Broedende en overzomerende ganzen in en
rondom de Hoogwaterzone (De Wieden) V (2012)
O.H. Brandsma
Broedende en overzomerende ganzen in en rondom
de Hoogwaterzone (De Wieden) V (2012)
INHOUD blz 1. Inleiding 5 2. Onderzoeksgebied 6 3. Methode 8 4. Broedparen 8 4.1. Grauwe gans 8
4.2. Grote Canadese gans 9
4.3. Nijlgans 9
4.4. Overige ganzen 11
5. Broedsucces van de Grauwe gans 11
6. Terreingebruik van gezinnen van de Grauwe gans 12
7. Overzicht overzomerende ganzen 15
8. Conclusies, discussie en aanbevelingen 17
9. Literatuur 21
1. INLEIDING
In Nederland was de Grauwe gans in de eerste decennia van de 20e eeuw nagenoeg verdwenen door
overbejaging en drooglegging van moerassen. In de loop van de twintigste eeuw werden enkele uitzetpogingen gedaan. In de jaren zeventig leidde dit tot de eerste broedpopulaties (Rottige Meenthe, Oude Venen en Deltagebied). Daarna volgden spontane vestigingen, zoals in de Oostvaardersplassen, en het rivierengebied. De soort is sinds die tijd bezig aan een spectaculaire opmars. Bolwerken zijn nu de Oostvaardersplassen, het rivierengebied (o.a. Gelderse Poort), Texel, het Utrechts-Hollands
plassengebied en Noordwest-Overijssel (Voslamber, 2002). In 2008 werd de Nederlandse populatie geschat op 35.000 broedparen met een jaarlijkse groei in de periode 1999-2008 van 19% (Voslamber et.al., 2010). De sterke toename speelt niet alleen in Nederland. Zo is ook de Noordwest-Europese populatie toegenomen van 30.000 vogels in 1967/68 tot 200.000 in de eerste helft van de jaren negentig (Voslamber 2002).
Ook in De Wieden zijn ganzen bezig aan een sterke opmars. In 1992 werden in de Hoogwaterzone de eerste twee broedparen van de Grauwe gans in De Wieden vastgesteld (Brandsma, 2007). Een jaar later werden ook bij Muggenbeet twee broedparen vastgesteld (Natuurmonumenten, 1993). De laatste 10 jaar neemt de Grauwe gans spectaculair in aantal toe (o.a. Brandsma, 2007 en 2011). In 1983 broedden de eerste Nijlganzen in De Wieden bij het Kiersche Wiede (Veldkamp, 1985). De Grote Canadese gans broedde voor het eerst in De Wieden in 1998, in de Hoogwaterzone. Sinds enkele jaren broedt ook de Brandgans in het gebied en ook de eerste overzomerende Kolganzen zijn waargenomen (Brandsma, 2007).
Grauwe ganzen foerageren bij voorkeur in hoogproductieve graslanden. De sterke toename van vooral de Grauwe gans leidt tot een toename aan schade (vraat, vertrapping, mest in gras) in het
landbouwgebied. In 2007 is daarom door de betrokken partijen (Natuurmonumenten, het Faunafonds, Wildbeheereenheid de Noordwesthoek, LTO-Noord Overijssel) afgesproken om in het broedseizoen als proef een raster van schapengaas (circa 4 km lang en 60 cm hoog) te plaatsen op de grens van de Hoogwaterzone en het landbouwgebied (ten oosten en noorden van de Hoogwaterzone) om zo de vraatschade door ganzengezinnen in de kuikenfase te beperken. Dit raster is vanaf 2008 jaarlijks rond 1 april geplaatst.
Dit onderzoek is in 2008 in opdracht van Natuurmonumenten gestart om de ontwikkeling van de ganzenstand te volgen, de effectiviteit van de maatregel in beeld te brengen en eventuele andere effecten te signaleren. De nadruk ligt daarbij sterk op de Grauwe gans, omdat deze soort vooral verantwoordelijk is voor de schade (vraat) in het aanliggende landbouwgebied. Het onderzoek betreft: a. De ontwikkeling van het aantal broedparen van ganzen in en rondom de Hoogwaterzone
(hoofdstuk 4).
b. Het bepalen van het aantal paren met kuikens als maat voor het broedsucces van de Grauwe gans. (hoofdstuk 5).
c. Het terreingebruik van de gezinnen van de Grauwe gans (hoofdstuk 6). d. De ontwikkeling van het aantal overzomerende Grauwe ganzen (hoofdstuk 7).
Dit rapport betreft de resultaten van het onderzoek in 2012. Hierbij zijn ook de resultaten uit voorgaande jaren (Brandsma, 2008, 2010a, 2010b en 2011) betrokken.
2. ONDERZOEKSGEBIED
Het onderzoeksgebied betreft het noordoostelijk deel van De Wieden (ten zuiden van Steenwijk en ten oosten van Giethoorn) en het aangrenzende landbouwgebied (figuur 1):
I Hoogwaterzone noord (38 ha) II Hoogwaterzone zuid (48 ha)
III Het petgatengebied Auken-Noord (39 ha) IV Het weidevogelgebied Auken-Zuid (127 ha)
V Het landbouwgebied ten zuiden van Zuidveen (ten westen begrensd door de Beulakerweg en ten oosten door de Gasthuisdijk en ten zuiden door Hoogwaterzone Zuid) (296 ha)
Hoogwaterzone
Om wegzijging van water uit het natuurgebied naar het aanliggende landbouwgebied te beperken is in 1989 in het noordoostelijk deel van De Wieden het eerste deel van de Hoogwaterzone (38 ha)
aangelegd (Hoogwaterzone noord), waarbij een peil is ingesteld van 30 cm boven boezempeil. Bij de inrichting is een kade om de Hoogwaterzone aangelegd. In 1993 is de Hoogwaterzone in zuidelijke richting uitgebreid met 48 ha (Hoogwaterzone zuid). In dit deel zijn enkele plassen gegraven. Hoog- waterzone zuid is in 1993 op boezempeil (normale peil natuurgebied) gebracht en in 1995 is hier het peil verhoogd tot 30 cm boven boezempeil. Met behulp van een gemaal wordt het peil gehandhaafd. Hoogwaterzone noord bestaat uit een afwisseling van oud riet en ruigte, water, broekbos en een overgang van Grote zeggenmoeras naar Lisdodde/oud rietland. In de ondergelopen broekbosjes heeft de Wilg zich gehandhaafd en zijn de Elzen en Berken afgestorven.
