Wout Buitelaar*
Europees onderzoek naar kwaliteit van de arbeid
Een bespreking van het onderzoek van de Europese Stichting
In 1975 werd bij besluit van de Raad van Minis ters van de EG de Europese Stichting tot Ver betering van de Levens- en Arbeidsomstandig heden opgericht. Deze tri-partite organisatie kreeg als opdracht ‘betere levens- en arbeidsom standigheden uit te werken en te verwezenlijken door middel van een actie ter ontwikkeling en verspreiding van de kennis die deze ontwikke ling kan bevorderen’. De standplaats werd Dublin. In de loop der tijd verdubbelde het aantal lidstaten van zes naar twaalf.
Het onderzoek van de Stichting ligt onder meer op het gebied van de arbeidsomstandigheden: - herstructurering van arbeidsvormen; - arbeidsverhoudingen en sociale dialoog; - monitoring van veiligheid en gezondheid. Van het budget, inmiddels aangegroeid tot ruim 12 miljoen gulden, gaat in principe de helft naar ‘ arbeidsomstandigheden’.
De Stichting heeft diverse functies, te weten: - platform voor kennisoverdracht;
- data-base;
- onderzoeksinstelling.
In de laatste hoedanigheid wordt onderzoek uit besteed aan diverse Europese onderzoekers. Daarmee heeft de Stichting ook een weten schappelijke functie gekregen.
Nieuwe arbeidsvormen
Flexibilisering van de arbeid kent vele gedaan ten. Veel studie werd verricht naar het voorko men van part-time arbeid in de Gemeenschap, alsmede naar de wetten en regelingen daarvan. Opvallend gegeven hierbij is dat terwijl in de EG 13% van de werknemers part-time werkt,
* Wout Buitelaar is hoogleraar Bedrijfsorganisatie en
Arbeidsverhoudingen, FEE- U vA Vakgroep Strate gisch Management en Markttheorie.
voor Nederland dit ruim 28% blijkt te bedragen. Uitgesplitst naar sekse werkt in Nederland 13% van de mannen in een part-time dienstverband, voor vrouwen is dit 46%. Verder komt deze ar- beidsvorm voornamelijk voor bij jongeren en bij oudere werknemers. Internationale vergelijking leert dat er in ons land ten aanzien van part timers weinig geregeld is bij CAO, terwijl we juist voor wat betreft deze arbeidsvorm Euro pees koploper zijn. In Frankrijk, Italië, Duits land en België zijn er wetten waarin deze bij zondere arbeidsvormen geregeld zijn. In Italië en België is de vakbeweging actief op dit ge bied, wat ook zijn neerslag heeft voor de CAO- onderhandelingen op landelijk niveau.
Algemene conclusie is dat het stelsel van sociale zekerheid (in de EG) vooral gericht is op tra ditionele risico’s als ziekte en ouderdom, maar dat het nog geen systematische voorzieningen bevat voor de nieuwe behoeften die in de afge lopen 15 jaar op dit gebied ontstaan zijn als gevolg van de nieuwe arbeidsvormen.
Arbeidsverhoudingen en sociale dialoog
Een smaakmakend onderzoek van de Stichting was een grootschalige survey naar de inspraak mogelijkheden) van werknemers bij de invoe ring van nieuwe technologieën. Bijna 5.000 res pondenten, over Europa verspreid, werden daarbij betrokken, de helft werknemers-, respec tievelijk werkgevers(vertegenwoordigers). Daar uit kwam duidelijk naar voren dat nieuwe tech nologieën voornamelijk geïntroduceerd werden ‘om nieuwe produkten en diensten in het leven te roepen en de kwaliteit van de bestaande pro dukten en diensten te verbeteren en de produk- tiviteit in het algemeen te verhogen’. Rationali satie, dat wil zeggen loonsverlaging en perso neelsinkrimping, bleek een kleinere rol te spelen in de overwegingen van het management in
Europees onderzoek naar kwaliteit van de arbeid
dustrie en dienstverlening. Smaakmakend was dit onderzoek omdat er een trend geconstateerd werd van zero-sum naar win-win denken door de sociale partners. Beide partijen onderkenden dat de andere partij ook erbij gebaat zou zijn om een bepaald voordeel te behalen. Smaakma kend was dit onderzoek ook, omdat de partici- patieparadox gepresenteerd werd: de mogelijk heden tot inspraak namen toe naarmate de speelruimte voor veranderingen en bijstelling van de vormgeving van technologie afnamen (zie figuur 1). Ofwel, de ‘fuik’ versus de ‘megafoon’.
