Een Eocene spleetopvulling in de Carrière du Mont-Rire (Prov. Liège, België) als indicator voor een zeeverbinding in het Laat-Eoceen tussen Noord-België en het Mainzer-Bekken

4 _Afzettingen WTKG _14(4), 1993

Een

Eocene

_{spleetopvulling}

in

de

Carrière

du

Mont-Rire

(Prov.

Liège, België)

als

indicator

voor een

zeeverbinding

in

het Laat-Eoceen

tussen

_{Noord-België}

en

het

Mainzer-Bekken

Prof. Dr. Vermin Ache

Institute

_Royal

des Sciences de la Terre, Paris

Samenvatting

Uit een spleetopvulling in de Carrière du _Mont-Rire,

prov. Liège, België, wordt een Laat-Eocene molluskenfauna beschreven. Deze unieke fauna _blijkt zowel elementen te bevatten die

_typisch

voor het Laat-Eoceen van

_{Noord-België}

en

_aangrenzend

Nederland

_zijn

als

voor Laat-Eocene afzettingen zoals die bekend zijn uit de ondergrond van het Mainzer-Bekken _{(Nyst, 1913; Vandenboyert, 1985; Hoffmann, 1987).} Met name het voorkomen

van de soorten _{Propeamussium pseudogerardi} en Exhaustator _{nysti wijzen op} een

verbinding

met het _Belgische. Het voorkomen van _{Propeamussium} hauseri en

Pseudoclavilithes mainzeriensis _{wijzen op} een affiniteit met het Mainzer-Bekken. Opvallend is het voorkomen van Pirenella trilatricarina, die tot _nog toe alleen bekend was van de _{type-localiteit} Lede in _België.

Inleiding

Bij

werkzaamheden in de Carrière du Mont-Rire ten behoeve van _winning van leisteen voor _dakbedekking kwam _{in augustus} 1989 in de oostelijke flank van de groeve een _spleet aan de _oppervlakte die _gevuld bleek te _zijn met _{gedeeltelijk geconsolideerde} kalkarenieten

met mollusken. De werknemers van de _{groeve overlegden} enkele weken _daarop hun

vondsten aan de _begeleiders van een instructie-excursie naar de oostelijke Ardennen die vanuit de Sorbonne voor studenten was _{georganiseerd.} De _herkenning van Tertiaire mollusken in een

_gebied

waarvan tot _nog toe _geen Tertiaire _afzettingen bekend

_zijn

_was

een enorme _verrassing. De _spleet is in dezelfde maand verder _blootgelegd en bemonsterd

door twee studenten van het Institute _Royal des Sciences de la Terre onder

_leiding

van

prof. Vermin Ache. Dit _{stukje geeft} de_voorlopige resultaten weer.

De Carrière du Mont-Rire is gelegen in het massief van Stavelot _(figuur 1), een massief in de

_oostelijke

Ardennen waar het Cambro-Silurische basement _dagzoomt. In het

_gebied

rond Vielsam worden in diverse _uitbatingen leien _gewonnen voor

_{dakbedekkingen}

e.d. Deze leien zijn van Ordovicische ouderdom. De Carrière du Mont-Rire is een van deze

groeven, en is _gelegen aan de _weg van Vielsam naar Cielnuages, _ongeveer 8 kilometer ten

noorden van Vielsam (figuur _1b). De _groeve wordt _uitgebaat door het

_bedrijf

_Souyet te Vielsam.

Afzettingen WTKG _14(4), 1993 5

In de oostelijke flank van de _groeve is _gedurende het _najaar van 1989 een _{spleetopvulling}

ontsloten geweest (figuur 2). De _spleet doorsneed de leien en _phylieten die in de _groeve dagzomen tot een _diepte van maximaal 14 meter en was maximaal anderhalvemeterbreed. De _bovenzijde van de _spleet is _vermoedelijk ruim drie meter breed _geweest. De _spleet was

gedurende

het onderzoek al niet meer_compleet. De

_opvulling

van de _spleet was

_enigszinds

chaotisch, maar toch warener enkele structuren waarneembaar

De basis van de _spleet wordt _gevormd door een _laagje van _ongeveer 4 centimeter, bestaande uit zwarte _{gerolde vuursteengrindjes.} Daarboven bevond zich een _enigszins

verslumpt niveau van twee tot drie meter _dik, bestaande uit harde witte verkitte kalkarenieten, onderin

_sporadisch

met een

_grindje.