Hoogwaterzone zuid heeft zich eveneens ontwikkeld tot een afwisseling van water, riet en moeras. Wilgenstruweel komt hier slechts sporadisch voor. In de loop der jaren heeft Riet zich vanuit de slootkanten sterk uitgebreid. Smalle slootjes zijn met riet dichtgegroeid. De percelen grasland die 10-30 cm onder water kwamen te staan, zijn overgegaan in een vegetatie met grote zeggen, Liesgras, Lisdodde en Riet, afgewisseld met water. In de loop der jaren hebben Riet en Lisdodde zich hier langzaam maar zeker uitgebreid. De grotere blokken (enkele hectares) die grotendeels onder water (30-50 cm) verdwenen, bestaan grotendeels uit water met plaatselijk kleine slikkige eilandjes en rietpollen. Door wind- en golfwerking zijn deze slikkige eilandjes en rietpollen die hier eerst aanwezig waren grotendeels verdwenen. Hier heeft geen verlanding plaatsgevonden, maar is het oppervlak water toegenomen. In de Hoogwaterzones hebben zich veel bijzondere broedvogels gevestigd zoals
Purperreiger, Roerdomp, Bruine kiekendief, Waterral, Snor, Blauwborst en Baardman. Vanaf 2003 broeden hier ook de Lepelaar en de Grote Zilverreiger (Brandsma, 1997 en 2011b)
Petgatengebied Auken-Noord
Naar aanleiding van de succesvolle ontwikkeling van de broedvogelstand in de Hoogwaterzone zijn in maart 1998 direct ten zuiden van Hoogwaterzone Noord en ten noorden van de Auken enkele nieuwe petgaten gegraven en enkele percelen afgeschraapt tot net onder het maaiveld. Verder bestaat dit gebied uit enkele broekbosjes, graslanden, riet en ruigte. Ook in dit gebied nemen de riet-, water-, en moerasvogels toe.
Weidevogelgebied Auken-Zuid
Het weidevogelgebied bestaat grotendeels uit natte graslanden, plaatselijk afgewisseld met rietland en petgaten. Deze graslanden worden laat gemaaid (na 15 juni of na 1 juli) en daarna meestal beweid. De percelen worden licht bemest met organische mest. In het gebied is de weidevogelgemeenschap nog vrijwel compleet. Het gebied is van zeer grote betekenis voor (zeer) kritische soorten als Watersnip, Wulp, Tureluur, Grutto, Slobeend, Zomertaling en Graspieper (Brandsma 2012).
Landbouwgebied
Het landbouwgebied bestaat grotendeels uit intensief gebruikte graslanden met enkele maisakkers. Ten noorden van Hoogwaterzone noord bestaat ca. 50 % van de landbouwgrond uit akkers met aardappels en mais.
3. METHODE
Vanaf 1987 is het onderzoeksgebied op broedvogels, waaronder ganzen geïnventariseerd. Hiervoor zijn jaarlijks tussen eind maart en eind juni 7 tellingen in de ochtend (tussen 6.00 en 11.00 uur) uitgevoerd, volgens de BMP methode (Van Dijk 1996 en Van Dijk en Boele, 2011). Daarnaast zijn de gezinnen van ganzen met kuikens zoveel mogelijk geteld. De Grauwe gans en Grote Canadese gans zijn in de jaren 1987-1990 niet in de grafieken opgenomen, omdat deze soorten er toen nog niet broedden. De gegevens uit de periode 1987-2007 zijn verwerkt in het artikel “De vestiging en opmars van ganzen als broedvogels in de Hoogwaterzone en het weidevogelgebied Giethoorn-Wanneperveen” (Brandsma, 2007) en betrokken bij de uitwerking van dit rapport. Daarnaast zijn in het
onderzoeksgebied de niet broedende overzomerende ganzen geteld. Het landbouwgebied is tot op heden geen broedgebied. Hier is alleen het terreingebruik van gezinnen van Grauwe ganzen met kuikens en het aantal overzomerende Grauwe ganzen vastgesteld.
4. BROEDPAREN 4.1. GRAUWE GANS
In Hoogwaterzone noord broedden in 1992, 3 jaar na inrichting, de eerste Grauwe ganzen. De eerste jaren was er een gestage toename, maar vanaf 1998 nam de soort zeer sterk toe van 16 tot 255
broedparen per km2 in 2008. In de periode 2006-2009 leek de stand te stabiliseren, maar in 2010 was
toch weer sprake van een forse toename. De laatste jaren lijkt het aantal broedparen niet verder toe te nemen. Hoogwaterzone zuid werd in 1995 ingesteld. In 1996 broedden hier de eerste Grauwe ganzen.
Daarna nam de soort sterk toe tot 255 paar per km2 in 2008. Na een sterke afname in 2009, en een licht
herstel in 2010 en 2011 is de stand in 2012 fors teruggelopen (120 paar per km2). Het petgatengebied
ten zuiden van Hoogwaterzone noord werd in 1998 ingericht. Ook hier neemt de soort vanaf 2004
sterk toe tot 126 paar per km2 in 2010. Sindsdien is de stand stabiel. (figuur 2; bijlage figuur 11).
0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 400 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2
Fig. 2. Broedparen van de Grauwe gans per km2 in Hoogwaterzone noord en zuid, het petgatengebied en het weidevogelgebied 1991-2012
Hoogwaterzone noord (38 ha) Hoogwaterzone Zuid (48 ha) Petgaten (39 ha) Weidevogelgebied (127 ha)
De grens aan de groei van de broedpopulatie in dit gebied lijkt bereikt. De laatste jaren broedt de soort ook met enkele paren in het weidevogelgebied. Vaak broeden ze dan in overhoekjes met riet of ruigte bij water. Het aantal broedparen is hier echter beperkt. De meeste legsels worden hier gepredeerd, vooral door de vos. Recent is de Beulakerpolder ingericht als riet-, water- en moerasgebied. Het is
goed mogelijk dat een deel van de aanwas van de Hoogwaterzone naar deze nieuwe broedplek is uitgeweken.
4.2. GROTE CANADESE GANS
In 1994 broedden de eerste 2 paren van de Grote Canadese gans in de Hoogwaterzone. Dit waren waarschijnlijk ook de eerste broedparen van De Wieden. Vrijwel zeker waren dit losgelaten of
ontsnapte ganzen. De ganzen waren erg tam. Bij de veldbezoeken drukten ze zich soms op de kade van de Hoogwaterzone en kon je er op enkele meters langs lopen. In Hoogwaterzone noord nam de
dichtheid sterk toe tot 45 paar per km2 (= 17 paar) in 2006. Daarna is de stand gedaald tot circa 30 paar
per km2 en is de laatste jaren vrij stabiel. In Hoogwaterzone zuid nam de dichtheid tot 1999 sterk toe.
Vanaf 2000 schommelde de dichtheid tussen de 15-25 paar per km2. De laatste jaren loopt de stand hier
sterk terug (2012: 4 paar per km2). In het petgatengebied neemt de soort toe van 2 paar per km2 (2002)
tot 15 paar per km2 (2007). De laatste jaren schommelt de stand tussen de 10-15 paar per km2. Ook in
het weidevogelgebied is de soort in de periode 1997-2011 toegenomen van 2 tot 3-5 paar per km2. In
2012 loopt de stand hier sterk terug. De soort broedt hier meestal in overhoekjes met riet of ruigte bij water, maar soms ook in verruigde graslanden (figuur 3; bijlage fig. 12).
