N O T A 657 f e b r u a r i 1 9 7 2 t v o o r C u l t u u r t e c h n i e k e n W a t e r h u i s h o u d i n g W a g e n i n g e n
NN31545.0657
R E S U L T A T E N VAN B E L A S T I N G VAN DE B O D E M MET GROTE H O E V E E L H E D E N A F V A L S T O F F E N d r . i r . F . A . M , de Haan BIBLIOTHEEK STARINGGEBOUWI N H O U D
b i z .
1. INLEIDING 1 2. DE BODEM ALS SYSTEEM VOOR OPSLAG EN
VERWERKING VAN A F V A L S T O F F E N 4 3. AANLEIDING TOT H E T ONDERZOEK 6 4. VLOEIVELDEN VAN DE G E M E E N T E TILBURG 10
4 . 1 . A l g e m e e n 10 4. 2. W a t e r a n a l y s e s 12 4 . 3 . A n a l y s e s van g r o n d m o n s t e r s 20 4. 4. Samenvatting 30 5. VLOEIVELDEN TRAPPISTENBIERBROUWERIJ 30 5 . 1 . A l g e m e e n 30 5. 2. W a t e r a n a l y s e s 32 5. 3. A n a l y s e s van g r o n d m o n s t e r s 34 6. VLOEIVELDEN W. T. M. 36 6. 1. A l g e m e e n 36 6. 2. W a t e r a n a l y s e s 37 6 . 2 . 1 . P r o c e s w a t e r 37 6. 2 . 2 . G r o n d w a t e r op p r a k t i j k p e r c e l e n 39 6. 2. 3. G r o n d w a t e r op d o s e r i n g s p r o e f v e l d 42 6. 2 . 4 . Enkele a n a l y s e s van het d i e p e r e g r o n d w a t e r 48
7. SAMENVATTING EN VOORLOPIGE CONCLUSIES 51
1. INLEIDING
Bij beschouwingen o m t r e n t te n e m e n m a a t r e g e l e n teneinde het n a tuurlijke leefmilieu te b e s c h e r m e n tegen ongunstige invloeden van b u i -tenaf heeft tot op heden de b e s t r i j d i n g van de w a t e r v e r o n t r e i n i g i n g het m e r e n d e e l van de aandacht g e k r e g e n .
Alhoewel ook o m t r e n t de gevolgen van l u c h t v e r o n t r e i n i g i n g r e e d s l a n g j a r i g o n d e r z o e k w e r d v e r r i c h t is dit a s p e c t van de m i l i e u b e h e e r -sing in N e d e r l a n d pas v r i j r e c e n t in een g r o t e r e b e l a n g s t e l l i n g s s f e e r gekomen, v o o r n a m e l i j k onder de s t i m u l a n s van de d i r e c t e dreiging van c a l a m i t e i t e n in h o o g - g e i n d u s t r i a l i s e e r d e gebieden.
Een d e r d e a s p e c t van de m i l i e u b e h e e r sing, de studie o v e r de b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g , heeft tot op heden aanzienlijk m i n d e r aandacht g e -k r e g e n t e r w i j l b e s t r i j d i n g e r v a n vrijwel geheel w e r d v e r w a a r l o o s d . Onderzoekingen dienaangaande droegen vaak een v r i j b e p e r k t k a r a k t e r , hetgeen kan worden v e r k l a a r d uit de wijze van b e n a d e r i n g . Voor het m e r e n d e e l hebben zij namelijk b e t r e k k i n g op t o x i c i t e i t s i n v l o e d e n voor de p l a n t e n g r o e i vanuit landbouwkundig oogpunt b e z i e n . Alhoewel dit in e n g e r e zin ook een b e s t u d e r i n g van de beinvloeding van het leefmilieu betekent, zijn deze studies d a a r d o o r toch m e e r g e r i c h t op de d i r e c t e invloed van de aanwezigheid van bepaalde stoffen in het b o d e m m i l i e u op de g r o e i en o p b r e n g s t van landbouwgewassen, dan op de b e s t u d e -ring van effecten, op k o r t e r e of l a n g e r e t e r m i j n , voor h e t gehele leef-m i l i e u als zodanig.
Het b e g r i p ' b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g ' kan b e v r e d i g e n d o m s c h r e v e n worden a l s : aanwezigheid van stoffen in de bodem in zodanige h o e v e e l -heden of verhoudingen dat deze een nadelige beinvloeding van de, m e t inachtneming van het natuurlijk m i l i e u , t e r p l a a t s e gewenste b i o s f e e r tot gevolg heeft.
B e s t u d e r i n g van b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g s p r o c e s s e n zal, behalve het b e p e r k t e t e r r e i n van toediening, ook het t r a n s p o r t en de a c c u m u l a t i e van deze stoffen in de bodem m o e t e n o m v a t t e n , om t e n s l o t t e te kunnen
r e s u l t e r e n in een j u i s t e beoordeling van de te v e r w a c h t e n gevolgen. Aangezien t r a n s p o r t in het b o d e m s y s t e e m plaatsvindt in de v l o e i b a r e of g a s v o r m i g e fase kan de h i e r v o o r benodigde kennis worden ontleend aan de bodemfysica. Bij de b e s t u d e r i n g van de a c c u m u l a t i e van stof-fen in de bodem v o r m t de b o d e m c h e m i e , en in het bijzonder de kennis o m t r e n t u i t w i s s e l i n g s e v e n w i c h t e n , een o n m i s b a a r h u l p m i d d e l . De b e g r e n z i n g e n van het t o e l a a t b a r e zullen t e n s l o t t e gevonden m o e t e n w o r -den uit k e n n i s aangaande de plantenfysiologie e n e r z i j d s en de gezond-h e i d s l e e r van m e n s en d i e r a n d e r z i j d s .
Toediening van stoffen aan de grond vindt al p l a a t s sinds de tijd dat de m e n s ontdekte door een z e k e r e m a t e van b e m e s t i n g een gunstige invloed te kunnen uitoefenen op g e w a s o p b r e n g s t e n . In de m o d e r n e land-bouw wordt b e m e s t i n g t o e g e p a s t tot een zodanig niveau, dat de l a a t s t e eenheid van toediening zijn e c o n o m i s c h r e n d e m e n t afwerpt via v e r -m e e r d e r i n g van de g e w a s o p b r e n g s t . H i e r d o o r is de t o t a l e toevoeging v r i j w e l altijd g r o t e r dan de hoeveelheid die door de planten wordt o p g e n o m e n , en het s u r p l u s kan of in het b o d e m s y s t e e m w o r d e n v a s t g e legd, of via u i t s p o e l i n g in het g r o n d w a t e r en v e r v o l g e n s in het o p p e r -v l a k t e w a t e r t e r e c h t k o m e n . B e m e s t i n g m o e t pas dan tot een o o r z a a k van b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g g e r e k e n d worden, w a n n e e r deze v a s t l e g g i n g of uitspoeling zodanig is dat de b i o s f e e r nadelig wordt beinvloed, b i j -v o o r b e e l d -via e u t r o f i ë r i n g -van het o p p e r -v l a k t e w a t e r .
Behalve in de v o r m van o r g a n i s c h e en m i n e r a l e stoffen als b e m e s -ting vindt in de land- en tuinbouw r e e d s vele j a r e n toevoeging van m e e r b o d e m v r e e m d e stoffen aan de grond p l a a t s , bijvoorbeeld in de v o r m van b e s t r i j d i n g s m i d d e l e n zoals h e r b i c i d e n en p e s t i c i d e n . Ook de b e h a n deling van t e e l t m a t e r i a a l van b l o e m b o l l e n en p o o t a a r d a p p e l e n m e t o n t -s m e t t i n g -s m i d d e l e n kan in deze c a t e g o r i e w o r d e n o n d e r g e b r a c h t . J u i -s t het feit dat deze o n t s m e t t i n g s m i d d e l e n kwikhoudende b e s t a n d d e l e n b e -vatten heeft ze, na het bekend worden van de schadelijke gevolgen van te hoge g e h a l t e s aan kwik in het v o e d s e l p a k k e t , s t e r k in de b e l a n g s t e l -ling g e b r a c h t . Alhoewel b e g r e n z i n g e n o m t r e n t t o e l a a t b a r e g e h a l t e s t h a n s nog moeilijk zijn aan te geven leidt het geen twijfel dat deze c a -t e g o r i e van landbouwkundige m a a -t r e g e l e n veel e e r d e r aanleiding zal kunnen geven tot b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g dan de e e r d e r genoemde b e -m e s t i n g s h a n d e l i n g e n .
r e i n i g i n g o p p e r v l a k t e w a t e r e n in een a a n t a l gevallen a a n z e t tot b o d e m -v e r o n t r e i n i g i n g . Zo wordt bij deze wet de lozing -van kwikhoudende onts m e t t i n g onts m i d d e l e n op het o p p e r v l a k t e w a t e r v e r b o d e n , m e t a l onts a l t e r n a -tief dat de g e b r u i k t e kwikbaden in de bodem worden g e b r a c h t . Het is evenwel niet z e k e r dat de gevolgen h i e r v a n te p r e f e r e r e n zijn boven het e e r d e r g e b r u i k t e s y s t e e m .
Ook buiten de land- en tuinbouw zijn een groot aantal potentiële bronnen van b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g aan te wijzen. Zonder h i e r b i j u i t -puttend te zijn kunnen de volgende a l s zodanig worden genoemd: het in-d u s t r i ë l e afval, w a a r b i j o n in-d e r s c h e i in-d e n kunnen worin-den in-de lanin-dbouw- landbouwi n d u s t r landbouwi e ë n , zoals a a r d a p p e l m e e l w landbouwi n n landbouwi n g , zulandbouwivelfabrlandbouwieken, s l a c h t e r landbouwi j en, s u i k e r f a b r i e k e n en m e t een b i j z o n d e r e p l a a t s in deze r e e k s de b i o i n d u s t r i e ; d a a r n a a s t de n i e t a g r a r i s c h e i n d u s t r i e ë n , die door hun v e e l -heid en v e e l s o o r t i g h e i d van afvalprodukten b e l a n g r i j k e wijzigingen in h e r natuurlijke b o d e m m i l i e u kunnen v e r o o r z a k e n ; ook h u i s v u i l , slib van z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e s , s e p t i c - t a n k s en r i o o l w a t e r zijn te kwalifi-c e r e n als bronnen van b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g .
