!
!!!!!Het!Nederlandse!gedoogbeleid!onder!vuur!!
!
!
!!!!!!!!
!
!
!
!!!
De#zaak#Dost#in#de#jaren#zeventig#
#
#
#
#
! ! ! ! Van:! ! ! Pieter!Winsemius! Opleiding:! ! Master!geschiedenis!van!de!internationale!betrekkingen!! ! ! ! aan!de!Universiteit!van!Amsterdam! Begeleidster:!! mw.!dr.!G.!Blok! Tweede!lezer:!! dhr.!dr.!R.!Van!Dijk!! Datum:! ! 29C05C2015!!!
!
!
!
!!!!!!
!
!
!
!
!!!!!Inhoudsopgave!
! Inleiding………! 1! ! Hoofdstuk!I:!Van!hulpverlener!tot!hasjhandelaar.!De!jaren!zestig,!zeventig!en!! de!aanloop!naar!de!arrestatie!van!Harm!Dost……….………..!4! ! Harm!Klaas!Dost………..!5! ! De!jaren!zestig!en!zeventig,!tegencultuur!en!het!gebruik!van!drugs………..!9! ! Alternatieve!hulpverlening,!Release!en!Harm!Dost!als!hulpverlener………! 14! ! De!Utrechtseweg!44………..!23! ! Hoofdstuk!II:!De!zaak!Dost.!“De!lange!arm!van!de!Duitse!justitie”………..!28! ! De!zaak!Dost!in!1976………!28! ! Intrige!in!de!zaak!Dost……….!30! ! Het!revisieverzoek……….!32! ! Liftend!naar!huis……….!34! ! Klaas!van!Heijst,!een!tweede!Harm!Dost?...!36! ! Hoofdstuk!III:!“Harm!Dost!moet!vrij!”.!De!media!en!de!maatschappelijke! reacties………!39! ! De!media!en!de!zaak!Dost………..!40! ! AntiCDuitse!gevoelens!in!de!zaak!Dost………...!48! ! Actie!voor!Dost……….!53! ! Hoofdstuk!IV:!Justitiële!afwegingen.!De!politiek!en!de!zaak!Dost!………...!57! ! De!Nederlandse!politiek!en!het!drugsbeleid!in!de!jaren!zeventig………!58! ! Een!periode!van!crisis………..!61! ! De!politieke!reactie!op!de!zaak!Dost………...!65! ! Politieke!bezorgdheid!om!strafrechtelijke!jurisdictie………..!69! ! Conclusie………!73! ! Overzicht!van!geraadpleegde!werken………..!77!! ! ! ! !!!!!!!!!!!!Inleiding! !
Op! 12! mei! 1976! kwam! de! in! Duitsland! gearresteerde! Nederlander! Harm! Dost! in! het! landelijke!nieuws.!Er!was!enkele!dagen!eerder!een!proces!tegen!hem!begonnen!omdat! hij!werd!verdacht!van!hasjhandel.!De!in!Arnhem!woonachtige!Dost,!op!dat!moment!een! 28Ejarige! medewerker! van! de! alternatieve! hulpverleningsinstantie! Release,! was! in! september! 1975! aan! de! Duitse! grens! gearresteerd.! Hij! had! in! de! periode! voor! zijn! arrestatie!inderdaad!wel!eens!wat!hasj!verkocht!in!Nederland.!Ook!aan!Duitsers.!!
! Voor! deze! verkoop! werd! hij! nu! in! Duitsland! vervolgd.! Na! acht! maanden! in! voorarrest! te! hebben! gezeten! werd! hij! door! de! WestEDuitse! rechtbank! van! Kleef! tot! bijna!vier!jaar!celstraf!veroordeeld.!De!Arnhemmer!zou!uiteindelijk!een!klein!jaar!nadat! het!proces!in!het!nieuws!kwam!vrijkomen,!maar!hij!had!toen!wel!al!bijna!anderhalf!jaar! in! een! Duitse! gevangenis! gezeten.! Het! vreemde! was! ook! dat! Dost! in! Duitsland! werd! gestraft!voor!een!misdrijf!dat!in!Nederland!plaatsvond.!Bovendien!werd!de!verkoop!van! hasj! in! Nederland! in! toenemende! mate! gedoogd.! Wanneer! er! in! Nederland! al! tot! vervolging!zou!zijn!over!gegaan!tegen!Dost,!dan!was!er!naar!alle!waarschijnlijkheid!een! geldboete! opgelegd.1!Het! nieuws! over! zijn! veroordeling! zorgde! in! Nederland! dan! ook!
voor!een!golf!aan!verontwaardiging!en!leidde!direct!tot!vragen!in!de!Tweede!Kamer.!Kon! je! zomaar! voor! iets! wat! in! Nederland! was! gebeurd! E! en! bovendien! oogluikend! werd! toegestaan!E!in!Duitsland!worden!vervolgd?!!
! Wat! voor! Dost! volgde! was! een! periode! van! meer! dan! tien! jaar! waarin! hij! overhoop!lag!met!de!Duitse!justitie!en!waarbij!de!inzet!niks!minder!leek!te!zijn!dan!een! Duitse!aanval!op!het!Nederlandse!liberale!drugsbeleid.!Dost!zou!namelijk!in!1986!weer! worden!gearresteerd.!Ditmaal!was!hij!op!vakantie!op!Tenerife!toen!hij!door!de!Spaanse! justitie! van! zijn! bed! werd! gelicht.! Dost! werd! uitgeleverd! aan! de! Bondsrepubliek! Duitsland!en!stond!zo!bijna!tien!jaar!later!weer!in!een!Duitse!rechtbank.!De!geschiedenis! leek! zich! te! herhalen.! Dost! zat! weer! in! een! Duitse! cel,! werd! weer! beschuldigd! van! hasjhandel!en!ook!dit!keer!leidde!het!nieuws!tot!grote!consternatie.!Rechters,!officieren! van! justitie,! advocaten,! activisten,! diplomaten,! journalisten,! ministers! en! Kamerleden,! allen!hebben!ze!zich!gedurende!de!jaren!op!enigerlei!wijze!bemoeid!met!de!affaires.!! ! Harm! Dost! heeft! de! gemoederen! in! Nederland! tot! twee! keer! toe! flink! bezig! gehouden.! Niet! eerder! was! er! met! één! van! onze! buurlanden! een! conflict! ontstaan! als! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
gevolg!van!ons!liberale!drugsbeleid!dat!zo!breed!werd!uitgemeten!in!de!media!en!zowel! tot! maatschappelijke! als! politieke! vragen! leidde.! Daarom! is! het! van! belang! om! het! ontstaan! van! de! affaire! Dost! te! verklaren.! Waarom! liep! de! zaak! zo! hoog! op! en! welke! onderliggende!spanningen!legde!de!affaire!bloot?!Een!antwoord!op!deze!vragen!zegt!iets! over!Nederland!in!de!jaren!zeventig,!de!internationale!betrekkingen!tussen!Nederland! en!Duitsland!en!over!de!Nederlandse!geschiedenis!van!drugsgebruik!en!drugsbeleid.! ! Omdat!de!zaak!niet!eerder!is!onderzocht!zijn!er!een!aantal!keuzes!gemaakt.!De! eerste! –! en! wellicht! belangrijkste! –! keuze! is! dat! alleen! de! affaire! in! de! jaren! zeventig! onderzocht! is.! Een! gedegen! onderzoek! naar! beide! affaires! was! simpelweg! in! het! tijdsbestek! en! de! ruimte! die! voor! een! scriptie! als! deze! staat! niet! haalbaar.! Gelukkig! is! gebleken!dat,!hoewel!de!tweede!affaire!door!de!heer!Dost!zelf!wordt!aangeduid!als!vele! malen! spannender,2!ook! de! eerste! affaire! genoeg! stof! biedt! voor! een! diepgravend!
onderzoek.!Een!tweede!keuze!is!dat!de!zaak!voornamelijk!vanuit!Nederlands!perspectief! wordt! onderzocht.! Dit! is! een! logische! keuze! met! voor! de! hand! liggende! redenen;! de! toegankelijkheid! van! de! bronnen,! de! taal! en! het! feit! dat! de! zaak! in! Nederland! meer! aandacht!kreeg!dan!in!de!Bondsrepubliek.!!!
! Om! te! verklaren! hoe! de! eerste! affaire! Dost! ontstond! is! het! onderzoek! onderverdeeld!in!vier!delen.!In!het!eerste!staat!de!vraag!‘Wie!was!Harm!Dost?’!centraal.! De! vraag! zal! mede! beantwoord! worden! door! te! onderzoeken! hoe! we! hem! kunnen! plaatsen!in!zijn!tijd,!hoe!het!destijds!stond!met!het!debat!over!drugs!en!drugsgebruik!en! hoe! zijn! werk! als! alternatieve! hulpverlener! uiteindelijk! leidde! tot! zijn! arrestatie.! Het! tweede!deel!gaat!in!op!de!juridische!aspecten!van!de!zaak!tegen!Harm!Dost.!Hoe!was!de! aanklacht!tegen!hem!tot!stand!gekomen,!hoe!zag!hij!eruit!en!waar!ging!het!precies!om?! De!nadruk!van!deze!scriptie!ligt!echter!op!de!maatschappelijke!en!politieke!reacties!die! volgden!op!de!zaak.!Deze!zullen!in!het!derde!hoofdstuk!besproken!worden.!In!het!laatste! hoofdstuk! zal! de! politieke! kant! van! de! zaak,! die! overduidelijk! aanwezig! is,! worden! onderzocht.!Hoe!zag!het!Nederlandse!politieke!klimaat!eruit,!hoe!reageerden!politici!op! de!zaakEDost!en!hoe!kunnen!we!deze!reacties!verklaren?!!
! Voor! dit! onderzoek! is! gebruik! gemaakt! van! de! digitale! archieven! van! verschillende! Nederlandse! kranten,! alsmede! van! het! nog! niet! gedigitaliseerde! archief! van! het! dagblad! de'Volkskrant.! Daarnaast! waren! de! gedigitaliseerde! archieven! van! de! StatenEGeneraal! van! waarde.! Bovendien! is! er! gebruik! gemaakt! van! materiaal! uit! het! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Gelders!Archief!in!Arnhem,!het!Instituut!voor!Sociale!Geschiedenis!in!Amsterdam!en!het! Instituut! voor! Beeld! en! Geluid! in! Hilversum.! Verder! was! ook! de! correspondentie! die! over!een!periode!van!ongeveer!zes!maanden!heeft!plaatsgevonden!tussen!Harm!Dost!en! mijzelf!een!belangrijke!bron.!De!bijdrage!van!de!heer!Dost!is!onmisbaar!gebleken!voor! het!resultaat!van!dit!onderzoek.!Verder!is!er!gecorrespondeerd!met!Jos!van!Noord.!Deze! verslaggever! van! De' Telegraaf! speelde! een! belangrijke! rol! bij! het! onder! de! aandacht! brengen!van!het!proces.!Als!laatste!heeft!er!een!korte!correspondentie!plaatsgevonden! met! Agaath! Den! Uyl.! Zij! was! onder! andere! de! woordvoerster! van! één! van! de! actiegroepen!die!in!het!leven!werd!geroepen!om!zich!in!te!zetten!voor!de!vrijlating!van! Harm! Dost.! Er! is! ook! een! poging! gedaan! om! toenmalig! minister! van! Justitie! Dries! van! Agt!te!benaderen,!maar!helaas!is!hij!tot!op!heden!niet!ingegaan!op!dit!verzoek.!!