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2
Fig. 3. Broedparen van de Grote Canadese gans per km2 in Hoogwaterzone noord en zuid, het petgatengebied en het weidevogelgebied 1991-2012
Hoogwaterzone Noord (38 ha) Hoogwaterzone Zuid (48 ha) Petgaten (39 ha) Weidevogelgebied (127 ha)
4.3. NIJLGANS
In 1983 werd het eerste broedpaar van de Nijlgans aangetroffen bij het Kierse Wiede (Veldkamp 1983). In het onderzoeksgebied werd het eerste broedpaar in 1992 vastgesteld in Hoogwaterzone
noord. Tot 1995 nam de soort sterk toe tot 15 paar per km2. Na enkele jaren van stabilisatie nam de
soort af tot 8 paar per km2 (1998) om daarna sterk toe te nemen tot 23 paar per km2 in 2002. Sindsdien
is de stand vrij stabiel met een uitschieter naar boven in 2007. De laatste jaren loopt de stand terug. In
Hoogwaterzone zuid broedt de soort vanaf 1994. Ook hier neemt de soort sterk toe tot 21 paar per km2
in 2002. De laatste jaren loopt de stand fors terug (2012: 6 paar per km2). In het petgatengebied broedde de soort al voor het graven van de petgaten (1998). Van 1994-2002 broedden hier 3-5 paar per
km2; van 2003-2012 schommelt de dichtheid rond de 8-10 paar per km2. In het weidevogelgebied
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2 1 9 9 1 1 9 9 3 1 9 9 5 1 9 9 7 1 9 9 9 2 0 0 1 2 0 0 3 2 0 0 5 2 0 0 7 2 0 0 9 2 0 1 1 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4 2 0 0 6 2 0 0 8 2 0 1 0 2 0 1 2
Fig. 4. Broedparen van de Nijlgans per km2 in Hoogwaterzone noord en zuid, het petgatengebied en het weidevogelgebied 1991-2012
Figuur 5 geeft een overzicht van het totale aantal broedparen van de Grauwe gans, de Grote Canadese gans en de Nijlgans in het onderzoeksgebied (252 ha). Na een aantal jaren van forse groei lijkt het aantal broedparen van de Grauwe gans zich de laatste jaren te stabiliseren. De stand van de Grote Canadese gans en de Nijlgans nam tot 2007 langzaam toe en loopt de laatste jaren terug.
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 aa nt al b ro ed pa re n
Fig.5. Broedparen van de Grauwe gans, de Grote Canadese gans en de Nijlgans in het totale onderzoeksgebied (252 ha) 1991-2012
4.4. OVERIGE GANZEN
In 2001 broedde het eerste paar van de Brandgans in het onderzoeksgebied. De soort broedt sindsdien elk jaar met enkele paren in het gebied (tabel 1; bijlage fig. 13).
Tabel 1. Broedparen van de Brandgans in het totale onderzoeksgebied (252 ha)
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
1 1 1 3 2 4 2 3 2 3 3 4
Daarnaast zijn vanaf 2006 ook de eerste overzomerende Kolganzen in het onderzoeksgebied waargenomen. Er zijn nog geen broedparen vastgesteld.
5. BROEDSUCCES VAN DE GRAUWE GANS
Een Grauwe gans broedt circa 4 weken. In het onderzoeksgebied broedt zij voornamelijk in de minder toegankelijke moerasachtige delen met Riet, Lisdodde en grote zeggen en in Wilgenbroekbos, waarbij een voorkeur lijkt te bestaan voor kleine eilandjes. In de meeste jaren zijn in de eerste week van april de eerste paren met kuikens aanwezig. Het aantal paren met kuikens neemt in de tweede helft van april sterk toe. Na begin mei wordt nog wel gebroed, maar er komen dan niet veel paren met kuikens meer bij. De verhouding van het aantal broedparen en het aantal paren hiervan dat met kuikens is
waargenomen geeft een indicatie van het broedsucces. Uit figuur 6a blijkt dat tot 1998 relatief weinig gezinnen met kuikens zijn waargenomen. Toch groeit de populatie. In de periode 1998-2009 had, met uitzondering van 1999, 2006 en 2007 70-80 % van de paren kuikens. In 1999 en 2006 heeft circa 50 % van de paren kuikens en in 2007 meer dan 90 %. De laatste jaren is het aandeel van paren met kuikens (2010: 43 %; 2011: 51 % en 2012: 63 %) fors gedaald. Hoewel er zeker verliezen plaatsvinden in de kuikenfase, is er geen duidelijk zicht op de verliezen in de kuikenfase. Gezinnen varieren van 1 tot 11 kuikens per paar (Brandsma 2007). De gemiddelde gezinsgrootte in de kuikenfase ligt jaarlijks rond de 4.5 kuiken per paar (fig.6b). In 2010 (3.4 kuikens per paar), en in mindere mate 2005 (3.7 kuikens per paar), waren de verliezen in de kuikenfase aanzienlijk groter dan in de andere jaren. In 2007 waren de gezinnen het grootst (> 5 kuikens per paar). Opvallend is dat juist in dat jaar ook het aantal paren met kuikens erg hoog was.
75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325
Fig. 6a.Aantal broedparen van de Grauwe gans en aantal paren hiervan dat met kuikens is waargenomen in onderzoeksgebied in de periode 1991-2012
broedparen succesvol
0 1 2 3 4 5 6 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 a a n ta l k u ik e n s p e r g e zi n
Fig. 6b. Gemiddelde gezinsgrootte van de Grauwe gans 1998-2012
6. TERREINGEBRUIK VAN GEZINNEN VAN DE GRAUWE GANS
Raster
Uit figuur 8a blijkt dat in 2012 2/3 van de ganzengezinnen hebben gefoerageerd in het natuurgebied en de Hoogwaterzone en 1/3 in het landbouwgebied. In de periode begin tot eind april foerageren de ganzengezinnen vooral langs de randen van de Hoogwaterzone. Vanaf eind april wagen ze zich steeds verder van de Hoogwaterzone af (fig. 7a en 7b).
Tot en met 2007 foerageerden de paren met kuikens vooral op de graslanden in het landbouwgebied. Een kleiner deel foerageerde in het aanliggende weidevogelgebied. Bij onraad vluchtten de gezinnen naar de Hoogwaterzone (vlucht-, rust- en slaapplaats). Van de tegen de Hoogwaterzone aanliggende landbouwpercelen werd van de eerste circa 25 meter vaak het grootste deel van de eerste grassnede opgevreten. Ook het restant van de grassnede was voor de boer nauwelijks geschikt voor kuilvoer, omdat er veel ganzenmest in zat (Brandsma, 2007).
Als een vergelijking wordt gemaakt met 2007, blijkt dat na het plaatsen van het raster (2008-2012) nog maar in een beperkt deel van het landbouwgebied wordt gefoerageerd, vooral ten noorden van Hoogwaterzone noord (fig. 8b). De laatste jaren is dit aandeel toegenomen. Dit komt doordat aan de noordwestkant van de Hoogwaterzone geen sluitend raster is geplaatst. Een deel van de
ganzengezinnen wist hierdoor toch aan de landbouwkant van het raster te komen (om het raster heen). Aan de zuidkant heeft het raster prima gewerkt.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 30-3/3-4 12-4/17-4 30-4/27-4 11-5/4-5 19-5/12-5 1-6/29-5 13-6/19-6 aa nt al g ez in ne n
Fig. 8a. Overzicht aantal foeragerende ganzengezinnen in en om de hoogwaterzone 2012
Landbouwgebied
Natuurgebied (petgaten + weidevogelgebied) Hoogwaterzone noord + zuid
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 2007 2008 2009 2010 2011 2012 aa nt al
Fig. 8b. Overzicht foeragerende ganzengezinnen per gebied (gemiddeld per ronde) in en om de hoogwaterzone 2007-2012 (2007: geen raster; 2008-2012: raster)
Hoogwaterzone noord + zuid
Natuurgebied (petgaten + weidevogelgebied) Landbouwgebied
7. OVERZICHT OVERZOMERENDE GRAUWE GANZEN
Grauwe ganzen broeden, afhankelijk van de beschikbaarheid van nestplaatsen en voedsel, voor het eerst tussen hun tweede en zesde levensjaar (Voslamber et.al, 2007). In het onderzoeksgebied houden
voorgaande jaren (Brandsma, 2008-2011). In vergelijking tot voorgaande jaren is de relatieve piek half mei opvallend. (fig. 9a).