Dit _pakket werd

_afgedekt

door een 12-17 centimeter _{dikke, grijze kleilaag.} Hier overheen was een _pakket van _ongeveer 4 _meter,

plaatselijk

geconsolideerde, grijs-groene glauconiethoudende kleiige zanden te vinden waarin zowel los als in nesten de mollusken werden _{aangetroffen.} De

grens met de erboven liggende grijs-gele steriele kwartszanden was slecht ontsloten. De gele

kwartszanden beslaan _ongeveer vier _meter, maar waren niet continu _vervolgbaar. De

zanden _{zijn afgedekt} door een vier meter dik _{pakket grauw grijs} tot _olijfgroene klei met aan de _top limonietkorsten. In de klei is _geen macrofauna

_gevonden,

maar ze bevat wel

foraminiferen die momenteel worden onderzocht. Fig. 1. Situering van de Carrière du Mont-Rire.

6 _Afzettingen WTKG _14(4), 1993

Fig. 2. Situatieschets van de _{spleetopvulling,} met een

_{geschematiseerde lithologische}

Afzettingen WTKG _14(4), 1993 7

Fauna

De _{schelpen zijn redelijk geconserveerd,} maar zijn vaak _gedeeltelijk overdekt met verkit zand.

De fauna bestaat uit 20 soorten die _{typisch zijn} voor het Laat-Eoceen _{(Priabonien):}

Leda substriatula

_(Nyst)

Propeamussium pseudogerardi (Vandenboyert) Propeamussium hauseri Glibert

Chlamys quatschi Von der Hafnich Cubitostrea tullensis _(Jorge)

Christoabra amentoides _(Poirsson) Pteria bemmeliensis _(Vincent)

Cardita

_rugosifera

Wood

Megacardita

lepiplanicosta

(Wood) Pitar multicostata _Vandenboyert Corbula _antwerpensis Poirsson Corbula ledensis _Nyst

Turritella_{pseudopulveri} Wood Exhaustator _nysti

_Deshayes

Potamidis extinctus Lamarck Pirenella trilatricarina Galeotti Sycum spec.

Amaretia _{pseudomalariae (Schweizer)} Pseudoclavilithes mainzeriensis Hoffman Pseudoclavilithes _{glibertianus (Vandenhalen)}

De meeste soorten

_zijn

bekend van de zanden van Bemmel en de kleien van Assen uit het

Belgische.

Propeamussium hauseri en Pseudoclavilithes mainzeriensis zijn bekend van het Mainzer bekken, en Sycum _spec. is nieuw.

De kleien

De bovenste vier meter van de sectie bestaat uit kleien waarvan de _{top is}

_{gelimonitiseerd.}

De kleien bevatten

geen malakofauna, maar wel een microfauna die momenteel _onderwerp

van studie is. Het is goed

_mogelijk

dat het hier een _Rupel fauna betreft _(pers.comm. Dr.

Gerveraque, Paris).

_Toekomstig

onderzoek zal moeten

_uitwijzen

of de Mont-Rire ook gedurende het_{Vroeg-Oligoceen in een marien bereik}

lag.

Paleogeografie

De vondst van deze fauna heeft verstrekkende _implicaties voor de kennis omtrent de

paleogeografie van het Laat-Eoceen in _{Noordwest-Europa. Figuur} 3 toont de paleogeografische reconstructie van het Laat-Eoceen

op basis van de hier beschreven

ontsluiting. De_{afzettingen vertegenwoordigen de zgn.}

8 _Afzettingen WTKG _14(4), 1993

Het Mainzer-Bekken is door een corridor verbonden met het Noordzeebekken. Het is nog steeds niet _duidelijk of het Mainzer-Bekken in deze _tijdsperiode in _verbinding stond met het molasse _diep. Het werk van _Guyot & _{Sassberger (1986) suggereert} dat deze

_verbinding

niet _aanwezig was rond het Laat-Eoceen.

Conclusie

De malakofauna zoals die in 1989 _gevonden is in het massief van Stavelot toont een

duidelijke relatie tussen het Mainzer-Bekken en het Noordzeebekken.

_Mogelijk

heeft deze verbinding stand _gehouden tot in het _{Vroeg-Oligoceen.}

Referentielijst

Guyot, P., & M. _Sassberger, 1986. Some remarks on the

_{Palaeogeography}

of the molassebasin _{during Oligocene} times. - Bull.Schweiz.Gesell.Geol., 65(2):

2334-2339.

Hoffmann, J., 1987. Late Eocene mollusks from wells in the Mainz-area

_(F.R.G.)

with _dcscription ofnew _species. - Palaeontological review, 20(4): 345-367.

Nyst, Ch. _Ph., 1913. Sur les _coquilles des terraines Tertiaires de la _Belgique.

-Buil.Mus.Nat.Wall., 16: 74-210.

Vandenboyert,

N.J., 1985.

_{Malacostratigraphy}

of the _Paleogene of north western Europe. - Jour.Strat., 43: 39-90

Afzettingen WTKG _14(4), 1993 ₉ spec. Sycum 4. Exhaustator nysti 3. 2. Pirenella trilatricarina Pseudoclavilithes mainzeriensis Plaat 1 1.