De m a n i e r w a a r o p de b o d e m b e s m e t t i n g tot stand komt hangt af van de wijze van contact t u s s e n het b o d e m m a t e r i a a l en de betreffende stof-fen; dit contact kan zowel d i r e c t als i n d i r e c t zijn. Een v o o r b e e l d van d i r e c t contact i s de v e r w e r k i n g van z u i v e r i n g s s l i b door de bodem of de r e c h t s t r e e k s e o v e r d r a c h t van o n t s m e t t i n g s m i d d e l e n vanaf het p l a n t -m a t e r i a a l op de grond. In het -m e r e n d e e l van de gevallen verloopt de b e s m e t t i n g via een t u s s e n f a s e , v e e l a l de w a t e r f a s e , s o m s de g a s v o r -m i g e f a s e . Als v o o r b e e l d van het e e r s t e geval kan de g r o n d b e s -m e t t i n g door l e k w a t e r van v u i l s t o r t p l a a t s e n of overloop van s e p t i c t a n k s w o r -den genoemd; a l s voorbeeld van het tweede de verhoging van het loodgehalte van de grond langs autosnelwegen en het o p t r e d e n van a a r d g a s -lekken.
In de m o d e r n e s a m e n l e v i n g heeft de produktie a a n afvalstoffen g i gantische v o r m e n a a n g e n o m e n . H i e r d o o r wordt de k a n s , dat een o n -gewenste ophoping van schadelijke bestanddelen in de bodem o p t r e e d t , s t e e d s g r o t e r en het ziet e r niet n a a r uit dat h i e r i n in de n a a s t e t o e k o m s t v e r a n d e r i n g gaat o p t r e d e n . Een g r o t e r e kennis o m t r e n t alle a s -pecten van de b o d e m v e r o n t r e i n i g i n g is d a a r o m een dwingende nood-zaak g e w o r d e n .
pen, het v e r m o g e n om bepaalde stoffen, die als o v e r t o l l i g worden b e -schouwd, op te n e m e n en in z e k e r e m a t e te v e r w e r k e n .
2. DE B O D E M ALS SYSTEEM VOOR OPSLAG EN VERWERKING V A N A F V A L S T O F F E N
De v a s t e fase van de b o d e m , b e s t a a n d e uit o r g a n i s c h e en a n o r g a n i s c h e b e s t a n d d e l e n , is g e k e n m e r k t door de aanwezigheid van e l e c -t r i s ç h e l a d i n g e n . Bij de m e e s -t e k l e i m i n e r a l e n zijn deze ladingen aan de plaatzijde het gevolg van i s o m o r f e v e r v a n g i n g e n bij de opbouw van het r o o s t e r en e l e c t r i s c h negatief; aan de r a n d z i j d e van de m i n e r a l e n kan de lading zowel positief als negatief zijn; aangezien zij v o o r n a m e -lijk h e t gevolg i s van d i s s o c i a t i e en a s s o c i a t i e aan r a n d s t a n d i g e OH-g r o e p e n is de randladinOH-g vaak s t e r k pH-afhankelijk.
De r e s u l t a n t e voor de m e e s t e b o d e m b e s t a n d d e l e n is een o v e r w e gend negatieve e l e c t r i s c h e lading. H i e r d o o r heeft de bodem het v e r -mogen om kationen te a d s o r b e r e n t e r w i j l anionen, door hun gelijk-g e r i c h t e l a d i n gelijk-g , worden afgelijk-gestoten.
Een tweede b e l a n g r i j k e e i g e n s c h a p van het b o d e m m a t e r i a a l i s zijn groot soortelijk o p p e r v l a k . H i e r d o o r b e s t a a t e r een groot contactvlak t u s s e n de v a s t e fase en de v l o e i b a r e fase m e t a l s gevolg een goede m o -gelijkheid van u i t w i s s e l i n g t u s s e n ionen uit de b o d e m o p l o s s i n g en ionen die aan b o d e m b e s t a n d d e l e n zijn g e a d s o r b e e r d .
Rij de b e m e s t i n g van landbouwgewassen kan van deze e i g e n s c h a p pen van i o n e n a d s o r p t i e en i o n e n u i t w i s s e l i n g in b e l a n g r i j k e m a t e g e -b r u i k w o r d e n g e m a a k t . H i e r d o o r is het niet noodzakelijk om op i e d e r m o m e n t tijdens de g r o e i p e r i o d e van een gewas v o e d i n g s e l e m e n t e n toe te dienen, m a a r de bodem fungeert h i e r b i j a l s r e g u l e r e n d en d o s e r e n d m e c h a n i s m e . Na opname van voedingsionen uit de b o d e m o p l o s s i n g door de p l a n t e w o r t e l stelt zich een nieuw evenwicht in t u s s e n a d s o r p t i e
-c o m p l e x en b o d e m o p l o s s i n g . Bij de toediening van m e s t s t o f f e n wordt het v o o r r a a d r e s e r v o i r w e e r aangevuld m e t v o e d i n g s e l e m e n t e n , die v e r v o l g e n s opnieuw geleidelijk aan de plant t e r beschikking k o m e n .
Deze e i g e n s c h a p van het a d s o r p t i e - c o m p l e x kan ook op een a n d e r e wijze worden g e b r u i k t , namelijk voor het o p s l a a n van afvalstoffen. V o o r w a a r d e h i e r b i j i s dat deze stoffen in i o n v o r m of eventueel a l s g e
laden p o l y m è r e verbindingen aanwezig zijn. V o o r z o v e r dit op het m o m e n t van toediening van de afvalstoffen aan de grond nog niet het g e -val is vinden in de bodem a l l e r l e i o m z e t t i n g s p r o c e s s e n p l a a t s , v e e l a l van m i c r o b i o l o g i s c h e a a r d , die in a d s o r b e e r b a r e verbindingen r e s u l -t e r e n .
Bij de keuze van de uitgangspunten voor de toe te dienen h o e v e e l -heden kunnen v e r s c h i l l e n d e benaderingen worden t o e g e p a s t . Zo kan worden uitgegaan van een o p t i m a l e benutting van de plantevoedende b e s t a n d d e l e n . Dit gebe\irt bijvoorbeeld bij de v e r r e g e n i n g van afval-w a t e r uit de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e op landbouafval-wgronden, zoals deze v r i j a l g e m e e n in D e n e m a r k e n wordt t o e g e p a s t . Een dergelijke b e n a d e -ring i s e c h t e r aan een a a n t a l s t e r k e beperkingen gebonden, e n e r z i j d s voor wat betreft de hoeveelheid der v e r s c h i l l e n d e e l e m e n t e n , m a a r v o o r a l ook voor wat betreft de onderlinge verhouding w a a r i n deze u i t
eindelijk in de bodemoplossing aanwezig zullen zijn. Aangezien de s a m e n s t e l l i n g van de afvalstoffen, hetzij d i r e c t hetzij na de d i v e r s e o m
-zettingen, s l e c h t s in z e e r i n c i d e n t e l e gevallen o v e r e e n zal komen m e t te stellen e i s e n uit plantenvoedingsoogpunt, lijkt het voor de hand l i g -gend o m a n d e r e c r i t e r i a voor toediening aan te houden. H i e r b i j zou dan m i n d e r kunnen worden gelet op gunstige bijkomende effecten voor de plantenproduktie en m e e r op het m a x i m a l e v e r w e r k e n d e v e r m o g e n van de grond aan afvalstoffen, eventueel m e t volledig voorbijgaan aan g e w a s o p b r e n g s t e n . In dat geval m o e t als v o o r n a a m s t e c r i t e r i u m w o r den aangehouden dat via deze m a n i e r van afvalverwerking geen b o d e m -v e r o n t r e i n i g i n g , als gedefinieerd in de o m s c h r i j -v i n g , het ge-volg i s .
De via het a d s o r p t i e - c o m p l e x geborgen stoffen kunnen ten alle tijde w e e r in de b o d e m o p l o s s i n g t e r u g k o m e n , aangezien de u i t w i s s e -l i n g s r e a c t i e s r e v e r s i b e -l zijn. Bovendien dient m e n zich te r e a -l i s e r e n dat bij het o p s l a a n van g r o t e hoeveelheden van een bepaald e l e m e n t aan het a d s o r p t i e - c o m p l e x van de grond de c o n c e n t r a t i e van ditzelfde e l e m e n t in de b o d e m o p l o s s i n g noodzakelijkerwijze r e l a t i e f groot i s . Dientengevolge is dan ook de kans op een z e e r d i r e c t e beinvloeding van het b o d e m m i l i e u groot.
Dit is n i e t , of althans in veel m i n d e r e m a t e , het geval indien de verbindingen echt in het bodem s y s t e e m worden v a s t g e l e g d , hetzij via z e e r s t e r k e p r e f e r e n t e ' a d s o r p t i e ' , hetzij via c h e m i s c h e r e a c t i e s . De fixatie van K-ionen en NH^-ionen in het r o o s t e r van illiet is h i e r v a n
een v o o r b e e l d . Ook de c h e m i s o r p t i e van fosfaatgroepen aan de rand van k l e i m i n e r a l e n of aan o r g a n i s c h e stof (DE HAAN, 1965) kan h i e r toe g e r e k e n d w o r d e n , evenals de vastlegging in de v o r m van o n o p l o s -b a r e of m i n d e r o p l o s -b a r e ver-bindingen zoals -bijvoor-beeld i j z e r f o s f a a t . J u i s t die r e a c t i e s of p r o c e s s e n in de b o d e m , welke vanuit b e m e s t i n g s -oogpunt a l s ongunstig m o e t e n w o r d e n gekwalificeerd, openen d a a r o m p e r s p e c t i e v e n voor h e t gebruik van de bodem als r e i n i g e n d s y s t e e m voor afvalstoffen.