! De! historiografie! over! de! geschiedenis! van! drugsgebruik! en! drugsbeleid! in! Nederland! is! beperkt.! Een! aantal! overzichtswerken! is! van! belang! geweest! voor! het! historische! kader! en! de! wetenschappelijke! inbedding! van! dit! onderzoek.! Het! eerste! werk! dat! in! dit! licht! genoemd! dient! te! worden! is! Tussen' patiënt' en' delinquent.' De'
geschiedenis' van' het' Nederlands' drugsbeleid' van! Marcel! de! Kort.! Het! is! intussen! al!
twintig! jaar! oud! maar! nog! even! actueel! als! toen! het! als! promotieEonderzoek! werd! geschreven.! Het! is! het! standaardwerk! geworden! voor! elk! onderzoek! dat! raakt! aan! Nederlands! drugsbeleid.! Ten! tweede! is! er! veelvuldig! een! beroep! gedaan! op! het! onderzoek!van!Gemma!Blok!naar!de!geschiedenis!van!de!Nederlandse!verslavingszorg.! Mevrouw! Blok,! verbonden! aan! de! leerstoel! Nederlandse! geschiedenis! van! de! Universiteit! van! Amsterdam! leverde! met! Ziek' of' zwak.' De' geschiedenis' van' de'
verslavingszorg'in'Nederland!ook!een!belangrijke!bijdrage!aan!het!historisch!onderzoek!
naar!drugs,!drugsgebruik!en!verslavingen!in!Nederland.!!
! Met! de! zaak! van! Harm! Dost! werd! ook! blootgelegd! welke! gevolgen! het! Nederlandse! afwijkende! drugsbeleid! kon! hebben! voor! de! internationale! betrekkingen.! Al! voor! de! invoering! van! het! gedoogbeleid! in! de! jaren! zeventig! werd! er! vanuit! het! buitenland! kritiek! geuit! op! Nederland! zijn! in! veler! ogen! te! soepele! drugsbeleid.! Dit! leidde! meerdere! keren! tot! spanningen,! waarvan! de! affaire! Dost! slechts! één! van! de! voorbeelden! is.! Vooral! in! de! grensstreken! is! het! probleem! van! drugstoerisme! en! overlast! altijd! aanzienlijk! geweest.! Dit! onderzoek! sluit! daarom! naadloos! aan! bij! de! discussie!die!vandaag!de!dag!nog!net!zo!actueel!is!als!veertig!jaar!geleden.!
!
!
!
!
!
Hoofdstuk!I
!!
!
!
!
!
!
!
!Van!hulpverlener!tot!hasjhandelaar! !
!
!
!!!!!!!!!!!!!De#jaren#zestig,#zeventig#en#de#aanloop#naar#de#arrestatie#van#Harm#Dost# ! ! ! ‘Ik!dacht!hulpverlener!te!zijn!maar!werd!steeds!hasjhandelaar!! ! ! genoemd.!Ik!was!maatschappelijk!helemaal!afgesneden!toen!ik!! ! ! terug!kwam![uit!de!gevangenis].!Ik!had!zoiets!van!dan!zullen!! ! ! jullie!het!ook!weten,!dan!word!ik!ook!een!hasjhandelaar.!Maar!! ! ! wel!een!goede.!Als!een!kroegbaas,!die!er!ook!voor!zorgt!dat!! ! ! iemand!die!te!veel!gedronken!heeft!met!de!taxi!naar!huis!gaat!en!! ! ! die!met!de!buren!en!de!gemeente!gaat!praten!als!er!overlast!is.’3! !Aldus! Harm! Dost,! toen! hij! in! 1994! terugblikte! op! zijn! arrestatie! in! 1975! en! gevangenschap!in!Duitsland.!Voordat!we!nader!ingaan!op!de!affaire!is!het!belangrijk!de! context! te! belichten! waarin! zij! plaatsvond.! De! jaren! zestig! en! zeventig! werden! gekenmerkt! door! sociale! verandering.! Er! was! sprake! van! ontkerkelijking,! een! vrijer! wordende!seksuele!moraal,!de!opkomst!van!vrouwenbewegingen!en!het!ouderlijk!gezag! werd! meer! dan! ooit! op! de! proef! gesteld.! Het! leek! er! op! alsof! de! nieuwe! opkomende! generatie!wilde!breken!met!het!verleden.!De!jeugd!zette!zich!af!tegen!de!gevestigde!orde! en!deed!dat!onder!andere!door!drugsgebruik.!De!razendsnelle!opkomst!van!cannabis!en! nieuwe! soorten! drugs! zorgden! ervoor! dat! de! autoriteiten! snel! moesten! schakelen! en! nieuwe!manieren!zochten!om!met!dit!fenomeen!om!te!gaan.!De!affaire!Dost!vond!plaats! te!midden!van!al!deze!maatschappelijke!beroering.!In!dit!hoofdstuk!zal!daarom!worden! stilgestaan! bij! de! levensloop! van! Harm! Dost! en! zijn! plaats! binnen! de! opkomst! van! de! tegencultuur,! het! debat! over! drugsEen! drugsgebruik! en! de! alternatieve! hulpverlening.! Hoe!hebben!zijn!activiteiten!geleid!tot!zijn!arrestatie!in!Duitsland!in!1975?!Dit!zijn!de! eerste! puzzelstukjes! die! helpen! bij! het! beantwoorden! van! de! centrale! vraag,! namelijk! hoe! we! het! ontstaan! van! de! affaire! Dost! kunnen! verklaren.! Om! deze! reden! staat! de! aanloop! naar! zijn! arrestatie! in! dit! hoofdstuk! centraal.! Want! zonder! arrestatie! geen! affaire.!!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Harm!Klaas!Dost! !
Om! een! beeld! te! krijgen! van! de! persoon! Harm! Dost! is! er! gebruik! gemaakt! van! verschillende! bronnen.! In! de! eerste! plaats! is! er! het! vonnis! van! 11! mei! 1976! dat! is! gevonden! in! het! Instituut! voor! Sociale! Geschiedenis! in! Amsterdam.! Het! betreft! een! Duitstalig!document!dat!in!meer!dan!tien!pagina’s!een!beschrijving!geeft!van!de!persoon! Harm! Dost.! Dit! document! is! opgesteld! door! de! Duitse! rechtbank! in! Kleef! en! geeft! natuurlijk!een!eenzijdig!beeld!van!Dost.!Om!deze!reden!is!er!in!de!tweede!plaats!gebruik! gemaakt!van!de!correspondentie!die!voor!dit!onderzoek!is!aangegaan!met!de!heer!Dost! zelf.!Ten!derde!is!van!belang!wat!er!in!de!media!en!door!andere!betrokken!personen!is! gezegd! over! Harm! Dost.! Door! deze! bronnen! naast! elkaar! te! leggen! krijgen! we,! voor! zover!mogelijk,!een!redelijk!evenwichtig!beeld!van!de!persoon!Harm!Dost.! ! Het!vonnis!van!de!rechtbank!begint!met!een!omschrijving!van!de!jeugd!van!Harm,! zijn!thuissituatie!en!schooltijd.!Hij!werd!geboren!als!Harm!Klaas!Dost!op!23!januari!1948! in!Arnhem!en!groeide!op!in!wat!je!een!typisch!arbeidersgezin!zou!kunnen!noemen.!Zijn! vader!was!ingenieur,!zijn!moeder!huisvrouw!en!hij!had!nog!een!jonger!broertje.!Op!12E jarige!leeftijd!kwam!Harm!terecht!op!het!gymnasium'en!hoewel!hij!werd!omschreven!als! een! uitermate! intelligente! leerling,! bleef! hij! er! drie! keer! zitten.! Wel! hield! hij! zich! op! school!bezig!met!een!aantal!nevenactiviteiten.!Zo!was!hij!onder!andere!betrokken!bij!de! leerlingenraad!en!de!schoolkrant.!Hij!toonde!echter!weinig!interesse!in!het!onderwijs!en! verliet! daarom! na! zeven! jaar! het! gymnasium! zonder! diploma.4!Hij! werd! naar! eigen!
zeggen! aEpolitiek! opgevoed! en! maatschappelijke! of! ethische! kwesties! werden! thuis! nauwelijks!besproken.5!!
! Het!Duitse!vonnis!vervolgt!met!de!mededeling!dat!Dost!na!de!middelbare!school! op! 19Ejarige! leeftijd! werd! opgeroepen! voor! militaire! dienst.! Van! de! onderofficiersopleiding! werd! hij! al! na! twee! maanden! uitgesloten! omdat! ze! hem! van! demoraliserend! gedrag! betichtte.! Zelf! omschrijft! hij! de! opleiding! als:! ‘een! soort! van! snelcursus! antiEcommunisme,! gekoppeld! aan! domErechts! nationalisme.’6!Dost! vervolgt!
zijn!verhaal!door!te!zeggen!dat!hoewel!hij!nog!helemaal!niet!politiek!bewust!was,!hij!wel! degelijk!liet!merken!dat!hij!er!geen!zin!in!had.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 4!! IISG,!Collectie!Vinkenoog!ARCH01561![Box:080,!Map:13].!Rechtbankoordeel!Landgericht!Kleve! 5!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 6!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! !
! Dost! werd! overgeplaatst! naar! de! Huzaren,! ook! wel! de! cavalerie! of! ruiterij! genoemd.! Er! werd! hem! letterlijk! medegedeeld! dat! dit! gebeurde! op! grond! van! zijn! politieke!overtuiging.!De!overplaatsing!veranderde!weinig!en!Dost!ging!min!of!meer!zijn! eigen! gang.! Bij! een! PSU! controle! (persoonlijke! standaard! uitrusting)! viel! hij! door! de! mand!omdat!hij!gewoon!zijn!eigen!ondergoed!droeg!en!er!een!sporthemd!miste.!Toen! hem! vervolgens! werd! gevraagd! om! een! rapport! van! vermissing! te! ondertekenen! weigerde! hij! dit.! Dost! had! zijn! PSU! met! geen! vinger! aangeraakt! sinds! hij! het! van! de! foerier!in!ontvangst!had!genomen.!Er!werd!hem!verteld!dat!het!weigeren!van!het!zetten! van!een!handtekening!gelijk!zou!staan!aan!het!weigeren!van!een!dienstbevel!en!hij!kreeg! een!straf!opgelegd.!Dost!besloot!de!gang!van!zaken!op!papier!te!zetten,!vond!voor!het! ingaan!van!het!weekend!een!aantal!collega’s!bereid!om!zijn!lezing!te!onderschrijven!en! tekende! op! deze! manier! meteen! beroep! aan.! De! week! erop! werd! hij! op! het! matje! geroepen!bij!de!kazernecommandant.!Toen!Dost!zich!bereid!toonde!om!de!zaak!door!te! zetten!tot!aan!het!Hoger!Militair!Gerechtshof,!ging!het!razendsnel.!De!Huzaren!die!het! beroep! van! Dost! hadden! ondertekend! werden! opgeroepen! met! het! gevolg! dat! de! luitenant!op!de!vingers!werd!getikt!en!de!straf!van!Dost!onmiddellijk!werd!opgeheven.!! ! Ondanks!deze!persoonlijke!overwinning!had!Dost!geen!zin!meer!in!zijn!diensttijd! en!besloot!na!een!verlof!verstek!te!laten!gaan.!Na!elf!dagen!werd!hij!bij!zijn!broer!thuis! in!Delft!van!zijn!bed!gelicht!en!opgesloten!in!de!Spang,!een!gevangenis!in!Den!Haag.!Naar! eigen! zeggen! beviel! hem! zijn! tijd! in! de! gevangenis! vele! malen! beter! dan! de! militaire! dienst,!vooral!omdat!hij!hier!allerlei!interessante!mensen!leerde!kennen.!Ook!kreeg!hij! hier!voorlichting!over!drugs!en!kwam!hij!voor!het!eerst!in!aanraking!met!hasj:!‘al!merkte! ik! in! eerste! instantie! niets! van! de! effecten’,7!aldus! Harm! Dost.! In! 1968! werd! hij! uit!
militaire!dienst!ontslagen.!! ! Uit!het!vonnis!van!de!rechtbank!kunnen!we!opmaken!wat!Dost!na!zijn!militaire! dienst!deed.!Hij!reisde!rond!als!boekhandelaar!was!ruim!drie!jaar!werkzaam!in!onder! andere!België!en!Frankrijk.8!Terug!in!Nederland!hoopte!hij!aan!het!begin!van!de!jaren! zeventig!aan!de!filmacademie!te!kunnen!gaan!studeren,!maar!toen!dat!niet!lukte!begon! hij!aan!een!studie!sociologie!in!Nijmegen.!Hoewel!hij!de!studie!niet!afmaakte!heeft!hij!er! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 7!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 8!! Ook!in!het!interview!bij!RUR!zegt!Dost!dat!hij!na!zijn!militaire!dienst!eerst!een!tijd!heeft! ! rondgereisd.!RUR,!4!november!1987.!Beeld!&!Geluid,!Taak!ID!216143,!Dragersnummer! ! RUR_______EHREooooAD13.!
naar!eigen!zeggen!wel!veel!aan!gehad.!Het!zette!zijn!wereldbeeld!op!zijn!kop.9!Het!was!
ook!in!deze!periode!dat!Dost!weer!in!aanraking!kwam!met!hasj,!aldus!het!vonnis!van!de! Duitse!rechtbank.10!!