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 1050 30-3/3-4 12-4/17-4 30-4/27-4 11-5/4-5 19-5/12-5 1-6/29-5 13-6/19-6 aa nt al
Fig. 9a. Overzicht aantal overzomerende Grauwe ganzen in en om de hoogwaterzone 2012
Landbouwgebied
Natuurgebied (petgaten + weidevogelgebied) Hoogwaterzone noord + zuid
0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 400 425 450 2008 2009 2010 2011 2012 ge m id de ld a an ta l p er ro nd e pe r 1 00 h a
Fig. 9b. Overzicht overzomerende ganzen per gebied (gemiddeld per ronde per km2) in en om de hoogwaterzone 2008-2012
Hoogwaterzone noord + zuid
Natuurgebied (petgaten + weidevogelgebied) Landbouwgebied
Als het aantal ganzen per gebied (gemiddeld per ronde) per km2 wordt beschouwd, komt de grote betekenis van de Hoogwaterzone als rust- en slaapplaats naar voren. Waarschijnlijk wordt hier ook vaak overnacht. In de periode 2008-2012 was er weinig verschil in foerageerdichtheid tussen het landbouwgebied en natuurgebied (als de Hoogwaterzone buiten beschouwing wordt gelaten) (fig. 9b).
,QGHORRSGHUMDUHQLVGHJURHSRYHU]RPHUHQGHJDQ]HQIRUVWRHJHQRPHQ YDQFLUFDLQ WRW FLUFDJDQ]HQLQHQWRWFLUFD JDQ]HQLQ 9DQDI OLMNWGHSRSXODWLH RYHU]RPHUHQGHJDQ]HQ PD[LPDDOJHWHOGSHUURQGH ]LFKWHVWDELOLVHUHQ+HWJHPLGGHOGHDDQWDO RYHU]RPHUDDUVSHUURQGHOLJWGHODDWVWHMDUHQODJHU ILJ Ϭ ϭϬϬ ϮϬϬ ϯϬϬ ϰϬϬ ϱϬϬ ϲϬϬ ϳϬϬ ϴϬϬ ϵϬϬ ϭ͘ϬϬϬ ϭ͘ϭϬϬ ϮϬϬϴ ϮϬϬϵ ϮϬϭϬ ϮϬϭϭ ϮϬϭϮ ĂĂ Ŷ ƚĂ ů &ŝŐ͘ϭϬ͘DĂdžŝŵĂĂůĂĂŶƚĂůĞŶŐĞŵŝĚĚĞůĚĂĂŶƚĂůŽǀĞƌnjŽŵĞƌĞŶĚĞ'ƌĂƵǁĞŐĂŶnjĞŶ ƉĞƌƚĞůƌŽŶĚĞŝŶŚĞƚŽŶĚĞƌnjŽĞŬƐŐĞďŝĞĚ;ϱϰϴŚĂͿϮϬϬϴͲϮϬϭϮ ŵĂdžŝŵĂĂů ŐĞŵŝĚĚĞůĚƉĞƌƌŽŶĚĞ &21&/86,(6',6&866,((1$$1%(9(/,1*(1 +HWRQGHU]RHNVJHELHGEHVWDDWXLWGH+RRJZDWHU]RQHQRRUG KD HQ]XLG KD DIZLVVHOLQJYDQ RXGULHWUXLJWHZDWHUHQPRHUDV KHWSHWJDWHQJHELHG$XNHQ1RRUG KD HQKHWZHLGHYRJHOJHELHG $XNHQ=XLG KD 'DDUQDDVWLVKHWODQGERXZJHELHGWHQQRRUGHQHQRRVWHQYDQGH+RRJZDWHU]RQH KD JHwQYHQWDULVHHUGRSJDQ]HQJH]LQQHQHQRYHU]RPHUHQGHJDQ]HQ 2QWZLNNHOLQJSRSXODWLHV • ,QGH+RRJZDWHU]RQHLVGHSRSXODWLHYDQGH*UDXZHJDQVQDHHQDDU]HOHQGHVWDUW YRRUDOLQ GHSHULRGH ]HHUVWHUNWRHJHQRPHQWRW]HHUKRJHGLFKWKHGHQ SDDUSHUNP 1DHHQOLFKWHDIQDPHLQ QDPGHSRSXODWLHLQZHHUWRHHQOLMNWGHODDWVWHMDUHQWH VWDELOLVHUHQ'HJUHQVLQGHJURHLOLMNWKLHUEHUHLNW/DQGHOLMNLVGHMDDUOLMNVHJURHLLQGHSHULRGH MDDUOLMNVPDDURSUHJLRQDDOQLYHDXLVHURRNVSUDNHYDQDIYODNNLQJHQSODDWVHOLMN YDQDIQDPH,QHHQVWXGLHQDDU*UDXZHJDQ]HQSRSXODWLHVHOGHUVLQ1HGHUODQGEOLMNWGDWGH SRSXODWLHGHHHUVWHMDUHQVQHOJURHLWHQJHPLGGHOGQDMDDUGHJURHLVWHUNDIQHHPW 9RVODPEHU HWDOD 'LWSDWURRQOLMNWKLHURRNYDQWRHSDVVLQJ • %HODQJULMNVWHRRU]DDNYRRUGHYHVWLJLQJHQVWHUNHWRHQDPHYDQGHSRSXODWLHLVZDDUVFKLMQOLMNGH LQULFKWLQJYDQGH+RRJZDWHU]RQHVLQ HQ ZDDUELMH[WHQVLHIJHEUXLNWHJUDVODQGHQQD YHUKRJLQJYDQKHWZDWHUSHLO FPERYHQERH]HPSHLO ]LFKKHEEHQRQWZLNNHOGWRWHHQ DIZLVVHOLQJYDQRXGULHWZDWHUHQPRHUDVHQDOVHHQJHVFKLNWEURHGELRWRRSYRRUGH*UDXZHJDQV