3. AANLEIDING TOT H E T O N D E R Z O E K
De produktie van afvalstoffen in het Noorden van N e d e r l a n d , in het bijzonder van d a a r gevestigde landbouwindustrieën, heeft r e e d s lange tijd een groot p r o b l e e m g e v o r m d . V e r r e w e g de g r o o t s t e bijdrage aan deze afvalproduktie wordt g e l e v e r d door de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e , in wat g e r i n g e r e m a t e door de s t r o k a r t o n i n d u s t r i e en de b i e t s u i k e r i n d u s -t r i e . De v o o r g e s -t e l d e oplossing om deze afvals-toffen -te v e r w i j d e r e n door ze via een p e r s l e i d i n g n a a r het E e m s - D o l l a r d - e s t u a r i u m te v o e r e n
(EGGINK, 1965; JANSEN, 1970), heeft grote w e e r s t a n d e n o p g e r o e p e n , v o o r n a m e l i j k omdat in twijfel wordt getrokken of het zelfreinigend v e r -mogen van het water in dit e s t u a r i u m voldoende groot is om een nadelige beïnvloeding van het d a a r h e e r s e n d e natuurlijke leefmilieu te v o o r k o m e n (BOLOMEY, 1970; GOLTERMAN, 1971). S e d e r t enkele j a r e n i s een p r o e f p e r s l e i d i n g vanaf Hoogkerk n a a r de Waddenzee in w e r k i n g ; de g e -volgen van de lozing van afvalstoffen via deze leiding worden b e s t u d e e r d (BAERENDS, 1970; ESSINK, 1971).
D a a r n a a s t wordt veel aandacht b e s t e e d aan de oplossing van het veenkoloniale a f v a l w a t e r p r o b l e e m langs a n d e r e wegen. Een d a a r v a n is gelegen in een b e s t r i j d i n g aan de bron door een a n d e r e aanpak van h e t
z e t m e e l w i n n i n g s p r o c e s bij de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k e n ( P E T E R S , 1970). Het onderzoek n a a r de mogelijkheden h i e r o m t r e n t wordt op f a b r i e k s -s c h a a l v e r r i c h t bij de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k O o -s t e r m o e r , b e h o r e n d e tot het A V E B E - c o n c e r n . Dit g e b e u r t in een t w e e - f a s i g e opzet, namelijk in de e e r s t e p l a a t s het v e r k r i j g e n van een s t e r k g e c o n c e n t r e e r d e afvalwat e r s afvalwat r o o m , en v e r v o l g e n s heafvalwat winnen van bijprodukafvalwaten uiafvalwat diafvalwat g e c o n c e n t r e e r d e p r o c e s w a t e r . (De tweede s o o r t afvalwater, het w a s en t r a n s
-p o r t w a t e r , wordt h i e r b i j en ook in het navolgende buiten beschouwing gelaten; de h i e r d o o r v e r o o r z a a k t e vervuiling b e d r a a g t o n g e v e e r 5% van de totale v e r v u i l i n g ) . De e e r s t e fase van dit p r o j e c t w e r d in de c a m p a g n e 1 971 -1 972 m e t s u c c e s u i t g e v o e r d , w a a r b i j een c o n c e n t r a t i e kon worden b e r e i k t van een factor 10 doordat de hoeveelheid p r o c e s -w a t e r kon -worden t e r u g g e b r a c h t van o n g e v e e r 8 m / t o n a a r d a p p e l e n tot 800 l i t e r / t o n a a r d a p p e l e n . O m t r e n t de r e s u l t a t e n van de tweede fase zullen pas na de c a m p a g n e 1972-1973 gegevens t e r beschikking k o m e n .
N a a s t deze technologische b e n a d e r i n g van de p r o b l e m a t i e k i s ook de v e r w e r k i n g van het a a r d a p p e l m e e l a f v a l w a t e r via b e r e g e n i n g of b e -vloeiing op landbouwgronden opnieuw in de b e l a n g s t e l l i n g gekomen. In dit v e r b a n d w e r d in m a a r t 1971 de W e r k g r o e p TNO voor Onderzoek I r r i g a t i e m e t Afvalwater A a r d a p p e l m e e l f a b r i e k e n o p g e r i c h t . Het ligt in de bedoeling dat deze w e r k g r o e p tegen het einde van 1972 r a p p o r t zal u i t b r e n g e n aan de S t u u r g r o e p Veenkoloniaal Afvalwater, welke op die m a n i e r in de gelegenheid wordt g e s t e l d de v e r s c h i l l e n d e o p l o s -s i n g -s m o g e l i j k h e d e n m e t e l k a a r te v e r g e l i j k e n . Dit hoeft g e e n -s z i n -s in te houden dat b e s l o t e n zal worden tot een van de a l t e r n a t i e v e n voor de gehele N e d e r l a n d s e a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e . De d i m e n s i o n e r i n g van de p e r s l e i d i n g bij de e e r s t e fase van aanleg is zodanig gekozen dat de m e e r zuidelijk gelegen fabrieken h i e r o p in elk geval niet kunnen w o r -den a a n g e s l o t e n (KRONENBERG, 1972). Een v e r s c h i l l e n d a d v i e s voor oplossing van het a f v a l w a t e r p r o b l e e m voor de v e r s c h i l l e n d e f a b r i e k e n i s z e e r wel d e n k b a a r .
In het v e r l e d e n is ook in N e d e r l a n d aan de landbouwkundige b e n u t -ting van a a r d a p p e l m e e l a f v a l w a t e r door v e r s c h i l l e n d e o n d e r z o e k e r s aandacht b e s t e e d (WISSELINK, 1959; KORTLEVEN, 1968; RIEM VIS, 1969; TER HORST, 1970). H i e r b i j w e r d het z w a a r t e p u n t gelegd op de b e m e s t e n d e w a a r d e van stoffen in het afvalwater, w a a r d o o r g e r e k e n d w e r d m e t t o e d i e n i n g s h o e v e e l h e d e n welke zijn a f g e s t e m d op het v e r k r i j g e n van m a x i m a l e o p b r e n g s t e n . Aangezien de h o e v e e l h e i d p r o c e s w a t e r , die door de N e d e r l a n d s e a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e wordt g e p r o d u c e e r d , z e e r g r o t e afmetingen heeft a a n g e n o m e n , leidt een d e r g e -lijke b e n a d e r i n g tot z e e r g r o t e v e r e i s t e o p p e r v l a k t e s landbouwgrond voor toediening van het afvalwater, m e t alle o r g a n i s a t o r i s c h e en t e c h n i s c h e p r o b l e m e n van dien. In t a b e l 1 is voor de v e r s c h i l l e n d e
Ö <u X <u , 0 cd <*H f—I <U CU 11) o, ni Vi ai ni eu co 1 3 C cd i—i <u XI 0) 0) X) Ö <U u co eu > cu X l c cd > <U •I-I * J X T3 O fX i—i cd > cd Ö O) u cd P H cd o co OJO a • iH JH <U <U > 0) XI cd m • M cd i—i cd > o i n f4 cd > Ö •I-t Ö <U T i 4) o co 0) +•> .*! cd r—I > U 0) OH OH O 0) CU > CU XI Ö <u
2
P i O i o (1) X) 00 X I o a cu CQ on cd ö X! •i-t ö <U T l CU •rH XI Ö brg
o m <u • iH t-l 0 cd x ) > o • < Pk. i e cd ^ -i-i cd cd x* o > o o < P H T H i co Ö . ^ S 3 •J4 <u h 43. CU -H > O Ö £ cd o r * CJ - H 0 0 CU U CO IU •iH XI cd M T+< ^ N £ > TH oo m co o CM CM r-o CM cd cd a cd x i-H <u Ou < u <u H cd x ) a <u <u > CM m CM 00 00 o T+I NO T+< TH O 00 TP i n c O c O C M C M C M c M C M C M 00 co C O C O oo 00 rH CO o o o o o o o o o o o o CM C M Tf O co m co TH TH o o r-CO C M C M TH o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o - t f o o o o o o o o o o c M O s o m r ^ T H O O o o T j i v O - ^ c o c o c M C T ^ o o i n o o o vO CO TH CM f>- 00 vO CO Tf o fM vD O fM O 00 m vo VU co CM CM CM O • * CO r~ -* 00 m ^ 0 0 m CM co •* CM O O T t i T ^ c o m o o o s O i n T H T H O o o r ^ - T H T H O O r ^ - r ^ r ^ r ~ - i n T H T H c o oo O) a < u (U H cd x ) u CU 4 J cos
< cd cd ö cd X co XI cd cn <u X) en ö <U > <u •I-r» • iH Ö u <u cd cd 4-> O H X to : ? cd a 0) ö CQ 2 cu CU C H CU CU > <u o o Vi <u Q cu x i w CM C O in vo oo 0s O T H CM COf a b r i e k e n w e e r g e g e v e n : de v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t in tonnen a a r d a p p e len p e r uur; de a f v a l w a t e r p r o d u k t i e in 1000 m^ p e r j a a r ; de a f v a l p r o -duktie in inwonerequivalenten, en de v e r e i s t e o p p e r v l a k t e s in ha p e r f a b r i e k s r e g i o bij een e e n m a l i g e j a a r l i j k s e toediening aan afvalwater van 50 m m .
Voor de b e r e k e n i n g van de afvalproduktie w e r d de door EGGINK opgegeven w a a r d e aangehouden: 1 ton a a r d . / u u r « 18 000 i. e. De t o tale afvalproduktie van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e van r u i m 21 m i l -joen inwonerequivalenten komt goed o v e r e e n m e t de door HALLENGA en COSTER (1971) v e r m e l d e a a n t a l l e n . Bij de b e r e k e n i n g van de af-v a l w a t e r p r o d u k t i e w e r d uitgegaan af-van een p r o c e s w a t e r p r o d u k t i e af-van 8 m / t o n a a r d a p p e l e n en een c a m p a g n e d u u r van 1800 u r e n .