! Dost! vertelt! zelf! dat! hij! aan! het! einde! van! het! eerste! studiejaar! aan! een! kennis! vroeg!om!wat!Pakistaanse!hasj!mee!te!nemen.!Aangezien!hij!van!de!effecten!eerder!niet! veel!had!gemerkt!besloot!hij!ditmaal!een!flinke!hoeveelheid!in!een!oude!pijp!te!doen!en! maar! vooral! diep! te! inhaleren.! Deze! keer! voelde! hij! wel! degelijk! de! effecten.! Dost! beleefde!de!muziek!van!Pink!Floyd!op!een!manier!die!hij!niet!eerder!had!ervaren.!Wat! hem!het!meeste!intrigeerde!was!het!feit!dat!deze!muziek!blijkbaar!was!gecomponeerd! voor! mensen! die! zich! in! deze! toestand! bevonden.! Sterker! nog,! er! waren! kennelijk! mensen!die!in!deze!toestand!in!staat!waren!om!dit!soort!muziek!te!componeren.!Deze! gewaarwording!opende!deuren!voor!hem!en!had!naar!eigen!zeggen!grote!gevolgen!voor! zijn! persoonlijke! ontwikkeling.11!Het! vonnis! vervolgt! met! dat! hij! besloot! om! met! zijn!
studie!sociologie!te!stoppen!en!zich!ging!richten!op!maatschappelijke!verandering.!Het! was! dus! tijdens! zijn! studietijd! dat! Harm! regelmatig! hasj! begon! te! roken! en! zich! ook! verder!verdiepte!in!de!werking!van!drugs!in!het!algemeen.12!!!
! Het!willen!bijdragen!aan!maatschappelijke!verandering,!een!nieuwe!manier!van! naar!de!wereld!kijken!en!het!zoeken!naar!een!invulling!van!zijn!leven!gebeurde!allemaal! in! een! tijd! waarin! er! op! het! wereldtoneel! ook! het! nodige! aan! de! hand! was.! Je! had! de! oorlog!in!Vietnam!en!dichter!bij!huis!zorgde!de!RAF!(Rote!Armee!Fraktion)!voor!onrust.! Laatstgenoemde! was! een! linkse! terreurorganisatie! die! in! de! Bondsrepubliek! was! ontstaan.! Zij! streden,! zonder! hierin! enige! generalisering! te! vermijden,! tegen! het! Amerikaanse!imperialisme!en!de!volgens!hen!opkomende!WestEDuitse!politiestaat.13!Dit!
laatste!was!onder!andere!het!gevolg!van!een!aantal!incidenten!waarbij!studenten!waren! neergeschoten.! Deze! werden! gezien! als! een! bewijs! van! toenemende! repressie! van! de! kant! van! de! WestEDuitse! overheid.14!Daarnaast! waren! er! vele! studentenprotesten!
geweest!en!de!Bondsrepubliek!weigerde!zich!te!schikken!in!de!eisen!van!de!studenten.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 9!! RUR,!4!november!1987.!Beeld!&!Geluid,!Taak!ID!216143,!Dragersnummer!RUR_______E ! HREooooAD13.! 10!! IISG,!Collectie!Vinkenoog!ARCH01561.! 11!! EEmailcorrespondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.! 12!! IISG,!Collectie!Vinkenoog!ARCH01561.!! 13!! Jacco!Pekelder,!Sympathie'voor'de'RAF.'De'Rote'Armee'Fraktion'in'Nederland,'1970'–'1980' ' (Amsterdam!2007)!35!–!54.!! 14!! Beatrice!de!Graaf,!Theater'van'de'angst.'De'strijd'tegen'terrorisme'in'Nederland,'Duitsland,'Italië'en' ' Amerika!(Amsterdam!2010)!62.!!
De!regering!accepteerde!op!geen!enkele!manier!de!veranderende!denkbeelden!van!de! jeugd.! Ook! dit! droeg! bij! aan! de! radicalisering! tegen! de! WestEDuitse! staat.15!Hoewel! de!
RAF!in!eerste!instantie!een!ideologische!strijd!voerde!tegen!de!autoriteiten,!mondden!de! activiteiten! van! de! organisatie! later! uit! in! gewapende! terreur! met! onder! andere! bankovervallen! en! ontvoeringen.16!Voornamelijk! vanuit! het! linker! spectrum! van! de!
samenleving!was!er!in!Duitsland,!maar!ook!in!Nederland,!wel!enige!sympathie!voor!de! denkbeelden!van!de!RAF.!Dost!zegt!hierover!dat!zij!ook!wel!raakvlakken!hadden!met!de! denkwijze! van! protestbewegingen! zoals! de! RAF! en! de! Amerikaanse! Weather! Underground.17!Dit! blijkt! ook! uit! het! feit! dat! Dost! in! 1977,! nadat! hij! uit! de! Duitse!
gevangenis!gekomen!was,!samen!met!zijn!vrouw!Sabine!en!een!vriendin!werd!opgepakt! terwijl! zij! in! Arnhem! en! omstreken! posters! aan! het! plakken! waren.! Hierop! stonden! leuzen! die! sympathiseerde! met! de! RAF! en! een! afbeelding! van! de! door! de! linkse! terreurorganisatie! ontvoerde! Duitse! werkgeversleider! Schleyer.18!Aan! de! andere! kant!
stonden! ze! er! ook! weer! volledig! buiten! omdat! ze,! net! als! de! meesten! die! wel! enige! sympathie!voor!de!RAF!konden!opbrengen,!van!mening!waren!dat!de!oplossing!niet!lag! in!het!voeden!van!de!geweldsspiraal.19!!
! Volgens!psycholoog!Peter!Tellegen!bestond!er!een!duidelijke!connectie!tussen!het! roken!van!hasj!en!‘nonEconformistisch’!gedrag.!Het!ene!hoefde!niet!automatisch!tot!het! andere!te!leiden,!maar!wanneer!je!begin!jaren!zeventig!hasj!rookte!was!het!toch!in!veel! gevallen! onderdeel! van! een! individualistische! en! tegenculturele! levensstijl.20!Henk!
Krauweel,! directeur! van! de! Jellinek,! zei! bovendien! dat! hij! ook! veel! inactiviteit! tegenkwam!bij!jongeren!die!hasj!gebruikte!en!dat!het!vaak!tot!gevolg!had!dat!zij!stopten! met! hun! studie! en! niet! meer! werkten.21!Uiteraard! hoeven! deze! generaliserende!
opmerkingen!niet!direct!van!toepassing!te!zijn!op!de!heer!Dost!maar!het!toont!wel!dat! hij!een!product!van!zijn!tijd!was.!Harm!Dost!had!lange!haren,!droeg!broeken!met!wijde! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 15!! Klaus!Weinhauer,!‘Drug!consumption!in!London!and!Western!Berlin!during!the!1960s!and!1970s:! ! Local!and!transnational!perspectives’,!The'social'history'of'alcohol'and'drugs'20'(Spring!2006)! ! 199.! 16!! Pekelder,!Sympathie'voor'de'RAF,'35!–!54.!! 17!! Email!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.! 18!! Nederlands'Dagblad!29!septmeber!1977.!!! 19!! Email!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.! 20!! Gemma!Blok,!Ziek'of'zwak.'De'geschiedenis'van'de'Nederlandse'verslavingszorg!(Amsterdam!2011)! ! 156.!! 21!! Blok,!Ziek'of'zwak,!161.!!
pijpen! en! rookte! wel! eens! hasj.! Je! zou! kunnen! zeggen! dat! hij! onderdeel! was! van! een! fenomeen!dat!uit!Amerika!was!komen!overwaaien:!de!hippie.22!!
! Concluderend! kunnen! we! zeggen! dat! Dost! zich! niet! thuis! voelde! bij! alle! educatieve!instellingen!die!hij!in!zijn!jongere!jaren!had!aangedaan.!Het!lijkt!erop!dat!hij! het!niveau!prima!aankon!maar!moeite!had!om!de!discipline!op!te!brengen!die!nodig!is! om!een!opleiding!succesvol!af!te!ronden.!Hij!was!meer!van!een!praktische!benadering,! iets!wat!we!ook!in!zijn!periode!als!hulpverlener!zullen!terugzien.!Daarnaast!leek!hij!wars! te!zijn!van!autoriteit,!hield!hij!stug!vast!aan!zijn!eigen!mening!en!was!hij!ook!bereid!om! daarvoor!op!te!komen.!Deze!eigenschappen!hebben!waarschijnlijk!ook!bijgedragen!aan! het!feit!dat!Dost!zijn!opleidingen!niet!heeft!weten!af!te!ronden!en!hij!zich!afzette!tegen! de!militaire!dienst.!! ! De!jaren!zestig!en!zeventig,!tegencultuur!en!het!gebruik!van!drugs!! !
In! de! periode! dat! Dost! voor! het! eerst! in! aanraking! komt! met! hasj! is! er! in! Nederland! sprake! van! een! zogenaamde! tegencultuur! die! kenmerkend! is! voor! die! periode.! Als! gevolg! hiervan! is! er! onder! andere! rond! drugs! een! maatschappelijk! debat! gaande.! Zij! spitste! zich! voornamelijk! toe! op! cannabis! maar! ook! LSD! en! later! heroïne! zouden! onderwerp! van! discussie! worden.! We! gaan! hier! dieper! in! op! het! debat! rond! drugsgebruik!omdat!het!gebruik!en!de!verkoop!van!hasj!in!deze!zaak!centraal!staan.!Hoe! keek! Dost! tegen! drugsgebruik! aan! en! wat! speelde! er! in! het! maatschappelijke! debat! allemaal!mee?!!
! !In!1953!werd!cannabis!in!Nederland!voor!het!eerst!opgenomen!in!de!Opiumwet! en! daarmee! werd! het! bezit! en! gebruik! ervan! actief! vervolgd.! Hoewel! er! binnen! de! recherche!maar!beperkt!mankracht!beschikbaar!was!voor!de!opsporing!en!vervolging,! kwamen!rond!1955!de!eerste!arrestaties!en!veroordelingen.!De!vervolging!van!cannabis! zou!tot!in!de!jaren!zeventig!aanhouden!en!speelde!een!belangrijke!rol!bij!de!vorming!van! een!groepsgevoel!onder!cannabisrokers!als!een!vervolgde!minderheid.!Het!gebruik!van! cannabis!zorgde!dus!voor!een!identiteit!en!was!een!manier!om!je!bewust!te!verzetten! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 22!! Blok,!Ziek'of'zwak,!151.!!
tegen! de! dominante! cultuur.23!Het! was! dus! juist! de! repressie! die! zorgde! voor! een!
groeiende!solidariteit!onder!cannabisrokers!en!de!tegencultuur!in!het!algemeen.24!!