RRNLQGHEHVWDDQGHQDWXXUJHELHGHQPHWHHQPRHUDVDFKWLJELRWRRSJHYHVWLJGHQXLWJHEUHLG 9RVODPEHUHWDO QRHPHQRRNGHDIQDPHYDQGHMDFKWGUXN LQGHZLQWHU QRJDOVRRU]DDN YDQGHWRHQDPHYDQGH*UDXZHJDQVLQ1HGHUODQG • *H]LHQGHRQWZLNNHOLQJYDQGHSRSXODWLHYDQGH*UDXZHJDQVLQGH+RRJZDWHU]RQHOLMNWGLW ELRWRRSHHQRSWLPDDOEURHGJHELHG1DDUPDWHGHGLFKWKHGHQKLHUWRHQDPHQYHVWLJGHGHVRRUW]LFK RRNLQKHWDDQOLJJHQGHSHWJDWHQJHELHG$XNHQ1RRUG'HODDWVWHMDUHQEURHGWGHVRRUWRRNORNDDO PHWHQNHOHEURHGSDUHQLQKHWZHLGHYRJHOJHELHGELMSHWJDWHQHQRYHUKRHNMHVPHWULHW,QIHLWH ]RHNWGH*UDXZHJDQVKLHUKHW]HOIGHELRWRRSDOVLQGH+RRJZDWHU]RQHDOOHHQLVGDWLQKHW ZHLGHYRJHOJHELHGPDDUEHSHUNWDDQZH]LJ9DQGH]HEURHGVHOVNRPWYDDNZHLQLJWHUHFKW9DDN ZRUGHQGH]HOHJVHOVJHSUHGHHUGYRRUDOGRRUGHYRV • 'HSRSXODWLHYDQ*URWH&DQDGHVHJDQ]HQLVLQ'H:LHGHQZDDUVFKLMQOLMNDINRPVWLJYDQWZHHSDDU RQWVQDSWHRIORVJHODWHQEURHGSDUHQPRJHOLMNODWHUDDQJHYXOGPHWSDUHQYDQHOGHUV'HVRRUWLVLQ GHSHULRGH VWHUNWRHJHQRPHQYRRUDOLQGH+RRJZDWHU]RQH WRWDDOFLUFDSDDU 'H ODDWVWHMDUHQLVGHVWDQGWHUXJJHORSHQWRWSDDU(HQYHUJHOLMNEDUHJURHLGHHG]LFKRRNYRRULQ DQGHUHZDWHUHQPRHUDVJHELHGHQLQ1HGHUODQG,QEURHGGHQHULQ1HGHUODQGSDDUPHW HHQMDDUOLMNVHJURHLRYHUGHSHULRGH YDQ 9RVODPEHUHWDO • 'H1LMOJDQVLVLQGH+RRJZDWHU]RQHVHQKHWSHWJDWHQJHELHG $XNHQ=XLG VWHUNWRHJHQRPHQLQGH SHULRGH WRWDDOSDDU ,QKHWZHLGHYRJHOJHELHGEURHGWGHVRRUWVLQGV PHW HQNHOHEURHGSDUHQ1DHHQDDQWDOMDUHQYDQVWDELOLVDWLHQHHPWGHSRSXODWLHQXOLFKWDI SDDU • 'HHHUVWH%UDQGJDQ]HQEURHGGHQVLQGVHQNHOHMDUHQPHWEURHGSDUHQLQKHWRQGHU]RHNVJHELHG 'HYHUZDFKWLQJZDVGDWGH]HVRRUWGHNRPHQGHMDUHQRRN]RXJDDQWRHQHPHQPDDUWRWQRJWRHLV GLWQLHWKHWJHYDO0RJHOLMNEOLMIWHHQVWHUNHJURHLXLWRPGDWGH*UDXZHJDQVDOYHHOYDQGH SRWHQWLsOHEURHGSOHNNHQLQEHVODJKHHIWJHQRPHQ/DQGHOLMNQHHPWGH%UDQGJDQVVWHUNWRHLQGH SHULRGH MDDUOLMNVPHW WRWSDDULQ 9RVODPEHUHWDOD • $DQJH]LHQRRNGHHHUVWH.ROJDQ]HQDORYHU]RPHUHQLQKHWRQGHU]RHNVJHELHG]DORRNGH]HVRRUW PRJHOLMNRSNRUWHWHUPLMQLQKHWJHELHGWRWEURHGHQNRPHQ %URHGVXFFHV • ,QGHSHULRGH KDGPHWXLW]RQGHULQJYDQ HQYDQGHEURHGSDUHQYDQ GH*UDXZHJDQVNXLNHQV+HWODJHUHDDQGHHOSDUHQPHWNXLNHQVLQKHHIWPRJHOLMNWHPDNHQ PHWKHWIHLWGDWHULQGDWMDDULQ+RRJZDWHU]RQH]XLGEHJLQDSULOLOOHJDDOHHQIOLQNGHHOYDQGH QHVWHQLVYHUVWRRUGXLWJHKDDOG/RNDDOZDVHHQJURRWGHHOYDQGHEURHGHQGHJDQ]HQURQG DSULOYHUGZHQHQ2RNLQHQ]LMQKLHUEHJLQDSULOZDDUVFKLMQOLMNHHQJURRWDDQWDOQHVWHQ YHUVWRRUG ORNDDOJURRWGHHOEURHGHQGHJDQ]HQYHUGZHQHQ ,QLVKHWEURHGVXFFHVIRUV JHGDDOG HQ]LMQZDDUVFKLMQOLMNLQGHOHJIDVHHQRILQGHHHUVWHZHNHQYDQGHNXLNHQIDVH IRUVHYHUOLH]HQJHOHGHQ,QHQKDGGHQUHVSHFWLHYHOLMNYDQGHSDUHQNXLNHQV • 'HJH]LQVJURRWWHYDQGH*UDXZHJDQVYDULHHUWWXVVHQGHHQNXLNHQV,Q ZDVGH JHPLGGHOGHJH]LQVJURRWWHNXLNHQV,QZDVGHJHPLGGHOGHJH]LQVJURRWWHDDQ]LHQOLMNODJHU (UZHUGHQLQDSULOYHHOGRGHNXLNHQV ZHHN JHYRQGHQ QLHWJHSUHGHHUG 0RJHOLMN LVKHWYRHGVHODDQERGQDGHYRRUDIJDDQGHVWUHQJHZLQWHUELQQHQKHWUDVWHUEHSHUNHQGJHZHHVW'LW LVRSPHUNHOLMNRPGDWKLHUYRRULQYRRUJDDQGHMDUHQJHHQDDQZLM]LQJHQZDUHQ,QZDVGH JH]LQVJURRWWHNXLNHQSHUSDDU9DQYHHOGRGHNXLNHQV]RDOVLQZDVJHHQVSUDNH • 'HDDQZH]LJH9RVVHQKHEEHQRQJHWZLMIHOGHHQGHHOYDQGHNXLNHQVRSJHYUHWHQ(FKWHUGRRUGDWGH JDQ]HQPHWNXLNHQVJURHSVJHZLMVIRHUDJHUHQHQDOWLMGGLFKWELMGHZDWHUNDQW]DOGH9RVQDDU YHUZDFKWLQJELMHONHDFWLHPD[LPDDOHQNHOHNXLNHQVWHSDNNHQNULMJHQ'HUHVW]LHWZDDUVFKLMQOLMN RSWLMGNDQVRPLQKHWZDWHUWHYOXFKWHQ5HJHOPDWLJLVYDVWJHVWHOGGDWLQKHWJHELHGOHJVHOVHQ YDDNRRNEURHGHQGHJDQ]HQGRRU9RVVHQZHUGHQJHSUHGHHUG,QZHONHPDWHSUHGDWLHGRRU9RVVHQ HHQUROVSHHOWLVQLHWGXLGHOLMN$IJDDQGRSGHVWHUNHJURHLOLMNWGH9RVKRRJXLWGHJURHLDIWH UHPPHQ'LWLVRSPHUNHOLMNRPGDWLQKHWZHLGHYRJHOJHELHGYRRUDOLQGHSHULRGH GH SUHGDWLHGUXNGRRU9RVVHQHUJKRRJZDVZHONHOHLGGHWRWHHQIRUVHDIQDPHYDQGH ZHLGHYRJHOVWDQG RD%UDQGVPD 0RJHOLMNKRXGWGLWYHUEDQGPHWKHWWLMGVWLSYDQEURHGHQ %LMZHLGHYRJHOVZDVGHKRRJVWHSUHGDWLHGUXNLQGHSHULRGHPHLWRWKDOIMXQL*UDXZHJDQ]HQ EURHGHQYRRUDOLQPDDUWHQGHHHUVWHKHOIWYDQDSULO0RJHOLMN]LMQGH9RVVHQGDQPLQGHURS]RHN