Figuur 1. Automatiseringsparadox
Speelruimte
Participatie
Veiligheid en gezondheid
Het terrein van veiligheid en gezondheid is een traditioneel actieterrein van de Stichting. Extra aandacht wordt thans gegeven aan het Europese Jaar voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk 1992-1993. Uit een grootschalig onderzoek onder 12.000 werknemers kan worden opge maakt dat fysieke arbeidsbelasting een probleem vormt voor 16% van de ondervraagden. Euro pees gezien doen de grootste problemen zich voor in de landbouw voor de boeren(arbeiders). Naast de risico’s welke werknemers zien voor hun gezondheid vanwege lawaai, gevaarlijke stoffen en milieubelasting, valt vooral op dat maar liefst 35 a 40% van de ondervraagden van mening is ‘een gebrek aan invloed te hebben
met betrekking tot (de inrichting van) het werk’. Zo’n 25% der respondenten is verder betrokken bij repeterende arbeid en belastingsproblemen van dien. Eenderde van de werknemers ervaart veiligheid- en gezondheidsrisico’s. Dit komt neer op bijna 42 miljoen mensen.
Nieuw gegeven is dat werknemers in het voor malige Oost-Duitsland klagen over de verouder de apparatuur en machines, waarmee gewerkt moet worden. Als risicosectoren werden ge noemd de landbouw, bouw en transport als ge volg van fysieke arbeidsomstandigheden en de chemische en staalindustrie, waar het gezond heidsrisico wordt gevormd door gevaarlijke stof fen. De industrie kan gekarakteriseerd worden ‘meer dan de andere sectoren door een Taylo- ristische arbeidsdeling en een lage autonomie, met een werkdruk die boven het gemiddelde ligt’.
De historie van de Stichting overziend kan ge concludeerd worden dat deze enerzijds een ac tievere rol is gaan spelen met betrekking tot een ‘sociaal Europa’ door het aandragen van een veelheid van materiaal, anderzijds dat dit tri partite instituut zich wil profileren in twee richtingen: denktank of data-base. Opvallend is dat de EG-organen meer in de laatste (passieve re) richting denken, en de sociale partners met name een denk-tankprofiel onderkennen. Het is nog wat onduidelijk hoe de Stichting zich in de toekomst zal gaan ontwikkelen. In elk geval heeft ‘Dublin’ een sociaal gezicht gekregen, dat gezien mag worden in Europa.
Bronnen
- Cressey, P. e.a. (1987), Participation Review. A Review o f Foundation studies on Participation,Dublin. - Dederichs, E. & E. Kohler (1992), Part-time werk in de
Europese Gemeenschap: wetten en regelingen,Dublin. - European Foundation for the Improvement o f Living
and Working Conditions (1992), First European Survey on the Work Environment 1991-1992. A Summary,
Dublin.
Fröhlich, D. e.a. (1989), De nieuwe informatietechnolo gie en medezeggenschap in Europa: De mogelijkheden voor een maatschappelijke dialoog,Dublin.
- Roy, O. du e.a. (1989), Towards a general policy on time,Dublin.
- Vrooland, V. i.s.m. R. v.d. Moolen (1991), Verslag van de Conferentie ‘Medezeggenschap bij Technologische Veranderingen' , Den Haag 9 oktober 1990,Europese Stichting/COB-SER.