! Na!een!periode!waarin!een!repressief!beleid!de!boventoon!had!gevoerd!kwam!er! steeds! meer! kritiek! vanuit! de! samenleving.! Er! was! een! sterke! toename! van! het! aantal! aanhoudingen!dat!werd!verricht!op!grond!van!de!Opiumwet!en!hierdoor!werd!vooral!op! het! ministerie! van! Justitie! al! snel! een! meer! pragmatisch! standpunt! ingenomen.25!De!
intussen! heersende! gedoogcultuur! uitte! zich! in! 1970,! toen! op! een! popfestival! in! het! Rotterdamse! Kralingse! Bos! openlijk! drugs! werd! verkocht! zonder! dat! de! aanwezige! politie!ingreep.!Henk!de!Vries,!die!later!in!1975!coffeeshop!The'Bulldog'zou!openen!en! ook!nog!in!aanraking!zou!komen!met!de!Duitse!justitie,!was!met!een!paar!vrienden!op! het! festival.! Ze! hadden! wat! “stuff”! bij! zich! voor! eigen! gebruik! maar! zagen! dit! al! gauw! uitgroeien! tot! openlijke! verkoop.! Er! werd! zelfs! nog! een! paar! keer! gependeld! tussen! Rotterdam! en! Amsterdam! om! extra! voorraad! op! te! halen.! Niet! veel! later! werd! de! koopwaar!zelfs!via!een!geluidsinstallatie!door!de!leiding!van!het!festival!aangeprezen.26! Ook!was!in!1972!de!eerste!coffeeshop!van!Nederland!eigenlijk!al!een!feit.!Mellow'Yellow! opende!zijn!deuren!in!een!gekraakt!pand!aan!de!Weesperzijde!in!Amsterdam.27!! ! In!de!periode!dat!repressie!nog!de!boventoon!voerde!was!één!van!de!gedupeerde! dichter!en!tekstschrijver!Simon!Vinkenoog.!Hij!werd!tot!tweemaal!toe!gearresteerd!en! veroordeeld!voor!het!bezit!van!marihuana.28!Uit!een!affiche!blijkt!dat!Vinkenoog!ook!één! van!de!sprekers!was!op!een!bijeenkomst!die!met!betrekking!tot!de!tweede!affaire!Dost! in!1987!werd!georganiseerd!door!het!actiecomité!“Harm!Dost!moet!vrij!”.29!Hoewel!uit! niets!blijkt!dat!Vinkenoog!ook!direct!betrokken!was!bij!de!hier!behandelde!zaak!uit!de! jaren!zeventig,!toont!het!wel!aan!dat!hij!solidair!was!met!Dost!en!laatstgenoemde!ook! onderdeel!uitmaakte!van!de!tegencultuur.!Vinkenoog!hoorde!aan!het!einde!van!de!jaren! zestig!en!aan!het!begin!van!de!jaren!zeventig!bij!de!zogenaamde!“pleinersscene”.!Dit!was! een!groep!jongeren!die!zich!in!Amsterdam!voornamelijk!ophield!rond!het!Leidseplein.! Zij! waren! onderdeel! van! een! maatschappelijke! setting! waarin! werd! geëxperimenteerd! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 23!! Stephen!Snelders,!LSD'en'de'psychiatrie'in'Nederland!(Amsterdam!1999)!146!–!147.!! 24!! Blok,!Ziek'of'zwak,!179.!! 25!! Marcel!de!Kort,!Tussen'patiënt'en'delinquent.'Geschiedenis'van'het'Nederlandse'drugsbeleid! ! (Hilversum!1995)!203!–!213.!! 26!! Kurt!van!Es,!De'coffeeshop.'De'opmerkelijke'geschiedenis'van'een'Hollands'fenomeen'(Amsterdam! ! 1997)!24.!! 27!! Van!Es,!De'coffeeshop,!10.!'' 28!! Blok,!Ziek'of'zwak,!179.! 29!! IISG!BG!C32/458.!Poster!1987.!!
met!allerlei!soorten!drugs.!Er!werd!ook!kennis!gemaakt!met!hallucinogene!drugs!die!de! perceptie! van! de! realiteit! veranderen.! Dit! gebeurde! in! eerste! instantie! door! de! experimenten! van! psychiater! Frank! van! Ree.! In! de! jaren! vijftig! diende! hij! LSD! (dE lyserginezuurdiethylamide)!toe!aan!een!aantal!medische!en!nietEmedische!vrijwilligers.! Een! van! de! proefpersonen! was! Simon! Vinkenoog! en! daarmee! zou! Van! Ree! met! zijn! experimenten!onbedoeld!de!link!leggen!met!de!latere!psychedelici!en!de!pleinersscene.30! Ook!Harm!Dost!heeft!aan!het!begin!van!de!jaren!zeventig!een!ontmoeting!met!Van!Ree:!! ! ! ! ! ‘Ik!had!een!dag!uitgetrokken!om!samen!met!dr.!Snels!! ! ! een!aantal!ontwenningsklinieken!en!psychiatrische!! ! ! ziekenhuizen!langs!te!rijden.!Dat!was!een!vrij!! ! ! teleurstellende!ervaring,!op!één!uitzondering!na:!! ! ! Dr.!Frank!van!Ree!van!het!psychiatrisch!ziekenhuis!! ! ! Vogelenzang!in!Bennebroek.!Dat!was!een!geestige,!! ! ! zelfs!briljante!figuur,!die!me!in!ieder!geval!de!bevestiging!! ! ! gaf!dat!ik!op!het!goede!spoor!zat.’!31!! !
Het! ging! er! op! dat! moment! over! hoe! de! hulpverlening! bij! de! hulpverleningsinstantie!
Release!ingevuld!moest!worden,!hoe!het!stond!met!de!drempel!van!de!hulpverlening!en!
hoe!de!rolverdeling!tussen!hulpverlener!en!hulpvrager!eruit!zou!moeten!zien.!
! Toen!LSD!aan!de!orde!kwam!zou!dit!in!de!loop!van!de!jaren!zestig!leidden!tot!de! psychedelische! cultuur! die! volgens! Stephen! Snelders,! auteur! van! het! in! 1999! gepubliceerde!proefschrift!LSD'en'de'psychiatrie'in'Nederland,!valt!onder!te!verdelen!in! vier!verschillende!fasen.!Ten!eerste!is!er!de!aanloopfase.!Deze!vond!al!plaats!in!de!jaren! vijftig!en!werd!gekenmerkt!door!de!vele!experimenten!met!drugs.!LSD!is!dan!nog!niet! echt! aan! de! orde.! Ten! tweede! zien! we! een! kennismakingsfase.! Deze! vond! plaats! van! ongeveer! 1958! tot! 1962! en! hierin! maakte! men! voor! het! eerst! kennis! met! LSD.! Dit! gebeurde! vooral! via! de! psychiatrische! experimenten! waar! bijvoorbeeld! de! heer! Vinkenoog! onderdeel! van! was.! In! de! derde! fase! zien! we! een! eerste! verbreiding.! De! hallucinogenen! kwamen! beschikbaar! op! grotere! schaal! en! het! psychedelische! gedachtegoed! kon! zich! verspreiden.! Als! vierde! en! laatste! fase! onderscheiden! we! het! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
30!! Snelders,!LSD'en'de'psychiatrie'in'Nederland,!130.!!
hoogtepunt!van!de!verbreiding.!Dit!is!in!de!periode!vanaf!1966!tot!en!met!het!begin!van! de!jaren!zeventig.32!!!
! De! laatste! fase! die! Snelders! onderscheid! is! ook! de! periode! waarin! Harm! Dost! voor!het!eerst!in!aanraking!komt!met!LSD.!Harm!vertelt:!! ! ! ! ‘Op!de!Posbank,!een!natuurmonument!op!de!zuidelijke!! ! ! Veluwe,!had!ik!op!een!zonnige!dag!mijn!eerste!ervaring!! ! ! met!LSD.!Deze!positieve!ervaring!veranderde!mijn!visie!! ! ! op!drugs.!Dit!had!niks!te!maken!met!een!dronken!bui!maar!! ! ! was!niets!minder!dan!een!spirituele!ervaring.!Ik!kwam!tot!! ! ! de!conclusie!dat,!hoewel!de!geestverruimende!werking!! ! ! misschien!niet!voor!iedereen!was!weggelegd,!hasj!en!LSD!! ! ! in!principe!geen!grote!gevaren!met!zich!meebrachten.!Kon!! ! ! je!dit!soort!ervaringen!dan!verbieden?!Was!het!niet!zo!dat!! ! ! er!antieke!culturen!waren!waar!dit!soort!middelen!werd!! ! ! gebruikt!voor!bijvoorbeeld!religieuze!ceremonies?’33!! ! Bij!Harm!Dost!is!het!idee!geboren!dat!de!geestelijke!vrijheid!in!het!geding!is.!Hij!is!niet! de!enige!bij!wie!deze!gewaarwording!zich!openbaarde,!het!was!kenmerkend!voor!een! tijd!waarin!verandering!centraal!stond.!De!nieuwe!generatie!wilde!zelf!haar!weg!vinden! en!als!die!afweek!van!de!norm!dan!moest!dat!geen!probleem!zijn.!Men!wilde!daarnaast! afstand!nemen!van!de!materialistische!cultuur!van!de!ouders.!!
! Anders! dan! vandaag! de! dag! vaak! het! geval! is! bij! problematische! verslavingen,! waren! het! destijds! voornamelijk! jongeren! uit! de! blanke! middenklasse! die! een! generatieconflict! uitvochten! met! de! dominante! cultuur.! Drugs! stonden! in! deze! tegenculturele!beweging!symbool!in!de!strijd!tegen!de!gevestigde!normen!en!waarden.34!
Duidelijk!is!ook!dat!het!gebruik!van!LSD!niet!meer!een!fenomeen!was!wat!zich!alleen!in! de! hoofdstad! afspeelde.! Door! onder! meer! de! media! aandacht! werd! het! door! het! hele! land!gebruikt.!Dost!was!in!Arnhem!ook!absoluut!niet!de!enige.!Gemma!Blok!schrijft!in!
Ziek'en'zwak.'De'geschiedenis'van'de'Nederlandse'verslavingszorg!dat!aan!het!eind!van!de!
jaren! zestig! een! groepje! Arnhemse! jongens! door! de! officier! van! justitie! was! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
32!! Snelders,!LSD'en'de'psychiatrie'in'Nederland,!144!–!145.!!! 33!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.! 34!! De!Kort,!Tussen'patiënt'en'delinquent,!162.!
doorverwezen! naar! het! plaatselijke! consultatiebureau! voor! alcoholisme.! Ze! waren! opgepakt! toen! ze! LSD! hadden! genomen! en! aan! het! trippen! waren! op! een! Arnhems! kerkhof.35!Uit! het! feit! dat! de! jongeren! naar! het! consultatiebureau! voor! alcoholisme!
werden! gestuurd! blijkt! ook! maar! weer! hoezeer! de! autoriteiten! nog! zoekende! waren! naar!hoe!men!met!dit!nieuwe!fenomeen!om!moest!gaan.!!
! Het!was!1964!toen!LSD!in!minimale!hoeveelheiden!op!de!markt!kwam!voor!de! recreatieve! gebruiker.! Dit! is! de! fase! die! Snelders! onderscheid! als! de! fase! van! de! verbreiding.!In!eerste!instantie!was!er!weinig!aandacht!voor!het!recreatieve!gebruik!van! LSD.!Pas!toen!de!provo’s,!een!beweging!die!in!de!jaren!zestig!was!opgekomen!en!haar! naam! ontleende! aan! het! provoceren! van! de! autoriteiten,! plannen! kenbaar! hadden! gemaakt!om!het!aanstaande!huwelijk!van!Beatrix!en!Claus!te!verstoren,!kwam!er!in!de! media! aandacht! voor! LSD.! De' Telegraaf! pakte! op! 28! januari! 1966! groot! uit! met! een! artikel! over! LSD! en! de! plannen! van! de! provo’s! om! de! paarden! van! de! huwelijksstoet! suikerklontjes!met!LSD!te!voeren.36!Korte!tijd!later,!nog!vóór!het!huwelijk!van!Beatrix!en!
Claus,! werd! LSD! opgenomen! in! de! Opiumwet! en! was! het! illegaal.! Dit! gebeurde! in! de! vierde!fase!die!Snelders!onderscheid,!de!fase!waarin!de!verbreiding!op!haar!hoogtepunt! was.!!