De l a a t s t e kolom van tabel 1 laat zien dat bij een toediening van 50 m m (welke hoeveelheid a r b i t r a i r is m a a r in de o r d e van grootte ligt van de aan te houden w a a r d e bij optimale b e m e s t i n g ) een t o t a l e v e r e i s t e o p p e r v l a k t e van ruwweg de helft van de Veenkoloniën r e s u l -t e e r -t , d.w. z. o n g e v e e r eenzelfde o p p e r v l a k -t e a l s j a a r l i j k s m e -t fa-b r i e k s a a r d a p p e l e n wordt fa-befa-bouwd zou voor de v e r w e r k i n g van het af-v a l w a t e r b e s c h i k b a a r m o e t e n zijn.
E e r d e r genoemde w e r k g r o e p heeft tot taak het gehele t r a j e c t van m i n i m a l e toedieningshoeveelheden tot de m a x i m a a l t o e l a a t b a r e h o e -veelheid vanuit het oogpunt van b o d e m - en w a t e r v e r o n t r e i n i g i n g , m e t al hun c o n s e q u e n t i e s , te o n d e r z o e k e n . Gezien de t o e g e m e t e n tijd kan van een u i t g e b r e i d o n d e r z o e k aan de hand van p r o e v e n nauwelijks
s p r a k e zijn, zodat zoveel mogelijk gebruik g e m a a k t m o e t worden van in het v e r l e d e n opgedane e r v a r i n g . Voor wat betreft het landbouwkundig gebruik van a a r d a p p e l m e e l a f v a l w a t e r in D e n e m a r k e n moet g e w e -zen worden op de moeilijke v e r g e l i j k b a a r h e i d t u s s e n de Deense en N e d e r l a n d s e o m s t a n d i g h e d e n , welke v o o r n a m e l i j k kan worden t e r u g
-gevoerd op het v e r s c h i l in omvang van de betreffende i n d u s t r i e in beide landen (DE HAAN, 1972).
In het bijzonder ten aanzien van z w a r e b e l a s t i n g e n van grond m e t afvalstoffen o n t b r e e k t e r v a r i n g vrijwel g e h e e l . T e n e i n d e een e e r s t e globale indruk te v e r k r i j g e n o v e r de te v e r w a c h t e n gevolgen bij een d e r g e l i j k e s i t u a t i e worden in de navolgende p a r a g r a f e n de r e s u l t a t e n b e s c h r e v e n van een aantal r e c e n t e l i j k v e r k r e g e n m e t i n g e n bij enkele objecten, die r e e d s een r e e k s van j a r e n m e t grote hoeveelheden afval-stoffen worden b e l a s t .
4. VLOEIVELDEN VAN DE G E M E E N T E TILBURG 4. 1. A l g e m e e n
De g e m e e n t e Tilburg heeft, n a a s t enkele n o r m a l e r i o o l w a t e r z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e s , de beschikking o v e r een tweetal c o m p l e x e n v l o e i velden, w a a r v a n de oudste g e d e e l t e s r e e d s zo'n 45 j a a r w o r d e n g e b r u i k t voor bevloeiing m e t s t a d s r i o o l w a t e r . Deze c o m p l e x e n , g e -n a a m d Witsie e-n Za-ndleij, hebbe-n ee-n o p p e r v l a k t e va-n r e s p e c t i e v e l i j k
58 en 120 ha en b e s t a a n voornamelijk uit goed d o o r l a t e n d e zandgrond. De grond is in gebruik a l s blijvend g r a s l a n d . J a a r l i j k s wordt o n g e v e e r 35% van de totale o p p e r v l a k t e , d . w . z. + 60 ha, één k e e r g e m a a i d , o v e r i g e n s wordt alleen beweid doordat b o e r e n uit de omgeving in de gelegenheid worden g e s t e l d hun vee in te s c h a r e n ; dit beweiden g e -b e u r t in 5 à 6 -b e w e i d i n g s -b e u r t e n per s e i z o e n . Deze exploitatie houdt in dat van de ingevoerde stoffen nauwelijks u i t v o e r uit de objecten plaatsvindt, tenzij dit g e b e u r t n a a r de o n d e r g r o n d of via de d r a i n s n a a r het o p p e r v l a k t e w a t e r .
De velden worden in het geheel niet e x t r a b e m e s t m e t kali en f o s -faat, en ongeveer 130 ha wordt nooit b e m e s t m e t s t i k s t o f m e s t s t o f f e n . Over een o p p e r v l a k t e van ruwweg 50 ha i s de w a t e r d o o r l a t e n d h e i d van de grond wat g e r i n g e r , zodat h i e r o p niet dezelfde h o e v e e l h e i d afval-w a t e r kan afval-worden ' v e r afval-w e r k t ' a l s e l d e r s . Op dit gedeelte afval-wordt 2 m a a l p e r g r o e i s e i z o e n een stikstofkunstmestgift toegediend van 150 kg k a l k -a m m o n s -a l p e t e r per h-a.
Alle velden zijn g e d r a i n e e r d op een diepte van 90-100 c m - m v , m e t een d r a i n a f s t a n d van 8 m e t e r . Op een aantal van de oudste v l o e i -p e r c e l e n w e r d e n de d r a i n s o o r s -p r o n k e l i j k gelegd o-p een o n d e r l i n g e afstand van 14 m e t e r ; deze p e r c e l e n zijn l a t e r t u s s e n g e d r a i n e e r d .
Aangezien het complex Witsie in de n a a s t e t o e k o m s t niet m e e r voor bevloeiing wordt gebruikt in v e r b a n d m e t een a n d e r e b e s t e m m i n g van deze grond, zal in het navolgende v o o r n a m e l i j k a a n d a c h t worden geschonken aan het Z a n d l e i j - c o m p l e x . Deze vloeivelden zullen ook in de t o e k o m s t , ondanks een binnenkort in gebruik te n e m e n z e e r g r o t e nieuwe z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e , intact worden gehouden. Hun t o t a l e o p -p e r v l a k t e zal dan tot o n g e v e e r 100 ha w o r d e n g e r e d u c e e r d omdat 20 ha e r v a n moet w o r d e n i n g e r i c h t a l s s l i b b e z i n k i n g s v e l d e n bij deze
Fig. 1 Situatieschets van het vloeiveldencomplex Zandleij van de gemeente Tilburg.
z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e . F i g u u r 1 geeft de s i t u e r i n g van het Z a n d l e i j -c o m p l e x .
Toediening van het afvalwater vindt dagelijks p l a a t s . Gedurende het b e w e i d i n g s s e i z o e n wordt het water aan het einde van i e d e r e b e w e i -d i n g s b e u r t op het p e r c e e l gelaten, zo-dat in -die p e r i o -d e elk p e r c e e l een-m a a l p e r v i e r weken wordt bevloeid. De hoeveelheid w a t e r die dan w o r d t gegeven b e d r a a g t o n g e v e e r 350 m m , zodat 3500 m afvalwater p e r ha kan worden geloosd. Gedurende de w i n t e r p e r i o d e kan g e m i d -deld niet m e e r dan o n g e v e e r 200 m m i n e e n s w o r d e n gegeven; omdat toch dezelfde hoeveelheid afvalwater m o e t worden v e r w e r k t vindt dan o n g e v e e r om de twee weken bevloeiing van elk p e r c e e l p l a a t s . E r wordt n a a r g e s t r e e f d dat het g r a s niet l a n g e r dan twee dagen a c h t e r e l k a a r onder w a t e r s t a a t . In de l a a t s t e tijd i s het aanbod aan afval-w a t e r s t e r k g e s t e g e n zodat vaak m e e r m o e t afval-w o r d e n gegeven dan de b o v e n v e r m e l d e h o e v e e l h e d e n . Na i n g e b r u i k n a m e van de nieuwe zui-v e r i n g s i n s t a l l a t i e zullen deze hoezui-veelheden w e e r w o r d e n aangehou-den.
Gedurende een tiental j a r e n zijn g r o n d m o n s t e r s genomen welke w e r d e n o n d e r z o c h t voor n o r m a l e b e m e s t i n g s d o e l e i n d e n op het B e -d r i j f s l a b o r a t o r i u m te O o s t e r b e e k . De a n a l y s e r e s u l t a t e n w e r -d e n voor dit o n d e r z o e k b e s c h i k b a a r g e s t e l d , w a a r v o o r dank wordt g e b r a c h t aan de D i r e c t i e Publieke Werden d e r g e m e e n t e Tilburg en aan de Koninklijke N e d e r l a n d s e H e i d e m a a t s c h a p p i j , die n a m e n s de g e m e e n -te het b e h e e r van de vloeivelden uitoefent.
4 . 2 . W a t e r a n a 1 y s e s Witsie
Gedurende het j a a r 1970 w e r d e n op het c o m p l e x Witsie op een a a n t a l data m o n s t e r s genomen van het o p g e b r a c h t e afvalwater en van w a t e r uit de grote afvoerleiding van het v l o e i v e l d e n c o m p l e x . De h i e r -aan v e r r i c h t e a n a l y s e s zijn m i n d e r u i t g e b r e i d dan die -aan m o n s t e r s welke in 1971 en 1972 w e r d e n genomen op het Z a n d l e i j - c o m p l e x . In t a b e l 2 worden de a n a l y s e r e s u l t a t e n w e e r g e g e v e n .
