
K i e m i n g en v e s t i g i n g van d e b e o o g d e soor-t e n blijven uisoor-t, soor-t o soor-t f r u s soor-t r a soor-t i e van veel beheer-d e r s . Er m o e t een o o r z a a k z i j n beheer-d a t s o o r t e n als V a l k r u i d (Amica montana), R o z e n k r a n s j e {Antennaria dioica), Liggende vleugeltjes-b l o e m (Polygala serpyllifolia), Gevlekte o r c h i s [Dactylorhiza macuiata) en M a a n v a r e n {Botrychium tunaria) v r o e g e r wel overal een plek in o n s h e i d e l a n d s c h a p v o n d e n , m a a r n u v r i j w e l v e r d w e n e n z i j n . Die o o r z a a k w o r d t g e v o n d e n in de v e r z u r e n d e w e r k i n g van de neerslag. D a a r o m b e k a l k i n g , w a n t aan d e n e e r s l a g kan d e b e h e e r d e r niets d o e n .