! Ook! zwaardere! drugs! zien! we! in! de! jaren! zeventig! een! opmars! maken.! Gemma! Blok!beschrijft!de!opkomst!van!heroïne!als!een!ware!epidemie!die!Nederland!in!de!jaren! zeventig!en!tachtig!overspoelde.!Net!als!bij!de!drugs!LSD!en!cannabis!was!hier!een!strijd! gaande! met! betrekking! tot! hoe! men! dit! probleem! moest! aanpakken.! Blok! spreekt! van! ‘een! stammenoorlog’! in! de! verslavingszorg! tussen! de! traditionele! (‘afkickgerichte’)! en! alternatieve! (gebruikers! steunende)! vormen! van! hulpverlening.! Ook! binnen! deze! gebruikersscene!waren!er!ideologische!gebruikers.!De!‘culturele!rebellen’!begonnen!met! heroïne!uit!protest!tegen!de!kapitalistische!prestatiemaatschappij!of!uit!weerzin!tegen! het! kleinburgerlijke! ouderlijke! milieu! dat! volgens! hen! omgeven! was! met! dodelijke! saaiheid.! Blok! vervolgt! met! te! zeggen! dat! de! ‘bewustzijnsverruimende’! middelen! cannabis! en! LSD! de! symbolen! waren! van! de! optimistische! jaren! zestig! en! de! ‘bewustzijnsvernauwende’!heroïne!symbool!stond!voor!de!jaren!zeventig!en!tachtig.!Een! tijdperk!dat!veel!meer!gekenmerkt!werd!door!economische!achteruitgang!en!politieke!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
35!! Blok,!Ziek'of'zwak,!157.!!
en!culturele!polarisatie.37!Bovendien!was!het!gebruik!van!heroïne,!in!tegenstelling!tot!de!
drugs! die! symbool! stonden! voor! de! jaren! zestig,! voornamelijk! een! individuele! aangelegenheid.38!In! Nederland! kwam! heroïne! relatief! laat! op! de! markt.! Pas! in! 1972!
verscheen!het!voor!het!eerst!in!grote!hoeveelheden.!Alleen!al!tussen!1973!en!1977!zou! het!aantal!heroïnegebruikers!in!Amsterdam!meer!dan!verdrievoudigen.!In!de!jaren!die! volgden! zou! dit! aantal! alleen! nog! maar! verder! stijgen.39!Ook! in! Duitsland! steeg! het!
aantal! gebruikers! van! de! zware! drug.40!Mede! hierdoor! zouden! een! aantal! van! deze!
Duitsers!de!grens!over!komen!en!voor!hulp!aankloppen!bij!Harm!Dost!in!Arnhem.!
!
Alternatieve!hulpverlening,!Release#en!Harm!Dost!als!hulpverlener.!! !
Toen! Harm! Dost! in! Duitsland! werd! opgepakt! was! hij! werkzaam! in! de! alternatieve! hulpverlening! in! Arnhem.! We! zullen! hier! nader! ingaan! op! zijn! werk! als! hulpverlener! omdat!het!een!belangrijk!rol!heeft!gespeeld!bij!zijn!arrestatie.!Bovendien!is!de!opkomst! van!de!alternatieve!hulpverlening!karakteriserend!voor!de!jaren!zeventig!en!onderdeel! van!het!maatschappelijke!debat!over!drugs!en!drugsgebruik.!! ! Dost!werkte!bij!Release,!een!instelling!die!sinds!het!begin!van!de!jaren!zeventig! actief!was!in!Nederland.!Alternatieve!hulpverlening!was!op!dat!moment!min!of!meer!een! nieuw!fenomeen.!In!de!literatuur!over!de!alternatieve!hulpverlening!wordt!duidelijk!dat! een! exacte! begindatum! moeilijk! valt! aan! te! wijzen.! In! principe! is! de! opening! van! de!
Sosjale'Joenit!in!Den!Haag!of!Release!in!Amsterdam!het!startschot!voor!de!alternatieve!
hulpverlening.!Deze!vonden!plaats!rond!1969.!Sjors!Gerritsen,!die!sociale!pedagogiek!en! klinische! psychologie! studeerde! en! daarnaast! van! 1989! tot! 1992! penningmeester! was! van!de!Vereniging'Landelijk'Overleg'Alternatieve'Hulpverlening,!merkt!daarbij!wel!op!dat! de! jaren! daarvoor! moeten! worden! gezien! als! voedingsbodem! en! dat! de! mentale! start! eigenlijk! al! eerder! was.41!In! het! werk! van! Herman! de! Kler! en! Ineke! van! der! Zanden,! Alternatieve'hulpverlening.'Teksten'en'kritieken'wordt!ook!nog!de!oprichting!van!de!JAC! in!Amsterdam!genoemd!als!startschot!van!de!alternatieve!hulpverlening.42! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 37!! Blok,!Ziek'of'zwak,!181!–!185.!!! ! 38!! Weinhauer,!‘Drug!consumption’,!200.!! 39!! De!Kort,!Tussen'patiënt'en'delinquent,!229.!! 40!! Weinhauer,!‘Drug!consumption’,!190.!! 41!! Sjors!Gerritsen!en!Ton!Schrama!ed.,!Hulp'in'nood.'Opbouw,'groei'en'verwording'in'een'kwart' ' eeuw'alternatieve'hulpverlening!(Utrecht!1994)!11!–!12.!! 42!! Herman!de!Kler!en!Ineke!van!der!Zanden!ed.,!Alternatieve'hulpverlening.'Teksten'en'kritieken' ' (Amsterdam!1978)!23.!
! In! 1969! werd! er! een! organisatie! opgericht! met! de! naam! Bond' voor'
Vrijheidsrechten.! Deze! kwam! voort! uit! een! bredere! beweging! en! werd! opgericht! als!
reactie! op! een! artikel! in! Vrij' Nederland! van! 5! juli! 1969.! In! dit! artikel! schreef! G.! van! Benthem! van! den! Bergh! dat! er! eigenlijk! geen! organisatie! was! die! opkwam! voor! de! verdediging!van!democratische!rechten!in!de!samenleving!zonder!dat!zij!verbonden!was! aan! een! specifieke! politieke! partij! of! ideologie.! Een! van! de! doelstellingen! van! deze! nieuwe! organisatie! was! dan! ook;! ‘het! bevorderen! en! versterken! van! vrijheden! en! vrijheidsrechten! van! de! mens! in! de! ruimste! zin! van! het! woord”! en;! “het! verlenen! van! steun! aan! mensen! die! in! moeilijkheden! zijn! of! dreigen! te! geraken,! doordat! bestaande! rechten!en!vrijheden!worden!aangetast’.!43!!
! Over!het!exacte!begin!van!Release!lijkt,!net!als!over!het!begin!van!de!alternatieve! hulpverlening,!enige!discussie!te!zijn.!In!Alternatieve'hulpverlening.'Teksten'en'kritieken' wordt! gesuggereerd! dat! de! stichting! Release! in! Amsterdam! aan! het! begin! van! het! jaar! 1970! werd! opgericht.! De' Bond' voor' Vrijheidsrechten! wilde! zich! op! dat! moment! meer! gaan! bezighouden! met! het! actieEelement! binnen! de! doelstellingen.! Om! directe! hulp! te! verlenen! werd! daarom! Release! opgericht.44!Op! de! website! van! de! nu! nog! bestaande!
stichting! Release! is! een! afwijkende! startdatum! te! vinden.! Hier! wordt! niet! begin! 1970! genoemd! maar! 5! oktober! 1970.45!In! 1971! begon! men! in! ieder! geval! na! bureaus! in!
Groningen,! Den! Haag,! Utrecht,! Rotterdam,! Nijmegen,! Delft! en! Haarlem,! ook! met! een!
Release!in!Arnhem.!De!oprichting!werd!in!sommige!steden!gerealiseerd!door!een!lid!van!
de! Bond'voor'Vrijheidsrechten,! maar! in! onder! andere! Arnhem! was! de! oprichting! meer! een!initiatief!van!jongeren!die!op!dat!momentE!voornamelijk!vanuit!jongerensociëteitenE! al! op! informele! wijze! hulp! verleenden.46!Deze! informele! hulp! die! al! werd! verleend! is!
natuurlijk!weer!één!van!de!voorbeelden!die!duidelijk!maakt!dat!een!exact!begin!van!de! alternatieve!hulpverlening!moeilijk!is!vast!te!stellen.!!!!
! Release! vond! zijn! oorsprong! in! Engeland.! In! 1967! richtte! Caroline! Coon! samen!
met!enkele!anderen!Release!op!in!Londen.!Hun!doel!was!om!drugsgebruikers!die!waren! gearresteerd! of! op! een! andere! manier! als! gevolg! van! hun! drugsgebruik! met! de! autoriteiten! in! conflict! waren! gekomen! juridisch! bij! te! staan.! Het! duurde! niet! lang! voordat!de!groep!een!centrale!plek!kreeg!in!de!jeugdscene!en!zich!ook!bezighield!met! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 43!! De!Kler!en!Van!der!Zanden!ed.,!Alternatieve'hulpverlening,!103!–!105.!! 44!! Ibidem,!102.!! 45!! http://www.stichtingrelease.nl/index_bestanden/Page338.html!(12!februari!2015,!13.14)! 46!! De!Kler!en!Van!der!Zanden!ed.,!Alternatieve'hulpverlening,!103!–!105.!!!
bijvoorbeeld! ongewenste! zwangerschappen! van! jonge! vrouwen! en! weggelopen! jongeren.!In!de!zomer!van!1970!werden!ook!de!eerste!vergaderingen!gehouden!bij!de! Duitse! versie! van! Release.! Nadat! Hermann! Prigann! enige! tijd! in! Londen! had! doorgebracht!en!daar!getuige!was!geweest!van!het!verschil!dat!werd!gemaakt,!besloot! hij! in! Hamburg! een! soortgelijke! instelling! te! beginnen.! Aan! het! einde! van! 1969! werd! daarom! met! een! groep! jongeren,! waarvan! de! meeste! een! drugsverleden! hadden,! begonnen!onder!de!naam!Verein'zur'Bekämpfung'der'Rauschgiftgefahre.!Bij!de!meesten! was!de!groep!echter!bekend!als!Release.47!De!hulpverlening!was!in!Duitsland!overigens! nog!minimaal!en!veelal!werden!Duisters,!zeker!in!de!grensgebieden,!doorverwezen!naar! Nederland.48!!! ! In!de!periode!dat!Release'begon!in!Arnhem!raakte!ook!Harm!Dost!bij!de!instelling! betrokken.!Nadat!hij!stopte!met!zijn!studie!sociologie!leek!Release!hem!een!goed!begin! om!te!starten!met!zijn!bijdrage!aan!de!maatschappelijke!verandering!die!hij!voor!ogen! had:!! ! ! ! ! ! ‘Release!waakte!voor!verdringing!op!de!arbeidsmarkt!! ! ! en!pakte!vooral!zaken!aan!waar!de!gevestigde!hulpverlening!! ! ! zijn!vingers!niet!aan!durfde!te!branden.!De!filosofie!erachter!! ! ! was!dat!degenen!die!hulp!nodig!hadden!geen!individueel!! ! ! probleem!hadden,!maar!dat!er!een!maatschappelijke!! ! ! achtergrond!achter!zat.!Het!was!de!bedoeling!om!ze!weerbaar!! ! ! te!maken,!zodat!ze!zich!E!zo!mogelijk!–!zouden!organiseren!! ! ! en/of!hun!rechten!zouden!leren!waar!te!nemen.!Ik!had!door!mijn!! ! ! avonturen!in!de!militaire!dienst!geen!echte!angst!meer!voor! ! ! de!gevangenis!en!durfde!wel!een!maandje!of!vier!te!riskeren.!! ! ! En!dat!kreeg!je!niet!snel!in!die!tijd.’49!! !