Uit de afname van de BOD^ c i j f e r s blijkt dat tijdens het t r a n s p o r t van het afvalwater door deze grond o v e r een laagdikte van o n g e v e e r een m e t e r een duidelijke reiniging o p t r e e d t . In een aantal g e v a l
-^*ü&8L
Vloeiweide Zandieij; opname op de dag van bevloeiing
tiÈÊBÉSÊl
Vloeiweide Zandieij; opname 1 dag na bevloeiing
Tabel 2. Analyseresultaten van opgebracht afvalwater (in) en van wa-ter uit de afvoerleiding (uit) op het vloeiveldencomplex Wit-sie (1970) Datum 7 / 1 5 / 2 4 / 3 2 / 4 2 9 / 4 1 3 / 5 8 / 7 3 0 / 9 1 4 / 1 0 l l / l l 9/12 3 / 2 / ' 7 1 i n u i t i n u i t in u i t i n u i t i n u i t in u i t i n u i t i n u i t in u i t i n u i t i n u i t i n u i t pH 7 , 3 7 , 0 7 , 0 6 , 8 7 , 2 6 , 9 6 , 4 6 , 8 6 , 9 7 , 0 7 , 1 6 , 9 7 , 1 6 , 8 7 , 0 7 , 0 7 , 1 6 , 9 7 , 2 6 , 9 7 , 4 6 , 9 7 , 1 7 , 0 BOD5 m g / l 236 54 273 4 9 285 37 122 8 , 2 144 81 290 1 6 , 4 184 1 0 , 2 260 34 281 7 9 298 61 216 3 5 1 8 0 62 Totaal N m g / l 3 9 , 2 1 0 , 5 3 6 , 2 7 , 4 3 9 , 8 9 , 8 3 4 , 3 6 , 3 1 1 , 9 1 6 , 7 4 0 , 5 8 , 4 1 8 , 3 2, 2 3 7 , 7 7 , 7 4 4 , 0 1 1 , 6 3 8 , 4 1 0 , 5 4 1 , 2 1 , 4 27, 2 1 1 , 2 Cl m g / l 244 108 110 1 3 4 182 124 1 2 4 106 50 134 132 102 1 0 0 96 1 7 4 122 236 188 136 1 0 4 122 108 98 134 14
len ligt de B O D c - w a a r d e van het a f v o e r w a t e r e c h t e r nog aanzienlijk h o g e r dan de n o r m die w o r d t aangehouden voor t o e g e s t a n e lozing op goed in beweging zijnd o p p e r v l a k t e w a t e r (BOD5 3050 m g / l ) . De g e -gevens o v e r z i e n d o n t s t a a t de indruk dat deze B O D c - v e r l a g i n g het s t e r k s t e i s in v o o r j a a r en z o m e r (de data van 2 9 / 4 , welke o v e r de hele lijn een afwijkend k a r a k t e r hebben, m o e t e n dan buiten beschouwing g e -l a t e n worden). Dit is begrijpe-lijk a a n g e z i e n v e r w a c h t m a g w o r d e n dat v o o r a l de m i c r o b i o l o g i s c h e a c t i v i t e i t in de bodem een b e l a n g r i j k e b i j -d r a g e aan -dit o n -d e r -d e e l van' -de w a t e r z u i v e r i n g l e v e r t . De v e r k r e g e n B O D c v e r l a g i n g in de w i n t e r p e r i o d e m o e t , in v e r g e l i j k i n g tot te b e -r e i k e n -r e s u l t a t e n bij n o -r m a l e z u i v e -r i n g s i n s t a l l a t i e s , slecht genoemd w o r d e n .
Het gehalte aan totaal N van het a f v o e r w a t e r i s o v e r het gehele j a a r gemiddeld o n g e v e e r een factor 4 l a g e r dan in het a f v a l w a t e r . Ook h i e r b i j zijn de v e r s c h i l l e n in de z o m e r wat g r o t e r dan in de wint e r p e r i o d e . Aangezien de a n a l y s e s alleen een wint o wint a a l N bepaling o m -vatten kan geen inzicht worden gegeven over de v o r m w a a r i n deze N aanwezig i s . O m t r e n t de j a a r l i j k s e u i t s p o e l i n g van N uit g r a s l a n d op zandgrond komt KOLENBRANDER (1971) tot een b e d r a g van 13 k g / h a bij een b e m e s t i n g van 200 kg N / h a in de v o r m van k u n s t m e s t en 100 kg N / h a in de v o r m van o r g a n i s c h e m e s t . Aangezien bij de b e r e k e n i n g w e r d uitgegaan van een d r a i n w a t e r p r o d u k t i e van 350 m m / j a a r betekent dit een gemiddeld N - g e h a l t e in het d r a i n w a t e r van 4 m g / l . In het af-v o e r w a t e r af-van de af-vloeiaf-velden ligt deze w a a r d e gemiddeld 2 k e e r zo hoog. Hier is e c h t e r de totale N - t o e d i e n i n g ook b e l a n g r i j k g r o t e r . Een g e d e t a i l l e e r d e v e r g e l i j k i n g t u s s e n de m e t i n g e n van KOLENBRAN-DER en de h i e r v e r m e l d e is niet goed mogelijk, omdat noch o v e r de v o r m van de N in het afvalwater, noch o v e r de werkingscoëfficiënt voldoende gegevens b e s c h i k b a a r zijn.
Bij een poging om een o v e r z i c h t te geven van de t o t a l e invoer en u i t v o e r van N r e s u l t e r e n de volgende data: a a n n e m e n d e dat j a a r l i j k s 12 k e e r wordt bevloeid m e t 350 m m afvalwater, dat een gemiddeld N - g e h a l t e heeft van 35 m g / l , b e d r a a g t de totale N - a a n v o e r 1470 kg N p e r ha p e r j a a r ; n e e r s l a g en v e r d a m p i n g buiten beschouwing latend zal al het o p g e b r a c h t e w a t e r via de d r a i n s w o r d e n afgevoerd; bij een g e m i d d e l d N g e h a l t e van het d r a i n w a t e r van 8 m g / l i s de totale N afvöer via het o n t w a t e r i n g s s y s t e e m o n g e v e e r 335 kg N / h a ; deze h o e
Vloeiweide Zandleij; welke thans in verband met overbelasting van het complex in gebruik is als bezinkingsveld
v e e l h e i d i s het 25-voudige van de j a a r l i j k s e N-afvoer via de d r a i n s bij n o r m a a l g e ë x p l o i t e e r d g r a s l a n d . Bij gebruik van dit g r a s l a n d als vloeiveld wordt e c h t e r ook j a a r l i j k s een hoeveelheid N in de grond v a s t g e l e g d van ruwweg 1090 kg N / h a , aangezien door een snede g r a s niet m e e r wordt afgevoerd dan o n g e v e e r 50 kg N / h a . Deze h o e v e e l -heid kan in de bodem worden v a s t g e l e g d en gedeeltelijk worden gedeni-t r i f i c e e r d .
De C l - c i j f e r s van t a b e l 2 liggen in de lijn van de v e r w a c h t i n g . Een anion a l s Cl, w a a r v o o r geen specifieke binding aan b o d e m b e s t a n d -delen valt te v e r w a c h t e n , wordt gewoon m e t het water door de bodem h e e n g e l e i d en zal d a a r d o o r ruwweg in dezelfde c o n c e n t r a t i e in het af-v o e r w a t e r af-v o o r k o m e n a l s in het o p g e b r a c h t e afaf-valwater. Afwijkingen d a a r v a n m o e t e n worden t o e g e s c h r e v e n aan v a r i a t i e s bij de b e m o n s t e r i n g e n . N a a r de C l c i j f e r s kan het w a t e r a l s redelijk zoet w o r d e n g e -k w a l i f i c e e r d .
Zoals r e e d s v e r m e l d zijn de vloeivelden bij de huidige a a n v o e r van afvalwater s t e r k o v e r b e l a s t . Dit heeft tot gevolg gehad dat j a a r lijks een aantal p e r c e l e n m o e t e n worden i n g e r i c h t a l s een s o o r t b e zinkingsveld, w a a r o p wekelijks zo'n 300400 m m afvalwater wordt g e -b r a c h t . Na een v r i j grove reiniging door -bezinking wordt dit w a t e r b o v e n g r o n d s van het p e r c e e l afgelaten en r e c h t s t r e e k s in de a f v o e r l e i -ding van het v l o e i v e l d e n c o m p l e x g e v o e r d . Aangezien de m e t i n g e n , in t a b e l 2 aangeduid m e t ' u i t ' , b e t r e k k i n g hebben op w a t e r m o n s t e r s uit deze afvoerleiding geven zij wel een j u i s t e indruk o v e r de werking van het gehele W i t s i e - c o m p l e x als zodanig, doch niet o v e r de r e i n i g e n d e werking van de grond. Het is moeilijk na te gaan wat de verhouding i s t u s s e n de hoeveelheden v e r v l o e i d afvalwater en bezonken afvalwater, d a a r de m a t e van t o e p a s s i n g van deze n o o d m a a t r e g e l s t e r k kan v a r i -ë r e n in de tijd. Een j u i s t idee o m t r e n t de z u i v e r e n d e w e r k i n g van de grond kan s l e c h t s worden v e r k r e g e n door a n a l y s e van d r a i n w a t e r -m o n s t e r s , zoals w e r d u i t g e v o e r d bij het Z a n d l e i j - c o -m p l e x .
Zandleij
Op een d r i e t a l dagen in 1971 en één in 1972 werden op het Zand-l e i j - c o m p Zand-l e x m o n s t e r s genomen van afvaZand-lwater en van d r a i n w a t e r . Het afvalwater w e r d b e m o n s t e r s zoals dat op m o m e n t van bezoek door de a a n v o e r l e i d i n g e n s t r o o m d e . De d r a i n w a t e r m o n s t e r s w e r d e n s t e e d s
genomen bij percelen die twee dagen tevoren waren bevloeid. Per p e r c e e l werd een mengmonster van drie drains genomen. Al deze wa-t e r m o n s wa-t e r s werden geanalyseerd op hewa-t Wawa-terleidinglaborawa-torium Oost in Doetinchem. De resultaten zijn vermeld in tabel 3. Onderaan
in deze tabel zijn de gemiddeld gevonden waarden voor het afvalwater en voor het d r a i n w a t e r w e e r g e g e v e n .
Een vergelijking m e t tabel 2 (voor wat betreft BODr en N-totaal) l a a t zien dat de s a m e n s t e l l i n g van het h i e r v e r w e r k t e afvalwater wat a n d e r s is dan bij het complex W i t s i e . Dit kan d i v e r s e o o r z a k e n hebben, z o a l s bijvoorbeeld een v e r s c h i l in de bronnen die het afvalwater p r o d u -c e r e n . De reinigende werking van de grond blijkt aanzienlijk b e t e r dan de t o t a a l - w a a r d e n van het W i t s i e - c o m p l e x .