QDDUYRHGVHOGDQODWHULQKHWVHL]RHQDOVGHEHKRHIWHDDQYRHGVHOYRRUGHMRQJHQJURWHULV 'DDUQDDVWVSHHOWZDDUVFKLMQOLMNRRNPHHGDWHHQGHHOYDQGHOHJVHOVLQGH+RRJZDWHU]RQHVRS PLQLHLODQGMHVLQKHWZDWHUHQPRHUDVOLJWZDDU9RVVHQPLQGHUJRHGELMNXQQHQNRPHQHQGH *DQV]LMQQHVWEHWHUNDQYHUGHGLJHQ • /DQGHOLMNQHHPWGHSRSXODWLHYDQGH*UDXZHJDQVVWHUNWRH'LWOHLGWWRWWRHQHPHQGH ODQGERXZVFKDGH8LWSRSXODWLHVWXGLHVLQ1HGHUODQGEOLMNWGDWYULMZHODOOHPDDWUHJHOHQGLHWRWQRJ WRH]LMQJHQRPHQRPGHSRSXODWLHJURHLDIWHUHPPHQ RDUDSHQYHUWUDSSHQGRRUSULNNHQHQ VFKXGGHQYDQHLHUHQ ZHLQLJHIIHFWLHI]LMQJHEOHNHQ2RNDOVKLHULQWHQVLHIRSZRUGWLQJH]HW ZRUGHQODQJQLHWDOOHQHVWHQJHYRQGHQ9DQGHQHVWHQGLHXLWNRPHQZRUGHQGDQQRJYROGRHQGH NXLNHQVYOLHJYOXJRPGHSRSXODWLHIRUVWHODWHQJURHLHQ,QKHWDOJHPHHQEOLMIWGHSRSXODWLHJURHLHQ WRWGDWHHQSODIRQGLVEHUHLNWZDDUQDGHDDQWDOOHQVWDELOLVHUHQ,QJUHSHQOHLGHQHUYDDNWRHGDWGH SRSXODWLHZRUGWWHUXJJH]HWQDDUHHQVWDGLXPYDQVQHOOHJURHLHQKHWSODIRQG VWDELHOHSRSXODWLH ODWHUZRUGWEHUHLNW 9RVODPEHUF %HJUD]LQJYDQJDQ]HQJH]LQQHQ • 'HVWHUNHWRHQDPHYDQEURHGSDUHQYDQGH*UDXZHJDQVOHLGGHWRWHQPHWLQWRHQHPHQGH PDWHWRWKHW JHGHHOWHOLMN DIJUD]HQYDQJUDVODQGHQLQKHWODQGERXZJHELHG'DDUELMZHUGGH JURRWVWHVFKDGHYHURRU]DDNWGRRUGHSDUHQPHWNXLNHQV'H]HJH]LQQHQJUDDVGHQYRRUDOLQGH GLUHFWWHJHQGH+RRJZDWHU]RQHOLJJHQGHJUDVODQGHQ • ,QIRHUDJHHUGHYDQGHJH]LQQHQLQKHWODQGERXZJHELHG1DKHWSODDWVWHQYDQHHQUDVWHU URQGDSULOLQSHULRGH ZHUGHUGRRUJDQ]HQJH]LQQHQQRJPDDU]HHUEHSHUNWLQKHW ODQGERXZJHELHG JHIRHUDJHHUG'HOLFKWEHPHVWHJUDVODQGHQWHQZHVWHQHQ]XLGHQYDQ GH+RRJZDWHU]RQHOHNHQLQ HQQLHWEHSHUNHQGYRRUKHWYRHGVHODDQERG 9RRULVGLWRSEDVLVYDQGHKRJHVWHUIWHLQGHYURHJHNXLNHQIDVHQLHWXLWWHVOXLWHQ1DDUPDWH GHNXLNHQVRXGHUZRUGHQJDDQ]HRRNRSJURWHUHDIVWDQGYDQGH+RRJZDWHU]RQHIRHUDJHUHQHQ QHHPWKHWSHUFHQWDJHLQKHWODQGERXZJHELHGZDWWRH+HWUDVWHUKHHIWHUYRRUJH]RUJGGDWGH VFKDGHGRRUIRHUDJHUHQGHJDQ]HQJH]LQQHQLQGHODQGERXZSHUFHOHQGLUHFWJUHQ]HQGDDQGH +RRJZDWHU]RQHVWHUNLVDIJHQRPHQ(HQVOXLWHQGUDVWHUZHUNWXLWVWHNHQG$DQGHZHVWNDQWYDQ +RRJZDWHU]RQHQRRUGLVJHHQVOXLWHQGUDVWHUJHSODDWVW'DDUGRRUIRHUDJHUHQWHQZHVWHQHQ QRRUGHQYDQ+RRJZDWHU]RQHZHOJDQ]HQPHWNXLNHQVLQKHWODQGERXZJHELHG • ,Q'H'HHOHQLQ)ULHVODQGLVRRNHHQSLORWJHVWDUWPHWKHWSODDWVHQYDQHHQUDVWHU'RRUKHW SODDWVHQYDQKHWUDVWHULVGDDUKHWRSJURHLJHELHGYDQGHNXLNHQVIRUVLQJHSHUNW'HRYHUOHYLQJYDQ GHNXLNHQVLVKLHUGRRUKHWSODDWVHQYDQKHWUDVWHUIRUVDIJHQRPHQ 9RVODPEHUE %LMGH +RRJZDWHU]RQHOLMNWKHWUDVWHUQLHWRIZHLQLJLQYORHGWHKHEEHQRSGHJURHLYDQGHEURHGSRSXODWLH :HOLVZDDUZRUGWKLHUKHWRSJURHLJHELHGYDQGHNXLNHQVZHOLQJHSHUNWPDDUKHWDFKWHUOLJJHQGH QDWXXUJHELHG JURWHQGHHOVOLFKWEHPHVWZHLGHYRJHOJUDVODQG ELHGWQDDUYHUZDFKWLQJQRJUXLP YROGRHQGHIRHUDJHHUJHELHGYRRUGHJDQ]HQJH]LQQHQ$OOHHQLQ]RXJHEUHNDDQYRHGVHORS EDVLVYDQHHQKRJHUHNXLNHQVWHUIWHHHQEHSHUNHQGHIDFWRUJHZHHVWNXQQHQ]LMQ • *HWDOVPDWLJLVKHWDDQWDOEURHGSDUHQYDQGH*URWH&DQDGHVHJDQVHQGH1LMOJDQVVOHFKWVHHQ IUDFWLHYDQKHWDDQWDOEURHGSDUHQYDQGH*UDXZHJDQV'HHYHQWXHOHJUDDVVFKDGH]DOQDYHQDQW]LMQ • 8LWJHJHYHQVYDQKHW)DXQDIRQGVEOLMNWGDWGHYRRUMDDUVVFKDGH30'H]HVFKDGHZRUGW ZDDUVFKLMQOLMNKRRIG]DNHOLMNYHURRU]DDNWGRRUGHZLQWHUJDVWHQ YRRUDO.ROJDQ]HQ ZDDUGRRUGLW QLHWYHHO]HJWRYHUGHVFKDGHGRRURYHU]RPHUHQGH*UDXZHJDQ]HQRIJDQ]HQJH]LQQHQ • ,QGHSHULRGHIRHUDJHHUGHQ*UDXZHJDQ]HQPHWNXLNHQVLQDSULOJURWHQGHHOVLQKHW QDWXXUJHELHG2SYDOOHQGLVGDWGLW]LFK]RZHOYRRUGHHGLQGHOLFKWEHPHVWHZHLGHYRJHOJUDVODQGHQ WHQZHVWHQYDQKRRJZDWHU]RQH=XLG DOVLQGHQLHWQDXZHOLMNVEHPHVWHJUDVODQGHQ WHQ]XLGHQHQ ZHVWHQYDQ+RRJZDWHU]RQH1RRUG *DQ]HQHQZHLGHYRJHOV • 'HVWHUNHWRHQDPHYDQJUD]HQGHJDQ]HQJH]LQQHQLQKHWZHLGHYRJHOJHELHGOHLGWHUWRHGDWHHQGHHO