In! Alternatieve' hulpverlening.' Teksten' en' kritieken,! het! werk! van! Herman! de! Kler! en! Ineke!van!der!Zanden,'wordt!aangegeven!dat!de!doelstellingen!per!Release!verschillend! waren!maar!dat!ze!wel!zijn!samen!te!vatten.!Ten!eerste!wilde!Release!hulp!verlenen!aan! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 47!! Robert!P.!Stephens,!Germans'on'drugs.'The'complications'of'modernization'in'Hamburg'(Michigan! ! 2007)!187!–!188.!!! 48!! T.!Boekhout!van!Sollinge,!‘Het!Nederlandse!drugsbeleid!en!de!wet!van!de!remmende!voorsprong’, ! Nederlands'Juristenblad'85!(November!2010)!2583.! 49!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!!
degenen! die! hierom! vroegen! en! ten! tweede! wilde! ze! op! basis! van! ervaringen! met! probleemsituaties!trachtten!te!komen!tot!een!zicht!op!de!structurele!belemmeringen!die! eraan!ten!grondslag!lagen.!Vervolgens!zou!men!pogen!door!middel!van!actie!de!invloed! van! deze! probleem! verwekkende! structuren! te! verminderen! of! op! te! heffen.! De! hulpverleningsmethode! zou! erop! gericht! moeten! zijn! om! vanuit! de! relatie! met! de! hulpvrager! deze! inzicht! te! geven! in! de! maatschappelijke! bepaaldheid! van! zijn! problemen.! Met! andere! woorden;! hulpverlening! moest! leiden! tot! inzicht! en! inzicht! moest! leiden! tot! actie.50!De! heer! Dost! en! de! literatuur! geven! elk! op! hun! eigen! wijze!
ongeveer!dezelfde!beschrijving!van!de!doelstellingen!en!filosofie!van!Release.!!!
! Al! kort! na! de! start! van! Release! in! Arnhem! in! december! 1971! werd! er! contact! gelegd! met! de! gemeente.! Deze! contacten! hadden! vooral! betrekking! op! de! eventuele! mogelijkheid! om! subsidie! te! krijgen! voor! bepaalde! deelprojecten! en! over! de! invulling! van! de! hulpverlening.! Eén! van! de! punten! die! besproken! werd! is! een! voorstel! van! de! gemeente!om!de!naam!van!de!instantie!te!veranderen.!Het!wordt!niet!helemaal!duidelijk! waarom! de! gemeente! hierop! aandrong,! maar! voor! Release' was! het! voorstel! in! ieder! geval! onaanvaardbaar! omdat! ze! door! de! naam! verbonden! was! aan! een! landelijke! doelstelling!en!achtergrond.!Daarnaast!kwamen!deskundigheid,!de!selectieprocedure!en! de! gedachte! van! Release' dat! persoonlijke! problemen! niet! opgelost! kunnen! worden! zonder!in!de!hulpverlening!de!maatschappelijke!context!ervan!in!acht!te!nemen,!aan!de! orde.!‘Deze!brug!naar!de!maatschappij!achten!wij!fundamenteel!om!aan!hulpverlening!te! doen’,!aldus!Release'Arnhem.51!!
! De! gemeente! liet! vervolgens! aan! Release' weten! dat! het! haar! wens! was! om! de! beschikbare!deskundigheid!zoveel!mogelijk!te!bundelen!op!het!vlak!van!hulpverlening! aan! jongeren! en! dat! een! inefficiënte! en! onoverzichtelijke! versnippering! van! dienstverlening!niet!wenselijk!werd!geacht.!Het!contact!tussen!Release'en!de!gemeente! leek!moeizaam!te!verlopen.!Volgens!de!heer!J.!Hogema!van!Cultuur!Recreatie!Sport!en! Jeugd! werd! het! stagneren! van! het! overleg! mede! veroorzaakt! door! het! feit! dat! de! gemeentelijke! ‘werkgroep! hulpverlening’! in! haar! planning! te! werk! ging! volgens! een! procedure! die! hij! “democratischEtotEinEhetEabsurde”! noemde.! ‘Hierdoor! werd! ieder! enthousiasme,! iedere! besluitvaardigheid! en! iedere! bereidheid! tot! spontane! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
50!! De!Kler!en!Van!der!Zanden!ed.,!Alternatieve'hulpverlening,!103.!!
51!! Gelders!archief,!Toegang!2200.!Secretarie!Gemeente!Arnhem!1970E1979.!946!drugproblematiek.! ! Aldaar!een!correspondentie!tussen!Release'en!de!gemeentelijke!werkgroep!hulpverlening.! ! Gedateerd!9!februari!1972.!
hulpverlening!vakkundig!bevroren’,!aldus!de!ambtenaar.52!Daar!stond!tegenover!dat!de!
gemeente!vond!dat,!hoewel!het!belang!van!de!hulpzoekende!centraal!stond,!Release!voor! sommigen!wellicht!wat!extreme!uitgangspunten!hanteerde.!Ondanks!deze!wat!extreme! uitgangspunten! concludeerde! de! heer! Hogema! dat! de! dienstverlening! van! Release'een! verantwoorde! en! redelijk! vakkundige! indruk! maakte,! wat! des! te! meer! te! bewonderen! viel! wanneer! men! bedacht! dat! de! hulpverlening! werd! verleend! op! basis! van! vrijwilligheid!en!zonder!enige!vergoeding.53!
! Release! had! intussen! van! de! NMB! (De! Nederlandsche! Middenstand! Bank)! een!
pand! ter! beschikking! gekregen! aan! de! Jansbuitensingel.! Ze! mochten! dit! pand! blijven! gebruiken!totdat!het!gesloopt!zou!worden.!In!die!tijd!kwam!ook!het!eerste!verzoek!uit! Wuppertal,! net! over! de! grens! bij! Duitsland! in! het! district! NoordrijnEWestfalen,! om! Duitse!jongeren!opvang!aan!te!bieden!bij!Release!in!Arnhem.!Nadat!ze!de!heer!Oosterlee! van!het!psychiatrisch!ziekenhuis!in!Wolfheze!en!dr.!T.!Snels!bereid!hadden!gevonden!om! medische!ondersteuning!te!bieden!reisde!Dost!voor!het!eerst!af!naar!Wuppertal.!Hij!nam! deel!aan!een!vergadering!van!de!ouders!van!de!aan!opiaten!verslaafde!jongeren!en!ene! dr.!Koch!van!het!gesundheitsamt.!Dost!legde!uit!dat!hij!geautoriseerd!was!om!opvang!te! verzorgen! maar! dat! ze,! omdat! het! een! leegstaand! pand! betrof,! zelf! in! hun! levensonderhoud!moesten!voorzien.!Harm!zegt:!! ! ! ! ‘Het!was!enorm!arbeidsintensief!en!een!behoorlijke!! ! ! puinhoop.!De!afkickverschijnselen!vielen!over!het!! ! ! algemeen!mee!maar!al!gauw!kreeg!iedereen!kiespijn!! ! ! en!later!bleek!dat!meer!dan!de!helft!van!onze!klanten!! ! ! leed!aan!hepatitisEB!en!dat!ook!zonder!te!weten!hadden!! ! ! verspreid’.!! ! Harm!Dost!vervolgt:!! ! ! ! ‘Bij!Release!werd!druk!getheoretiseerd!over!de!drempel!! ! ! van!de!hulpverlening,!de!rolverdeling!tussen!hulpverlener!! ! ! en!hulpvrager!en!meer!van!dat!moois.!Maar!toen!puntje!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 52!! Gelders!archief,!Toegang!2200.!Secretarie!Gemeente!Arnhem!1970E1979.!946!drugproblematiek.! ! Aldaar!een!correspondentie!tussen!de!gemeente!en!Release.!Gedateerd!8!maart!1972.!! 53!! Ibidem.!!
! ! bij!paaltje!kwam!liet!niemand!zijn!gezicht!zien!en!werd!! ! ! er!gesuggereerd!dat!ik!maar!eens!een!paar!mooie!rapportjes!! ! ! moest!schrijven.!Ik!heb!toen!mijn!middelvinger!opgestoken!! ! ! en!ben!eerst!maar!eens!mijn!eigen!weg!gegaan.’54! ! De!NMB!wilde!intussen!ook!het!pand!aan!de!Jansbuitensingel!terug!en!er!moest!op!zoek! gegaan! worden! naar! een! nieuwe! locatie.! Er! was! nog! een! villa! gekraakt! tegenover! de! middelbare!school!waar!Dost!op!had!gezeten!maar!nadat!hier!brand!was!uitgebroken!en! de!hele!zolderverdieping!uitbrandde,!mede!omdat!er!geen!stromend!water!was!en!het! vuur! dus! niet! direct! geblust! kon! worden,! was! Dost! bezitloos! en! moest! er! sowieso! worden!gezocht!naar!een!nieuw!onderkomen.55!De'Telegraaf'besteedde!aan!deze!brand! nog!kort!aandacht!op!10!februari!1973.!Ze!schreven!dat!een!door!krakers!van!“Release”! bewoonde!villa!in!Arnhem!grotendeels!uitbrandde!als!gevolg!van!de!oververhitting!van! een!petroleumkachel.!De!jongelui!die!er!verbleven!konden!ternauwernood!aan!het!vuur! ontkomen.56!!! ! Vervolgens!raakte!Dost,!die!nu!eerst!maar!eens!zijn!eigen!weg!ging,!in!de!zomer! van!1973!als!sociaal!hulpverlener!betrokken!bij!het!Vondelparkproject!in!Amsterdam.!Al! in! de! zomer! van! 1971! sliepen! er! soms! wel! 1500! tot! 2000! jongeren! in! het! park.! Ze! luisterden!naar!concerten,!maakten!zelf!muziek,!rookten!regelmatig!hasj!en!marihuana! en!gebruikten!in!sommige!gevallen!ook!andere!drugs.!Het!wordt!ook!wel!de!‘summer!of! love’! van! Amsterdam! genoemd.! Deze! benaming! komt! uiteraard! voort! uit! de! Amerikaanse!variant!van!de!Summer'of'Love!die!in!1967!in!het!Amerikaanse!Californië! plaatsvond! en! ook! ‘de! hippie’! had! voortgebracht.! Dit! fenomeen! bereikte! Nederland! en! werd! naar! hartenlust! overgenomen.! Je! kon! ze! herkennen! aan! hun! broeken! met! wijde! pijpen,!blouses!met!felle!kleuren!en!lange!haren.!Ook!het!gebruik!van!drugs!was!in!deze! een!manier!om!je!te!vereenzelvigen!met!de!hippiecultuur!en!je!solidariteit!te!tonen!met! deze!internationale!jeugdbeweging.57!!
! In!de!jaren!na!de!Amerikaanse!Summer'of'Love'zouden!er!steeds!meer!toeristen! hun!weg!vinden!naar!Amsterdam.!Een!gevolg!was!dat!vele!jonge!toeristen!de!nachten! doorbrachten! onder! het! monument! op! de! Dam.! Nadat! er! een! heftige! confrontatie! had! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
54!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.! 55!! Ibidem.!!!
56!! De'Telegraaf'10!februari!1973.! 57!! Blok,!Ziek'of'zwak,!154!–!155.!
plaatsgevonden!tussen!de!marechaussee!en!deze!jongeren,!werd!het!verboden!om!nog! langer!op!de!Dam!te!slapen.!Om!de!jongeren!een!alternatief!te!bieden!werd!daarom!het! Vondelparkproject! gestart.58!De! gemeente! ging! hier! de! jongeren! ook! bijstaan! met!
voorlichting! en! hulpverlening.! Er! kwamen! bijvoorbeeld! meer! sanitaire! voorzieningen,! bagagedepots!en!een!eerste!hulp!post.59!!