Bij f i l t r a t i e van het afvalwater door de grond t r e e d t een z e e r s t e r -ke daling van de BOD,--waarde op, gemiddeld van 381 m g / l tot 9 m g / l . Het d r a i n w a t e r kan wat dat betreft vrijwel zuiver genoemd w o r d e n . Deze zuivering van 98% b e n a d e r t het effect van een biologische z u i v e -r i n g s i n s t a l l a t i e .
Van de i n g e v o e r d e N wordt op b a s i s van de N - t o t a a l gegevens on-g e v e e r 80-85% in de bodem a c h t e r on-g e h o u d e n . Uiton-gaande van dezelfde w a t e r h o e v e e l h e d e n a l s w e r d e n aangehouden bij de b e r e k e n i n g voor het W i t s i e - c o m p l e x betekent dit dat j a a r l i j k s zo'n 170 kg N / h a door de d r a i n s wordt afgevoerd, t e r w i j l 750 kg N / h a in de bodem achterblijft.
De a n a l y s e s l a t e n zien dat de stikstof r e e d s voor o n g e v e e r 75% in het afvalwater aanwezig is in a n o r g a n i s c h e v o r m , voor het o v e r g r o t e d e e l a l s NH4. De m e t het d r a i n w a t e r afgevoerde N is v o o r n a m e l i j k in de v o r m van NO3, w a a r d o o r als gevolg van de stikstoflozing n a u w e lijks een e x t r a b e l a s t i n g voor het zuurstofgehalte van het o p p e r v l a k t e w a t e r o p t r e e d t . De o v e r g a n g van NH tot N O , toont aan dat in de p e -r i o d e t u s s e n toediening van het afvalwate-r en het u i t t -r e d e n van w a t e -r bij de d r a i n s voldoende tijd en voldoende zuurstof b e s c h i k b a a r i s om n i t r i f i c a t i e te k r i j g e n . Het opgevangen N O , in h e t d r a i n w a t e r hoeft e c h t e r niet in z'n geheel n i t r a a t te zijn van N uit het d i r e c t voor de
b e m o n s t e r i n g o p g e b r a c h t e afvalwater. Het kan ook gedeeltelijk a m m o -n i u m s t i k s t o f va-n de v o r i g e b e v l o e i i -n g s b e u r t zij-n, die o -n d e r t u s s e -n w e r d g e n i t r i f i c e e r d en bij de daaropvolgende bevloeiing wordt u i t g e s p o e l d . De n i t r a a t c i j f e r s in het d r a i n w a t e r v a r i ë r e n v r i j s t e r k . Als g e m i d d e l de blijft het N O , g e h a l t e e c h t e r duidelijk beneden de n o r m voor g e
-CU a < u ni CO ÛO G • iH eu CO Ö o eu o u CU -l-> Cti Ö • f-t ni C eu u eu +•> cd i—i > C ci > M C 01 cti -*-> i—i 1 <n d> M eu CO 1 — 1 (0 C < • 0 0 i — i eu - û cd H X 0) •-H p i h Ü u 1 • i H eu •-H 13 C a N M O pH
s °
2 P H m O CM O 2 o i un Q O cd Q o I T ) •* O un L D o o oo CO <M o CO O co T H O co O 0 0 O CM co CM O O un O O vO r f • * O co o" CO co O L D CM o 0 0 un CM un ( M o •* CD CM CO o o v£> T H O Tf CO • T l •* O * CM T H m vO CM oo CM o CO CO o CM i n o ^ <M TH • ^ CM O oo m o CV] r~ o -JD 0 0 o sO • t f o v u r-o un T H r^-T H r^ CM ^ CO un co T H un * T H r^ T l vO un o o oo o CM •<*• o v u vO o •* T H N Û CM CO T H un CM oo T H CM CM O >£> O r-o o co CO o T£ o CM CO CO o T H •tf T H CM s O V CM un CM CM oo i un CM co r^ c^ co ^ o CM un • t f oo T - l T H V T - l V CM CO CO CO un T H CM T H - O O oo T H V O r~ CM CM T i T-T r^ oo co un oo CM CM CM CM CM O CM CO CM CO 0 0 CM r- co o i n CM T l Tj< vO vO CO c o co CM CM O Tj» CM CM O CO T-i un oo o CM v O oo CO v O v D CM un o CM o c v u CO ^ oo o CO O co CO O CO • * v O CO CM r-i o i oo CM i CM T l I T H CM CM o CM CO CM 00 CO T3 CU Ü CO un CM O O V •* CO un T H •* T H O o CO T H o ^ T H O O oo T H r~ o Th T H CO O O o CM CM O o V vO r-CM o o V CM r~ un o un CM g O O CM O un o CO o o^ TH r~ un o o co un un co o oo o co o o oo T H CM CO o CM T H un o oo i n o un T H r-CM O O < O Q P Q P Q < < ; P Q Q < ; < ; Q Q Q < Q 19b r u i k van o p p e r v l a k t e w a t e r als d r i n k w a t e r (100 mg NO3/I).
V e r l i e s van N door d e n i t r i f i c a t i e zal a l l e e n o p t r e d e n in p e r i o d e s van a n a e r o b i e ; alhoewel deze grond een v r i j groot a a n t a l k e r e n p e r j a a r volledig w o r d t g e i h u n d e e r d zijn door de g r o t e d o o r l a t e n d h e i d en het goede ontwatering s stel s el weinig l a n g d u r i g e a n a e r o b e t o e s t a n d e n te v e r w a c h t e n , zodat het N - v e r l i e s door d e n i t r i f i c a t i e w a a r s c h i j n l i j k v r i j b e p e r k t zal zijn.
De gemiddelde c o n c e n t r a t i e s aan t o t a a l fosfaat, u i t g e d r u k t a l s P O ^ , b e d r a g e n voor het afvalwater en voor het d r a i n w a t e r r e s p e c t i e -velijk 33 m g / l en 1,4 m g / l . Dit b e t e k e n t dat voor wat fosfaat betreft een r e i n i g i n g wordt b e r e i k t van o n g e v e e r 96%, aanzienlijk m e e r dan de gemiddeld b e r e i k t e 70% bij n o r m a l e biologische z u i v e r i n g (BAYLEY, 1970; KOOT, 1970). Het fosfaat in het afvalwater b e s t a a t voor i e t s
m e e r dan e e n d e r d e uit polyfosfaat, n a a r a l l e w a a r s c h i j n l i j k h e i d voor een z e e r groot gedeelte afkomstig uit huishoudelijke a f w a s m i d d e l e n . Men zou zich kunnen v o o r s t e l l e n dat deze polyfosfaten v e r h o u d i n g s gewijze wat s t e r k e r worden u i t g e s p o e l d , bijvoorbeeld o m d a t o p n a m e -mogelijkheid door het gewas ( w a a r d o o r in dit geval de c i r c u l a t i e g r o n d - g e w a s - k o e - g r o n d zou o n t s t a a n ) g e r i n g e r i s . Dit blijkt niet uit de verhouding van de c o n c e n t r a t i e s aan orthofosfaat en polyfosfaat in het afvalwater en het d r a i n w a t e r .
O m g e r e k e n d als P?O r b e d r a a g t de totale j a a r l i j k s e a a n v o e r 925 kg
p e r h a , t e r w i j l de afvoer via de d r a i n s 38 kg P ^ O ^ / h a i s . Dit betekent een j a a r l i j k s e fosfaatvastlegging in de grond van 887 kg P 2 0 5 / h a .
O p g e m e r k t zij dat het fosfaatgehalte van het d r a i n w a t e r bijna een factor 5 h o g e r is dan de onofficiële N e d e r l a n d s e n o r m voor o p p e r v l a k -t e w a -t e r m e -t he-t oog op e u -t r o f i ë r i n g s g e v a a r ( 1 , 4 m g / l -t. o. v. 0 , 3 m g / l ; HENKENS, 1971).
Kalium wordt door de grond niet of nauwelijks v a s t g e l e g d . De K-c o n K-c e n t r a t i e s van het d r a i n w a t e r zijn v r i j w e l gelijk aan die van het af-v a l w a t e r .
C h l o o r c i j f e r s zijn in t a b e l 3 niet gegeven. V e r m e l d zij dat deze gemiddeld rond de 200 m g / l liggen, w a a r m e e het w a t e r wat z o u t e r i s dan op het W i t s i e - c o m p l e x .
Over de p e r i o d e 19581959 tot 19681969 w e r d e n j a a r l i j k s p e r c e -len b e m o n s t e r d op de beide v l o e i v e l d c o m p l e x e n . Deze b e m o n s t e r i n g e n w e r d e n u i t g e v o e r d teneinde inzicht te k r i j g e n in de b e m e s t i n g s t o e s t a n d van de grond m e t het oog op eventueel noodzakelijke bij b e m e s t i n g en zijn d a a r o m b e p e r k t tot de toplaag. H i e r b i j w e r d e n op beide c o m p l e x e n enkele v a s t e p e r c e l e n j a a r l i j k s b e m o n s t e r d , t e r w i j l bovendien op een a a n t a l j a a r l i j k s w i s s e l e n d e p e r c e l e n m o n s t e r s w e r d e n g e n o m e n . In het navolgende wordt bij het b e s t u d e r e n van eventuele v e r a n d e r i n g e n in de tijd m e e s t a l g e b r u i k g e m a a k t van de gemiddelden van a l l e j a a r -lijkse w a a r n e m i n g e n .