SUREOHPHQNXQQHQOHLGHQ%HODQJULMNYRRUZHLGHYRJHOVLVGDWHUYROGRHQGHSROOHQLQGHYHJHWDWLH DDQZH]LJEOLMYHQDOVEURHGSOHNYRRUNZHWVEDUHVRRUWHQDOV*UXWWR7XUHOXXUHQ6OREHHQG • %HODQJULMNLVRRNGDWSORWVHOLQJHYHUVWRULQJLQGH]HVLWXDWLH EURHGHQGHZHLGHYRJHOVHQ IRHUDJHUHQGHJDQ]HQLQKHW]HOIGHJHELHG WRWHHQPLQLPXPEHSHUNWEOLMIW%LMSORWVHOLQJH YHUVWRULQJNXQQHQJURWHJURHSHQYOXFKWHQGHJDQ]HQJH]LQQHQJHPDNNHOLMNQHVWHQNDSRWWUDSSHQ (QNHOHNHUHQ]LMQRRNJHNQHXVGHHLHUHQJHYRQGHQGLHPRJHOLMNYHUWUDSW]LMQGRRUJDQ]HQ%LMHHQ UXVWLJHEHQDGHULQJWUHNNHQGHJDQ]HQ]LFKJHOHLGHOLMNWHUXJ,QHHQUXVWVLWXDWLH]XOOHQ]HOGHQ OHJVHOVGRRUJDQ]HQZRUGHQSODWJHWUDSWRPGDWGHEURHGHQGHYRJHOVGDQRSKHWQHVWEOLMYHQ]LWWHQ • 8LWHHQHHUVWHRQGHU]RHNQDDUGHUHODWLHWXVVHQ*UDXZHJDQ]HQHQZHLGHYRJHOV .OHLMQHWDO ZDDUELMRRNJHEUXLNLVJHPDDNWYDQGHJHJHYHQVYDQGLWJHELHG EOHHNYRRUDOVQRJJHHQ QHJDWLHYHUHODWLHWXVVHQEURHGHQGHZHLGHYRJHOVHQJDQ]HQ *DQ]HQHQPRHUDVYRJHOV • ,QKRHYHUUHGHEURHGSRSXODWLHYDQGH*UDXZHJDQVYDQLQYORHGLVRSDQGHUHVRRUWHQEURHGYRJHOV LQGH+RRJZDWHU]RQHLVQLHWRQGHU]RFKW,QKHWDOJHPHHQ]LMQGHGLFKWKHGHQYDQULHWHQ PRHUDVYRJHOV RD6QRU%ODXZERUVW5LHW]DQJHU%UXLQHNLHNHQGLHI3XUSHUUHLJHU/HSHODDU KRRJ HQQHPHQGH]HQLHWDI$OOHHQGH5RHUGRPSGLHYRRUKHHQPHWFLUFDSDDULQGH+RRJZDWHU]RQH DDQZH]LJZDVLVJHOHLGHOLMNDDQDIJHQRPHQ'LWOLMNWHHUGHUHHQHIIHFWWH]LMQYDQKHWGRRU VXFFHVVLHYHUGZLMQHQYDQJUDGLsQWHQ ULHWQDDURSHQPRHUDV GDQHHQHIIHFWYDQGHDDQZH]LJH JDQ]HQ %UDQGVPDE 2YHU]RPHUHQGHJDQ]HQ • +HWDDQWDORYHU]RPHUHQGH QLHWEURHGHQGH JDQ]HQQDPWRW WRH'HODDWVWHMDUHQLVGH RYHU]RPHUHQGHSRSXODWLHVWDELHOOLFKWDIQHPHQG'HRYHU]RPHUHQGHSRSXODWLH]RUJWYRRU YUDDWVFKDGHHQOHLGWWRWNODFKWHQYDQERHUHQHQDDQYUDJHQYRRURQWKHIILQJYRRUDIVFKRW-DDUOLMNV ZRUGHQLQKHWJHELHGRYHU]RPHUHQGHJDQ]HQDIJHVFKRWHQ,QGHSHULRGHDSULOWRWHQPHWVHSWHPEHU ]LMQLQLQLQLQ LQ LQLQ«HQLQ «*UDXZHJDQ]HQJHVFKRWHQLQGHRPJHYLQJYDQGH+RRJZDWHU]RQH 30LQIRUPDWLH :%( +HWODJHUHDDQWDOJHVFKRWHQJDQ]HQLQZRUGWGHHOVYHURRU]DDNWGRRUGDWJHHQ RQWKHIILQJZHUGYHUOHHQGYRRUKHW]XLGRRVWHOLMNJHOHJHQODQGERXZJHELHG LYP1%ZHW +HW DIVFKRWKHHIWQLHWJHOHLGWRWHHQDIQDPHYDQGHSRSXODWLHPDDUPRJHOLMNGHJURHLZHODIJHUHPG • +RRJSURGXFWLHYHODQGERXZJUDVODQGHQ]LMQLQKHWDOJHPHHQYHHOPHHULQWUHNELMJDQ]HQGDQ PLQGHULQWHQVLHIEHPHVWHJUDVODQGHQ QDWXXUJHELHG 2SYDOOHQGLVGDWGHGLFKWKHLGYDQ IRHUDJHUHQGHJDQ]HQLQKHWQDWXXUJHELHGLQGHSHULRGHWRFKYHUJHOLMNEDDULVPHWKHW ODQGERXZJHELHG0RJHOLMNLVGLWHHQJHYROJYDQYHUMDJLQJHQEHMDJLQJLQKHWODQGERXZJHELHG $DQEHYHOLQJHQ • +HWSODDWVHQYDQKHWUDVWHULQGHSHULRGHDSULOMXQLYRRUW]HWWHQ2RNVOXLWHQGUDVWHUSODDWVHQODQJV GHZHVWNDQWYDQ+RRJZDWHU]RQHQRRUG WHQRRVWHQ%HXODNHUZHJ WRWGH$XNHQ5DVWHUWRWHLQG GRRUWUHNNHQ'LW]DOGHVFKDGHLQKHWODQGERXZJHELHGYHUGHUEHSHUNHQ'DDUQDDVW]DOGDDUGRRU KHWDDQWDORYHUVWHNHQGHJDQ]HQ %HXODNHUZHJ VWHUNDIQHPHQ YHUNHHUVYHLOLJKHLG • 'HDIVSUDDNRPELMEHMDJLQJYDQRYHU]RPHUHQGHJDQ]HQLQKHWEURHGVHL]RHQHQLJHDIVWDQGWRWGH +RRJZDWHU]RQHWHKRXGHQFRQWLQXHUHQ'LWEHSHUNWGHYHUVWRULQJYDQEURHGYRJHOV RDNRORQLH /HSHODDUVHQ3XUSHUUHLJHUV • +HWLQSHUNHQYDQGHSRSXODWLHGRRUKHWUDSHQHQRIVFKXGGHQYDQHLHUHQLVLQGH+RRJZDWHU]RQH DIWHUDGHQ'LWOHLGWWRWYHHOYHUVWRULQJYRRUDQGHUHVRRUWHQDOV3XUSHUUHLJHU/HSHODDU%UXLQH .LHNHQGLHI5RHUGRPSHQ]'DDUQDDVWLVKHWZDDUVFKLMQOLMNZHLQLJHIIHFWLHI • $OVYRRUEHSDDOGHEHWHUWRHJDQNHOLMNHJHELHGHQZHOZRUGWJHNR]HQYRRUKHWUDSHQYDQHLHUHQLV GLWLQGHHHUVWHZHHNYDQDSULOKHWPHHVWHIIHFWLHI'DQ]LWWHQGHPHHVWHJDQ]HQDDQKHWHLQGYDQGH EURHGSHULRGHHQLVGHNDQVGDW]HRSQLHXZEHJLQQHQHUJNOHLQ'HNDQVEHVWDDWZHOGDWGH SRSXODWLHVWHHGVEUHGHUJDDWXLWZDDLHUHQHQKHWVWHHGVPRHLOLMNHUXLWYRHUEDDUZRUGW • $OVJHNR]HQZRUGWYRRUKHWEHSHUNHQYDQGHJDQ]HQSRSXODWLHGDQLVKHWYDQJHQYDQNXLNHQVGLH QRJQLHWYOLHJYOXJ]LMQYHHOHIIHFWLHYHUHQOHLGWGLWWRWYHHOPLQGHURQUXVWLQGH+RRJZDWHU]RQHGDQ
EHMDJLQJPHWKHWJHZHHU1DGHHOKLHUYDQLVGDWGLWJHPDNNHOLMNWRWYHHOQHJDWLHYHSXEOLFLWHLWNDQ OHLGHQ • 0RQLWRRUGHUHODWLHWXVVHQGHJURHLYDQGHJDQ]HQSRSXODWLH JUDDVGUXN HQGHRQWZLNNHOLQJHQLQ KHWZHLGHYRJHOJHELHG EURHGVXFFHV ]RGDW]RQRGLJNDQZRUGHQLQJHJUHSHQDOV]LFKERYHQPDWLJH VFKDGHYRRUGRHW EYRYHUEHJUD]LQJZDDUGRRUEURHGSODDWVHQ SROOHQ YRRUNULWLVFKHVRRUWHQDOV JUXWWRWXUHOXXUHQVOREHHQGYHUORUHQJDDQ 'DDUQDDVWOHYHUWKHWRRNEHODQJULMNHLQIRPDWLHRSRI HQKRHEHLGHGRHOHQ]LMQWHFRPELQHUHQ • 0RQLWRRUGHUHODWLHWXVVHQGHJURHLYDQGHJDQ]HQSRSXODWLHHQGHRQWZLNNHOLQJYDQGH EURHGYRJHOVWDQGLQGH+RRJZDWHU]RQH /,7(5$7885 %UDQGVPD2+ +RRJZDWHU]RQH HHQQDWXXURQWZLNNHOLQJVJHELHG 9RRUULHWZDWHUHQPRHUDVYRJHOVLQGH :LHGHQ'H/HYHQGH1DWXXU %UDQGVPD2+ 'HYHVWLJLQJHQRSPDUVYDQJDQ]HQDOV EURHGYRJHOVLQGHKRRJZDWHU]RQHHQKHW ZHLGHYRJHOJHELHG*LHWKRRUQ:DQQHSHUYHHQ 9RJHOVLQ2YHULMVVHO %UDQGVPD2+DEHQ %URHGHQGHHQRYHU]RPHUHQGHJDQ]HQLQHQ URQGRPGH+RRJZDWHU]RQH 'H:LHGHQ , WP,9 9HUHQLJLQJ1DWXXUPRQXPHQWHQ :DQQHSHUYHHQ %UDQGVPD2+F %URHGHQGH/HSHODDUVHQUHLJHUVLQGH +RRJZDWHU]RQH 'H:LHGHQ LQGHSHULRGH 9RJHOVLQ2YHULMVVHO %UDQGVPD2+ 2QGHU]RHNZHLGHYRJHOEHKHHULQKHW 5HVHUYDDWVJHELHG*LHWKRRUQ:DQQHSHUYHHQ ;;,9 9HUHQLJLQJ1DWXXUPRQXPHQWHQ :DQQHSHUYHHQ %UDQGVPD2+E 'HEURHGYRJHOVWDQGLQGH+RRJZDWHU]RQH 'H :LHGHQ 'H/HYHQGH1DWXXU 'LMN$-YDQ %URHGYRJHOVLQYHQWDULVHUHQLQSURHIYODNNHQ KDQGOHLGLQJ%URHGYRJHO0RQLWRULQJ3URMHFW 62921%HHN8EEHUJHQ 'LMN$-YDQ $%RHOH +DQGOHLGLQJ62921%URHGYRJHORQGHU]RHN 629219RJHORQGHU]RHN1HGHUODQG1LMPHJHQ .OHLMQ'--YDQGHU+RXW+$+-DQVHQ5-0 +HEEHQ*UDXZHJDQ]HQHHQQHJDWLHIHIIHFWRS .DWV(.QHFKW'/DPPHUWVPD*-'00VNHQVZHLGHYRJHOV"$OWHUUD:DJHQLQJHQ 7&30HOPDQ
Veldkamp, R., 1985 Broedvogels van de Wieden. Rapport
Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland.
Vereniging Natuurmonumenten, 1993 Rode lijst broedvogels 1993. De Wieden.
Vereniging Natuurmonumenten.
Voslamber, B., 2002 Grauwe gans Anser anser pp 98-99 in SOVON
Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000.
Nederlandse Fauna 5. Nationaal Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden Voslamber, B., H.P van der Jeugd & K. Koffijberg, Aantallen, trends en verspreiding van
2007 overzomerende ganzen in Nederland. Limosa
80: 1-17.
Voslamber, B., H.P van der Jeugd & K. Koffijberg, Broedende ganzen in Nederland. De Levende
2010a Natuur 111: 40-44.
Voslamber, B., 2010b Pilotstudie Grauwe Ganzen (Anser anser) De
Deelen, 2007-2009. Onderzoek naar het uitrasteren van een broedpopulatie Grauwe ganzen met als doel de populatie te beperken en landbouwschade te verminderen. SOVON- onderzoeksrapport 2010/02. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen.
Voslamber, B., 2010c Bestrijding van Grauwe ganzen: ingrepen op