! Dost!raakte!betrokken!bij!het!project!omdat!hij!reageerde!op!een!advertentie.!Met! een!aanbeveling!van!onder!andere!dr.!T.!Snels,!de!huisarts!met!wie!hij!eerder!bij!Release! werkte,! werd! hij! voor! de! volle! zes! maanden! aangenomen.! Omdat! Harm! in! Arnhem! woonde! kreeg! hij! via! een! collega! een! schijnadres! in! een! Amsterdams! kraakpand.! Hij! maakte!hier!echter!weinig!gebruik!van!omdat!hij!in!het!begin!dagelijks!op!en!neer!liftte.! ‘Dat! ging! vrij! makkelijk.! Op! het! punt! waar! al! het! verkeer! vanuit! het! centrum! stond! voorgesorteerd!liep!ik!gewoon!alle!wagens!af!die!stopten.!Ik!had!geen!bagage,!dus!in!een! vloek!en!een!zucht!zat!ik!in!die!auto’,!aldus!Harm!Dost.60!!
! Dost!voelde!zich!bij!het!Vondelparkproject!helemaal!op!zijn!plek.!Waar!hij!in!het! begin! nog! heen! en! weer! pendelde! tussen! Arnhem! en! Amsterdam,! besloot! hij! vrij! snel! zijn!slaapzak!onder!de!arm!te!nemen!en!ook!in!het!park!te!gaan!wonen.!‘Overal!waar!wat! aan! de! hand! was! ging! ik! een! kijkje! nemen! en! ik! denk! dat! ik! daarbij! een! heleboel! heb! opgelost! dat! nooit! in! de! annalen! van! het! Vondelparkproject! is! bijgeschreven.’61!Waar!
andere! werknemers! zich! bezighielden! met! het! opstellen! van! roosters! en! dergelijke! is! Dost! ten! alle! tijden! in! het! park! te! vinden.! ‘Er! waren! twee! soorten! medewerkers,! de! grootste!groep!medewerkers!kwam!uit!de!hoek!van!de!sociale!academie,!maar!een!niet! onaanzienlijk! deel! bestond! uit! ‘vrije! vogels’! zoals! ik’.62!Dost! beschrijft! ook! dat! er!
regelmatig!spanningen!ontstonden!tussen!beiden.!De!‘vrije!vogels’!deden!nogal!eens!wat! spottend! over! de! professionals! die! al! die! moeite! deden! om! hun! werk! te! formaliseren.! Toen! er! bij! het! afscheid! een! eindrapport! werd! gepresenteerd! waarin! het! nut! van! de! aanwezigheid! van! Harm! en! zijn! collega’s! geformaliseerd! moest! worden,! maakte! Dost! een!aantal!kritische!opmerkingen!waarop!woedend!werd!gereageerd:!! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 58!! http://www.onsamsterdam.nl/component/content/article/15Edossiers/1380EhetEvondelparkE ! zomerE1971!(zondag!18!januari!2015,!12.26)!én! ! https://www.youtube.com/watch?v=OcwSj4iYJE8!(zondag!18!januari!2015,!18.07).! 59!! Blok,!Ziek'of'zwak,!163.! 60!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 61!! Ibidem.!! 62!! Ibidem.!!!
! ! ‘Het!proberen!te!vangen!van!het!nut!van!onze!! ! ! aanwezigheid!in!cijfers,!heeft!altijd!iets!krampachtigs!! ! ! en!alles!wordt!kunstmatig!opgeklopt.!Bovendien!wordt!! ! ! de!kant!van!de!sociale!academie!op!deze!manier!veel!! ! ! belangrijker!dan!ze!daadwerkelijk!is.!In!feite!was!ze!vaak!! ! ! een!blok!aan!het!been!en!betekende!het!vooral!tijdverspilling,!! ! ! aldus!Harm!Dost.’63!! !
Wellicht! werd! hier! ook! al! vroegtijdig! duidelijk! dat! Dost! een! andere,! minder! conventionele!en!meer!praktische,!benadering!had!met!betrekking!tot!de!hulpverlening.! Dost!handelde!meer!vanuit!gevoel!dan!vanuit!de!bestaande!protocollen.!!
! Dit!laatste!is!precies!waar!de!alternatieve!hulpverlening!voor!stond.!De!Kler!en! Van! der! Zanden! schrijven! dat! problemen! zoals! het! weglopen! van! huis,! abortus,! drugs,! jongerenhuisvesting,! illegaal! in! Nederland! verblijvende! buitenlanders! en! gezagsproblemen!steeds!vaker!voorkwamen.!Het!waren!problemen!waar!de!traditionele! hulpverlening! zich! ook! al! mee! bezighield! maar! zij! hadden! nog! maar! weinig! succes! geboekt.! Een! van! de! redenen! waarom! de! alternatieve! hulpverlening! wel! slaagde! was! doordat! men! minder! conventioneel! met! deze! problemen! omging.! Alternatieve! hulpverleners!E!zoals!Harm!Dost!E!waren!vrij!van!uitzicht!belemmerende!methoden!en! niet! gebonden! aan! een! dwingend! opgelegd! werkpatroon.! De! hulpverlener! in! een! traditionele!instelling!was!dusdanig!gebonden!aan!regels!en!methoden!dat!het!hem!bijna! onmogelijk!werd!gemaakt!om!op!een!creatieve!manier!te!reageren.!Ook!noemen!de!Kler! en! Van! der! Zanden! de! bureaucratisering! van! de! traditionele! hulpverlening! als! mankement.64!Dit! laatste! sluit! naadloos! aan! bij! de! kritiek! die! Harm! Dost! had! gegeven!
toen! hij! werkzaam! was! bij! het! Vondelparkproject.! Waar! de! traditionele! hulpverleners! bezig! waren! met! het! maken! van! roosters! en! eindrapportages,! waren! de! alternatieve! hulpverleners! vooral! bezig! met! het! oplossen! van! praktische! problemen.! Zij! zorgden! ervoor!dat!de!‘mannen!met!de!witte!jassen’!niet!constant!hoefden!uit!te!rukken.!!
! De! heer! Dost! geeft! in! deze! nog! een! tekenend! voorbeeld.! Hij! bracht! op! een! dag!! een!Belgisch!meisje!naar!huis!omdat!duidelijk!was!geworden!dat!ze!niet!het!type!was!dat! in!deze!scene!(of!‘de!sien’!zoals!de!heer!Dost!schrijft)!kon!overleven.!Het!ter!beschikking! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
63!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!!
krijgen!van!de!auto!van!het!project!was!te!veel!moeite!dus!Harm!leende!een!auto!van! een!vriendin.!Aan!de!grens!wisselde!hij!wat!guldens!om!voor!Belgische!franken!zodat!hij! onderweg!eventueel!nog!een!patatje!of!iets!dergelijks!kon!kopen.!Nadat!hij!het!meisje!bij! haar! ouders! had! afgeleverd! keerde! Harm! terug! naar! Amsterdam.! Aan! de! Nederlandse! grens! wisselde! hij! de! franken! weer! om! voor! guldens! en! toen! hij! terug! was! in! het! Vondelpark!gaf!hij!alle!bonnetjes!aan!de!projectleider.!Die!vroeg!zich!af!wat!hij!met!deze! bonnetjes!moest.!Harm!legde!het!verhaal!uit!en!ging!weer!over!tot!de!orde!van!de!dag.! Veel!later,!toen!Harm!dat!geld!al!lang!weer!vergeten!was,!werd!hij!bij!de!projectleider! geroepen!en!kreeg!hij!een!bruin!zakje!aangereikt.!“Moet!je!het!niet!natellen?”,!vroeg!de! projectleider.! Harm! antwoordde! dat! dat! niet! nodig! was,! “het! zal! wel! goed! zijn! toch?”.! “Nou!van!die!wisselkoers!wil!ik!toch!wel!een!punt!maken!hoor”,!zei!de!projectleider.!“O,! maar!ik!niet”,!zei!Harm!en!liep!zonder!aarzelen!terug!naar!zijn!post.!! ! Dit!voorbeeld!lijkt!illustratief!te!zijn!voor!de!relatie!tussen!de!hulpverleners!die! van!de!sociale!academie!kwamen!en!de!‘vrije!vogels’.65!Harm!is!in!deze!praktijkgericht,! leent!liever!een!auto!van!een!vriendin!omdat!het!anders!te!omslachtig!is!en!die!enkele! guldens!verlies!van!de!wisselkoers!zouden!het!verschil!niet!maken.!Daartegenover!staat! de!professionele!hulpverlener!die!veel!tijd!en!moeite!steekt!in!het!formaliseren!van!zijn! inspanningen.!Harm!Dost!leek!daarom!op!zijn!plek!te!zitten!bij!onder!andere!Release!en! het!Vondelparkproject.!! ! De!Utrechtseweg!44!! !
Nadat! Harm! het! Vondelparkproject! had! afgerond! keerde! hij! terug! naar! Arnhem.! Daar! kwam! nu! de! Utrechtseweg! 44! in! beeld.! Het! herenhuis! werd! door! de! gemeente! aangeboden! en! de! heer! Limpens,! chef! van! de! afdeling! M.W.M.V.! (Maatschappelijk! Welzijn,! Volksgezondheid! en! Milieubescherming),! liet! weten! dat! er! een! aantal! voorwaarden!aan!waren!verbonden.!Ten!eerste!moest!Dost!kunnen!garanderen!dat!de! villa! volledig! ontruimd! zou! worden! wanneer! dat! nodig! was.! Het! was! namelijk! de! bedoeling! dat! de! Utrechtseweg! 44! halverwege! 1974! weer! leeg! werd! opgeleverd.66!De!
tweede!voorwaarde!was!dat!hij!moest!deelnemen!aan!een!ambtelijke!werkgroep!met!als! doel! om! het! werk! wat! hij! deed! op! de! Utrechtseweg! te! formaliseren.! Een! laatste! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
65!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 66!! Ibidem!én!Gelders!archief,!Toegang!2200.!946!drugproblematiek!
voorwaarde!was!dat!hij!weer!deel!ging!uitmaken!van!Release.!Daar!had!Harm!absoluut! geen! moeite! mee.! In! tegenstelling! tot! eerdere! panden! was! de! villa! voorzien! van! vele! gemakken.!Er!was!centrale!verwarming,!een!zee!aan!ruimte,!watervoorziening!en!zelfs! een!bad.!Binnen!het!huishouden!werd!heel!veel!samen!gedaan.!Op!zaterdagen!ging!men! bijvoorbeeld!tegen!sluitingstijd!naar!de!markt!en!werden!alle!resten!groenten!en!fruit! opgekocht.67!!!
! Dost!zegt!dat!de!afstand!tussen!de!hulpverlener!en!de!hulpzoekende!bij!Release' werd! verkleind.! Zijn! rol! kon! niet! worden! uitgedrukt! met! een! bureau! en! een! witte! jas! maar!als!er!iemand!een!probleem!had!dan!wezen!alle!vingers!automatisch!naar!hem.!Er! stond!geen!bord!voor!de!deur!en!er!was!zelfs!geen!telefoon,!maar!men!wist!hem!altijd!te! vinden.!Niet!alleen!vanuit!Duitsland!kwamen!de!jongeren!naar!Arnhem,!zelfs!door!het! JAC!in!Amersfoort!en!Zwolle!werden!mensen!doorgestuurd!waar!ze!geen!raad!meer!mee! wisten.! JAC! stond! voor! Jongeren! Advies! Centra! en! het! was! de! naam! waaronder! de! overheid! was! begonnen! met! het! formaliseren! van! de! hulpverlening.68!De! gemeente!
Arnhem! was! namelijk! begonnen! met! een! beleidsplan! voor! de! hulpverlening.! Dit! plan! was!bedoeld!voor!de!periode!1974E1978.69!
! Op! de! Utrechtseweg! ontstond! wat! je! zou! kunnen! omschrijven! als! een! vreemde! situatie.!Dost!was!verbonden!aan!de!alternatieve!hulpverleningsinstelling!Release!maar! runde!min!of!meer!zijn!eigen!praktijk.!Dost!omschrijft!het!zelf!misschien!wel!het!beste:! ‘Opeens! was! ik! een! aan! huis! gevestigde! streetcorner! worker,! in! dienst! van! Release! en! betaald!door!de!gemeente!uit!een!potje!waar!ik!de!oorsprong!van!vergeten!ben.’!Release! gebruikte! op! dat! moment! ook! verschillende! ruimtes! van! het! jongerencentrum! Tudepi! (wat!een!afkorting!is!voor!‘tussen!de!pilaren’,!omdat!er!zoveel!pilaren!aanwezig!zijn!in! de! verschillende! ruimtes).70!Dit! jongerencentrum! zou! later! verhuizen! naar! het!