Witsie
In figuur 2 i s het pH-KCl v e r l o o p o v e r de b e m o n s t e r i n g s p e r i o d e w e e r g e g e v e n , z o a l s deze w e r d gevonden a l s g e m i d d e l d e van a l l e b e -m o n s t e r i n g s d a t a . De stippellijnen geven het t r a j e c t a a n w a a r t u s s e n de pH voor een d e r g e l i j k e grond goed genoemd kan w o r d e n volgens de A d v i e s b a s i s voor de b e m e s t i n g van landbouwgronden. De w a a r d e van de pH vertoont geen wijziging o v e r de o n d e r z o c h t e p e r i o d e . Gezien de p H - w a a r d e van het afvalwater (tabel 2) is dat ook niet te v e r w a c h t e n .
Het v e r l o o p van de P A l c i j f e r s voor 3 v a s t e b e m o n s t e r i n g s p e r -c e l e n , en als g e m i d d e l d e van alle b e m o n s t e r i n g e n , is w e e r g e g e v e n in figuur 3. Volgens de A d v i e s b a s i s kan de fosfaattoestand h i e r goed g e -n o e m d worde-n bij ee-n P - A l cijfer va-n 35 (stippellij-n i-n fig. 3). Slechts p e r c e e l no. 28 blijkt d a a r doorlopend wat beneden te liggen, doch de o v e r i g e w a a r n e m i n g e n voldoen a l l e aan deze n o r m . E r blijkt geen w i j
-ziging in de P - A l c i j f e r s op te t r e d e n in deze t i e n j a r i g e p e r i o d e . Dit i s in t e g e n s t e l l i n g tot de l a t e r te b e s p r e k e n Z a n d l e i j - g e g e v e n s . Over fosfaatgehaltes van het afvalwater en het d r a i n w a t e r zijn bij het Witsie -c o m p l e x geen g e g e v e n s bekend, zodat niet m e e r kan w o r d e n n a g e g a a n of dit uitblijven van v e r a n d e r i n g e n in de P - A l c i j f e r s c o r r e s p o n d e e r t m e t een g e r i n g e r e v e r w i j d e r i n g van fosfaat uit het afvalwater op Witsie in vergelijking tot Z a n d l e i j .
Zandleij
In figuur 4 is het v e r l o o p van de pH-KCl w e e r g e g e v e n , w a a r b i j een o n d e r v e r d e l i n g i s aangehouden n a a r de p e r c e l e n die w e r d e n b e m o n s t e r d in de blokken Noord, Oost en West. Behalve dat deze p H
PH 6.5 i - WITSIE 6 . 0 -5.5 - .x x- -X X-5 . 0 4 . 5 4 . 0 J I I L J L I 1958 ' 5 9 ' 6 0 '61 ' 6 2 ' 6 3 '64 '65 ' 6 6 '67 ' 6 8 ' 6 9 ' 7 0
Fig. 2 Verloop van de pH-KC1 op Witsie, als gemiddelde van alle bemonsteringsdata.
P - A f 220 r-WITSIE 2 0 0 180 160 140 120 100 80 6 0 4 0 20 0 A : perceel 28 o : „ 34 • : „ 6 x : gemidd. van alle
b e m o n s t e r i n g e n
J_ J_ J _JL
1958 ' 5 9 '60 '61 '62 '63 '64 ' 6 5 '66 '67 ' 6 8 ' 6 9 ' 7 0
Fig. 3 Verloop van het P-A1 cijfer op Witsie voor E percelen die jaarlijks werden bemonsterd.
PH 6.5 r- Z A N D L E Y
60-S5{
5.5 -5.0 • : N o o r d O: OOSt A : West 4.5 4 . 0 J I I L J L 1958 ' 5 9 ' 6 0 '61 ' 6 2 ' 6 3 '64 '65 ' 6 6 '67 ' 6 8 ' 6 9 ' 7 0Fig. 4 Verloop van de pH-KC1 op Zandleij, onderverdeeld naar de blokken Noord, Oost en West.
w a a r d e n in alle gevallen en over de gehele p e r i o d e wat h o g e r liggen dan o v e r e e n k o m e n d m e t de m e e s t gunstige w a a r d e volgens de A d v i e s -b a s i s valt e r weinig over te v e r m e l d e n . Ook h i e r is o v e r de t i e n j a r i g e p e r i o d e van o n d e r z o e k geen wijziging van b e t e k e n i s o p g e t r e d e n .
Het v e r l o o p van het K - g e t a l , e v e n e e n s o p g e s p l i t s t n a a r de blokken Noord, Oost en West, i s w e e r g e g e v e n in figuur 5. Voor deze grond kan een K g e t a l t u s s e n 16 en 25 goed genoemd w o r d e n , m e t een o p t i -m u -m bij 20. Over de gehele lijn b e n a d e r t de g e -m e t e n w a a r d e deze n o r m v r i j r e d e l i j k , alhoewel zij e r o v e r het a l g e m e e n wat boven ligt.
Ofschoon het toegediende afvalwater v r i j rijk is aan K blijft een stijging van het K - g e t a l o v e r deze 1 0 - j a r i g e p e r i o d e a c h t e r w e g e . Dit i s in o v e r e e n s t e m m i n g m e t de w a t e r a n a l y s e s w a a r b i j bleek dat vrijwel alle K wordt d o o r g e s p o e l d . Dit b e t e k e n t dat het a d s o r p t i e - c o m p l e x van deze grond, v o o r z o v e r a l t h a n s aanwezig, voor een b e l a n g r i j k deel wordt bezet m e t a n d e r e kationen, die h e t z i j door p r e f e r e n t i e , hetzij door aanwezigheid in g r o t e r e c o n c e n t r a t i e in de b o d e m o p l o s s i n g s t e r k e r w o r d e n g e a d s o r b e e r d . Een van de kationen die door zijn t w e e w a a r -digheid een s t e r k e c o n c u r r e n t i e voor a d s o r p t i e uitoefent ten opzichte
+ ++ +
van K i s Mg . Ook de aanwezigheid van NH4 in de b o d e m o p l o s s i n g kan de K - a d s o r p t i e b e p e r k e n . Zoals uit de a n a l y s e c i j f e r s van het af-v a l w a t e r blijkt is N H . al d i r e c t in het o p g e b r a c h t e w a t e r af-v o o r h a n d e n . Aangezien de c o n c e n t r a t i e s aan N H . en K , in m e q . / l , vrijwel gelijk
+
is in het afvalwater wordt N H . h i e r m e t specifieke p r e f e r e n t i e g e a d -s o r b e e r d .
O v e r i g e n s wijst de w a a r d e van het K - g e t a l e r o p dat in de grond voldoende K aanwezig is bij de i n m i d d e l s b e r e i k t e e v e n w i c h t s t o e s t a n d . De bepaling van het K - g e t a l vindt p l a a t s door de grond te e x t r a h e r e n m e t 0, 1 n HCl. H i e r b i j komt een gedeelte van het g e a d s o r b e e r d e K in o p l o s s i n g ; deze hoeveelheid l e v e r t , t e z a m e n m e t K die r e e d s in de b o -d e m o p l o s s i n g aanwezig w a s , -de in h e t e x t r a c t te b e p a l e n h o e v e e l h e i -d die, uitgedrukt in mg K2O p e r 100 g r a m d r o g e grond, het K - g e t a l v o r m t . Een eenvoudige b e n a d e r e n d e b e r e k e n i n g laat zien dat het m e -r e n d e e l van de aldus g e m e t e n K niet uit de b o d e m o p l o s s i n g afkomstig kan zijn. Voor de K - c o n c e n t r a t i e in de b o d e m o p l o s s i n g kan 40 m g / l w o r d e n aangehouden, o n g e v e e r het g e m i d d e l d e van de m e t i n g e n aan de d r a i n m o n s t e r s . Het gemiddeld g e m e t e n K g e t a l b e d r a a g t 25, h e t -geen o v e r e e n k o m t m e t 21 mg K p e r 100 g r a m droge g r o n d . Bij een
K- g e t a l 100 ZANDLEY 9 0 80 7 0 60 • .' N o o r d o : Oost A : west 5 0 40 30 2 0 10 JL l _L _L _L J_ 1958 59 ' 6 0 '61 ' 6 2 ' 6 3 ' 6 4 '65 ' 6 6 '67 ' 6 8 ' 6 9 ' 7 0
Fig. 5 Verloop van het K-getal op Zandleij, onderverdeeld naar de blokken Noord, Oost en West.
droog volumegewicht van 1, 6 en een p o r i ë n v o l u m e van 40% kan in deze hoeveelheid grond m a x i m a a l 25 m l b o d e m o p l o s s i n g m e t boven-genoemde K - c o n c e n t r a t i e aanwezig g e w e e s t zijn zodat m a x i m a a l s l e c h t s o n g e v e e r 1 mg K uit de b o d e m o p l o s s i n g afkomstig i s .
Zoals bij de b e s p r e k i n g van de w a t e r a n a l y s e s r e e d s n a a r v o r e n k w a m , blijkt de grond van deze vloeivelden in staat te zijn o m het f o s faat uit het afvalwater voor het o v e r g r o t e deel v a s t te l e g g e n . V e r o n -d e r s t e l -d m a g wor-den -dat -dit t e r u g te vin-den is in -de fosfaattoestan-d van de grond. F i g u u r 6 geeft het v e r l o o p van de fosfaattoestand voor de d r i e o n d e r s c h e i d e n blokken w e e r , uitgedrukt in P - A l w a a r d e n . De
stippellijn heeft b e t r e k k i n g op de g e a d v i s e e r d e w a a r d e . Voor de blokken Oost en West is de stijging gedurende de 1 0 j a r i g e b e m o n s t e r i n g s -p e r i o d e z e e r duidelijk. Dit is niet of nauwelijks het geval voor blok Noord. O v e r i g e n s toont de j a a r l i j k s e v a r i a t i e de noodzaak aan van l a n g -j a r i g e w a a r n e m i n g e n voor het t r e k k e n van v e r a n t w o o r d e c o n c l u s i e s .
Ook voor de bepaling van het P - A l cijfer geldt, e v e n a l s voor K bij de bepaling van het K - g e t a l , dat niet p r e c i e s bekend i s welk gedeelte van de totaal aanwezige hoeveelheid fosfaat wordt g e ë x t r a h e e r d . Aan-gezien geen c i j f e r s over totaal fosfaat van de grond b e s c h i k b a a r zijn i s het niet mogelijk o m een fosfaatbalans op te s t e l l e n .