Willemsplein!en!doorgaan!onder!de!naam!Willem'1,!of!Willemeen71,!wat!vandaag!de!dag!
nog!steeds!bestaat.!!
! De! Utrechtseweg! komt! ook! aan! bod! in! het! oordeel! van! de! latere! rechtszaak:! ‘Allgemein! wurde! Haschisch! geraucht,! das! den! Hausbewohnern! ständig,! vielfach! –! je! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 67!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 68!! Ibidem.!! 69!! Gelders!archief,!Toegang!3204.Provinciale!Staten!en!Gedeputeerde!Staten!1950E1979.!8128.! ! Alternatieve!hulpverlening!aan!Gelderse!jongeren!1957E1978.!! 70!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost!én!Gelders!archief,!Toegang!2200.!946! ! drugproblematiek!én!http://tudepi.homespot.nl!(12!februari!2015,!11.14)! 71!! www.willemeen.nl!(11!februari!2015,!16.33).!!
nachdem! Vertrautheitsgrad! mit! dem! Angeklagten! –! auch! unentgeltlich! zur! Verfügung! stand.’72!Met! andere! woorden,! er! werd! volgens! het! oordeel! van! de! rechtbank!
voortdurend! hasj! gerookt! op! de! Utrechtseweg! en! het! was! via! de! verdachte! in! veel! gevallen!gratis!beschikbaar.!De!heer!Dost!zegt!hierover:!! ! ! ! ‘Dat!er!veel!geblowd!werd!klopt!wel,!maar!het!lijkt!! ! ! wel!of!ik!dat!als!het!ware!aansleepte!om!gratis!te!verdelen.!! ! ! Nou!rommelde!ik!wel!eens!wat,!maar!dat!mocht!geen!naam!! ! ! hebben!en!ik!hield!commercie!en!hulpverlening!nadrukkelijk!! ! ! gescheiden.!Op!de!Utrechtseweg!hadden!we!wel!een!“huisdealer”!! ! ! op!de!eerste!verdieping!maar!daar!had!ik!niets!mee!te!maken.’73!! ! Hoewel!je!je!kan!afvragen!of!een!hulpverleningsinstantie!een!huisdealer!moet!hebben,! was!het!fenomeen!niets!nieuws!voor!die!tijd.!Het!latere!gedoogbeleid!had!zelfs!als!doel! om! in! gesubsidieerde! jongerencentra! blowen! toe! te! staan! onder! toezicht! van! jongerenwerkers.! Het! idee! was! dat! wanneer! je! de! verkoop! van! cannabis! door! een! huisdealer! zou! toelaten,! dat! jongeren! niet! in! aanraking! kwamen! met! onbetrouwbare! dealers! die! naast! cannabis! ook! zwaardere! drugs! verkochten.74!Dit! laatste! is! weer!
gebaseerd!op!de!stepping'stone'theorie!of!de!stepping'stone'hypothese.!Deze!hield!in!dat! het!gebruik!van!marihuana!zou!leiden!tot!het!gebruik!van!heroïne!en!andere!hardrugs.! Deze!theorie!was!ontstaan!in!Amerika!en!de!schadelijkheid!van!marihuana!en!hasj!zou! tweeledig!zijn.!Ten!eerste!zou!het!een!criminogene!werking!hebben!en!ten!tweede!zou! het! leiden! tot! het! gebruik! van! zwaardere! drugs.! De! stepping'stone! theorie! kreeg! in! de! loop!der!jaren!steeds!meer!nadruk!toen!door!onderzoek!bleek!dat!de!koppeling!tussen! marihuanagebruik! en! geweldsmisdrijven! minder! vanzelfsprekend! was! dan! in! eerste! instantie!werd!gedacht.75!!
! De!huisdealer!van!de!Utrechtseweg!was!op!een!dag!verdwenen.!Dost!nam!toen! zijn! intrek! in! de! leegstaande! kamer! bij! de! voordeur.! Deze! kamer! was! niet! bijzonder!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 72!! IISG,!Collectie!Vinkenoog!ARCH01561.!! 73!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 74!! Gemma!Blok!en!James!Kennedy,!‘Geef!die!joint!eens!door’.!Het!problematische!idealisme!van!het! ! Nederlandse!softdrugsbeleid,!1976!–!heden.’!89!–!111!in:!Peter!van!Dam!e.a!ed.,!Onbehagen'in'de' ' polder.'Nederland'in'conflict'sinds'1795'(Amsterdan!2014)!aldaar!91.!! 75!! De!Kort,!Tussen'patiënt'en'delinquent,165!–!167.!!
geliefd!omdat!hij!wat!aan!de!kleine!kant!was.!Aan!de!andere!kant!had!je!hier!wel!een! goed!uitzicht!op!de!straat!en!kon!je!precies!zien!wie!er!binnenkwam!en!dergelijke.!! ! ! ! ‘Het!was!alsof!de!tijd!rijp!was!om!de!zaken!maar!! ! ! eens!anders!te!benaderen.!Ik!was!zeer!verknocht!! ! ! aan!mijn!bezitloosheid!–!dat!meen!ik!echt!–!en!alle!! ! ! inkomsten!gingen!in!de!pot.!Je!moet!je!er!trouwens!niet!! ! ! te!veel!bij!voorstellen.!Het!liep!wel,!maar!het!liep!zeker!! ! ! niet!storm.!Het!was!meer!een!bijverdienste!en!een!motor!! ! ! om!de!zaak!aan!de!gang!te!houden.’76!!!! ! ! Intussen!leek!de!Utrechtseweg!bijna!uit!zijn!voegen!te!barsten.!‘De!drempel!van! de! hulpverlening! was! niet! langer! het! probleem,! maar! de! “zuigkracht”! van! de! Utrechtseweg’,!aldus!Harm!Dost.77!Er!woonden!op!dat!moment!ongeveer!twintig!mensen!
in!het!pand!waarvan!ongeveer!de!helft!buitenlanders!waren.!Dost!vroeg!in!een!gesprek! met!de!gemeente!van!Arnhem!aan!wethouder!Terstegge!of!er!een!mogelijkheid!bestond! dat! er! uit! het! Arnhemse! woningbestand! nog! een! tweede! soortgelijk! pand! ter! beschikking! kon! worden! gesteld.! Het! was! namelijk! simpelweg! niet! mogelijk! om! met! meer! dan! twintig! personen! te! wonen! op! de! Utrechtseweg! en! sommige! bewoners! begonnen! zich! zo! langzamerhand! wel! erg! thuis! te! voelen.! Het! gevolg! was! dat! er! van! enige!doorstroming!niet!echt!sprake!meer!was.!Bovendien!kreeg!Release'soms!te!maken! met!acute!gevallen!die!nu!nergens!konden!worden!ondergebracht.78!
! De!gemeente!maakte!zich!net!als!Harm!zorgen!over!de!aanzuigende!werking!van! het! adres.! Zij! waren! echter! in! de! overtuiging! dat! deze! alleen! maar! zou! toenemen! wanneer! zij! nog! een! pand! ter! beschikking! zouden! stellen! aan! Release.! Ten! tweede! vroegen! zij! zich! af! welke! verantwoordelijkheid! de! gemeente! eigenlijk! had! ten! aanzien! van! deze! categorie! jongeren.! De! wethouder! meldde! aan! Dost! dat! het! College! van! Burgermeesters! en! Wethouders! een! vervangende! mogelijkheid! zou! zoeken.! Op! een! tweede!soortgelijk!pand!hoefde!Release'echter!niet!te!rekenen.!Wethouder!Terstegge!en! De!heer!Limpens,!die!eerder!de!sleutels!van!de!Utrechtseweg!aan!Dost!had!overhandigd! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 76!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 77!! Ibidem.!! 78!! Gelders!archief,!Toegang!2200.!946!drugproblematiek.!Aldaar!een!kort!verslag!van!de!bespreking! ! die!werd!gehouden!tussen!wethouder!A.J.J.M.!Terstegge,!Dost!en!een!collega.!Gedateerd!6!februari! ! 1974.!
en! die! ook! bij! het! gesprek! aanwezig! was,! verzochten! Harm! om! te! onderzoeken! wie! eventueel!via!de!Stichting!Woonruimte!Jongeren!aan!andere!huisvesting!geholpen!kon! worden.79!
! Interessant!is!dat!wethouder!Terstegge!en!de!heer!Limpens!ook!aan!Dost!vroegen! hoe! het! zat! met! de! inkomsten! van! de! bewoners.! Het! antwoord! was! dat! deze! zeer! onregelmatig!waren.!Dit!kwam!volgens!Harm!mede!doordat!zij!bij!het!zoeken!naar!werk! voortdurend!werden!gediscrimineerd.!Vervolgens!bracht!Dost!nadrukkelijk!naar!voren! dat!een!politiebeleid,!waarbij!gebruik!en!handel!in!hasj!en!marihuana!op!dezelfde!wijze! werd!benaderd!als!gebruik!en!handel!in!bijvoorbeeld!opium!en!heroïne,!in!zijn!effecten! ten!gunste!van!de!opiumhandelaar!werkte.!In!verband!hiermee!drong!Dost!aan!op!een! meer!genuanceerd!beleid!in!deze.80!Dit!laatste!paste!bij!de!man!die!Harm!Dost!was.!Door! aan!te!geven!dat!het!beleid!niet!deugde!probeerde!hij!op!een!hoger!niveau!verandering! teweeg! te! brengen.! Daarnaast! was! de! vraag! over! de! inkomsten! van! de! bewoners! natuurlijk!een!schot!in!de!roos.!Of!de!gemeente!een!vermoeden!had!van!wat!er!allemaal! gebeurde!op!het!adres!en!om!die!reden!hiernaar!vroeg!is!niet!duidelijk,!maar!Dost!kon! moeilijk!zeggen!dat!onder!andere!zijn!inkomsten!van!de!handel!in!hasj!er!voor!zorgde! dat!de!‘motor!draaiende!werd!gehouden’!in!het!pand!van!Release.!!!!
! Op! de! Utrechtseweg! kwam! Dost! ook! voor! het! eerst! in! contact! met! de! Duitse! familie!Hoelkeskamp.!Eerder!al,!toen!Release!nog!gevestigd!was!aan!de!Jansbuitensingel,! had!de!op!dat!moment!negentienjarige!Matthias!Hoelkeskamp!aangeklopt.!‘Hij!was!op! weg!naar!Cuba!maar!bleef!in!Arnhem!al!hangen’,!aldus!Harm!Dost.81!Matthias!begon!zich! in!de!loop!der!tijd!steeds!meer!op!te!werpen!als!de!rechterhand!van!Dost,!deed!net!zo! goed!in!drugs!en!trad!soms!zelfs!op!als!Dost!zijn!plaatsvervanger.82!Het!gevolg!was!dat! Dost!met!enige!regelmaat!in!Wuppertal!kwam!bij!de!ouders!van!Matthias.!Bij!een!bezoek! aan!de!familie!leek!de!eerste!aanwijzing!zich!aan!te!dienen!die!hintte!op!de!latere!affaireE Dost:!! ! ! ! ‘Ik!kwam!dus!met!enige!regelmaat!in!Wuppertal!en!op!! ! ! een!keer!was!het!zo!geregeld!dat!we!daar!zouden! ! ! !overnachten.!Het!was!een!nogal!surrealistische!ervaring,!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 79!! Gelders!archief,!Toegang!2200.!946!drugproblematiek.!! 80!! Ibidem.!! 81!! EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!! 82!! De'Telegraaf!15!mei!1976!én!EEmail!correspondentie!Pieter!Winsemius!met!Harm!Dost.!!