Op een van de p e r c e l e n van blok Oost w e r d in de 10 j a r e n van b e -m o n s t e r i n g een k a l i p r o e f aangelegd door d r i e s t r o k e n j a a r l i j k s een e x t r a K - b e m e s t i n g te geven van r e s p e c t i e v e l i j k 0, 40 en 80 kg K?0 / h a .
In figuur 7 zijn de a n a l y s e r e s u l t a t e n w e e r g e g e v e n voor het K - g e t a l , het P - A l cijfer en het M g O - c i j f e r . E r i s geen effect w a a r n e e m b a a r van deze e x t r a K-gift. Gezien de grote h o e v e e l h e d e n die m e t het afvalwater w o r d e n toegediend is dat ook niet te v e r w a c h t e n . Opnieuw blijkt het K-getal niet te stijgen; dit i s wel het geval m e t het P - A l c i j f e r . Ook het M g O - c i j f e r vertoont een duidelijke stijging in deze 10 j a r e n , namelijk van o n g e v e e r 120 in 1958 tot 180 in 1968. Dit in r u i m e m a t e v o o r h a n -den zijn van Mg, h e t g e e n ook afkomstig m o e t zijn uit het afvalwater, v e r k l a a r t w a a r o m op de v l o e i v e l d c o m p l e x e n niet of nauwelijks k o p -ziekte v o o r k o m t . Alhoewel h i e r geen s y s t e m a t i s c h o n d e r z o e k n a a r i s gedaan, b e s t a a t de indruk dat bij het vee dat wordt geweid op de v l o e i -velden m i n d e r kopziekte v o o r k o m t dan e l d e r s .
ZANDLEY
• : N o o r d o : Oost A : West
1958 59 ' 6 0 '61 ' 6 2 ' 6 3 ' 6 4 '65 ' 6 6 '67 »68 ' 6 9 ' 7 0
Fig. 6 Verloop van het P-A1 cijfer op Zandleij, onderverdeeld naar de blokken Noord, Oost en West.
ZANDLEY 220 2 0 0 180 160 140 120 100 8 0 6 0 40 20 0 MgO-cijfer P-A-t cijfer K - g e t a l • \ kg K20 / h a
é&
' A .y
r —~ o.' 7/--^
VA:~
be,1°
• - 0 L VV^
;
-^^^--'-^
X I J 1958 ' 5 9 '60 '61 '62 '63 ' 6 4 '65 ' 6 6 '67 '68 ' 6 9 ' 7 0Fig. 7 Verloop van K-getal, P-A1 cijfer en MgO cijfer op perceel met extra
K-bemesting van 0, 40 en 80 kg K20/ha
4 . 4 . S a m e n v a t t i n g
Zoals w e r d nagegaan bij het Z a n d l i j - c o m p l e x t r e e d t een z e e r s t e r k e zuivering van het afvalwater door de grond op. Dit geldt voor de B O D r w a a r d e , het t o t a a l N g e h a l t e en het fosfaatgehalte, die a a n -zienlijk l a g e r zijn in het d r a i n w a t e r dan in het o p g e b r a c h t e afvalwater. K en Cl worden gewoon door de grond heen gespoeld.
Gedurende een 1 0 - j a r i g e b e m o n s t e r i n g s p e r i o d e t r a d in de bodem geen verhoging op van het K - g e t a l , wel van het P - A l cijfer en het
M g O - c i j f e r . E r is niet nagegaan op welke wijze het fosfaat in de grond wordt v a s t g e l e g d . De grond is e c h t e r ijzerhoudend en het i s z e e r w a a r
-schijnlijk dat de v o r m i n g van i j z e r f o s f a a t in b e l a n g r i j k e m a t e b i j d r a a g t tot de fosfaatverwijdering uit het afvalwater (JOHN, 1971). De b e r e i k te fosfaatzuivering van 96% is aanzienlijk b e t e r dan het effect bij n o r m a l e biologische zuivering en zelfs ook nog wat b e t e r dan het r e s u l -taat dat kan worden v e r k r e g e n m e t een, r e l a t i e f z e e r d u r e , d e r d e t r a p van een z u i v e r i n g s i n s t a l l a t i e (DIRKZWAGER en KARPER, 1971).
5. VLOEIVELDEN TRAPPISTENBIERBROUWERIJ
5 . 1 . A l g e m e e n
De T r a p p i s t e n b i e r b r o u w e r i j te Tilburg p r o d u c e e r t een h o e v e e l -3
heid afvalwater van o n g e v e e r 1200 m p e r e t m a a l . H i e r v a n i s ruwweg de helft c o n d e n s o r w a t e r , dat via een a p a r t e afvoerleiding op de k l o o s -t e r g r a c h -t word-t geloosd. Aan werkelijk afvalwa-ter, inclusief w a -t e r van
3
de f l e s s e n s p o e l m a c h i n e , r e s t e e r t dus zo'n 600 m p e r e t m a a l m e t een totale v e r v u i l i n g s k r a c h t van gemiddeld 5500 i n w o n e r e q u i v a l e n t e n .
Het grondgebied van de b i e r b r o u w e r i j behoort w a t e r s t a a t k u n d i g tot het w a t e r s c h a p van De D o m m e l . In v e r b a n d m e t z e e r aanzienlijke heffingen door dit w a t e r s c h a p bij lozing van het afvalwater op het open-b a r e w a t e r w e r d gezocht n a a r mogelijkheden om dit afvalwater op het
eigen t e r r e i n te z u i v e r e n . H i e r t o e w e r d in 1965 aan de Kon. Ned. H e i d e m a a t s c h a p p i j de o p d r a c h t gegeven voor het o p s t e l l e n van een plan en b e -groting voor de aanleg van vloeivelden op landbouwgronden in eigendom van het k l o o s t e r . In 1967 w e r d de benodigde o p p e r v l a k t e , bijna 8 ha, i n -g e r i c h t a l s vloeiveld. H i e r t o e m o e s t de -grond worden -g e ë -g a l i s e e r d .
Vloeiweide Trappistenbierbrouwerij; opname 26/1/72; het effect van losmaken met de scherpe woeler is nog duidelijk zichtbaar
Vloeiweide Trappistenbierbrouwerij; betonnen bak om sterke verspoeling
E r w e r d een d r a i n a g e a a n g e b r a c h t op 80 c m diepte bij een drainaf-stand van 10 m e t e r . De betreffende o p p e r v l a k t e wordt g e ë x p l o i t e e r d a l s g r a s l a n d voor beweiding. Het geheel i s zodanig opgezet dat elk p e r c e e l , t e r grootte van 0,75 ha, e e n m a a l p e r m a a n d wordt bevloeid m e t 240 m m afvalwater. Dit is mogelijk doordat het afvalwater d i r e c t wordt geloosd op een afgesloten g r a c h t g e d e e l t e , dat a l s b u f f e r b a s s i n d i e n s t d o e t . Van d a a r u i t wordt het w a t e r via een o n d e r g r o n d s e leiding n a a r de vloeivelden gepompt. Teneinde v e r z e k e r d te zijn van een g o e de afvoer van het w a t e r n a a r de d r a i n s worden de vloeivelden, g e l e -gen op jonge middelhoge ontginningsgrond, j a a r l i j k s gewoeld m e t een s c h e r p e woeler tot op een diepte van 50-60 c m .
Het w a t e r uit de d r a i n s van de vloeivelden wordt via sloten op de k l o o s t e r g r a c h t geleid. Indien noodzakelijk wordt vanuit de g r a c h t t i j -delijk w a t e r geloosd op het o p e n b a r e w a t e r , w a a r b i j zowel o m t r e n t hoeveelheid a l s o m t r e n t C O D - w a a r d e n m e t i n g e n worden v e r r i c h t .
5 . 2 . W a t e r a n a l y s e s
Op een v i e r t a l data w e r d e n m o n s t e r s genomen van h e t afvalwater en van het w a t e r dat na bevloeiing uit de d r a i n s s t r o o m d e , op o v e r e e n k o m s t i g e wijze als g e b e u r d e bij de vloeivelden van de g e m e e n t e T i l -b u r g . De a n a l y s e - r e s u l t a t e n zijn w e e r g e g e v e n in t a -b e l 4 .
Op dezelfde dagen w e r d e n tevens b e m o n s t e r i n g e n aan h e t g r a c h t w a t e r v e r r i c h t , zowel op een p l a a t s vóór de bijvoeging van het c o n -d é n s o r w a t e r a l s bij het punt van eventuele lozing. Deze r e s u l t a t e n worden h i e r niet gegeven omdat zij voor dit o n d e r z o e k niet van d i r e c t b e -lang zijn. V e r m e l d zij s l e c h t s dat door verdunning en v e r d e r e zelf-r e i n i g i n g de g e h a l t e s in het g zelf-r a c h t w a t e zelf-r beduidend l a g e zelf-r w a zelf-r e n dan in de d r a i n w a t e r m o n s t e r s .
Zoals t a b e l 4 l a a t zien vindt op de vloeivelden een r e i n i g i n g van 95% p l a a t s wat de B O D r w a a r d e b e t r e f t . Zij b e d r a a g t 72% voor N -t o -t a a l , he-tgeen gemiddeld wa-t l a g e r lig-t dan op he-t Z a n d l e i j - c o m p l e x . Voor wat betreft P t o t a a l is de z u i v e r i n g o n g e v e e r 92%, ook i e t s l a -g e r dan bij Z a n d l e i j . Deze v e r s c h i l l e n m o e t e n w o r d e n t o e -g e s c h r e v e n aan het j a a r l i j k s o p e n t r e k k e n van de grond m e t de s c h e r p e w o e l e r . W e l i s w a a r wordt de d o o r l a t e n d h e i d van de grond h i e r d o o r v e r h o o g d , m a a r de contacttijd van het afvalwater m e t de bodem wordt in dezelfde
